De Syrisch-Orthodoxe Kerk

De Syrisch-Orthodoxe Kerk

Onderzoek naar de Syrisch-Orthodoxe Kerk in het

perspectief van het wereldwijde christendom

© J.M. Pauw, 2003

© J.M. Pauw De Syrisch-Orthodoxe Kerk januari 2003

2

Inhoudsopgave

INHOUDSOPGAVE ......................................................................................................................................................................... 2

INLEIDING .................................................................................................................................................................................... 3

1. GESCHIEDENIS VAN HET CHRISTENDOM IN SYRIË ..................................................................................................................... 4

Melkieten ................................................................................................................................................................................. 5

Nestorianen .............................................................................................................................................................................. 6

Monofysieten ............................................................................................................................................................................ 6

Overige christelijke groeperingen ........................................................................................................................................... 6

Armeense christenen ................................................................................................................................................................................. 6 Maronieten ................................................................................................................................................................................................ 7 Protestanten en Latijnen............................................................................................................................................................................ 8

Huidige religieuze situatie in Syrië .......................................................................................................................................... 8

2. DE SYRISCH-ORTHODOXE KERK .............................................................................................................................................. 9

De geschiedenis ....................................................................................................................................................................... 9

Jakob Baradaeus ....................................................................................................................................................................................... 9 De Jakobitische kerk ............................................................................................................................................................................... 10

Opgaan ................................................................................................................................................................................................ 10 Blinken ............................................................................................................................................................................................... 10 Verzinken............................................................................................................................................................................................ 10

3. DE SYRISCH-ORTHODOXE KERK IN HET PERSPECTIEF VAN HET WERELDCHRISTENDOM ......................................................... 11

NAWOORD.................................................................................................................................................................................. 14

GEBRUIKTE LITERATUUR ........................................................................................................................................................... 15


3

Inleiding

De Syrische Republiek mag met zeker recht wel de bakermat van het christendom genoemd worden. De

boeken van het Nieuwe Testament zijn weliswaar vooral gefocust op de evangelieverkondiging in het

westen, maar niettemin is het in het oosten begonnen. We lezen in de Handelingen der Apostelen dat

met name Antiochië, maar ook Damascus, de hoofdstad van Syrië al een christengemeente hadden,

vóórdat Paulus zijn missie naar Klein-Azië, Griekenland en later Rome ondernam. Deze christenge-

meenten bestonden uit de Joden die Jeruzalem omwille van hun geloof in Jezus Christus hebben moeten

verlaten. Ofwel, het waren de eerste diaspora-gemeenten.

Inmiddels bijna twee millennia verder, zijn er twee zaken te constateren. In de eerste plaats treffen we

op dezelfde locatie een kerk aan die zich erop beroept regelrecht van die eerste christengemeenten af te

stammen: de Syrisch-orthodoxe Kerk. In de tweede plaats kunnen we ook constateren dat het christen-

dom weliswaar aanwezig is, maar dat het slechts een kleine minderheid is, vergeleken bij de domineren-

de islamitische bevolking.

In dit werkstuk wil ik de Syrisch-orthodoxe Kerk in Syrië belichten. Allereerst zal ik de geschiedenis

van het christendom in Syrië belichten en die uit laten lopen op de actuele religieuze situatie aldaar. In

het tweede hoofdstuk ga ik in op de geschiedenis en de actuele situatie van de Syrisch-orthodoxe Kerk

in Syrië om tenslotte in het derde hoofdstuk de Syrisch-orthodoxe Kerk te plaatsen in het perspectief van

het wereldchristendom.

In verband met de beperkte omvang van deze paper moet ik me helaas beperken tot een aantal belangrij-

ke facetten. In voetnoten zal regelmatig verwezen worden naar meer informatie.


4

1. Geschiedenis van het christendom in Syrië

Het christendom in Syrië vormt een kleine minderheid (10% van de bevolking), vergeleken bij het do-

minerende aantal moslims (90%). Toch heeft het christendom in Syrië oude wortels. Zo lezen we op de

website van de Syrisch-orthodoxe Kerk (Syriac Orthodox Resources): ‘Few Christian denominations

can claim the antiquity of the Syriac Orthodox Church of Antioch, whose foundations can be traced

back to the very dawn of Christianity. The Church justifiably prides itself as being one of the earliest

established apostolic churches. It was in Antioch, after all, that the followers of Jesus were called Chris-

tians as we are told in the New Testament, “The disciples were first called Christians in Antioch.” (Acts

11:26).’1

Deze claim berust op, behalve op diverse gegevens uit de Handelingen der Apostelen, ook op de overle-

vering dat de apostel Petrus in 37 n. Chr. te Antiochië de eerste kerk heeft gesticht.2 Wat hiervan ook

waar moge zijn, vast staat in elk geval dat het christendom de Syrische gewesten in een zeer vroeg sta-

dium heeft bereikt. Niet alleen Antiochië, maar ook Damascus worden in de Handelingen genoemd.3

In het oude Syrië kwam er al snel een scheiding binnen het christendom tussen de Grieks-sprekende

christenen in de stad enerzijds en de Syrisch-sprekende christenen op het platteland anderzijds. Deze

scheiding groeide uit tot een definitieve breuk na het concilie van Chalcedon in 451.4 Deze breuk had

niet alleen te maken met theologische verschillen, maar had wellicht ook zijn politieke redenen.5

Hoe dan ook, ongeveer vanaf de 5e eeuw was de Syrische kerk een verdeelde kerk met melkieten, nesto-

rianen en monofysieten. De geschiedenis van deze groepen loopt vervolgens uiteen en zal ik hieronder

1 http://sor.cua.edu/Intro/index.html. 2 http://sor.cua.edu/History/index.html, vgl. ook http://wwwstaff.murdoch.edu.au/~t-issa/syr/syr.htm. Dat Petrus in Antiochië

(het huidige Antakya in Turkije) is geweest, blijkt uit Gal. 2:11, dat volgens de Nieuwtestamentische wetenschap een histo-

risch betrouwbare overlevering is. Of Petrus ook inderdaad in Antiochië de eerste kerk heeft gesticht, is echter niet te verifië-

ren en is mogelijk een legende. 3 Immers, Paulus is vóór zijn bekering op weg naar Damascus om daar de mensen ‘van de nieuwe leer’ te achtervolgen; vgl.

Hand. 9:1vv. Daar is blijkbaar al een christengemeente.

4 Dit concilie had zijn voorloper in het derde oecumenische concilie, te Efeze (431 n. Chr.), waar Nestorius veroordeeld werd

om zijn te scherpe scheiding tussen de goddelijke en menselijke natuur van Christus. Deze veroordeling leidde tot voortdu-

rende spanningen in het Byzantijnse rijk. In 451 werd daarom opnieuw een algemeen concilie bijeengeroepen te Chalcedon,

dat de leer van Nestorius opnieuw verwierp en de leer aanvaardde, dat in Christus de twee naturen (de goddelijke en mense-

lijke natuur) gelijktijdig en onlosmakelijk samengaan. Met deze aanvaarding was tegelijk ook het monofysitisme verworpen.

Lees over het concilie van Chalcedon in: Teule, H. en Wessels, A. (red.), Oosterse christenen binnen de wereld van de islam,

Kampen, 1997, p. 11-18. 5 C. Colpe suggereert in M. Eliade, Encyclopedia of Religion, 14 (New York, 1987), 228, dat ook het hellenistisch-

byzantijnse machtsstreven een rol speelde. Hij concludeert: ‘The Council of Chalcedon was seen by Syrians and Egyptians as

a Byzantine synod with the intention to impose Hellenic domination’.


5

zeer summier bespreken. Kenmerkend zijn echter de volgende trekken. Een aantal kerken blijven staan

in hun historische lijn, terwijl anderzijds een aantal kerken met Rome unieert. Een derde categorie ker-

ken gaat (gedeeltelijk) over in andere oosterse kerken. Tenslotte zijn er nog enkele kerken, waarvan de

wortels niet zijn terug te voeren op het concilie van Chalcedon.

Een ander kenmerk van het oosterse christendom zijn de veelvuldige schismata en de korte levensduur

van aangegane unies.

Met betrekking tot Rome zijn er voortdurend onderhandelingen geweest om te komen tot meer eenheid.

Zo zijn er op het concilie van Florence (1439-45) verschillende unies tot stand gekomen, die echter in de

meeste gevallen geen lang leven beschoren waren.6 Sinds 1625 waren er in Syrië verschillende rooms-

katholieke missionaire orden actief die verschillende groeperingen met Rome wisten te verbinden. Deze

trend zette door in de daarop volgende eeuwen.

Melkieten

De melkieten waren voornamelijk de Grieks-sprekende christenen uit in Syrië, die meegingen met de

besluiten van het door de byzantijnse keizer bijeengeroepen concilie van Chalcedon. Vandaar de naam

‘melkieten’, afgeleid van het Semitische mlk ‘koning’/’keizer’. Ondanks het grote schisma tussen Rome

en Constantinopel, hield een deel van de geestelijkheid in Antiochië toch vriendschappelijke contacten

met Rome.7 Dit leidde uiteindelijk tot een unie tussen de melkieten en Rome in 1724. De melkieten gin-

gen sindsdien voort onder de naam Grieks-katholieke Melkitische Kerk.8 De kerk heeft een patriarchaat

in Alexandrië, Antiochië en Jeruzalem. Momenteel telt de kerk in Syrië tussen de 125.000 en de 175.000

leden.9 De niet-geünieerden hebben de aanduiding ‘melkitisch’ losgelaten en vormen nu de Grieks-

orthodoxe Kerk genoemd. Grieks-orthodoxe christenen worden ook wel rūm-christenen genoemd.10

6 F. Heiler, Die Ostkirchen, München/Basel 1971, p. 407. Heiler geeft in zo’n 20 pagina’s een prachtig overzicht van uniepo-

gingen in de geschiedenis van de oosterse kerken met onder andere Rome. Zie ook H. Teule in: H. Teule en A. Wessels

(red.), Oosterse christenen binnen de wereld van de islam, Kampen 1997, p. 247. 7 David J. Melling in: K. Perry, D.J. Melling, (e.a. ed.), The Blackwell Dictionary of Eastern Christianity, Oxford 2000, p. 34. 8 ‘Grieks’ is hier de aanduiding voor de bewoners van het Oost-romeinse rijk, terwijl de aanduiding ‘katholiek’ wijst op de

unie met Rome; Lexikon für Theologie und Kirche, 7, 89. 9 De aantallen in deze paper zijn ontleend aan H. Suermann in: Lexikon für Theologie und Kirche, 9, 1207. De diverse ency-

clopedieën geven uiteenlopende cijfers. Er zijn namelijk geen precieze getallen bekend; zie Theologische Realenzyklopädie

(TRE), 32 (Berlin/New York, 2001), 594. Bovendien fluctueren de aantallen behoorlijk, terwijl ik het idee heb, dat de aantal-

len christenen in het oosten (afgaande op de verschillen in de encyclopedieën van verschillende datum) netto langzaam maar

zeker daalt. 10 ‘Rūm’ is een Arabische aanduiding die verwijst naar de rūm-millet, de aanduiding voor de organisatie van alle orthodoxe

kerken als ‘natie’ onder het Osmaanse bewind. Voor meer informatie over de Grieks-orthodoxe Kerk zij verwezen naar T.

Mitri, ‘Christenen in het Arabische oosten: de rūm-orthodoxe kerk van Antiochië; geschiedenis tot 1928 en zelfbeeld’ in: H.

Teule en A. Wessels (red.), Oosterse christenen binnen de wereld van de islam, Kampen 1997, pp. 121-131.


6

Momenteel vormt de Grieks-orthodoxe gemeenschap in Syrië met zo’n 400.000 leden aldaar de grootste

christelijke gemeenschap.

Nestorianen

De Nestorianen zijn die oosterse christenen die vasthouden aan de leer van Nestorius, die op het concilie

van Chalcedon veroordeeld was, vanwege zijn te strikte scheiding tussen de twee naturen van Christus.

Deze leer werd in 484 door de synode van de Oost-Syrische Kerk aanvaard. Als Nestoriaanse kerk

breidde zij zich al snel uit in het Oosten, tot in China, Tibet en Mongolië toe.11

Op deze groei volgde echter al gauw een verval onder de vervolgingen in China, maar ook onder het

islamitisch bewind, waardoor vele Nestorianen overgingen tot de Islam.12

Deze toenemende zwakheid van de Nestoriaanse kerk was een van de oorzaken, waardoor men toenade-

ring zocht met de rooms-katholieke kerk. Aan de andere kant was ook Rome uit op uitbreiding in het

Oosten.13 In 1551 komt er een schisma binnen de Nestoriaanse kerk, waardoor twee groeperingen ont-

staan. Terwijl de ene groep trouw blijft aan het nestorianisme,

gaat de andere groepering een unie aan met Rome. De eersten worden sinds de 19e eeuw Assyriërs ge-

noemd, de tweede geünieerde groep leeft voort onder de naam van Chaldeeuwse kerk. De Assyrische

gemeenschap in Syrië telt momenteel ongeveer 7.000 – 10.000 leden, terwijl de Chaldeeën met 5.000 –

7.000 leden een van de kleinste christelijke minderheden in Syrië vormen.

Monofysieten

De monofysieten weigerden de besluiten van het concilie van Chalcedon te aanvaarden. Ook verwierpen

zij de leer van Nestorius. Zij gingen veel verder dan Nestorius, door te leren dat Jezus Christus niet twee

naturen had (al dan niet verenigd), maar slecht één, namelijk zijn goddelijke.14 Het monofysitisme werd

en wordt vertegenwoordigd door de zgn. Jakobitische kerk en de Koptische kerk. De Koptische kerk laat

ik hier buiten beschouwing, de Jakobitische kerk komt in het volgende hoofdstuk aan de orde.

Overige christelijke groeperingen

Armeense christenen

Een tamelijk grote groep (100.000 – 150.000 leden) vormt de Armeens-orthodoxe Kerk. Een andere

Armeense groepering in Syrië, de Armeens-katholieke Kerk telt ongeveer 20.000 – 25.000 leden. De

historische wortels van deze kerk is moeilijk exact te achterhalen. Volgens de traditie zou de discipel

11 Microsoft Encarta Encyclopedie Winkler Prins 2002, nestorianen. 12 idem. 13 F. Heiler, Die Ostkirchen, München/Basel 1971, p. 304-6.

14 Vandaar de naam mono-fysieten, van het Griekse movno~ (‘alleen’) en fuvsi~ (‘natuur’)


7

Thaddeüs tussen 35 en 43 n. Chr. in Armenië hebben gewerkt. Dit beroep op hun apostolische oorsprong

heeft sterk bijgedragen aan de vorming van een eigen identiteit van de Armeense christenen, die zij had-

den te verdedigen tegenover zowel de Grieks-orthodoxe Kerk van Byzantium, als de Katholieke Kerk

van Rome. De kerk heeft zich in Armenië ontwikkeld tot een nationale kerk.15 Inzake de ‘twistappel van

Chalcedon’ koos de Armeense kerk voor het monofysitisme. Aanvankelijk was de Armeense kerk fel

tegen een unie met Rome. Gedurende het Osmaanse bewind raakte de Armeense kerk echter sterk in

verval, zodat uiteindelijk in de eerste helft van de 19e eeuw een katholieke Armeense gemeenschap werd

gevormd. Uit deze door omstandigheden gedwongen unie ontstond de zogeheten Armeens-katholieke

Kerk, terwijl de niet-geünieerden doorgingen onder de naam Armeens-orthodoxe Kerk.16

De aanwezigheid van deze Armeens-orthodoxe en –katholieke christenen hangt samen met de overheer-

sing door de Turken, die het Armeense volk zeer verdrukte en zelfs afslachtte.17 Deze verschrikkelijke

situatie leidde tot een vlucht naar het buitenland, waaronder Syrië, waar de meeste Armeense christenen

dan ook nazaten zijn van de overlevenden van de massamoord.18

Maronieten

De maronieten ontlenen hun naam aan een asceet Maron, die omstreeks 400 leefde ten noordwesten van

het huidige Aleppo in noordwest Syrië. Zijn volgelingen vormden een monastieke beweging, waaraan

de chalcedonensische strijd ook niet voorbij ging. In de christologische strijd waren zij ‘pro-Chalcedon’.

In de loop van de 8e eeuw is er sprake van een belangrijke emigratie van maronieten naar Libanon, wat

het definitieve thuisfront voor hen wordt. In die tijd moet ook het eerste patriarchaat gedateerd worden.19

In de tijd van de kruistochten kwam er een nauwe band met Rome, die aanvankelijk wat losser werd,

maar later steeds nauwer. De liturgie van de huidige maronieten is van oorsprong Syrisch, maar inmid-

dels vermengd met Latijnse riten. De maronitische gemeenschap in Syrië wordt vertegenwoordigd door

zo’n 20.000 leden.

15 Dit gebeurde wel in die mate, dat de armenoloog J.P. Mahé kan zeggen: ‘De kerk ontwikkelt zich in de loop van de ge-

schiedenis van een nationale kerk tot een kerk-natie’, geciteerd door T. van Lint, in: ‘H. Teule en A. Wessels (red.), Oosterse

christenen binnen de wereld van de islam, Kampen 1997, p. 227. 16 Over de houding van de Armeense Kerk ten opzichte van Rome, zie T. van Lint, in: H. Teule en A. Wessels (red.), Ooster-

se christenen binnen de wereld van de islam, Kampen 1997, pp. 236-242. 17 In het laatste decennium van de 19e eeuw zijn bij massaslachtingen naar schatting 200.000 Armeniërs vermoord, om nog

maar te zwijgen van de genocide van de Armeniërs door de ‘Jong-Turken’ in 1915, waar zo’n anderhalf miljoen Armeniërs

omkwamen. 18 Lexikon für Theologie und Kirche, 9, 1206. 19 Over het begin van een zelfstandig patriarchaat bestaat discussie, die door H. Teule besproken wordt in: H. Teule en A.

Wessels (red.), Oosterse christenen binnen de wereld van de islam, Kampen 1997, pp. 179-180.


8

Protestanten en Latijnen

Het protestantisme in Syrië is voornamelijk het product van de activiteiten van protestantse zendingsge-

nootschappen, die een aanvang namen in het begin van de 19e eeuw. Opvallend hierbij is, dat de zende-

lingen steeds trokken naar gebieden ‘waar al eeuwenlang kerken bestonden, ‘waar zelfs de christelijke

kerk was ontstaan!’20 Aanvankelijk slechts gericht op samenwerking met de bestaande kerken, bleek

echter dat hun ‘medebroeders’ ‘zelf bekeerd moesten worden tot echt en authentiek geloof en gezuiverd

moesten worden van dwaling’.21 De protestanten in Syrië komen voornamelijk voort uit de traditie van

de Amerikaanse zendingsbeweging van de vroege 19e eeuw en vormen een gemeenschap van ongeveer

10.000 mensen.

In het jaar 1100, een jaar nadat de kruisvaarders Jeruzalem hadden ingenomen en daar een patriarch

hadden aangesteld, werd ook in Antiochië een Latijnse patriarch aangesteld. Toen de kruisvaarders ver-

dwenen, verdween echter met hen ook de Latijnse patriarch. In het kader van de unies met Rome is al

gerefereerd aan de toestroom van Rooms-katholieke missionarissen (jezuïeten, karmelieten en kapucij-

nen). Zij vestigden zich voornamelijk in Aleppo en Damascus. Enerzijds wisten zij te bewerken dat de

gevestigde kerken deels met Rome meegingen, anderzijds vormden zij zelf een kleine zelfstandige, La-

tijnse gemeenschap van momenteel ongeveer 3000 leden.

Huidige religieuze situatie in Syrië

Aan het begin van deze opdracht is al opgemerkt, dat de Syrische bevolking voor slechts 10% uit chris-

tenen bestaat, die hierboven al beschreven zijn. Een zeer kleine minderheid vormen de Joden. Met van-

daag de dag ongeveer 1500 mensen op een totale bevolking van bijna 17 miljoen. Het aantal Joden

neemt sinds de oprichting van de staat Israël, langzaam maar zeker af.

De rest van de bevolking is islamitisch. Van de islamitische bevolking is het grootste deel soennitisch,

terwijl de overige tot de sji’itische moslims behoren.22 Een verdere indeling van de islamitische bevol-

king laat ik hier achterwege, omdat dit werkstuk zich specifiek richt op het christendom in Syrië.

Ondanks het geringe percentage christenen is er binnen dat christendom toch een grote verscheidenheid.

20 W. Semaan, in: H. Teule en A. Wessels (red.), Oosterse christenen binnen de wereld van de islam, Kampen 1997, pp. 256. 21 idem. 22 De sji’ieten onderscheiden zich historisch van de soennieten in hun opvatting over de opvolging van Mohammed; zie P.S.

van Koningsveld, De Islam, Utrecht 1996, hoofdstuk 6. Volgens de soennitische islam had Mohammed als profeet geen op-

volger. Na Mohammed kwamen de kaliefen, ‘gewone mensen die in hun functie door de moslims wordt gekozen en daaruit

door hen ook kan worden ontheven (…) zijn taken zijn beperkt’ (Van Koningsveld, p. 118). Volgens de sji’itische islam is de

imam de opvolger van de Profeet, die ‘bovenmenselijke erfelijke eigenschappen, zoals onfeilbaarheid’ bezit. ‘Zijn taken zijn

allesomvattend en hij is in zijn functie door God zelf aangesteld’ (Van Koningsveld, p. 119). Dit principiële onderscheid

heeft consequenties voor de beide staatsopvattingen.


9

2. De Syrisch-orthodoxe Kerk

De naam ‘Syrisch’ is in dit verband, naast een geografische aanduiding ook een aanduiding voor de li-

turgi(sch)e (voertaal) die binnen de kerk gebruikt wordt, terwijl orthodox letterlijk betekent ‘overeen-

komstig de juiste leer’. Orthodox heeft in de geschiedenis echter vooral een liturgische betekenis gekre-

gen, waardoor het naast ‘rechtgelovig’ ook kan beteken: ‘God op de juiste wijze prijzen’.23

De geschiedenis

Jakob Baradaeus

Zoals in het begin van hoofdstuk 1 reeds werd vermeld, claimt de Syrisch-orthodoxe Kerk haar wortels

te hebben in de apostolische tijd. Zij heette aanvankelijk de Jakobitische Kerk. Dat brengt ons opnieuw

terug bij het concilie van Chalcedon in 451. Dit concilie veroordeelde het nestorianisme, alsook het mo-

nofysitisme. Van 512 tot 538 was de monofysitische Severus patriarch van Antiochië. Hij geldt wel als

de voorloper (volgens sommigen stichter) van de Syrisch-Orthodoxe Kerk. Reeds in 518 moest hij

evenwel veld ruimen naar Egypte, om zijn monofysitisme verbannen door de Byzantijnse keizer Justinus

I. Als het tij weer keert ten gunste van de monofysieten wijdt de koptische (eveneens monofysitische)

patriarch van Alexandrië een zekere Jakob (590-578) tot bisschop. Deze Jacob, bijgenaamd Baradaeus

(‘die in vodden loopt’), vertoonde een indrukwekkende activiteit: in het geheim trok hij van klooster tot

klooster van Syrië tot Egypte toe en wijdde op die plaatsen duizenden priesters en 27 bisschoppen.

Dankzij deze Jakob Baradaeus kregen de monofysieten in Syrië een hechte kerkelijke structuur. Hij or-

ganiseerde de verstrooide monofysitische gemeenten ‘förmlich zur Gegenkirche gegen die herrschende

reichskirchliche Hierarchie’ van de Byzantijnse keizerlijke kerk.24 Naar hem is de kerk dan ook ver-

noemd.

23 F. von Lilienfeld, in: TRE, 25 (Berlin/New York, 1995), 423. Volgens H.H. Mor Ignatius Yacoub III, de voorganger van

de huidige Patriarch van Antiochië en het hele Oosten en het opperste hoofd van de wereldwijde Syrisch-Orthodoxe Kerk, is

er echter meer over de naam te zeggen. In de jaren ’70 hield deze patriarch op de universiteit van Göttingen een lezing over

de Syrisch-Orthodoxe Kerk, waarin hij onder andere ingaat op de oorsprong van de naam Syrisch. Deze lezing is gepubli-

ceerd op http://wwwstaff.murdoch.edu.au/~t-issa/syr/syr3.htm. Hij betoogt daar, dat de naam van de kerk namelijk direct

afgeleid is van de Perzische vorst Cyrus (559-529 v. Chr.), die in 539 v. Chr. de Joden die door de Babyloniërs in balling-

schap waren genomen, weer de vrijheid schonk om naar hun land Palestina terug te keren (vgl. Ezra 1:2). Met deze daad

kreeg koning Cyrus als het ware de status van verlosser. De profeet Jesaja (45:1) noemt hem dan ook de messias, een eretitel

voor degene die Israël verlossen zou, sinds het Nieuwe Testament toegepast op Jezus Christus. Vanuit dit perspectief trokken

de christenen in Antiochië, volgens de patriarch, een vergelijking tussen Christus, als de verlosser van de mensheid en Cyrus,

als de verlosser van het Joodse volk. Vanuit de parallel tussen Christus en Cyrus fungeerde de naam ‘Syriërs’ volgens hem

dan ook als equivalent van de naam ‘christenen’. 24 W. Hage, in: TRE, 16 (Berlin/New York, 1987), 475.


10

De Jakobitische kerk

Opgaan

Deze ontwikkeling was natuurlijk tegen de zin van de Byzantijnse keizers. In 638 probeerde keizer He-

rakleios dan ook opnieuw de Jakobieten tot vereniging met de Byzantijnse rijkskerk te brengen, wat ech-

ter niet gelukte. De wraakmaatregelen van de keizer waren schrikwekkend: kerken en kloosters werden

geconfisceerd.

In deze omstandigheden veroverden de islamitische Arabieren in de tweede helft van de 7e eeuw Syrië

en omliggende landen, waarvan het grootste deel van de bevolking hen vanwege het Byzantijnse schrik-

bewind als bevrijders verwelkomden. Hoewel de Arabieren de islam in christelijk gebied introduceer-

den, was dit toch een tijd waarin de Jakobitische kerk zich vrijer kon ontplooien.25 In deze tijd kwam

ook het kloosterwezen op, waarin kloosters tevens dienden als residenties voor de bisschoppen. De pa-

triarchenstad Antiochië bleef in chalcedonisch-melkitische handen. Ondanks de gunstige omstandighe-

den tijdens de islamitische overheersing, bleef de staatskerk van de Jakobieten echter de oppositiekerk

tegenover het oude antiocheense patriarchaat. Bovendien had de toch nog steeds niet volgroeide Jakobi-

tische Kerk in de 8e en 9e eeuw verscheidene keren te maken met een intern schisma, die enerzijds het

leiderschap betroffen en anderzijds liturgische vragen.26 Naast dit alles deed de druk van het islamitische

staatsbestel zich steeds harder gelden. Christenen werden weliswaar getolereerd, maar werden toch in

hun vrijheden beperkt, vergeleken bij de moslims.

Blinken

De druk werd voor velen te groot en velen gingen over tot de islam. In de 12e en 13e eeuw vindt er ech-

ter nog een opleving plaats, die wel genoemd wordt ‘de Syrische renaissance’.27 De patriarch Michaël I

de Syriër heeft hierin een belangrijke rol gespeeld. Onder zijn leiding kwam er een sterkere uitoefening

van de kerkelijke tucht, terwijl hij zich ook inzette voor het ordenen van het liturgische leven in zijn

kerk. De laatste grote Syrisch-orthodoxe geleerde is Gregorius Barhebraeus (1226-1286) geweest, die

vooral bekend is om zijn enorme literaire activiteit.

Verzinken

Na deze tijd verliest de Jakobitische Kerk in het oosten voortdurend aan betekenis, zowel door interne

(schismata, etc.) als ook door externe (islam, etc.) factoren. In de tweede helft van de 18e eeuw gaat een

25 Deze tolerantie betrof christenen van allerlei confessie, vanwege het feit dat zij ‘ahl al-kitāb’, ‘volk van het Boek’ waren;

vgl. W. Hage, in: TRE, 16, 477. 26 idem, TRE, 16, 478. 27 H. Teule, in: H. Teule en A. Wessels (red.), Oosterse christenen binnen de wereld van de islam, Kampen 1997, pp. 156-

157.


11

deel van de Jakobitische Kerk een unie aan met Rome. Zij worden de Syrisch-katholieke Kerk genoemd,

in tegenstelling tot de Syrisch-orthodoxe Kerk die monofysitisch bleef. Weliswaar kreeg de Syrisch-

orthodoxe Kerk nog een belangrijke input door een groot aantal Thomas-christenen uit India, dat zich bij

hen aansloot, maar over het algemeen was de kerk toch aan het ‘verzinken’. Bovendien is de binding

van die Thomas-christenen aan het Syrisch-orthodoxe Patriarchaat van Antiochië de laatste tijd steeds

minder geworden (zie ook hoofdstuk 3).

Momenteel telt de Jakobitische Kerk in Syrië zo’n 50 tot 80 duizend leden. In het gehele Nabije Oosten

zijn er ongeveer 260.000 Syrisch-orthodoxe christenen en in de diaspora nog circa 150.000. Over de

laatsten in hoofdstuk 3 nog iets meer. Hoewel het Syrisch-orthodoxe christendom aan het verzinken lijkt

te zijn, verzonken blijkt ze evenwel nog niet te zijn. Wel geven de ontwikkeling aanleiding tot de vol-

gende zorg: The lack of educated leadership in the Syrian jurisdiction of the Church and the pressures

of living in a secularized Western culture are both factors that give concern about the future survival of

this once great church, inheritor of the culture and traditions of the apostles.28

3. De Syrisch-orthodoxe Kerk in het perspectief van het wereldchristendom

Numeriek neemt het Syrisch-orthodoxe christendom, met ruim 400.000 leden, op wereldniveau niet zo’n

hele grote positie in. Toch is het tamelijk breed over de wereld verspreid. We vinden Syrisch-orthodoxe

christenen allereerst natuurlijk op de ‘geboortegrond’ in het Nabije Oosten: Syrië (165.000), Irak

(50.000), Libanon (30.000), Turkije (10.000), maar ook daarbuiten, ‘in de diaspora’. In Europa zijn er

gemeenschappen in Nederland (5.000), Duitsland (15.000) en Zweden (18.000). Zelfs over de Atlanti-

sche Oceaan zijn ze te vinden: Verenigde Staten (50.000), Canada (5.000), Brazilië (30.000), Argentinië

(20.000) en tenslotte in sinds de jaren ’60 van de vorige eeuw in Australië (3.000).29

In de zojuist genoemde getallen ontbreekt de orthodoxe christenheid in India. De christenheid heeft daar

een lange en complexe geschiedenis, die ik hier achterwege laat. Wel vermeld ik dat een deel van de

Thomas-christenen aldaar in 1653 zich voegde onder het primaat van de Jakobitische patriarch van An-

tiochië. Vanaf die tijd namen zij ook de west-syrische (Jakobitische) liturgie over. Uit deze Syrisch-

orthodoxe Kerk in India ontstonden verschillende stromingen. In 1975 ontstond daaruit de Malankara

Syrisch-orthodoxe Kerk die momenteel ongeveer 643.000 leden telt. De reden waarom deze kerk in veel

overzichten van de Syrisch-orthodoxe Kerk ontbreekt, is mij niet duidelijk. Mogelijk vanwege de geheel

eigen oorsprong van de Kerk.

28 Paul Gregorios, in: M. Eliade, The Encyclopedia of Religion, 14, 229. 29 Zie http://wwwstaff.murdoch.edu.au/~t-issa/syr/syr4.htm.


12

De Syrisch-orthodoxe Kerk is aangesloten bij de Wereldraad van Kerken.30 De 20e eeuw is een eeuw

van onderlinge toenadering van de christelijke kerken wereldwijd. Het resultaat van deze pogingen leid-

de in 1961 tot de oprichting van de Wereldraad van Kerken. Kerken die zich kunnen vinden in de grond-

slag van Wereldraad van Kerken en tenminste 25.000 leden hebben, kunnen zich daarbij aansluiten. Bij

een ledental van 10.000 kunnen ze ‘associate members’ worden.

Op lager niveau is ze ook aangesloten bij de Raad van Kerken van het Midden-Oosten, de MECC.31 Dat

is een organisatie die in 1974 is opgericht ten behoeve van de oecumene in de Oosterse kerken.

30 Zie http://www.wcc-coe.org/wcc/who/mch-e.html, onder ‘Middle East’. 31 Zie http://www.mecchurches.org/links/directory/memberc.asp, onder ‘The Oriental Orthodox Churches’.


13

Bijlage: Tabellen

0

100.000

200.000

300.000

400.000

500.000

600.000

700.000

Syrisch-orthodoxe Kerk wereldwijd

Syrië

Irak

Libanon

Turkije

India (Thomas-

christenen)

V.S.

0

50.000

100.000

150.000

200.000

250.000

300.000

350.000

400.000

Christendom in Syrië

Grieks-orthodox

Armeens-orthodox

Syrisch-orthodox

Grieks-katholiek

Syrisch-katholiek

Armeens-katholiek

Maronieten

Protestanten

Latijnen

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Syrische bevolking

Moslims

Christenen

Overig

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Moslims in Syrië

Soennietisch

Sji'itisch


14

Nawoord

In deze opdracht heb ik geprobeerd de Syrisch-orthodoxe Kerk van Syrië te plaatsen in haar historische

en religieuze context. Deze paper dient gezien te worden als een aanzet tot nadere, meer diepgaande

studie over het oosterse christendom. In onze oriëntatie op dit gebied bleek het oosterse christendom een

enorme complexiteit te vertonen. Dit is voor een groot deel op het conto te schrijven van de vele schis-

mata en de vele relaties die vanuit historisch perspectief zijn te volgen. Voor een deel is deze complexi-

teit ook te wijten aan de dubbelzinnigheid van bepaalde terminologie die het voor een pionier behoorlijk

lastig kan maken om zich een beeld van het oosterse christendom. Te denken valt onder meer aan de

titel ‘patriarchaat van Antiochië’ die door minstens vier verschillende christelijke kerken wordt opgeëist.

Ook de naam ‘Syrisch’ is dubbelzinnig, daar het enerzijds een geografische aanduiding is, terwijl het

anderzijds een linguïstische en liturgische aanwijzing is en nog weer anderen beweren dat het een equi-

valent voor ‘christelijk’ is, afgeleid van de Perzische vorst Cyrus.

Al met al heb ik in deze paper een boeiend onderdeel van het christendom ‘ontdekt’, dat zeker voort-

gaande bestudering verdient.


15

Gebruikte literatuur

Encyclopedieën

G. Müller (ed.), Theologische Realenzyklopädie, (Berlijn/New York), diverse banden

M. Eliade (ed.), The Encyclopedia of Religion, (New York), diverse banden

W. Kasper (ed.), Lexikon für Theologie und Kirche, (Freiburg, Basel, Rom, Wien), diverse banden

Microsoft Encarta Encyclopedie Winkler Prins 2002

Secundaire literatuur

Heiler, F., Die Ostkirchen, München/Basel, 1971

K. Perry, D.J. Melling, (e.a. ed.), The Blackwell Dictionary of Eastern Christianity, Oxford, 2000

Teule, H. en Wessels, A. (red.), Oosterse christenen binnen de wereld van de islam, Kampen, 1997

Internetsites:

http://sor.cua.edu

http://www.mecchurches.org/

http://www.homepages.hetnet.nl/~jvandalen/diversen/Syrkerk.htm

http://www.wcc-coe.org/wcc/who/mch-e.html

http://www.aramnaharaim.org/film_arameeers.htm

http://wwwstaff.murdoch.edu.au/~t-issa/syr/syr.htm

De Syrisch-Orthodoxe Kerk

Documents

Transcript of De Syrisch-Orthodoxe Kerk