De wijsheid van het lichaam www.ludiek-pedagogiek.eu

De vijfde piramide biedt een kwintet aan ludieke aspecten Ludiek Pedagogische educatie impliceert beter waarnemen, vrijer verbeelden, het weten

relativeren door het verkenningsniveau te erkennen, niet alleen informerend maar vooral ook

inspirerend te begeleiden en ruimte te bieden aan iedere speelse aanpak die mogelijk is. Een

vervolg ontwikkeling via onderstaande fases in bewustwording is wenselijk als we

levenskunst nastreven. Doordat de begeleider het speelse - onderzoekende en

experimenterende ruim baan geeft en stil staat bij hetgeen jongeren hierin over zichzelf

ontdekken en beseffen, draagt dit bij aan zelfbewustwording. Daarmee verrijkt de begeleider

de impliciete vorming die jongeren in het expliciet leren voor de maatschappij meekrijgen.

De impliciete vorming kan expliciet worden door ieders ontdekkingen qua eigen persoon

aandacht te geven (de magic teacher). Men begeleidt dan zodanig dat jongeren zelfkennis

krijgen, zichzelf leren waarnemen in hun acties, beseffen wat ze wel en niet kunnen. Vanuit

een gezond zelfbeeld ontdekken ze wat ze willen, kunnen en willen kunnen. De gevorderde

magic teacher (homo ludens) laat jongeren qua persoonsvorming verder doorgroeien.

De volgorde is wederom niet absoluut maar geeft een leerroute weer die kan worden afgelegd

om het reisdoel van Ludische Pedagogiek (de zesde piramide) in beeld te brengen.

De vijfde piramide bekroont de eerdere vier en beidt daardoor ruimte aan de zesde piramide. De spelende mens (JH) kan beseffen dat er veel onderbewuste bronnen meespelen, ze hoort zichzelf hardop denken en ziet zich impulsief reageren. Homo Ludens neemt deze spontane rijkdom voor lief omdat ze beseft dat alles met alles samenhangt. Ze gaat niet op haar strepen staan maar danst moeiteloos ‘up and down the stair cases of status’. Accepterend hetgeen ze (nog niet) kan of beseft evenals haar eigen (non) kwaliteiten. Ze vertrouwt op wat zich nog zal aandienen. Zij speelt eenvoudig de tweede viool als ondeskundige en herneemt de leidende functie als het haar eigen terrein en kwaliteiten betreft. Door deze inzichten groeit haar levenskunst om (on)verwachte gebeurtenissen, uitdagingen en confrontaties met groeiende wijsheid te hanteren en anderen erin te begeleiden.

Homo Ludens

Homo Ludens (de kwintessens van dit kwintet, hier draait het om als men totaler wil leven) ze lacht om de hokjesgeest van degenen die alles in de greep houden en betreurt de strijd die ontstaat uit dit zeker weten of heilig overtuigd zijn. Homo Ludens speelt met alles om zich heen, wetend dat daar nieuwe mogelijkheden door ontstaan. Homo Ludens wandelt vrolijk de toegangspoort van verbeelding binnen en keert verrijkt met nieuwe inzichten terug in de werkelijkheid. Hij hoeft niets zeker te weten om te kunnen en durven experimenteren met vallen en opstaan. Hij steekt de draak met degenen die zich gevangen zetten in absoluutheden vanuit het besef dat zij de eeuwige vergankelijkheid ontkennen. Wel vraagt Homo Ludens de begrenzing van het spel te erkennen, op tijd deskundigheid in te roepen en eventuele gevolgen voor de werkelijkheid te overwegen voordat met spel in werkelijkheid omzet. Vorming door het ludieke Kinderen en jongeren ontdekken de vrijheid van spel en de rijkdom aan kennis en kunde die in hen sluimeren, maar die zij nuchter en wel niet kunnen bewijzen en daarom maar niet tonen. Lev Vygotksy schreef hier al over in de dertiger jaren van de vorige eeuw: in spel is het kind een kop groter dan in de werkelijkheid. Opvoeding en onderwijs zouden er meer gebruik van kunnen maken en zo lucht scheppen in de ernstige schoolatmosfeer.

De veilige spelsituatie geeft hen de moed te doen wat ze nog niet kunnen, woorden te laten opborrelen voor wat ze nog niet weten. Het ludiek pedagogische betrekt heel de mens erbij ze vertrouwt op het schemerduister als bron voor het veroveren van inzicht.

Lichaam en geest

Wij existeren voordat wij verbaliseren en de wijze waarop wij existeren beïnvloedt op diepgaande wijze de manier waarop wij verbaliseren.

Maurice Merleau Ponty (* p 109). Het scheiden van lichaam en geest is een gevolg van het dualisme. De oude Grieken kregen in René Descartes (1596-1650) een stevige medestander. Maurice Merleau Ponty echter legt in zijn werk enkele eeuwen (20e eeuw) later zeer verhelderend uit dat lichaam en geest elkaars keerzijden zijn en samen de weg openen tot verkennen en (her)scheppen van de werkelijkheid. Spel is fysiek, het improviseren en experimenteren staan daarbij hoog in het vaandel, waardoor de ongedeelde mens (lichaam en geest) een vanzelfsprekendheid is. In improviserend spreken ofwel hardop denken is de ongedeeldheid te herkenen. De mens die speelt, ontwikkelt een vrije, associatieve, creatieve geest, naast artistieke en ambachtelijke mogelijkheden in de kunsten, of rationele logische mogelijkheden in de wetenschap. Al spelend of pratend kun je inzichten verkondigen, die tijdens het spelen of spreken ontstaan. Voor wie meer hierover wil weten, verwijs ik naar LuPes Piramide: Merleau Ponty en het Ludieke.

Vorming door de eenheid van lichaam en geest.

Tijdens spelexperimenten vertrouwen inventieve kinderen en jongeren op het schemerduister van

het lichaam. Vanuit eerdere ervaringen tijdens onderzoek of experiment met ingevingen, intuïtie en

impulsieve handelingen erkennen zij de rijkdom van het onbewuste weten, dat vaak het bewuste

weten vooruit is. Ook benutten ze de informatie die ze lezen uit gezichten, houdingen, onderlinge

verhoudingen en stemnuanceringen van hun spelcompagnons. Zonder specifiek erbij stil te staan,

verwerken ze die informatie.

Een prachtig compliment illustreert de kracht van spel, een jongere sprak na afloop een voor hem

geweldige ontdekking uit.

'Ik kan zelf denken, zomaar uit het niets

wist ik het, speelde ik het!'

Een holistische benadering De hokjesgeest belemmert het openstaan voor het interdisciplinaire (kunst en wetenschap, natuur en religie) en het interculturele waar de 21e eeuw is royaal op trakteert of toe uitdaagt. Alles hangt met alles samen en dat laat het besef van betrekkelijkheid van eigen standpunt, beperktheid van kennis, complexiteit van het grote geheel ontwaken. Het spel biedt kinderen en jongeren een ongedeeld ofwel holistisch, totaal gewaar zijn. De ernst viert namelijk geen hoofdrol, het hele lichaam speelt mee. Via associëren, impulsief handelen, instinctieve en intuïtieve reacties ontwikkelt het spel zich. De holistische wereld biedt ruimte aan het ludieke in de zin van mogen experimenteren, omdat men tot op zekere hoogte kan functioneren zonder specialistische kennis. In de nabespreking mag het hoofd weer de boventoon voeren om het spel te interpreteren, te beredeneren, wel wetend dat de ervaringen aan den lijve, meerzeggend zijn.

Vorming door een holistische benadering Kinderen en jongeren ontwaken uit hun droom dat het altijd zo geweest is, dat iets zeker is, dat leerkrachten en ouders alles weten. Het oerwoud aan informatie laat hen bescheiden ronddwalen en beseffen dat het grote geheel veel meer is dan de soms der delen. Dat zij slechts hier en nu toevallig iets ervan ontdekken. Het voorkomt het zeker weten. Een interdisciplinaire benadering

De mens kan alles maken tot voorwerp van expressie. Aan onze mogelijkheid om werkelijkheid ter sprake te brengen zijn in beginsel geen grenzen gesteld. … In woord en wetenschap neemt de expressie vorm aan van verbalisering, in de schilderkunst is de expressie visualisering, in de muziek verklanking, in de dans brengt de mens de werkelijkheid tot uitdrukking in ritmische bewegingen van het lichaam. (Merleau Ponty * p 26).

Interdisciplinair spelen en werken combineert wetenschap, ambacht, spel, maar ook de verschillende disciplines binnen alle drie de terreinen. Regelmatig geven DWDD colleges hiervan een mooi voorbeeld, in schoolverband gaat het vaak eenvoudiger. Het woord heeft

ook bij LuPe niet het laatste woord, ze erkent meer talen om de vormgegeven verbeelding

binnen te gaan, aan te voelen, te begrijpen of inzicht te ‘bespreken’. Zo kan een kind de

werking van een hart aantonen door er een te maken van papier-maché en via aanwijzingen de

werking demonstreren. Kunnen jongeren een dans in een speelscene of schilderij omzetten,

een stuk geschiedenis tot leven brengen in een speelscene, een lezing non verbaal geven door

een compilatie van informatie die ze op internet vinden. Zijzelf en groepsgenoten genieten

ervan om hun inzicht in een zelf gekozen vorm, kunnen aantonen. Kennisoverdracht , controle

en beoordeling, kunnen hierdoor degenen die minder verbaal of schriftelijk uit de voeten

kunnen, tegemoet komen. Het hoeft niet meer in gescheiden vakken van voor en achter de streep, waarin het hoofdwerk zegeviert en de minder verbaal sterken met onvoldoendes worden beoordeeld. Je kunt geen munt slaan uit lucht ofwel uit waarnemen, verbeelden, conceptualiseren en analyseren, waar onderwijs veel energie in steekt. Van luchtfietserij komt men niet tot daadkracht in de werkelijkheid. Theorie ziet er in de praktijk altijd anders uit. Kennis en kunde vullen elkaar aan, maar worden niet hetzelfde gewaardeerd in de schoolbanken. Spelen met interdisciplinaire mogelijkheden van weten en fantaseren, feiten en mogelijkheden, wetenschap en kunst is waar de 21e eeuw om vraagt. De veelheid van specialisaties draagt het gevaar in zich van hokjesgeest en verarming van de werkelijkheid. Vorming door het interdisciplinaire Kinderen en jongeren ervaren de rijkdom van verschillende verwerkingsmogelijkheden: wat ontdek ik als ik het uitteken? Wat komt meer tot zijn recht in tekst, wat in beeld of klank? Ze ontdekken en erkennen kwaliteiten van zichzelf en anderen en stemmen deze op elkaar af: samen zijn ze sterker dan alleen. Een interculturele benadering Het interdisciplinaire beperkt zich tot de spel – of werkvloer en kan in zekere zin nog naast de alledaagse werkelijkheid bestaan. Hoewel het onderling samenwerken met andere

specialisten natuurlijk confrontaties door verschil in vanzelfsprekendheden met zich meebrengt. Het interculturele gaat voorbij aan spel – en werkvloer en vraagt om dezelfde flexibiliteit in het dagelijks leven, om erkennen van andere gewoonten, visies. Het interculturele vraagt ruimte te bieden aan het anders zijn en op zoek te gaan naar het gemeenschappelijke. Vanuit herkenning kan er vertrouwen en begrip groeien. Vorming door het interculturele Door in spel juist de rijkdom van de verschillende (sub)culturen in een groep uit de verf te laten komen, kunnen kinderen en jongeren veel ontdekken. Door tradities te laten uitspelen, rollenspelen vanuit (sub)culturele standpunten te ontwerpen, misverstanden uit te vergroten zodat je de lachers op de hand krijgt en de dodelijke ernst uitsterft. Het diepe besef van alles is spel ontstaat en dat ieder door context van klimaat, behuizing, traditie, gewoontes een vernauwde blik op de werkelijkheid heeft. Dit opent poorten naar anderen. Veelal brengen kinderen en jongeren eerst kijk, mening, oordeel van ouders mee naar school en straat. Beginnen met een spel waarin subculturen van ouders en jongeren onder de loep worden genomen, kan een goede voorbereiding zijn om ook andere subculturen te onderzoeken. Vaardigheden in interculturele communicatie kunnen gevormd worden als men waarneming en interpretatie, emoties en behoeftes kan onderscheiden, verwachtingen en eisen. Als men meningen durft te bevragen of in spel een tegenover gestelde mening kan verdedigen. Men ontwikkelt daardoor empathie omdat men letterlijk in de schoenen van een ander gaat staat als men die rol speelt.

De ontwikkelingsweg voor het leven

Zelfordening: Er ontstaat een groeiend besef van alle interesses, ervaringen,

vaardigheden die iemand heeft om tot kwaliteitsontwikkeling in

kunde en kunst m.b.t. het leven te komen. Dit besef kan leiden tot

ordening vanuit prioriteitstelling.

Zelfbegrenzing Doelen realiseren vraagt nogal wat van een persoon, laten we dus klein

beginnen. Ieder klein doel is er een. De ontdekking dat pas als men

zichzelf begrenst in interesseterreinen en activiteiten, men tot

concretisering van iets komt, is belangrijk.

Zelfsturing: Door het realiseren van een eigen concept ontdekt men wat er allemaal

bij komt kijken: selecteren - plannen - afspraken maken – doorzetten.

Dit vraagt dus om zichzelf zodanig aan te sturen dat er uit de handen

komen kan, waar hoofd en hart vol van zijn.

Zelfreflectie: In de 21e eeuw is de houdbaarheidsdatum van discipline beperkt. LuPe

ziet graag de vrije wil gehonoreerd, maar dat vraagt dan wel dat men

zichzelf aanspoort, eisen stelt opdat men gehoor geeft aan hetgeen men

echt zelf wil. Als men van binnenuit (intrinsiek) gemotiveerd is, heeft

men er veelal inspanning en doorzetting voor over. Men weet immers

waarvoor men het doet. Dit vraagt reflectie vermogen om voor zichzelf

vast te stellen waarvoor iemand zelf discipline wil inzetten.

Vorming door ludiek pedagogische begeleiding Kinderen ontwaken langzaam uit hun eenheid en gaan zichzelf beseffen als zelfstandig wezen. Ze creëren een eigen voorlopige identiteit en komt door reflectie meer en meer tot besef, wie ze zelf zijn en wellicht ook willen zijn. Vanuit keuzes die ze als jongeren maken, ontwikkelen ze mogelijkheden om zichzelf aan te sturen in de richting die ze zichzelf wensen. Zelfordening Kinderen hebben hun handen vol om de wereld te verkennen en enigszins wegwijs erin te worden. Teveel mogelijkheden verleiden en verwarren een voorselectie en beperking aanreiken is zeker zinvol, maar kinderen willen ook zelf verkennen. Daarvoor is het nodig dat zij zelf enige ordening kunnen aanbrengen in hun interesses en mogelijkheden. Door goede begeleiding kunnen zij zich bewust worden hoe zij de hoeveelheid kunnen ordenen voor zichzelf, opdat er enig overzicht ontstaat. Zelfbegrenzing

In de beperking toont zich de meester. Jongeren kunnen dankzij begeleidende gesprekken niet

alleen ontdekken waar echte interesses liggen, maar ook leren andere interesses los te laten.

Door prioriteiten te stellen en zich echt op een ding te richten, ontdekken ze dat ze daardoor

tot betere resultaten komen.

Zelfsturing Uiteindelijk instrueert jongeren zichzelf om de weg te kunnen gaan, die men bedacht had. De begeleider kan hen helpen te ontdekken wat zij nodig hebben om hun vervolgstap naar hobby’s, vervolgstudies of beroep, interesses op levensterreinen (spiritualiteit, kunsten, andere naturen en culturen) vorm te geven. Maar zonder de eerste schreden in zelfsturing

kunnen jongeren die vervolgstap niet realiseren. Zelfreflectie Door de voorafgaande stappen, is men blij met hetgeen ze op een bepaald moment aan kwaliteit neerzet. Die kwaliteit is dankzij goede begeleiding en door zelfbegrenzing en

zelfaansturing mogelijk geworden. Dit besef zet aan tot zelfreflectie om meer en meer te kunnen gaan staan voor wie iemand is en wat iemand wil realiseren in haar/zijn leven. Ubbergen, update herfst 2016