De Werking Van Dyslectische Hersenen DEFINITIEF

8/18/2019 De Werking Van Dyslectische Hersenen DEFINITIEF

1/85

1

De werking van dyslectische hersenen.

Gemaakt door: Valery Hogenes en Andrés de la Cruz Lobaton

Klas: 6AB en 6AA

Profielvak: Nederlands

Datum: 2-3-2015

Begeleider: Mevrouw ‘t Mannetje


2/85

2

VoorwoordWij hebben voor het onderwerp dyslexie gekozen omdat wij allebei ook familieleden hebben die dyslexie

hebben. Wij zijn er heel erg in geïnteresseerd hoe de hersenen van dyslectici werken ten opzichte van de

hersenen van niet dyslectici tijdens het lezen. Wij wilden heel graag weten wat de oorzaak was van dyslexie

en het daardoor ook beter kunnen begrijpen.

Wij zien hoe de mensen om ons heen moeite hebben met hun dyslexie en daardoor moeten knokken op

school of in hun latere loopbaan. Wij zien hoeveel onbegrip er voor dyslexie is. Wat wij het ergst vinden is

hoe docenten soms blijven ontkennen dat iemand dyslexie heeft. Het viel ons hierdoor op dat de meeste

mensen met een dyslexie verklaring in onze omgeving zichzelf hebben laten testen terwijl er op school

gezegd werd dat er niets aan de hand was.

Het zijn niet alleen docenten van middelbare scholen die hier geen begrip voor hebben maar ook docenten

van basisscholen en hogescholen of universiteiten net zo goed. En we zeggen ook niet dat elke docent hier

geen begrip voor heeft, maar naar onze mening hebben sommige docenten niet de begrip die nodig is voordyslexie. Ja, het klopt het is geen ziekte, maar het is en blijft wel iets waar dyslectici niets aan kunnen doen

en dat moet gewoon geaccepteerd worden.

Door de werking van dyslectische hersenen te bekijken ten opzichte van niet-dyslectische hersenen willen

we laten zien dat er wel degelijk iets anders speelt in de hersenen van dyslectici en daardoor meer begrip te

creëren voor dyslectici.


3/85

3

InhoudsopgaveInleiding Blz. 4

Onderzoeksmethode Blz. 6Literatuuronderzoek Blz. 7

Wat is dyslexie? Blz. 7

Hoe werkt het zenuwstelsel? Blz. 11

Hoe functioneren de hersenen? Blz. 13

Wat gebeurt er in de hersenen van

niet-dyslectici in de klassen 1 tot en met 3 van

het atheneum tijdens het lezen? Blz. 27Wat gebeurt er in de hersenen van dyslectici

in de klassen 1 tot en met 3 van het atheneum

tijdens het lezen? Blz. 28

Praktijkonderzoek Blz. 30

Inleiding Blz. 30

Hoe willen we het onderzoek gaan doen? Blz. 31

Het praktijkonderzoek Blz. 33

Resultaten Blz. 34

Conclusie Blz. 35

Conclusie Blz. 36

Discussie Blz. 38

Reflectie Blz. 39

Nawoord Blz. 40

Literatuurlijst Blz. 41

Logboek Blz. 43

Bijlagen Blz. 49


4/85

4

InleidingWij hebben als onderwerp voor ons profielwerkstuk

dyslexie gekozen. Wij hebben voor dit onderwerp gekozen

omdat, wij daar zelf mee in aanraking zijn gekomen. Familie

van ons heeft dyslexie. Daardoor zijn wij ook in aanraking

gekomen met instellingen die dyslectici helpen om beter te

leren lezen en te onderzoeken of mensen daadwerkelijk

dyslexie hebben. Wat ons hierbij opviel was, dat er heel

weinig, tot niet, werd gekeken naar waarom mensen dyslexie hebben.

Wij wilden ons graag verdiepen in de hersenen van de dyslectici om zo te bekijken hoe dyslexie werkt.

Oorspronkelijk wilden wij onderzoeken of er een verschil in hersenactiviteit was bij dyslectici in de

leeftijdscategorie van middelbaarscholieren in de klassen 1 tot en met drie tijdens het lezen van zakelijketeksten.

Naar aanleiding van een gesprek met een professor aan de universiteit van Leiden hebben wij er voor

gekozen om dit aan te passen, omdat de mogelijkheid om hersenactiviteit praktisch te onderzoeken niet

mogelijk was geweest voor ons. Hieruit hebben wij besloten om het verschil in hersenwerking te

onderzoeken tussen dyslectici en niet-dyslectici in nog wel dezelfde leeftijdscategorie. Deze

leeftijdscategorie hebben wij zo gekozen, aangezien deze leeftijdsgroep makkelijker te benaderen was voor

ons praktijkonderzoek.

Onze hoofdvraag luidt:

Wat is het verschi l i n hersenwerking ti jdens het lezen tussen dyslectici en ni et-dyslectici in de klassen

één tot en met drie van het atheneum?

Hierbij horen de volgende deelvragen:

1. Wat is dyslexie?

2. Hoe werkt het zenuwstelsel?

a. Wat zijn zenuwcellen en hoe werken ze?

b. Hoe werkt het perifere zenuwstelsel?

c. Hoe werkt het centrale zenuwstelsel?

3. Hoe functioneren de hersenen?

4. Wat gebeurt er in de hersenen van niet-dyslectici in de klassen 1 tot en met 3 van het atheneum

tijdens het lezen?

5. Wat gebeurt er in de hersenen van dyslectici in de klassen 1 tot en met 3 van het atheneum tijdens

het lezen?

Wij hebben deze deelvragen gekozen omdat je voor de hoofdvraag eerst moet weten wat dyslexie is en hoe

het centrale zenuwstelsel en de hersenen werken. Daarna is het belangrijk om te zien wat de verschillen

zijn tussen dyslectische hersenen en niet-dyslectische hersenen van middelbare scholieren (klas 1 t/m 3 van

het atheneum).


5/85

5

Wij kunnen nog geen antwoord geven op onze hoofdvraag, aangezien dit voor ons ook nog een nieuw

onderwerp is. Maar we hebben wel een idee waar het antwoord mee te maken zou moeten hebben.

Het beeld dat de ogen doorgeven van de tekst, zal in dyslectische hersenen anders worden verwerkt en

anders worden doorgegeven dan in niet-dyslectische hersenen. Bij bepaalde vormen van dyslexie is er ook

een langere weg naar het leescentrum in de grote hersenen.

Ons onderzoek wordt voornamelijk een literatuur onderzoek aangezien wij zelf geen hersenscans kunnen

afnemen bij leerlingen. Wat wij wel praktisch kunnen onderzoeken is de leessnelheid. Door leerlingen uit

de klassen 1 tot en met 3 van het atheneum woordrijtjes te laten lezen, kunnen wij de snelheid van het lezen

opmeten en deze uitzetten tot tabellen. Door de leessnelheid te meten kunnen we aantonen of de

tekstverwerking inderdaad bij dyslectici anders is. Bij dyslectici zou de verwerkingsroute van teksten

anders zijn of langer zijn en dat is te merken aan de leessnelheid van dyslectici.


6/85

6

OnderzoeksmethodeOns profielwerkstuk heeft natuurlijk onderzoek nodig. Wij hebben besloten dit op de volgende manieren te

gaan doen. Het grootste gedeelte van het profielwerkstuk zal bestaan uit literatuuronderzoek, omdat het

voor ons heel lastig is om hersenwerking te onderzoeken. De enige manier waarop dit echt goed mogelijk

is, is met een MRI-scan, maar aangezien dit erg duur is en we niet zomaar aan proefpersonen komen is dat

voor ons onmogelijk om te doen. De rest van ons profielwerkstuk bestaat uit een klein praktijkonderzoek

om ons literatuuronderzoek te bevestigen. Dit is wel mogelijk want aan de hand van de leessnelheid van de

proefpersonen is ook de tijd die de hersenen nodig hebben om teksten te verwerken te meten. Hoe we dit

gaan doen staat uitgelegd in het onderzoeksplan van ons praktijkonderzoek. In ons literatuur onderzoek

beantwoorden we in feite alle deelvragen gelijk. We vertellen dus wat dyslexie is, hoe het centrale

zenuwstelsel werkt, hoe de hersenen functioneren, wat er gebeurt in de hersenen van niet-dyslectici in de

klassen 1 tot en met 3 van het atheneum tijdens het lezen en wat er gebeurt in de hersenen van dyslectici inde klassen 1 tot en met 3 van het atheneum tijdens het lezen. In ons praktijk onderzoek bevestigen wij wat

we in de laatste twee deelvragen hebben gevonden. Dit doen we door middel van kleine lees- en

benoemtestjes. De resultaten hiervan zetten we in tabellen en trekken hier een conclusie uit. Ook hebben

wij er voor gekozen om hulp van buitenaf in te schakelen. Wij hebben, de heer Klok gevraagd om ons te

helpen met het biologische gedeelte van ons profielwerkstuk. Ook hebben wij contact gezocht met enkele

professoren die gespecialiseerd zijn in dit gebied. Wij hebben mail contact gehad met Nienke van Atteveldt,

zij heeft ons enkele handige onderzoeken die zij heeft gedaan gemaild. Hier hebben we heel veel nut van

gehad. Ook hebben wij contact gezocht met professor E. Lakke van de Universiteit Leiden. Hij nodigde

ons uit om een middag langs te komen. Hij zou dan kijken of hij ons verder kon helpen met ons

praktijkonderzoek. Hij heeft ons op het idee gebracht van de lees- en benoemtestjes. Ook heeft hij ons

enkele onderzoeken meegegeven die we hebben kunnen gebruiken in ons profielwerkstuk. Uiteindelijk

willen aan de hand van het literatuuronderzoek en het praktijkonderzoek een conclusie kunnen trekken.


7/85

7

Literatuuronderzoek

Wat is dyslexie?

Het voorbeeld hierboven is één van de vele mogelijkheden hoe dyslectici teksten zien. Hoe komt dit

precies? Beter gezegd, wat is dyslexie precies?

Het IWAL (instituten voor dyslexie) zegt het volgende over dyslexie: Dyslexie is een opvallen obstakel bij

het leren, lezen en spellen. Dyslexie wordt ook vaak gezien als een leerstoornis. Aangezien dyslexie niet

aan de buitenkant te zien is, maar toch bij vrij veel mensen voorkomt, hebben dyslectici vaak te maken met

vooroordelen en onbegrip.

Dyslectici hebben moeite met het vlot en foutloos leren lezen en spellen, zelfs al krijgen ze hier extra hulp

bij. Er is een probleem met de zogenaamde automatisering van het lezen en/of de spelling, waardoor het

lezen en schrijven er langzaam gaat. Veel dyslectici ervaren problemen op school, echter is het zo dat

dyslexie onafhankelijk staat van intelligentie. Het komt dus ook voor bij mensen die een normale of zelfs

een hoge intelligentie hebben.

Wetenschappers hebben nog geen eenduidige verklaring hebbenvoor de oorzaak van dyslexie. Zij weten echter wel al het

volgende te vertellen:

Men heeft problemen met de (snelheid van) fonologische

(klanken en uitspraak) verwerking van teksten.

Men heeft een probleem met de informatieverwerking, vooral

wanneer er een hoog tempo nodig is.

Men heeft moeite om letters gemakkelijk in klanken om te

zetten (het fonologische gedeelte dus)

Soorten dyslexie Niet elke dyslectici heeft last van dezelfde problemen. Aan de hand van de problemen die men ervaart

tijdens het lezen of schrijven wordt bepaald wat voor soort dyslexie men heeft. Hieronder staan de soorten

dyslexie:

Attentionele dyslexie: Men heeft geen moeite om losstaande letters te benoemen, maar wanneer er

meerdere letters staan kan men de letter niet meer benoemen. Men kan deze ook niet benoemen als deze

is onderstreept of dikgedrukt.

Neglect: Men leest alleen de eerste of de laatste helft van het woord. De andere helft van het woord

lijkt genegeerd te worden.

Ik heb dyslexie. Willen jullie weten hoe ik lees? Zoals jullie nu deze tekst lezen, lees ikalles. Lastig he?


8/85

8

Letter-voor-letter lezen: Men kan alleen het woord lezen wanneer hij de letters één voor één spelt.

Diepe dyslexie: Men leest semantisch gerelateerde woorden in plaats van het woord zelf (bijvoorbeeld

appel in plaats van peer). Men heeft met name moeite met functiewoorden zoals lidwoorden en

aanwijzende voornaamwoorden. Bovendien, heeft men heel veel moeite met fantasiewoorden en ook

het schrijven is een probleem. Ook het verbale kortetermijngeheugen is een probleem, waardoor dicteesmoeizaam gaan.

Fonologische dyslexie: Men kan non-woorden niet lezen

Oppervlak dyslexie: men kan woorden niet direct herkennen, maar begrijpt deze door het woord

hardop te lezen. Men heeft hierbij ook moeite met de onregelmatige werkwoorden.

Het herkennen van dyslexieHelaas is het niet gemakkelijk om dyslexie vast te stellen. De diagnose kan alleen worden gesteld na een

uitgebreid onderzoek door een specialist. Wel zijn er een aantal zaken waar men op kan letten:

Opvallend veel moeite met lezen hebben.

Opvallend veel spelfouten maken.

Dyslexie komt voor in de directe familie.

Moeite hebben met het leren of onthouden van tafels bij het rekenen.

Moeite hebben met het leren of onthouden van andere rijtjeskennis, zoals de volgorde van de dagen van

de week of de maanden.

Regelmatig op moeilijke woorden kunnen komen.

Het handschrift is slecht verzorgd.

De diagnoseDe eerste stap is het vast stellen van het probleem. Na dat specialisten de dyslexie hebben vast gesteld,

kunnen de dyslectici verder geholpen worden. Er zijn verschillende instellingen die hier aan bijdragen,

zoals het RID.

Leer- en spellingsproblemen kunnen verschillende oorzaken hebben en hoeven niet altijd samen te hangen

met dyslexie. Zo kan het zijn dat iemand onderwijs heeft gemist of dat het onderwijs om een andere reden

niet toereikend is geweest en dus die persoon een leerachterstand heeft. Daarentegen kunnen ook andere

problemen de oorzaak zijn van leer- en spellingsachterstanden, zoals sociaal-emotionele problemen,

aandachtproblemen, epilepsie, ernstige zintuigelijke problemen en andere taalproblemen.

De diagnose van dyslexie kan alleen gesteld worden na uitgebreid onderzoek door een specialist. Eendiagnose bestaat uit een analyse van het lezen en spellen en een analyse van vaardigheden die en rol spelen

bij het lezen en spellen.


9/85

9

BehandelingVoor de aanpak van dyslexie is meestal een gespecialiseerde behandeling

nodig. Tientallen jaren van wetenschappelijk onderzoek hebben ons veel

geleerd over wat wel werkt en wat niet.

Succes volle behandelingen houden zich in ieder geval bezig met lezen enspellen en richten zich op het inzichtelijk maken van de klankstructuren van

woorden.

Ongeveer driekwart van de dyslectici kan na het volgen van een gespecialiseerde dyslexiebehandeling net

zo nauwkeurig lezen en spellen als leeftijdsgenoten zonder dyslexie. Bijna vijfentwintig procent van de

dyslectici leest na de behandeling zelfs ook ongeveer net zo snel. Er bestaan ook dyslexiebehandelingen op

basis van medicatie, diëten, bewegingsoefeningen, speciale brillen, lichtflitsen en beelddenken. Dergelijke

behandelingen worden echter sterk afgeraden door deskundigen.

GevolgenDyslexie kan diverse gevolgen hebben op de persoonlijke ontwikkeling. Zo kan dyslexie leiden tot:

Zittenblijven.

Onder scholing.

Schooluitval.

Problemen op het werk.

Afhankelijkheid van anderen.

Het is voor mensen met dyslexie heel vervelend om vaak afhankelijk te moeten zijn van anderen. Ook in

hun vrije tijd ondervinden dyslectici vaak moeilijkheden. Zaken die voor anderen vanzelfsprekend zijn,

zoals twitteren, whatsappen sms’en, e-mailen of het volgen van ondertiteling, zijn al snel een struikelblok

voor dyslectici. Het is dan ook niet gek als dyslexie in veel gevallen samengaat met sociaal-emotionele

problemen. Het kan gaan om problemen met eigenwaarde, angst, stress, frustratie, motivatie en

lusteloosheid. Daarnaast zijn vaak slaapproblemen of lichamelijke klachten zoals hoofdpijn en buikpijn

aanwezig. Om de gevolgen van dyslexie zoveel mogelijk te beperken is het van groot belang dat de lees-

en spellingsproblemen van mensen met dyslexie zo vroeg mogelijk behandeld worden. Gelukkig zijn er

genoeg instellingen die mensen met dyslexie willen helpen. Ze helpen dan bijvoorbeeld met het goed leren

lezen en op tempo kunnen lezen. Verder lopen bij sommige instellingen psychologen rond die dyslectici

vertellen dat de fouten die ze maken niet erg zijn, dat zij er niets aan kunnen doen en dat andere mensen

dat zeker wel zullen begrijpen. Bij deze instellingen wordt aan dyslectici geleerd het niet te bekijken alseen beperking maar dat dit is zoals die mensen zijn en dat dit ze uniek maakt.


10/85

10

MisverstandenHelaas bestaan er veel misverstanden over dyslexie. Hieronder staan enkele misverstanden met een uitleg

daarbij.

Dyslexie is een gave. Natuurlijk is het een aantrekkelijke gedachte dat veel genieën hun succes te danken hebben aan dyslexie.

De realiteit is echter dat de ervaring van heel veel mensen met dyslexie anders is. Of je succesvol ben, is

gelukkig niet alleen afhankelijk van je lees- en spellingsvaardigheid. Verder zegt dyslexie niets over je

acteervermogen, lenigheid, intelligentie, muzikaliteit en creativiteit. Er zijn dus genoeg acteurs, topsporters,

wetenschappers, musici en schrijvers die niet-dyslectisch zijn. Dit neemt niet weg dat er ook veel mensen

zijn die als gevolg van hun dyslexie hun idealen niet volledig hebben kunnen verwezenlijken. Deze mensen

verdienen dat hun belemmering serieus genomen wordt.

Mensen met dyslexie zijn dom.

Als je zelf goed kunt lezen is het soms moeilijk je voor te stellen hoe het is om minder goed te kunnen

lezen. Het is dan gemakkelijk te concluderen dat het vast iets met iemands intelligentie te maken heeft. Uit

onderzoek blijkt echter dat dyslexie voorkomt in alle lagen van de bevolking en los staat van intelligentie.

Dyslexie gaat vanzelf over als je ouder wordt.

Helaas zijn er veel volwassenen die het tegendeel bewijzen. Iets in de aanleg maakt dat dyslectici moeite

hebben met het leren lezen en spellen, ook wanneer zij net zoveel onderwijs krijgen als anderen.

Gespecialiseerde hulp is dan ook noodzakelijk.

Je kunt aan het soort spelfouten zien of iemand dyslectisch is.

Het zou mooi zijn als je aan het type spelfouten zou kunnen zien of iemand dyslectisch is. Uitgebreid

diagnostisch onderzoek zou dan misschien niet nodig zijn. Helaas blijkt dat ook dit een misverstand is.

Onderzoek laat zien dat dyslectici dezelfde fouten maken als niet-dyslectici. Het enige verschil is datmensen met dyslexie veel meer fouten maken.

In China is geen dyslexie, omdat ieder teken voor een woord staat.

Er bestaat geen land in de wereld waar geen dyslexie is. Het is wel zo dat het percentage mensen dat last

heeft van dyslexie sterk kan variëren van land tot land. Zo zijn er in Engeland bijvoorbeeld veel meer

mensen met lees- en spellingsproblemen dan in Spanje. Dit komt doordat de relatie tussen klanken en tekens

in het Engelse schrift veel ingewikkelder is dan in het Spaanse schrift. Ook in landen waar schriften veel

minder op klanken zijn gebaseerd, zoals in China, komt dyslexie voor. De hersenmechanismen die nodig

zijn voor het leren van logografische en alfabetische schriften, overlappen gedeeltelijk met elkaar. Het

percentage dyslectici in China is te vergelijken met het percentage dyslectici in Nederland.Dyslexie kun je genezen met visolie.

Er bestaat helaas geen vorm van medicatie die dyslexie kan genezen. Als je last hebt van dyslexie, betekent

dat niet dat je ongezond bent en dat je dit met medicatie zou kunnen herstellen. Er is immers sprake van

een lichte afwijking van de taalgebieden in de hersenen. Alleen van behandeling met een sterk talige inhoud

is aangetoond dat zij effectief is.


11/85

11

Hoe werkt het zenuwstelsel?De Hersenstichting zegt het volgende over het zenuwstelsel. Het zenuwstelsel kun je in twee verdelen.

Namelijk in het centraal zenuwstelsel en het perifere zenuwstelsel. Het centrale zenuwstelsel bestaat uit de

hersenen en het ruggenmerg, deze zijn samen eigenlijk de grote baas in het lichaam. Het perifere

zenuwstelsel kun je zien als de arbeiders binnen een bedrijf die de baas (het centrale zenuwstelsel)informatie geven en van hem informatie krijgen. Het perifere zenuwstelsel kun je dan weer in tweeën

verdelen. Namelijk in het sensorische deel en in het motorische deel. Deze zijn samen de snelweg naar de

hersenen.

Wat zijn zenuwcellen en hoe werken ze?Het zenuwstelsel bestaat naar schatting uit meer honderd miljard zenuwcellen (neuronen). Een zenuwcel

bestaat uit een cellichaam met meerdere korte uitlopers en één lange uitloper. De korte uitlopers worden

dendrieten genoemd en de lange uitloper wordt het axon genoemd.

De zenuwcellen communiceren onderling met

elkaar door middel van het uitwisselen vanelektrische signalen via de uitlopers. De informatie

die moet worden overgedragen, wordt gevormd

door het patroon van elektrische signalen. Het

patroon wordt bepaald door het aantal signalenen

en de zenuwcellen die erbij betrokken zijn. In het

zenuwstelsel kan dit patroon over grote afstanden

worden vervoerd via axonen. De lange axonen

geleiden signalen van het cellichaam af. Een

bundel axonen heet een zenuw. Dendrieten vangen

de signalen op en geleiden die weer naar een andere zenuwcel.

Als het elektrische signaal het einde van de axon bereikt, kan het niet meer verder. Het einde van het axon

wordt ook wel de synaps genoemd. Tussen het axon en de dendriet van de volgende zenuwcel zit namelijk

een kleine ruimte, de synapsspleet. Om deze ruimte te overbruggen worden de elektrische signalen omgezet

in chemische signalen. Hiervoor liggen op er aan het einde van het axon blaasjes opgeslagen met chemische

signaalstoffen. Deze signaalstoffen worden neurotransmitters genoemd. Op het moment dat het elektrische

signaal bij het einde van het axon is, worden de neurotransmitters losgelaten uit de blaasjes. Ze komen

terecht in de ruimte tussen de twee uitlopers van de verschillende zenuwcellen en verplaatsen zich naar het

uiteinde van de andere zenuwuitloper. Op dit uiteinde (de dendriet) zitten receptoren die de

neurotransmitters kunnen herkennen. De neurotransmitters binden aan een receptor (eiwitten in hetcelmembraan, waaraan specifieke moleculen zich kunnen hechten), waardoor er weer een elektrische

stroom gaat lopen. Het signaal wordt zo verder doorgestuurd.


12/85

12

Hoe werkt het perifere zenuwstelsel?Het perifere zenuwstelsel bestaat uit een sensorisch complex en motorisch

complex. Deze uitlopers van deze cellen bevinden zich door je hele lichaam. Het

sensorisch complex doen waarnemingen op. Wanneer je met een hand aan het

raam voelt midden in de winter voel je dat het koud is. De sensoren in je handnemen dit waar en sturen een signaal naar je hersenen dat het bericht bevat ‘dit

raam is koud’. De hersenen ontvangen dit signaal, verwerken het daar en sturen

een signaal terug via het motorische complex naar je hand.

Wanneer dit signaal eenmaal bij je hand is aangekomen wordt het doorgegeven

aan de spieren in je hand en arm. Deze spieren hebben dan door dat ze je hand van

het raam moeten afhalen, omdat dat ijs koud is. Dit signaal zorgt er voor dat

spieren zich aanspannen en dus je hand van het raam afhalen.

Je zou haast de conclusie nemen dat dus elke spier beweging dus eerst verwerkt moet worden in de

hersenen. Dit is niet altijd waar. Wanneer je per ongeluk een hete ovenplaat aanraakt, dan wordt er een

signaal afgegeven naar je hersenen. Voor je eigenlijk beseft dat je een hete plaat aanraakt heb je de hand eral van af gehaald. Dit komt omdat het signaal dat naar je hersenen gaat ook door je ruggen merg wordt

opgevangen. Deze stuurt via

een motorische uitloper naar

je hand dat die van de plaat

moet. Dit heet een reflex. Het

motorische deel kun je ook

indelen in twee. Namelijk in

het animaal zenuwstelsel en

het autonome zenuwstelsel.

Het animaal zenuwstelsel ishet controle deel. Wat je

denkt voer je uit. Wanneer je

denkt: ‘laat ik maar eens

opstaan en naar mijn

boekenkast lopen,’ is het

animaal zenuwstelsel aan het

werk. Je gedachten worden

omgezet in acties.


13/85

13

Het autonome zenuwstelsel is dat waar je niet over na kunt denken. Je kunt namelijk niet nadenken over

hoe snel jij je hartslag wilt laten zijn of hoe veel enzymen je wilt produceren. Het autonome zenuwstelsel

bestaat ook uit tweedelen: het orthosympathisch zenuwstelsel deel en het parasympathisch zenuwstelsel.

Deze twee doen precies het tegenover gestelde. De ene is namelijk aan de gang wanneer je actief bezig bent

en de andere is aan de gang wanneer je dit niet bent.

Wanneer je een wedstrijd moet spelen op de hockey, zorg je tijdens het opwarmen er voor dat je

orthosympathisch zenuwstelsel opgang komt. De hartslag wordt verhoogd, je ademfrequentie neemt toe en

je spijsver tering neemt af. Het zorgt er dus voor dat je in actie komt, deze reactie wordt ook wel de ‘fight

or flight reaction’ genoemd.

Wanneer je weer thuis bent van de wedstrijd, je lekker gedoucht hebt en je nu lekker op de bank zit dan is

je parasympathische zenuwstelsel aan de gang. Je hartslagfrequentie wordt lager, je ademhaling neemt af

en je spijsvertering neemt toe.

Hoe werkt het centrale zenuwstelsel?Het centraal zenuwstelsel is het deel van het zenuwstelsel dat bestaat uit de hersenen (grote hersenen, de

kleine hersenen en de hersenstam) en het ruggenmerg Deze staat verbonden met het perifere zenuwstelsel

doormiddel van de uitlopers van het ruggenmerg. Op deze manier zijn het centrale zenuwstelsel en perifere

zenuwstelsel met elkaar verbonden. Het centrale zenuwstelsel heeft zijn naam te danken aan de verwerking

van alle informatie die door het lichaam wordt waargenomen. Op het moment dat jij met je ogen ziet dat je

aan het einde van een bladzijde bent, dan wordt dit in het centrale zenuwstelsel eerst verwerkt en daarna

wordt er een impuls gegeven via motorische cellen zodat je de bladzijde kunt omslaan.

Het ruggenmergOok medulla spinalis genoemd. Een steng zenuwweefsel

gelegen binnen het wervelkanaal, die zonder duidelijke

begrenzing overgaat in het verlengde merg. Aan deonderzijde eindigt het ruggenmerg ter hoogte van de

eerste of tweede lendenwervel. De doorsnede hiervan is

ongeveer twee centimeter. Het ruggenmerg bestaat uit

grijze stof in het midden en witte stof aan de buitenkant.

De functie van het ruggenmerg is het tot stand brengen

van contact tussen de hersenen en de rest van het lichaam.

Daarnaast speelt het ruggenmerg een belangrijke rol bij

een aantal reflexen.


14/85

14

De hersenstamEvolutionair gezien is dit het oudste deel van de hersenen. De hersenstam

bestaat grofweg uit de onderste helft van de hersenen en ligt aan de

bovenzijde van het ruggenmerg. Tot de hersenstam behoren het

verlengde merg, de pons en de middenhersenen. De hersenstam vormt de

verbinding tussen de grote hersenen, het ruggenmerg en de kleinehersenen. In dit gebied ontspringen ook de hersenzenuwen,

verantwoordelijk voor de zintuiglijke waarneming van de huid en de

gewrichten van de nek, het gezicht en het hoofd, en voor speciale

zintuigen zoals horen, smaak, en evenwicht. Ook geven zij opdrachten

door aan de spieren van het aanzicht van de nek. Een belangrijke structuur

in de hersenstam is de reticulaire formatie, die verspreid ligt in alle drie

de delen van de hersenstam. Zij is verantwoordelijk voor de alertheid van

het individu. Ook lopen er verbindingsbanen door de hersenstam tussen

grote hersenen en het ruggenmerg. De hersenstam heeft onder andere de volgende taken: het reguleren van

de slaapwaakcyclus, het maken van reflexmatige lichaamsbewegingen en – houdingen, het voelen van

beweging, de zwaartekracht, huilen, proeven, plassen, kauwen, slikken, vormen van speeksel, overgeven,

reguleren van de spijsvertering en hongergevoelens, ademhalen, sturen van de bloedsomloop en de basale

vormen van horen.

De kleine hersenenOok wel cerebellum genoemd. De kleine hersenen is een aan de achteronderzijde van de schedel gelegen

bal zenuwweefsel. De kleine hersenen omvatten ongeveer één achtste deel van de hersenmassa, bevatten

meer dan de helft van alle zenuwcellen en zijn sterk geplooid. Ze liggen redelijk afgescheiden van de rest

van het centraal zenuwstelsel. Het cerebellum is betrokken bij de voortbeweging en bij het bewaren van het

evenwicht, maar is niet noodzakelijk voor het samentrekken van spieren of voor de waarneming van de

stand van het lichaam. Zo kunnen spieren na een operatieve verwijdering van de kleine hersenen nog evenkrachtig aangespannen worden. De functie van het cerebellum is indirect. Het houdt in de gaten of het doel

van bepaalde bewegingen bereikt wordt en zorgt eventueel voor aanpassing van bewegingen. Door een

beschadiging in de kleine hersenen worden bewegingen veel minder gecoördineerd, de persoon komt dan

heel dronken over. Hij stoot tegen dingen aan en is erg onhandig (ataxie). Maar de kleine hersenen doen

meer dan alleen maar bewegingen controleren. Ze zijn ook betrokken bij het impliciet leren, vormen van

leren die buiten het bewustzijn omgaan, maar die wel merkbaar zijn in het gedrag. Niemand weet precies

wat hij bij tennis moet doen om de arm goed te bewegen, maar door oefenen krijgen we de beweging onder

controle. Ook spelen de kleine hersenen een rol bij taal en bij taken die een beroep doen op het

werkgeheugen, zoals het herhalen van een telefoonnummer om het niet te vergeten. Anatomisch kunnen de

kleine hersenen worden ingedeeld in een centraal deel met daaromheen twee halve bollen (hemisferen). De

buitenkant van het cerebellum wordt net als bij de grote hersenen aangeduid als de schors. Deze bestaat uitveel windingen (gyri), zodat zeer veel cellen een plaats hebben. Aan de buitenkant zien we daardoor veel

parallelle groeven (sulci) lopen.


15/85

15

De grote hersenenDe grote hersenen vormen verreweg het

grootste gedeelte van de hersenen. De

buitenste laag bestaat uit de hersenschors,

die weer bestaat uit vier kwabben: defrontaalkwab, de pariëtaalkwab, de

achterhoofdskwab en de slaapkwab. Onder

de hersenschors ligt de witte stof,

bestaande uit de uitlopers van de

zenuwcellen. Nog dieper liggen drie

belangrijke hersengebieden of

hersenkernen: de hippocampus, de

amygdala en de basale ganglia.


16/85

16

Hoe Functioneren de hersenen?De Hersenstichting zegt het volgende over de werking van de hersenen: De hersenen worden ook wel

encephalon of brein genoemd. Ze vormen een deel van het centrale zenuwstelsel dat binnen de beschermde

schedel ligt. In deze grijze massa van zo’n 1330 gram worden allerlei vitale lichaamsfuncties (bijvoorbeeld

de ademhaling en de hartslagfrequentie) gereguleerd, en vinden belangrijke mentale processen zoals denkenen voelen plaats. De besturing van de motoriek van het lichaam wordt gecoördineerd in de hersenen. De

hersenen zelf voelen geen pijn, maar registreren wel de pijn die we ergens anders in het lichaam voelen.

Indeling van de hersenen.Globaal zijn de hersenen in te delen in drie onderdelen: de kleine hersenen,

de hersenstam en de grote hersenen. De grote hersenen zijn verdeeld in twee

helften, hemisferen genoemd. Deze linker- en rechterhelft worden met elkaar

verbonden door de hersenbalk. Dankzij deze verbinding kunnen de twee

helften met elkaar communiceren en staat informatie uit de ene hersenhelft

voortdurend beschikbaar voor de andere hersenhelft. De twee hersenhelftenzijn opgebouwd rondom de vier hersenkamers (ventrikels). Deze kamers zijn

gevuld met hersenvocht (liquor). Het hersenschors is de buitenste laag van

de hersenen. Deze laag ligt aan de oppervlakte en wordt ook wel cortex genoemd. De hersenschors is sterk

gevouwen waardoor de hersenen een gerimpeld uiterlijk hebben. Groeven (sulci) worden afgewisseld met

windingen (gyri), waardoor de hersenschors een groot oppervlakte heeft. Daardoor wordt de hoeveelheid

zenuwcellen die de hersenen kunnen bevatten groter. Sommige groeven zijn dieper dan de andere. De diepe

groeven verdelen de vier hersenkwabben:

voorhoofdskwab (frontaalkwab)

wandbeenkwab (pariëtaalkwab)

achterhoofdskwab (occipotaalkwab)

de slaapkwab (temporaalkwab).

Een minder bekende vijfde hersenkwab is de insula: een driehoekig stuk hersenschors dat verstopt zit in

een diepe hersengroeve. De frontaalkwab is de grootste kwab. Hij wordt gezien als het meest geavanceerde

deel van de hersenen, omdat deze kwab verantwoordelijk is voor het menselijke bewustzijn.


17/85

17

Gliacellen Naast zenuwcellen bevatten de hersenen ook

andere cellen. Gliacellen zijn cellen met een

ondersteunende functie in de hersenen enworden ook wel steuncellen genoemd. Ze

ruimen onder andere afgestorven zenuwcellen

op en zorgen voor de stevigheid van de hersenen.

De hersenen bevatten naar schatting negen keer

zoveel gliacellen als zenuwcellen.

Er zijn verschillende soorten gliacellen:

De oligodendrocyten vormen de witte

isolatielaag (de myelineschede) rond de axonen. Deze laag van myeline verhoogt de snelheid en

efficiëntie van de informatieoverdracht door de axonen. Wordt deze myelineschede afgebroken, dan

stokt de communicatie tussen de zenuwcellen.

De astrocyten zijn gliacellen die onder andere de hoeveelheden van verschillende

neurotransmittermoleculen in de synapsen reguleren. Bij schade zorgen deze gliacellen ervoor dat

groeifactoren vrijkomen om zo het herstel te bevorderen. Ook dragen zij bij aan de energiebehoefte van

neuronen.

De microglia vormen een belangrijk onderdeel van het immuunsysteem van de hersenen. Deze

gliacellen bestrijden infecties en reageren op stoffen die de zenuwcellen kunnen beschadigen.

Bescherming van de hersenenOmdat de hersenen zo belangrijk zijn voor het menselijk lichaam, worden ze op verschillende manieren

goed beschermd. In eerste plaats zijn ze ingepakt in de harde schedel. Binnenin de schedel worden de

hersenen omgeven door drie hersenvliezen (meninges).

Het binnenste zachte hersenvlies (pia mater, afbeelding nr. 3) bevat bloedvaten. Hier omheen zit het

spinnenwebvlies (arachnoidea, afbeelding nr. 2). Om deze twee vliezen heen ligt het beschermende harde

vlies (dura mater, afbeelding nr. 1).

In de ruimte tussen de twee vliezen

lopen veel bloedvaten en bevindt zich

hersenvocht. De hersenen drijven als

het ware in dit hersenvocht, dat als een

stootkussen voor de hersenen en het

ruggenmerg dient. Het hersenvocht

wordt geproduceerd door de

hersenkamers en wordt drie keer per

dag geheel vervangen. Dagelijks

produceren de hersenkamers hiervoor

tussen de vier- en vijfhonderd

milliliter hersenvocht. De voortdurende verversing van het hersenvocht zorgt voor de afvoer van

afvalstoffen en helpt bij het handhaven van een goede lichaamstemperatuur.


18/85

18

Bloed-hersenbarrière Naast de fysieke bescherming worden de hersenen ook immunologisch

extra beschermd door middel van de bloed-hersenbarrière. Een extra

stevige afsluiting van de bloedvaten inde hersenen zorgt ervoor, dat

slechts enkele vitale stoffen, waaronder zuurstof en glucose, dezenuwcellen kunnen bereiken. Vreemde stoffen, en daar vallen

medicijnen helaas ook onder, bereiken hierdoor de hersenen veel

moeilijker.

Anatomie en functies van de hersenonderdelen op alfabetA

Achterhoofdkwab:

Ook wel de occipitaalkwab genoemd. Van opzij gezien: het aan de achterzijde gelegen deel van de

hersenschors. Dit is de kleinste hersenkwab, die betrokken is bij het zien.

Amygdala

De amygdala is een amandelvormige structuur die betrokken is bij het aansturen en verwerken van

verschillende emoties en het maakt deel uit van het limbische systeem. De amagdala staat in verbinding

met de orbitofrontale cortex, de thalamus, de hypothalamus en de hippocampus. De orbitofrontale

cortex is belangrijk bij het maken van plannen en beslissingen.

De amygdala stuurt verschillende emoties aan, zoals agressie.

Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat mensen een grotere

amygdala hebben, als zij ook agressiever zijn.

Angst is één van de belangrijkste emoties die de amygdala reguleert.

Angst is een aangeboren emotie, zelfs baby’s hebben al een

schrikreactie die wordt veroorzaakt door de amygdala. Angst kan ook

worden aangeleerd, dit wordt geconditioneerde angst genoemd.


19/85

19

B

Basale ganglia

De basale ganglia is een groep van kernen in de hersenen. Ze liggen om de thalamus heen. De kernen

staan met elkaar in verbinding en kunnen grotendeels beschouwd worden als onderdelen van één

regelsysteem in de hersenen. De basale ganglia zijn betrokken bij het controleren van bewegingen, maarook bij motivatie en beloning. Waarschijnlijk zorgen ze ervoor de bepaalde bewegingen

vergemakkelijkt worden en anderen onderdrukt.

Aandoeningen aan de basale ganglia leiden bijvoorbeeld tot de ziekte van Parkinson en de ziekte van

Huntington.

C

Cingulate cortex

De cingulate cortex (of cingualtie hersenschors of cortex cingularis anterior) is een hersenstructuur die

onder andere betrokken is bij de verwerking van pijn. Ook helpt de cingulate cortex bij het verwerken

van emoties en leren. De cingulate cortex is een onderdeel van het limbisch systeem. Het maakt ookdeel uit van de gyrus cinguli (gordelwinding) die om de hersenbalk heen ligt. De cingulate cortex

ontvangt informatie van onder andere de thalamus en de neocortex en let specifiek op de gebeurtenissen

die een reactie vereisen. Het gebied integreert aandacht, geheugen en de keuze van reacties.

F

Fornix

Een gebogen bundel zenuwuitlopers die in twee richtingen

de verbinding vormt tussen hypothalamus (corpus

mammillare) en hippocampus. Die twee spelen een rol bij

gevoelens, leerprocessen en motivering.

Frontaalkwab

Ook de voorhoofdskwab genoemd. Dit is de grootste van de vier hersenkwabben en neemt een derde

van de totale hersenschors in beslag. Dit del van de hersenen wordt gezien als het meest geavanceerde

deel van, verantwoordelijk voor het menselijke zelfbewustzijn.

Het voorste gedeelte van de frontaalkwab is de prefrontale cortex. Dit deel ligt direct achter het

voorhoofd en is verantwoordelijk voor cognitieve, emotionele en motivationele processen, zoals

plannen, impulsbeheersing en doelgericht handelen. Dit worden ook wel executieve functies genoemd.


20/85

20

G

Gebied van Broca

Ook het (spraak)centrum van Broca genoemd. Een deel van de hersenschors dat, naast het gebied van

Wernicke, betrokken is bij taal. Het centrum van Broca zorgt in het bijzonder voor de spraak en ook

hoor het in stilte tegen zichzelf praten. Ook is het gebied actief bij het denken aan, en uitvoeren vanlichaamsbewegingen. Het spraakcentrum van Broca is een onderdeel van de frontaalkwab en bij

rechtshandigen ligt het vrijwel op de linkerhersenhelft. Bij linkshandigen ligt het in een minderheid van

de gevallen op de rechterhersenhelft.

Een beschadiging van het spraakcentrum van Broca en de gebieden daaromheen leidt tot afasie van

Broca of motorische afasie. Deze mensen hebben moeite met het begrijpen van grammatica en spontaan

iets (na)zeggen.

Gebied van Wernicke

Het gebied van Wernicke of het centrum van Wernicke is,naast het gebied van Broca, betrokken bij de taal. Het gebied

van Wernicke is belangrijk om taal te begrijpen. Als er

beschadigingen optreden in dit gebied, kan de patiënt last

hebben van dyslexie of sensorische afasie. Sensorische

afasie betekent dat er verstoord taalbegrip is, de patiënt

begrijpt niet wat er wordt verteld en gebruikt zelf vaak lange

zinnen zonder inhoud. Het centrum van Wernicke ligt in de

meeste gevallen in de linker temporaalkwab.

Gyrus cinguli

Ook wel gordelwinding genoemd. Het deel van de hersenschors dat direct aan de bovenzijde van de

hersenbalk grenst. De gordelwinding ligt dus diep in de groeve tussen beide hersenhelften in. Zij speelt

een rol bij de totstandkoming van emoties en motivatie. Ook maakt de gordelwinding deel uit van het

limbisch systeem.


21/85

21

H

Hersenbalk

Ook wel corpus callosum genoemd. De hersenbalk vormt de

hoofdverbinding tussen beide hersenhelften en zorgt ervoor dat

informatie ter beschikking komt aan allebei de hemisferen. Hij bevatongeveer tweehonderdmiljoen zenuwuitlopers. Wanneer bijvoorbeeld

een tekening alleen door de rechterhemisfeer is gezien, herkent de

linkerhemisfeer hem ook direct. Dit is niet meer het geval wanneer de

hersenbalk door een chirurg is doorgesneden. De hersenbalk is bij

vrouwen aan de achterzijde groter dan bij mannen. De hersenbalk ziet

er uit als een in de breedte uitgerekte hoefijzer. Ruwweg geldt de regel

dat de voorste delen van de hersenbalk ook de voorste hersendelen met

elkaar verbinden en in de achterste de achterste.

Hersenschors

De hersenschors is de buitenste laag van de hersenen. Deze laag ligt aan de oppervlakte en wordt ook

wel de cortex genoemd. De hersenschors is sterk gevouwen waardoor de hersenen een gerimpeld

uiterlijk hebben. Groeven (sulci) worden afgewisseld met windingen (gyri), waardoor de hersenschors

een groot oppervlakte heeft. Daardoor wordt de hoeveelheid zenuwcellen die de hersenen kunnen

bevatten groter. Sommige groeven zijn dieper dan de andere. De diepe groeven verdelen de hersenen

in de vier kwabben

Hersenvliezen

Ook meninges genoemd. Vliezen die het centrale zenuwstelsel omsluiten. Dit zijn er drie, van binnen

naar buiten: het zachte hersenvlies, het spinnenwebvlies, en het harde hersenvlies (die afbeelding bij

bescherming van de hersenen). Deze hersenvliezen dienen ter bescherming van de hersenen.

Hersenvocht

Ook wel liquor genoemd. Kleurloze heldere vloeistof in de ventrikels en de subarachnoïdale ruimte

(ruimte tussen de binnenste en de middelste hersenvlies). Het hersenvocht wordt gevormd door

gespecialiseerde cellen in de ventrikels en wordt door het bloed afgevoerd. Het hersenvocht beschermt

de hersenen en het ruggenmerg tegen schokken. Daarnaast voert het hersenvocht afvalstoffen af en is behulpzaam bij het handhaven van een goede lichaamstemperatuur. Het hersenvocht moet ook om de

paar dagen ververst worden.


22/85

22

Hippocampus

Dit hersengebied ligt aan de onder/voorkant van de slaap- of

temporaalkwab en vormt een onderdeel van het limbisch systeem. De

naam komt van het Griekse woord voor zeepaardje.

De hippocampus speelt een belangrijke rol bij de opslag vaninformatie in het geheugen, de ruimtelijke oriëntatie en het

controleren van gedrag dat van belang is voor de overleving.

Proefdieren waarbij de hippocampus wordt beschadigd, slagen er

bijvoorbeeld niet meer in hun gedrag goed aan te passen aan de

veranderde omstandigheden. Bij de mens kan tweezijdige

beschadiging van de hippocampus leiden tot een verminderd

vermogen om nieuwe informatie in het geheugen op te nemen.

Hypofyse

Ook wel het hersenaanhangsel genoemd. Een halve gram wegend

aanhangsel van de hypothalamus, dat vanwege zijn enorm belangrijke

rol in het menselijk lichaam ook welde meesterklier wordt genoemd.

De hypofyse is opgebouwd uit drie kleine kwabben. De hypofyse zit

vast een de hypofysesteel en regelt de uitscheiding van de endocriene

en hormoonproducerende klieren in het lichaam. Zij staan op haar

beurt weer onder invloed van de hypothalamus. De hypofyse vormt de

schakel tussen het centrale zenuwstelsel en het hormoonstelsel. De

activiteit van de hypofyse wordt afgeremd door negatieve

terugkoppeling. Als een klier een hoeveelheid van een bepaald

hormoon heeft afgescheiden, stijgt de concentratie, van dat hormoon,

in het bloed en dit is voor de hypofyse een teken om de betreffende klier minder te gaan stimuleren.

Hypothalamus

Het regelcentrum dat zorgt voor het handhaven van het interne

milieu (homeostase). Dit gebeurt zowel direct als indirect. Direct

gebeurt dit door de aansturing van het autonome zenuwstelsel, dat

verantwoordelijk is voor processen als ademhaling, hartslag en het

reguleren van de lichaamstemperatuur. Dit zijn dus allemaal

processen die onbewust gebeuren. Indirecte handhaving van de

homeostase gebeurt door het organisme te motiveren een bepaald

gedrag te gaan vertonen. Een voorbeeld hiervan is dat je gaat eten

als je hypothalamus een honger gevoel veroorzaakt.


23/85

23

De hypothalamus ligt aan de voor- en onderzijde van de thalamus, weegt ongeveer vier gram en neemt

minder dan één procent van het hersenvolume in beslag. Een belangrijke taak van de hypothalamus is

de besturing van het hormonale systeem. Dit gebeurt op twee manieren. Direct door de aanmaak van

hormonen en indirect via de bloedbaan door beïnvloeding van de hypofyse. De hypothalamus speelt

daarnaast een hoofdrol bij het reguleren van het autonome zenuwstelsel. Het draagt bij aan het

klaarmaken van het lichaam voor actie en aan het herstel tijdens de rust. De hypothalamus regelt ook

gevoelens van honger, dorst en verzadiging en daarmee de energiehuishouding. Tot slot bevat de

hypothalamus de biologische klok van de nucleus suprachiasmaticus. De hypothalamus bestaat uit meer

dan tien afzonderlijke kernen en heeft nauwe verbindingen met het limbisch systeem en de hersenschors

van de grote hersenen.

L

Limbisch systeem

Het limbisch systeem is het gedeelte van de hersenen dat

betrokken is bij emoties, geheugen, leren, motivatie,

herinneringen en seksueel gedrag. Het limbisch systeem is

één van de oudste delen van de hersenen. Dit betekend dat

de voorouders van de huidige mens ook al een limbisch

systeem hadden. De hersenen zijn sindsdien nog erg

ontwikkeld. Het limbisch systeem ligt om de hersenbalk

heen net onder de cerebrale cortex. Er bestaat nog discussie

over of het limbisch systeem een onderdeel is van de grote

hersenen of dat van het een overgangsgebied vormt. Het

limbisch systeem bestaat uit de volgende onderdelen: de

amygdala, de cingulate cortex, de fornix, de hippocampus en

de hypothalamus.

M

Middenhersenen

Ook mesencenphalon genoemd. Het bovenste deel van de hersenstam. De middenhersenen zijn

betrokken bij de regulatie van zintuigelijke en motorische functies en spelen bijvoorbeeld een rol bij

de totstandkoming van oogbewegingen.

Tevens worden hier visuele auditieve reflexen gecoördineerd. De elektrische stimulatie van een deel

van de middenhersenen, het peri-aquaductale grijs, leidt tot volledig defensieve reacties, die zowel uit

aanvallen als verdedigen kunnen bestaan. Beschadigingen van de middenhersenen kunnen het

versterken of verzwakken van verdedigingsreacties tot gevolg hebben.


24/85

24

P

Pariëtaalkwab

Ook wel wandbeenkwab genoemd. Van opzij gezien: het aan de achter bovenzijde gelegen deel van de

hersenschors. Dit deel van de schors is betrokken bij zintuigelijke en cognitieve functies , zoals

aandacht, ruimtelijk inzicht, lezen en rekenen. Het voorste gedeelte van de pariëtaalkwab ontvangtzintuigelijke informatie van de thalamus

Pijnappelklier

Ook epifyse genoemd. Het is een klein uitgroeisel aan de bovenkant

van de tussenhersenen. De pijnappelklier produceert het hormoon

melatonine, dat onder andere een rol speelt bij de seksuele rijping

Bij lagere gewervelden is de pijnappelklier een sterk lichtgevoelig

orgaan, dat als zintuig werkt. Bij vogels neemt de functie als

zintuigorgaan af en bij zoogdieren is de epifyse alleen noghormoonproducerend. De klier staat indirect nog wel onder invloed

van licht. Bij vogels is zij waarschijnlijk werkzaam als biologische klok. Er zijn aanwijzingen dat het

hormoon melatonine ook bij de mens een rol speelt bij de controle van de verschillende biologische

ritmen.

Pons

Wordt ook de brug van Varol genoemd. Een forse uitstulping van

zenuwvezels die gelegen is tussen het verlengde merg en de

tussenhersenen. De pons houdt met twee stevige armen de kleinehersenen vast en verzorgt daarmee het contact tussen de grote en

de kleine hersenen. Het is een onderdeel van de hersenstam. De

pons zorgt ervoor dat prikkels van het evenwichts- en

gehoororgaan doorgegeven wordt aan de kleine hersenen.

S

Schedel

Ook cranium genoemd. Het is het skelet van het hoofd. De schedel is een harde beschermlaag voor de

hersenen, die boterzacht zijn, en bestaan uit drieëntwintig beenstukken. Er wordt een onderscheidgemaakt tussen de hersenschedel en de aangezichtsschedel.


25/85

25

T

Temporaalkwab

De temporaalkwab of temporale kwabben liggen in de hersenen net achter de oren. Ze zijn gelegen aan

beide zijden van het hoofd. De temporaalkwabben bevatten onder andere de auditieve cortex en werken

nauw samen met de hippocampus, die aan de voorkant van de temporaalkwabben ligt. Ook het centrumvan Wernicke, wat een belangrijke rol speelt bij het begrijpen van taal, ligt in de linker temporaalkwab.

Thalamus

Een eivormige, grijze stof, gelegen in beide hersenhelften. Aan de onderkant vergroeid met de

hypothalamus en aan de zijkant met de grote hersenen.

De thalamus speelt een belangrijke rol bij de selectie van prikkels

die doorgegeven moeten worden aan de verschillende delen van

de hersenschors. De thalamus wordt daarom wel aangeduid als de

‘poort naar de hersenschors.’ De thalamus bestaat uit een dertigtalkernen met een eigen, verwante functie. Zij spelen een rol bij het

doorgeven een aanpassen van prikkels uit de zintuigen. Het gaat

om de gehoor- en gezichtszintuigen, evenals de waarneming van

pijn, temperatuur, tast en om de waarneming van de staat waarin

het lichaam zich bevindt. Wanneer de hersenschors hiertoe

opdracht geeft, kan de thalamus ook het doorgeven van prikkels

onderdrukken, hierdoor is het mogelijk dat we bijna niets horen als we ons heel erg concentreren op

wat we lezen. Ook is de thalamus betrokken bij de bewustwording van bepaalde prikkels waaraan de

hersenschors een precieze betekenis hecht. Het gaat hierbij vooral om de emotionele connotaties die

een gebeurtenis oproept. De thalamus is betrokken bij de motoriek, en geeft informatie door vanuit de

kleine hersenen en de basale ganglia naar de motorische hersenschors. Ook speelt de thalamus onder

andere een rol bij de handhaving van het bewustzijn.

V

Ventrikels

Ook wel hersenkamers genoemd. Vier met hersenvocht gevulde holten in de hersenen. Men

onderscheidt twee laterale of zijventrikels, die in de grote hersenen liggen; het derde vertrikel ligt in de

tussenhersenen en het vierde ventrikel in de hersenstam. De ventrikels zijn onderling verbonden en

staan in open verbinding met de subarachnoïdale ruimte (ruimte tussen het binnenste en middelste

hersenvlies). Het vocht dat door de ventrikels stroomt, wast en ondersteunt de hersenen en helpt bij het

handhaven van de juiste temperatuur.


26/85

26

Verlengde merg

Ook medulla oblongata genoemd. Het overgangsgebied van het ruggenmerg naar de hersenen. Het

verlengde merg is niet groter dan het laatste kootje van je pink, maar is wel van vitaal belang.

Het bevat bijvoorbeeld kernen die betrokken zijn bij het regelen van

de ademhaling, hartslag, slikken, de omvang van kleine bloedvatenen daarmee indirect de bloeddruk, waken, slapen, hoesten en braken

en andere vitale functies. Tevens bevat het verlengde merg de

piramidekruising, waar zenuwbanen oversteken zodat de linker

hersenhelft de rechterkant van het lichaam bedient. Het is een

belangrijke schakelcentrale tussen ruggenmerg en overige

hersendelen.


27/85

27

Wat gebeurt er in de hersenen van niet-dyslectici in de klassen1 tot en met 3 van het atheneum tijdens het lezen?Via functionele MRI-scans heeft Shaywitz aangetoond dat mensen doorgaans voor het lezen en schrijven

drie gebieden in het linkerdeel van de hersenen gebruiken. Deze gebieden staan in directe wederzijdseverbinding met elkaar en zijn elk voor een deel van de taalverwerking verantwoordelijk. Vooraan, in het

Centrum van Broca vindt onder andere de analyse van woorden plaats, maar ook de articulatie en het

spreken. Achterin, in het Centrum van Wernicke en het Woordvormgebied, komt alle informatie samen en

wordt onder andere opgeslagen hoe een woord er uit ziet, hoe het klinkt en wat het betekent. Onderstaand

figuur geeft een indruk van welke gebieden in de linkerhersenhelft dit zijn. Deze gebieden worden onder

het lezen en informatie verwerken dan ook geactiveerd.


28/85

28

Wat gebeurt er in de hersenen van dyslectici in de klassen 1 toten met 3 van het atheneum tijdens het lezen?De afgelopen jaren is er veel onderzoek gedaan naar hoe het dyslectisch brein werkt en wat er zich allemaal

in afspeelt.

Hoe werken dyslectische hersenen?Shaywitz toonde aan dat de verbindingen tussen de 3 taalgebieden in de

linkerhersenhelft niet werken, zelfs niet bij dyslectische kinderen van

vier jaar. Alleen het Centrum van Broca, waar de woordanalyse en spraak

is gelokaliseerd, wordt geactiveerd. Het Centrum van Wernicke en het

woordvormgebied vertonen geen enkele activiteit. Bij dyslectici ontstaat

een alternatieve route in de hersenen voor het opslaan en terugvinden van

de betekenis van woorden die vooral via de rechterhersenhelft loopt. De

oorzaak hiervan is da de rechterhersenhelft van dyslectici in het denkenen in het verwerken van informatie dominant is. Dat betekent dat er een

sterke voorkeur bestaat voor het denken via deze rechterhersenhelft. Een

voorkeur die zo sterk is, dat taal moeilijk wordt geautomatiseerd naar de

linkerhersenhelft. Dat is niet de enige oorzaak van dyslexie. Iemand die

dyslectisch is, heeft een natuurlijke zwakte voor het verwerken van de

taal, net zoals andere mensen moeilijk kunnen tekenen of rekenen.

Alleen valt dat vaak minder op in onze talige maatschappij.

Gevolgen van het dyslectisch denken.Een niet-dyslecticus heeft direct toegang tot de vorm, betekenis en uitspraak van woorden. De dyslecticus

heeft dat niet en moet daar via zijn rechterhersenhelft achter komen, dus via het maken van beelden, het

leggen van verbanden en structuren en het hebben van allerlei associaties. Dit toont ook de voorliefde van

dyslectici voor het uitgebreid redeneren, het denken in beelden, en leggen van verbanden en het

probleemoplossende en kritisch denken. Omdat er in korte tijd zoveel (nieuwe) informatie wordt verwerkt,

hebben dyslectici in het algemeen vaak moeite om in een paar zinnen te vertellen wat zij, bijvoorbeeld,

hebben gelezen.


29/85

29

Lijndenkers en beelddenkersDe meeste mensen zijn lijndenkers: ze denken van begin naar einde, van oorzaak naar gevolg, voor

hoofdletters naar punten. Dyslectici niet. Zij denken in beelden en ideeën, hebben een totaalplaatje van het

geheel, hebben veel associaties en zien ook daar de verbanden

tussen. Als zij dat wat zij denken in woorden moeten zetten,hebben zij meer tijd nodig om te kiezen wat ze gaan vertellen en

hun beelden te vertalen in woorden. Ze neigen er naar te beginnen

met de kern of conclusie van het verhaal en dat geeft regelmatig

verwarring bij de lijndenkers die dan het kader of de inleiding

missen.

Overigens bestaat er ook in deze twee manieren van denken een geleide schaal: er zijn waarschijnlijk veel

mensen bij wie die dominantie van een hersenhelft in het denken veel minder uitgesproken is. Er zijn ook

veel niet-dyslectici die ook in beelden denken. Vrouwen denken over het algemeen meer in beelden.

De uitdagingHet lijn-denken is de norm in onze maatschappij. Het hele onderwijs is erop gebaseerd. Het beeld-denken

wordt als lastig ervaren en vaak ook niet begrepen. Dit terwijl het beeld-denken grote denkers, kunstenaars

en uitvinders heeft voortgebracht. Denk maar aan Albert Einstein, Isaac Newton en Leonardo da Vinci.

Tussen beide manieren van denken bestaat er echter nog steeds een kloof. De uitdaging is om het idee los

te laten dat er maar één manier van denken bestaat en het conceptuele denken ook in het onderwijssysteem

te integreren. Met een samenleving die steeds complexer wordt, hebben we conceptueel denkers nodig om

oplossingen te vinden voor de vragen waar we met zijn allen voorstaan. Met andere woorden: zonder

dyslectici komen we de crisis niet door! Wij hebben ze nodig!


30/85

30

Praktijkonderzoek

InleidingDyslexie is een algemeen bekend probleem in het leren en het leren lezen. Men spreekt vaak over dyslexie

zonder enig idee te hebben hoe dyslexie werk. Vaak gaat een uitleg over dyslexie alleen over de problemen

in het lezen en spellen van woorden. Hoe het komt weet men echter niet. Na literatuuronderzoek gedaan te

hebben naar de werking in de hersenen tijdens het lezen, is ons opgevallen dat woorden die worden gelezen

worden opgeslagen in de hersenen, in het Centrum van Wernicke, voor ze woorden uitgesproken

(automatisering van fonologisch lezen) (T. Braams, Universiteit van Nijmegen). Door het niet of minder

goed werken van het Centrum van Broca is de verbinding naar het Centrum van Wernicke verslechterd,

waardoor hierin geen woorden worden opgeslagen en dus er geen automatisering van lezen kan

plaatsvinden (N. van Attenveldt, Universiteit van Amsterdam). Door het missen van deze automatisering

wordt er minder snel gelezen en is de taalverwerving minder goed. Door een minder goede taalverwerving

zal iemand ook minder snel leren. Dat er minder snel geleerd wordt, heeft dus niets te maken met de

intelligentie van een individu. Het aantal hersenverbindingen staat namelijk los van de slechte werking in

deze hersencentra. Het concept leessnelheid wordt door men al gauw niet verbonden aan dyslexie, omdat

men vaak denkt aan stil lezen. Wanneer je stil leest wordt het Centrum van Broca niet zodanig gebruikt dat

het uitmaakt of je dyslexie hebt of niet. Wel zou je het concept leessnelheid wel kunnen verbinden aan

dyslexie en hiermee ook aan hersenwerking, als je de woorden zou uitspreken tijden het lezen (E. Lakke,

Universiteit van Leiden). Professor E. Lakke van de Universiteit van Leiden gaf ons verschillende

aanwijzingen om de automatisering van woorden te onderzoeken. De leessnelheid tijden het hardop lezenlinken wij aan de werking in de hersenen. Aangezien we hiermee alleen de automatisering van de woorden

zouden onderzoeken en niet het verschil in werking van de hersenen, moeten we de automatisering van

woorden vergelijken met de automatisering van beelden. Doordat de automatisering van beelden voor

dyslectici het zelfde zou zijn als voor niet-dyslectici, en er wel een verschil zou zijn in de automatisering

van woorden, is er aanleiding om aan te nemen dat er inderdaad een fout zou kunnen zijn in het Centrum

van Broca.


31/85

31

Hoe willen we het onderzoek gaan doen?Het onderzoek bestaat uit twee delen. In het ene deel meten we de snelheid tijdens het automatiseren van

woorden en in het andere deel meten we de snelheid tijdens het automatiseren van beelden. Simpel gezegd:

1) We meten hoe snel iemand hardop woorden leest, 2) we meten hoe snel iemand hardop beelden benoemd.

Deel één meten we aan de hand van een aangepaste versie van de al bestaande dyslexie test van Berkhout Nijmegen, die uitgebracht is door Swets & Zeitlinger BV in 1998. De originele test bestaat uit 116 woorden,

en je zou in één minuut zoveel mogelijk woorden moeten lezen. Wij hebben het zo aangepast dat de

proefpersoon 75 woorden moet lezen en wij hiervan de tijd meten. De woorden lopen op in

moeilijkheidsgraad. Deel twee meten wij aan de hand van een zelf gemaakte test die bestaat uit afbeeldingen

gebaseerd op de methode ‘Maan Roos Vis’. Deze methode wordt op sommige basisscholen nog gebruikt

in de kleuterschool en in scholen gespecialiseerd in het gebied van het aanleren van de Nederlandse taal

aan niet-Nederlandssprekende buitenlandse kinderen tot en met 12 jaar. Twintig afbeeldingen moeten

worden benoemd en daar moet de tijd van woorden gemeten. De afbeeldingen lopen op in

moeilijkheidsgraad.

De onderzoeksvraagKunnen wij aantonen door deel 1 en deel 2 van de test met elkaar te vergelijken dat er ook daadwerkelijk

een verschil is in de werking van de hersenen van dyslectici en in de hersenen van niet-dyslectici?

VerwachtingWij verwachten dat dyslectici langer zullen doen over het lezen van de woordjes rijtjes dan niet-dyslectici.

Terwijl bij het benoemen van de plaatjes geen verschil in tijd zal zijn.

HypotheseDyslectici zullen langer over het lezen van de woordjesrijtjes doen dan de niet dyslectici. Bij het benoemenvan de plaatjes moet er nagenoeg geen verschil in zitten tussen de dyslectici en de niet-dyslectici.

Benodigdheden Aangepaste leestest van Berkhout Nijmegen

Zelfgemaakte test met afbeeldingen gebaseerd op de taalleermethode ‘Maan Roos Vis’

Instrumenten om de tijd mee te meten (stopwatch, horloge, etc.)

Betrokkenen

Twintig leerlingen uit de atheneum klassen 1 tot en met 3 als proefpersonen. Waarvan tien dyslecticien 10 niet-dyslectici. Het aantal jongens en meisjes is ook gelijk. (Als er drie meisjes dyslectisch zijn

worden er ook drie meisjes onderzocht die niet dyslectisch zijn)

Remedial teacher van de school voor gegevens leerlingen


32/85

32

MethodeBeide delen voer je uit per proefpersoon.

Deel 1 Leg de leerling de woordenlijst voor

Als je het startsignaal geeft op () = 0 op de stopwatch, begint de leerling met lezen

Wanneer de leerling het laatste woord uitspreekt () = 1, zet je de stopwatch op stil

De tijd en fouten schrijf je op in het Scoringsformulier test – Lezen

Deel 2 Leg de leerling de afbeeldingen lijst voor

Als je het startsignaal geeft op () = 0 op de stopwatch, begint de leerling met het benoemen

van de afbeeldingen.

Wanneer de leerling de laatste afbeelding benoemt () = 2, zet je de stopwatch op stil

De tijd en fouten schrijf je op in het Scoringsformulier test – Benoemen


33/85

33

Het praktijkonderzoek Zoals we in het onderzoeksplan van ons praktijkonderzoek hebben geschreven gaan we hier de twee testjes

uitvoeren die gedaan moeten worden om erachter te komen of de verwerkingssnelheid van de hersenen bij

het lezen van teksten en/of woordjes bij dyslectici inderdaad langer is. Dit is te meten door heel simpel de

leessnelheid te meten met een stopwatch. Terwijl onze proefpersonen de testjes doen houden wij op eenscoreformulier het aantal fouten dat ze maken en de tijd die ze er over doen bij. In onderstaande

afbeeldingen zie je hoe de scoreformulieren en de testjes er uit zien.

De leestest. Het scoreformulier van de leestest.

Score formulier van benoemtest.

De benoemtest


34/85

34

De resultatenHieronder komen tabellen te staan met daarin de resultaten van het onderzoek. Alle proefpersonen blijven

anoniem. Het enige wat wij van ze noteren is hun geboortedatum. Zodat we kunnen kijken of de

leessnelheid en het aantal fouten dat ze maken ook afhankelijk is van hun leeftijd.

Praktijkonderzoek bij de niet-dyslectici

Leestest Benoemtest

Proefpersoon GeboortedatumTijdsduur

(min.s.ms)

Aantal

fouten

Tijdsduur

(min.s.ms)

Aantal

fouten

1 05-06-2001 0.43.6 3 0.16.3 0

2 19-09-2002 0.45.6 1 0.23.3 1

3 18-02-1999 0.29.8 0 0.12.5 0

4 18-06-2001 0.59.2 1 0.18.9 1

5 24-05-2001 0.39.0 0 0.14.6 1

6 19-02-2001 0.34.1 0 0.16.5 17 29-11-2000 0.41.4 1 0.13.3 0

8 05-11-1999 0.34.6 2 0.15.8 0

9 12-07-2000 0.42.7 1 0.18.9 1

10 09-02-2002 0.44.9 0 0.22.4 1

Gemiddeldes van de

onderzoeken0.41.5 0.9 0.17.3 0.6

Praktijkonderzoek bij de dyslectici

Leestest Benoemtest

Proefpersoon GeboortedatumTijdsduur

(min.s.ms)Aantal fouten

Tijdsduur

(min.s.ms)Aantal fouten

1 20-10-2001 1.35 8 0.30.5 1

2 10-06-2000 1.05 1 0.20.5 1

3 05-07-2001 0.39 0 0.25.4 1

4 07-05-2001 1.03 1 0.17.2 0

5 05-10-1999 0.56 1 0.21.4 2

6 07-07-1999 0.57 8 0.15.7 0

7 17-01-2002 1.14 1 0.22.6 08 02-10-2000 0.58 2 0.19.7 0

9 21-11-2000 0.57 0 0.19.9 0

10 28-09-2001 0.58 1 0.15.8 0

Gemiddeldes van de

onderzoeken.0.46.9 2.3 0.20.9 0.5


35/85

35

Conclusie.Volgens onze verkregen resultaten doen dyslectici inderdaad langer over het lezen van de woordjesrijtjes.

Het verschil is misschien klein (vijf seconde) maar het is er wel. Dyslectici maken ook meer fouten in het

lezen van de woordjesrijtjes. Het aantal fouten is aanzienlijk groter. Dyslectici maken 1.4 fouten meer over

vijfenzeventig woordjes. Wat we niet hadden verwacht is dat de dyslectici ook langer zouden doen overhet benoemen van de plaatjes. Hier doen dyslectici 3.6 seconde langer over. Dit is iets wat we totaal niet

hadden verwacht. Echter maken dyslectici wel minder fouten (0.1 minder) bij het benoemen van de plaatjes.


36/85

36

ConclusieUit ons literatuuronderzoek is gebleken dat bij dyslectici de hersenwerking tijdens het lezen anders is dan

de hersenwerking tijdens het lezen bij niet-dyslectici. Bij dyslectici wordt er een andere weg in de hersenen

afgelegd. In plaats van het centrum van Broca, het centrum van Wernicke en het woordvormgebied te

gebruiken, gebruiken dyslectici alleen het centrum van Broca omdat bij hun het centrum van Wernicke en

het woordvormgebied niet functioneren. Vanuit het centrum van Broca gaat de lezen tekst over naar twee

andere gebieden in de rechter hersenhelft, die normaal gesproken tijdens het lezen niet gebruikt wordt.

Bij niet dyslectici daarentegen gaat de gelezen tekst naar het centrum van Broca, vanuit daar naar het

centrum van Wernicke en daar vandaan naar het woordvormgebied. Hier worden alle worden opgeslagen,

zodat wanneer je een woord ziet je gelijk weet welk woord het is en je er verder niet meer over na hoeft te

denken. Onderstaande afbeelding laat het verschil in hersenwerking zien.

Wij hadden verwacht dat dyslectici langer zouden doen over het lezen van de woordjesrijtjes en daar ook

meer fouten in zouden maken dan niet-dyslectici. Wij hadden ook verwacht dat dyslectici en niet-dyslectici

ongeveer even lang zouden doen over het benoemen van de plaatjes en daar ook ongeveer even veel fouten

in zouden maken, omdat dit niets te maken heeft met het lezen van teksten.Uit ons praktijk onderzoek bleek inderdaad dat dyslectici langer doen over het lezen van de woordjesrijtjes

en daar ook meer fouten in maken dan niet-dyslectici. Wat ook bleek is dat dyslectici langer doen over het

benoemen van de plaatjes dan niet-dyslectici. Iets wat we dus totaal niet verwacht hadden. Het verschil is

3.6 seconde dus het is niet al te groot. Wat wel klopte was dat dyslectici ongeveer net zo veel fouten maken

als niet-dyslectici tijdens het benoemen van de plaatjes.


37/85

37

Een kort antwoord op de hoofdvraagDyslectici lezen met andere gebieden in de hersenen dan niet-dyslectici, die het centrum van Broca, het

centrum van Wernicke en het woordvorm gebied (die in de linker hersenhelft liggen) gebruiken. Dyslectici

gebruiken naast het centrum van Broca twee andere gebieden die in de rechter hersenhelft liggen, terwijl

de rechter hersenhelft normaal gesproken nooit gebruikt wordt tijdens het lezen.Dit verschil is te merken in de leessnelheid van de dyslectici. Je merkt dat dyslectici een aantal seconde

langer nodig hebben om teksten en/of woordenrijtjes te verwerken. Dit komt hoogstwaarschijnlijk door de

andere weg die teksten afleggen in de hersenen van dyslectici.


38/85

38

DiscussieEr zijn een aantal punten waar we tegenaan liepen tijdens onze profielwerkstuk en het onderzoek doen. Er

zijn veel dingen waar we alsnog rekening mee moeten houden. Dit zijn de punten:

Er zijn verschillende soorten dyslexie. Niet voor elke vorm van dyslexie gaat deze theorie op.

Dyslectici kunnen ook veel geoefend hebben met het lezen waardoor ze nu minder moeite hebben

met het lezen van woordjesrijtjes. Dat dus sneller doen en ze maken er dan ook minder fouten in.

Er zijn ook mensen die geen dyslexie hebben maar die wel moeite hebben met het lezen. Deze

mensen lezen van zichzelf erg langzaam en doen er dus langer over om woordjesrijtjes te lezen.

Tijdens het doen van het praktijkonderzoek kwamen we er achter dat het woordje ‘zoom’ in de

leestest vaak als ‘zoem’ wordt uitgesproken vanwege de Engelse uitspraak van het woord. In

principe zeggen ‘zoom’ dan verkeerd uitgesproken en maken de proefpersonen dus een fout in de

leestest, maar als je naar de Engelse uitspraak kijkt zeggen ze het goed. Het was moeilijk om te

bepalen om dit dus fout was ja of nee. Wij hebben er voor gekozen om dit fout te rekenen aangeziente leestest gewoon in het Nederlands was en het dus niet verkeerd uitgesproken mag worden.

Tijdens het doen van het praktijkonderzoek kwamen we er ook achter dat sommige plaatjes in het

benoemtestje op verschillende manieren geïnterpreteerd konden worden. Een regenjas lijkt op en

jas en wordt dan ook vaak als jas benoemt. Een sneetje van een boterham wordt de ene keer als

boterham en de andere keer als brood benoemd. Op die manier worden er al snel fouten gemaakt in

het benoemen van de plaatjes. Wij hebben er echter voor gekozen om deze verschillende

interpretaties goed te rekenen, want er wordt het zelfde mee bedoelt.


39/85

39

ReflectieWij hebben heel veel geleerd van dit profielwerkstuk, zeker aangezien dit onderwerp compleet nieuw voor

ons was en we ons er echt in hebben moeten verdiepen. Het was heel interessant om te doen. We hebben

ook veel geleerd van dit profielwerkstuk. Naast de kennis die we hebben opgedaan over dit onderwerp

hebben we ook geleerd hoe we onderzoek moeten doen en hoe we dit het beste kunnen aanpakken.

Onze sterke punten van dit profielwerkstuk:

We hebben goede bronnen gebruikt voor ons literatuuronderzoek en we weten nu ook waar we de

volgende keer in één keer de goede informatie moeten zoeken.

We hebben ook met mensen van buitenaf contact gelegd en om hulp gevraagd met ons onderzoek

omdat er weinig over te vinden viel.

Het opzoeken en verwerken van informatie ging heel snel. Door een goede samenwerking daar in

te vinden kon de één alles in het literatuur verslag verwerken en de andere de overige informatie

nog opzoeken. We zijn niet zomaar gestopt met informatie en oplossingen zoeken als we die niet gelijk konden

vinden. Er zijn meerdere wegen naar Rome en die hebben we gevonden ook.

Onze zwakkere punten van het profielwerkstuk:

Communicatie was een zeer zwak punt van onze samenwerking. Naar elkaar toe maar soms ook

naar de docenten die ons hielpen en ons begeleidden. Dit heeft voor de nodige problemen en wat

dubbel werk gezorgd, maar alles is weer opgelost.

Een ander zwak punt was onze planning. We hadden voor onszelf te streng geplant waardoor we in

tijdsnood kwamen met bepaalde deelvragen en het praktijkonderzoek.

Ook hadden we heel veel moeite met het ons aan onze planning houden. Dit hebben we ook niet

gedaan waardoor er in de voorjaarsvakantie nog heel veel te doen viel.

Omdat er weinig onderzoek is gedaan naar de werking van dyslectische hersenen tijdens het lezen en de

werking van “gewone” hersenen tijdens het lezen was het best lastig om onze hoofdvraag precies te

beantwoorden. Er zal nog verder uitgezocht moeten worden hoe het lezen precies ter werking gaat in de

hersenen, we hadden niet genoeg met alleen de gebieden die bij het lezen betrokken zijn. Ook moet er nog

onderzocht worden welke gebieden dyslectici dan precies anders gebruiken tijdens het lezen dan niet-

dyslectici. Jammer genoeg wordt dat nergens in onderzoek genoemd en wij zouden toch wel graag willen

weten hoe alles precies in zijn werking gaat. Ook de oorzaak hiervan is nergens te vinden. Er wordt alleen

maar gezegd dat het centrum van Wernicke en het woordvormgebied niet goed functioneren en dat daarom

dyslectici andere gebieden in de linker hersenhelft gebruiken. Wij zouden nog graag te weten willen komenhoe het komt dat het centrum van Wernicke en het woordvormgebied niet functioneren en waarom precies

die twee gebieden in de linker hersenhelft gebruikt worden tijdens het lezen.


40/85

40

NawoordWij zouden heel graag een aantal mensen willen bedanken voor hun steun en hulp bij ons profielwerkstuk.

Mevrouw ’t Mannetje, voor alle begeleiding, hulp en steun die zij ons gegeven heeft.

Meneer Klok, ook voor alle begeleiding, hulp en steun die hij ons gegeven heeft.

Nienke van Atteveldt, voor haar hulp bij het zoeken van informatie en het ons toesturen van haar eigen

onderzoeken naar dyslexie.

Meneer E. Lakke, voor alle hulp, de inspiratie voor ons praktijk onderzoek, het ons willen ontvangen om

persoonlijk over ons profielwerkstuk te kunnen praten, het alvast willen bekijken van onsliteratuuronderzoek en alle tips die hij daarvoor nog meegegeven heeft.

Meneer Körnmann, voor het lenen van al zijn boeken voor dyslexie en overige boeken waarvan het

betrekking kon hebben op ons profielwerkstuk.

En natuurlijk willen wij onze ouders bedanken voor alle steun die zij ons hebben gegeven en alle hulp die

zij ons geboden hebben tijdens het maken van het profielwerkstuk.


41/85

41

Literatuurlijst.Wat is dyslexie?

http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/aandoeningen/53478-dyslexie-soorten.html http://www.iwal.nl/dyslexie-herkennen/wat-is-dyslexie/

http://www.iwal.nl/dyslexie-herkennen/hoe-herken-je-dyslexie/

http://www.iwal.nl/dyslexie-herkennen/diagnose/

http://www.iwal.nl/dyslexie-herkennen/behandeling/

http://www.iwal.nl/dyslexie-herkennen/gevolgen/

http://www.iwal.nl/dyslexie-herkennen/misverstanden/

Hoe werkt het centrale zenuwstelsel?

https://www.hersenstichting.nl/alles-over-hersenen/de-hersenen

Hoe functioneren de hersenen? https://www.hersenstichting.nl/alles-over-hersenen/de-hersenen

https://www.hersenstichting.nl/alles-over-hersenen/de-hersenen/anatomie

https://www.hersenstichting.nl/alles-over-hersenen/de-hersenen/bloed-hersenbarriere

https://www.hersenstichting.nl/alles-over-hersenen/de-hersenen/functies

https://www.hersenstichting.nl/alles-over-hersenen/de-hersenen/hersenen-in-het-kort

Wat gebeurt er in de hersenen van niet-dyslectici in de klassen 1tot en met 3 van het atheneum tijdens het lezen van woordrijtjes?

http://www.werkendyslexie.nl/watisdyslexie/hoe-werkt-het-dyslectisch-brein.html

Wat gebeurt er in de hersenen van dyslectici in de klassen 1 tot

en met 3 van het atheneum tijdens het lezen van woordrijtjes? http://www.werkendyslexie.nl/watisdyslexie/hoe-werkt-het-dyslectisch-brein.html

http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/aandoeningen/53478-dyslexie-soorten.htmlhttp://mens-en-gezondheid.infonu.nl/aandoeningen/53478-dyslexie-soorten.htmlhttp://www.iwal.nl/dyslexie-herkennen/wat-is-dyslexie/http://www.iwal.nl/dyslexie-herkennen/wat-is-dyslexie/http://www.iwal.nl/dyslexie-herkennen/hoe-herken-je-dyslexie/http://www.iwal.nl/dyslexie-herkennen/hoe-herken-je-dyslexie/http://www.iwal.nl/dyslexie-herkennen/diagnose/http://www.iwal.nl/dyslexie-herkennen/diagnose/http://www.iwal.nl/dyslexie-herkennen/behandeling/http://www.iwal.nl/dyslexie-herkennen/behandeling/http://www.iwal.nl/dyslexie-herkennen/gevolgen/http://www.iwal.nl/dyslexie-herkennen/gevolgen/http://www.iwal.nl/dyslexie-herkennen/misverstanden/http://www.iwal.nl/dyslexie-herkennen/misverstanden/https://www.hersenstichting.nl/alles-over-hersenen/de-hersenenhttps://www.hersenstichting.nl/alles-over-hersenen/de-hersenenhttps://www.hersenstichting.nl/alles-over-hersenen/de-hersenenhttps://www.hersenstichting.nl/alles-over-hersenen/de-hersenenhttps://www.hersenstichting.nl/alles-over-hersenen/de-hersenen/anatomiehttps://www.hersenstichting.nl/alles-over-hersenen/de-hersenen/anatomiehttps://www.hersenstichting.nl/alles-over-hersenen/de-hersenen/bloed-hersenbarrierehttps://www.hersenstichting.nl/alles-over-hersenen/de-hersenen/bloed-hersenbarrierehttps://www.hersenstichting.nl/alles-over-hersenen/de-hersenen/functieshttps://www.hersenstichting.nl/alles-over-hersenen/de-hersenen/functieshttps://www.hersenstichting.nl/alles-over-hersenen/de-hersenen/hersenen-in-het-korthttps://www.hersenstichting.nl/alles-over-hersenen/de-hersenen/hersenen-in-het-korthttp://www.werkendyslexie.nl/watisdyslexie/hoe-werkt-het-dyslectisch-brein.htmlhttp://www.werkendyslexie.nl/watisdyslexie/hoe-werkt-het-dyslectisch-brein.htmlhttp://www.werkendyslexie.nl/watisdyslexie/hoe-werkt-het-dyslectisch-brein.htmlhttp://www.werkendyslexie.nl/watisdyslexie/hoe-werkt-het-dyslectisch-brein.htmlhttp://www.werkendyslexie.nl/watisdyslexie/hoe-werkt-het-dyslectisch-brein.htmlhttps://www.hersenstichting.nl/alles-over-hersenen/de-hersenen/hersenen-in-het-korthttps://www.hersenstichting.nl/alles-over-hersenen/de-hersenen/functieshttps://www.hersenstichting.nl/alles-over-hersenen/de-hersenen/bloed-hersenbarrierehttps://www.hersenstichting.nl/alles-over-hersenen/de-hersenen/anatomiehttps://www.hersenstichting.nl/alles-over-hersenen/de-hersenenhttps://www.hersenstichting.nl/alles-over-hersenen/de-hersenenhttp://www.iwal.nl/dyslexie-herkennen/misverstanden/http://www.iwal.nl/dyslexie-herkennen/gevolgen/http://www.iwal.nl/dyslexie-herkennen/behandeling/http://www.iwal.nl/dyslexie-herkennen/diagnose/http://www.iwal.nl/dyslexie-herkennen/hoe-herken-je-dyslexie/http://www.iwal.nl/dyslexie-herkennen/wat-is-dyslexie/http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/aandoeningen/53478-dyslexie-soorten.html


42/85

42

Overige bronnen

ATTEVELDT N. VAN (2008). Spraak en schrift in de hersenen. Kennislink.

(http://www.kennislink.nl/publicaties/spraak-en-schrift-in-de-hersenen)

BLAU V., REITHLER J., ATTEVELDT N. VAN, SEITZ J., GERRETSEN P., GOEBEL R., BLOMERT

L. (2010). Deviant processing of letters and speech sounds as proximate cause of reading failure: a

functional magnetic resonance imaging study of dyslexic children. Brain Advance Access.

BLAU V., ATTEVELDT N. VAN, GOEBEL R., BLOMERT L, EKKEBUS M. (2009) Reduced Neural

Integration of Letters and Speech Sounds Links Phonological and Reading Deficits in Adult Dyslexia.

Current Biology 19.

BRAAMS T. (1998). Dyslexie of nie(t)? Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 37

(http://www.tbraams.nl/site/wp-content/uploads/2012/11/dyslexieofnie.pdf )

NORTON E.S., BEACH S.D., GABRIELI J. DE (2014). Neurobiology of dyslexia. Elsevier

http://www.kennislink.nl/publicaties/spraak-en-schrift-in-de-hersenenhttp://www.kennislink.nl/publicaties/spraak-en-schrift-in-de-hersenenhttp://www.kennislink.nl/publicaties/spraak-en-schrift-in-de-hersenenhttp://www.tbraams.nl/site/wp-content/uploads/2012/11/dyslexieofnie.pdfhttp://www.tbraams.nl/site/wp-content/uploads/2012/11/dyslexieofnie.pdfhttp://www.tbraams.nl/site/wp-content/uploads/2012/11/dyslexieofnie.pdfhttp://www.tbraams.nl/site/wp-content/uploads/2012/11/dyslexieofnie.pdfhttp://www.kennislink.nl/publicaties/spraak-en-schrift-in-de-hersenen


43/85

43

logboek

logboek van andres.Datum Activiteit

Tijd (inminuten)

Doel Problemen Oplossingen

15-9-2014

Informatie zoeken 60Informatie verzamelen

over dyslexyIn Nederlands heel weinig te

vindenIn het engels

zoeken

18-9-2014

Opzet deelvragen 30zelf na denken over de

deelvragenMoeilijk formuleren

22-9-2014

Overleg MNT, watgaan we doen?

25

richting van hetonderzoek, concretermaken wat we willen

onderzoeken

30-9-2014

Overleg MNT, watzijn de deelvragen?

25Deelvragen bespreken

en eventueelaanpassen

3-10-2014

Gesprek KLK, planvan aanpak, Hoe

doen we hetonderzoek?

30

Besprokendeelvragen, tips

gekregen voor hetdoen van onderzoek.

Verder informatiegegeven over hoe pwsin elkaar zit en hoe hetde hoofdvraag wordt

beantwoord

7-10-2014

Gesprek MNT, nabespreken gesprek

klok10

MNT op de hoogte

brengen van debesproken zaken metKLK, hieruit volgde datwe literatuur moesten

zoeken

Nabespreken gesprek KLK

10-10-2014

Gesprek KLK, hoestarten?

30

Weten hoe we ditonderzoek starten, watmoeten we doen, hoe

komen we aan eenonderzoek, waar

zoeken we deliteratuur

14-10-2014

Gesprek MNT,controle HV en DV

25

Zijn de hoofdvragenen deel vragen goed?

wat kan er wordenaangepast, en wat niet

Formulering was lastig

11-11-2014

Projectdag 1 300

1. uit leg van MNTover pws. 2. Werkplan

in elkaar zetten. 3.Klok bespreken over

CZS 4. MNT werkplangoedkeuren. 5.

Werkplan aanpassen.

Werkplan ging in het begin foutomdat wij niet goed rekening

hielden met de tijd en we te snelwilden, waarschijnlijk zouden wij

dan in tijd te kort komen

Werk planaangepast, is te

zien in WERKPLANPWS.docx. meer

tijd nu voorbepaalde

deelvragen


44/85

44

11-11-2014

Gesprek met JVH 30

Gesprek met mevrouwvan der Hove overaanpak van PWS,

eventuele tips die zijkon geven over hetverder gaan van het

onderzoek, werkplandoor haar laten

bekijken

Zij gaf aan dat er verschillendetypen dyslexie zijn, en het

misschien te uitgebreid was omzo de werking uit te leggen van

de hersenen en dergelijke. Zij enLNK waren van mening dat het

onderzoek veel te ingewikkeldzou worden dan.

11-11-2014

Literatuur zoekenvoor DV1

60

Via pubmed naarliteratuur gezocht voorDyslexie, wat het nou

is, een artikelgevonden over

visualiteit en virtualiteiten hoe dat verwerktwordt, TEKST IN EN

12-11-2014

Exo, voor PWS, infozoeken, DV1

opstellen50

RID mailen of hetmogelijk is om op

gesprek te komen voorinformatie. Verdergekeken naar de

zenuw cellen van deoog naar de hersenen.

12-11-2014

Exo,literatuurzoeken

40

Literatuur zoeken overdyslexie, connecties in

het brein,hersenscans, MRI

SCANS

15-11-2014

Exo, inleidingrevisie + lit DV2

60

Totale Tijd (in minuten) 775

Totale Tijd (in uur) 12,91666667


45/85

45

Logboek van Valery

Datum ActiviteitTijd (inminuten)

Doel Problemen Oplossingen

15-9-

2014 Informatie zoeken 60

Informatie verzamelen over

dyslexy

In Nederlands heel

weinig te vinden In het engels zoeken18-9-2014

Opzet deelvragen 30zelf na denken over dedeelvragen

Moeilijk formuleren

22-9-2014

Overleg MNT, watgaan we doen?

25richting van het onderzoek,concreter maken wat we willenond

De Werking Van Dyslectische Hersenen DEFINITIEF

Documents

Transcript of De Werking Van Dyslectische Hersenen DEFINITIEF