De stappenreeks van voorlichting in de logopedische praktijk

Doen en blijven doenM. van der Burgt, F. Verhulst

^ In deze lezing presenteren we voorlichting als een therapeu-tisch instrument om behandeldoelen te realiseren, waarbij gedrageen rol speelt. Het gaat om een bewust gebruik van gedragsge-richte voorlichting. Voorlichting op deze manier opgevat reiktverder dan informatie geven.Deze opvatting over voorlichting is ook van toepassing op anderebehandeldisciplines. In deze presentatie zullen we een casusbespreken uit het logopedisch werkveld. 4

InleidingVoorlichting is een belangrijk onderwerp in delogopedie. Logopedisten geven veel voorlichting. Indeze presentatie willen we voorlichting wat andersdan gebruikelijk benaderen.Voorlichting wordt meestal opgevat als het gevenvan informatie. De bedoeling van voorlichting is depatient op de hoogte brengen van belangrijke zaken.Het doel ligt dan op het niveau van weten.Maar als logopedist wilt u vaak meer. Weten alleenis meestal niet genoeg. Voor vermindering ofopheffing van klachten is vaak nodig dat de patientdingen gaat doen of anders gaat doen. Andersgezegd: u streeft verandering van gedrag na, transfernaar de praktijk, integratie en gewoontevorming,doen en blijven doen.

Een kernpunt in voorlichting is afstemming op depatient. Een patient wil vooral van zijn klachten af,maar zit niet altijd erop te wachten om dingen te'moeten' doen of anders te gaan doen. Doen en blij-ven doen is dus niet altijd iets wat de patient voorogen staat bij behandeling. Daarom is het interessantom eens stil te staan bij het tot stand brengen vannieuw gedrag en het in stand houden daarvan. Datdoen we met het oog op ervaringen in de logopedi-sche praktijk: terugval in oud gedrag. In andere ter-men: moeite met transfer naar de praktijk, integratieen gewoontevorming, moeite met compliance of the-rapietrouw, moeite met doen en blijven doen.

Als u allemaal ieder voor uzelf nagaat welke dingenu stimuleren of juist belemmeren om een voornemenuit te voeren of om een advies van een ander te gaanuitvoeren, dan levert dat tal van bevorderende enbelemmerende factoren, met opvallende overeen-komsten.Het aardige van deze oefening in het onderwijs is datonze cursisten ontdekken dat het om dezelfde soortplus- en minfactoren gaat; dat een proces vangedragsverandering overeenkomsten heeft, ongeachtde aard van het gedrag, gezondheidsgedrag of ander

Frank Verhulst en Marieke van der Burgt

gedrag. Zij zien dat er veel bij komt kijken, bij 'din-gen gaan doen' of 'dingen anders gaan doen', zoals uvan uw patienten vraagt. Dat vraagt een systemati-sche aanpak.

Transfer naar de praktijk of zelfmanagement is eeneindstap van een proces dat al ruim tevoren is inge-zet; het voortraject is van invloed op de eindfase. Ikzal de wijze waarop de logopedist dat proces syste-matisch kan ondersteunen beschrijven.Laten we eens kijken hoe u, binnen uw beroepsprak-tijk de patient kunt helpen om deze stappen te kun-nen zetten.

StappenreeksDe voorlichting kan alleen gericht zijn op- kennis (de stap 'begrijpen')- op besluitvorming (de stap 'willen')- of op gedrag in de ADL: einddoel 'doen' of 'blij-

ven doen'.Dat doel stelt u bij voorkeur in samenspraak met depatient vast. Op welke stap het einddoel van de voor-lichting ook betrekking heeft, u helpt de patient destappen te doorlopen; u heeft daarbij de rol van kata-lysator. U orienteert zich op de stappen en u stemtuw voorlichting daarop af.

Laten we eens kijken naar de stappenreeks en eenpraktijkvoorbeeld.

LOGOPEDIE EN FONIATRIE NR 12 - 1998 221

Doen en blijven doen

YyetdeBitrtnOp dit moment zit ik in de waehtkamef van delogopedist. Ik zit ,al eeii iwartier te wachten. Beben weer eveft.vpc.als voor de y&age behandeling,vier jaar geleden. Tqen ted ik ook de klaeht dat inde loop van de week mijn stem heser wordt. Ikheb dan net gey0£l'd|ttef;eeh band om mijn keelzit. Na,ee}i,m,sti s!wee^end vejmiiaderen de klaehrten wel; jpafffi jfexwaep 'srofe'steeds^erug. Grbep 4 bp

basisfehool'is bi0K,wet*^eE drtdcke, grolsp.s-tee-Wefep gwl'ik^gefeii^fti meet enlieblk' beiiii v^dlj.' w^ekopeB%g*ook alet/gedaatt,

dmdat'lkf mer|; dat die dingen sleclt zijti voor mijnstem.

Logopedische gegevens Yvet de BrainDe logopedische gegevens :hyperkinetische dysfonieeen kelige kaakgeklemde articulatiefoutieve ademtechniek met onjuiste ademdrukrond de larynxkrakerige stemkwaliteit, fijne tot grove ruis,onvoldoende resonanskrakerige tot harde steminzet en toename vanhypertonie bij hoge tonenhoog spreektempoafnemende stemkwaliteit naarmate de stem meerbelast wordt

Fonetogram heeft beperkt bereikstembanden sluiten niet helemaal en zijn licht ver-dikt en oedemateus

Sinds drie weken voert ze geen stembelastendeactiviteiten op school uit

Behandeling bestaat uit afleren van stemmisbruikaanleren van buikademhaling (klassiek en Coblen-zer)methode van Pahn (stemtechniek)verbinden van klankengoede steminzetpittige articulatie

De stap 'openstaan'Openstaan is de eerste en belangrijkste stap in dereeks. Ten eerste is voorlichting zonder de stap open-staan ondenkbaar. Ten tweede is 'openstaan' eenvoortdurende voorwaarde, gedurende elke fase vande behandeling en gedurende de gehele communica-tie.

Yvet de BruinIk weet dat het belangrijk is om goed te ademenen niet te hoog te praten; maar met zo'n jongegroep kinderen gaat dat haast niet anders. DC heb

bet best een, tijd: gejirobfeea-d ... maar.liet-is^tiietgelukt, DC heb weer deaetide klachten als vier jaargeleden. Ik hoop dat ik me niet teveel .geneer bmte verteDen dat ik mijn stem niet goed gebruik. DCwordt steeds nerveuzef van dat wachten.DC hoop dat de logopedist me niet op mijn fcopgeeft .„. Of dat zij het belang van buikademhalinggaat uifleggen....

Vragen waarmee u de stap in kaart brengt zijn bij-voorbeeld:- Kan Yvet aandacht opbrengen voor de aanpak van

het probleem en voor haar aandeel in de aanpak ofvoor andere informatie die ik wil geven?

- Aan welke boodschap of informatie heeft Yvetbehoefte?

- Zijn er belemmeringen (in het tijdstip, de plaats, deomstandigheden) ?

Interventies bij OpenstaanU sluit zoveel mogelijk aan bij de beleving, ver-wachtingen, vragen en zorgen van de patient. Samenstelt u de agenda op voor vandaag. U kiest en creeertook gunstige omstandigheden. U gaat in op nonver-bale signalen. U maakt uw waarnemingen expliciet.Dat biedt Yvet de gelegenheid haar ergernis engevoelens te bespreken.

Yy.etde-B.FwlnDC was blji dat de Idgopedist zag.dat ik opgefoktwas, Ze henoemde mijn ergernis en dat.hjelp omrustiger te worden. .Ze vrpeg me te .vertellen hoehet met me ging en was heel begrijpend. Ze moe-digde me aan te vertellen hoe ik ine de voelde,gezien.het terogkomen, van de problemen, DC benblij dat ik heb kiinnen vertellen.

Als het nodig is, geeft u nu al enige informatie over...., ook al ervaart zij dat (nog) niet als probleem; uvertelt erbij waarom u die informatie nu alvast geeft;u vertelt dat u er een van de volgende keren zeker opterugkomt.U geeft informatie als Yvet na het staand doen vanoefeningen weer is gaan zitten; u zit zelf ook.U houdt in de gaten of Yvet nog betrokken is in hetgesprek; u let vooral op nonverbale signalen van nietmeer openstaan.

De stap 'begrijpen'In de stap begrijpen gaat het om informatie-verwer-king. Sluijs en anderen tonen aan dat in het beginvan de behandeling veel informatie wordt gegeven;naar het eind toe van de behandeling neemt de voor-lichting af, terwijl de behoefte daaraan toeneemt.Een grote hoeveelheid ineens maakt het moeilijkerom de informatie op te nemen. Het is dus van belangom stil te staan bij de mogelijkheden en belemmerin-gen hiervoor. Ook die brengt u in kaart.

LOGOPEDIE EN FONIATRIE NR 12 -1998

Doen en blijven doen

Vragen waarmee u de stap begrijpen in kaart brengtzijn:- Wat weet Yvet al? Hoe ziet zij het probleem?- Welke informatie is belangrijk en is nu belangrijk

en bruikbaar?- Kan Yvet de informatie onthouden?

Interventies bij begrijpen:- U stelt vast wat belangrijk is om nu te bespreken

en wat daarvan het allerbelangrijkste is. Het is eenvalkuil om te menen dat alles of veel op eenbepaald moment belangrijk is.

- U volgt de stelregel: vertel het belangrijkste eerst.Ga, als dat mogelijk is, eerst in op de vragen vande patient. U geeft anders aan wanneer haar vragenaan de orde komen. Soms kunt u verschillendeonderwerpen voorleggen die van belang zijn envragen welke voor Yvet op dit moment het belang-rijkste zijn.

- Een grote hoeveelheid informatie tijdens het eersteconsult is niet nodig en niet effectief. Selecteer endoseer de informatie: bespreek liever niet meer dandrie tot vijf onderwerpen. Realiseert u zich dat uit-leg over klachten betreffende overspannenheidveel deelboodschappen bevat.

De stap 'willen'Om de stap 'willen' in kaart te brengen stelt u zichvragen die betrekking hebben op de factoren Attitu-de, Sociale omgeving en Eigen effectiviteit.Om de attitude-aspecten in te schatten bijvoorbeeld:- Wat levert de behandeling aan voor- en nadelen

voor Yvet op?- Hoe schat zij het risico in dat de klachten terugko-

men?

U speelt crop in door Yvet (zo nodig) informatie tegeven over het 'waarom' van wat u van haar vraagt. Usluit zo mogelijk aan bij haar denkbeelden. U helpt devoor- en nadelen op een rij te zetten (label 1).

U houdt in de gaten dat het gaat om het subjectievebelang dat Yvet eraan hecht. U geeft ruimte voor deervaren nadelen.U benadrukt de ongelijke strijd tussen 'nadelen nu'en 'mogelijke voordelen pas later'.Om de sociale invloed in te schatten stelt u zich devragen:- Wie zijn belangrijke personen als het om het

gezondheidsgedrag gaat?- Ervaart Yvet druk van collega's om les te blijven

geven, omdat vervanging zo moeilijk is? Van wieervaart ze steun?

- U gaat hierbij na van wie Yvet steun kan verwach-ten bij een gedragsverandering: thuis? Op school,van collega's of het schoolhoofd? Anticipeer opdie steun of het gebrek aan steun. U nodigt Yvetuit manieren te bedenken waarmee zij zichgesteund voelt.

- U bespreekt met Yvet of het zinvol is om mensenuit haar omgeving te betrekken bij de voorlichtingof behandeling.

oudestemgedrag

voordelen

+ niet hoeven oplettentijdens praten

+• niet alert hoeven zijnop spreken metemoties

+ vrolijke stem

+ niet dagelijks hoevenoefenen

nadelen

- keelpijn- globusgevoel- moeheid in stem- periodes met dysfonie

- ongezonde stemban-den

- op termijn niet goedmeer kunnen werken

nieuwestemgedrag

+ minder keelpijn+ minder dysfonie

+ minder moeheid

- moeten oefen- moeten opletten, mee

bezig zijn- werk en spreken op

werk aanpassen+ op termijn goed kunnen -vervanging/ander

blijven werken taken vragen bij grotewerkdruk van alle leer-krachten

Tabel 1. Overzicht van de voor- en nadelen van logopedische interventievoor patient Yvet de Bruin.

Voor inschatting van de Eigen effectiviteit zijn vra-gen bruikbaar zoals- Heeft Yvet het gevoel invloed te kunnen uitoefe-

nen op haar situatie?- Wat denkt zij zelf aan te kunnen?- Wat zal volgens haar lukken en wat waarschijnlrjk

niet?

Yvet'de BruinIk voelde me beter. De logopedist hielp om mijntwijfels op een rijtje te zetfen^Ik wilde mijn poUega's niet extra belasten, maar ikzie nu dat ik als ik no mijn stem niet ontzie, ik zestraks zeker rnoet belasten met mijn taken. Ookhielp ze me om na te gaan wat wel goed gaat. Tij-dens rekeninsttucties ben ik meer op mijn gemak;dan gaat het ook beter met mijn stem.Ik begon mijn probleem te accepteren en gafmezelf niet meer de schuld. Samen maakten weeen plan.De logopedist vroeg ook wie me zou kunnen hel-pen. DC realiseerde me dat ik nog weWg htilp hadgevraagd. De logopedist gaf me 66k een paar tipsvan andere mensen met soortgelijke problemen,hoe die het aangepakt hadden. We hebben het overdie tips gehad, en ik heb wel meer ideeen gekre-gen hoe ik het zou kunnen aanpakken, zoals: nietmeteen een hele ochtend letten op hoe ik mijnstem gebruik, maar teDcens een half uur; en ik kanzelf vaststellen waar ik extra aandacht besteedt.Alles tegelijk is teveeL

De stap 'kunnen'Yvet is bereid haar probleem aan te pakken. Op hetwerk en thuis kunnen problemen optreden bij het uit-voeren van de aanpak. Het is belangrijk dat zij over

LOGOPEDIE EN FONIATRIE NR 12 - 1998 223

Doen en blijven doen

de mogelijkheden (vaardigheden, omstandigheden,middelen) gaat beschikken om het gedrag te kunnenuitvoeren; zij moet daarbij barrieres kunnen overwin-nen. De stap 'kunnen' omvat behalve de cognitieve,motorische of sociale vaardigheid met name het ver-mogen om die in het dagelijks leven te integreren.

De logopedist vraagt Yvet of ze problemen ver-wacht. Beiden anticiperen op de situatie op haarwerk en in haar priveleven. Samen onderzoeken zewelke vaardigheden nodig zijn om de moeilijkhedenhet hoofd te bieden. Ze proberen een passende aan-pak te bedenken.De techniek Pahn en verbinden gaat meestal vanzelf.Voor Yvet is het moeilijk om daarnaast de juistetoonhoogte en buikademhaling en pittige articulatiemet de techniek Pahn en verbinden te combineren.Voorlopig worden ze apart geoefend.Yvet zal overleggen met de schoolleider of ze vakerremedial teachinglessen kan verzorgen, in plaats vanlesgeven aan de hele groep. Organisatorisch is datlastig, maar ze wil toch overleggen. Ze bereidt argu-menten en een praktisch voorstel voor.

De stap 'doen'In de stap 'doen' is van belang dat de patient en detherapeut met elkaar afspreken wat de patient gaatdoen. U orienteert zich op deze stap vanuit de vol-gende vragen.- Wat zijn haalbare doelen?- Welke afspraken kunt u maken? Welke afspraken

heeft u gemaakt?- Welke problemen is Yvet tegengekomen?- Is wat ik vraag voldoende op Yvet afgestemd

(maatwerk?)

Uw aanpak ziet er zo uit:- U maakt afspraken over wat Yvet de komende tijd

gaat doen (contracting): wanneer, welke gedragin-gen, met welke duur.

- U werkt met concrete doelen (goalsetting) en zelf-managementprincipes.

Yvet stelt zelf tijdstip en aandachtspunten voor ade-men en spreken vast; ook de wijze van evaluerenstelt ze vast: ze kiest ervoor het eerste half uur na deochtendpauze een audiobandje op te nemen. In demiddagpauze noteert ze hoe ze zich voelt en welkegedachten ze heeft over de ochtend.- U gaat elke keer na in hoeverre het haar gelukt is

om de afspraak uit te voeren. U vraagt expliciet nawat er niet gelukt is.

- U helpt mee te zoeken naar manieren om hetbeoogde gedrag in te bedden in het dagelijksleven. Yvet heeft geprobeerd om ankerpunten tevinden; meer dan een reminder ophangen heeft zenog niet gevonden. Wel merkt ze beter dan tevorenwanneer ze vermoeid is door het spreken. Datwijst haar op de kwaliteit van stemgebruik.

- U maakt afspraken nog meer op maat.

Wanneer Yvet deze stap niet goed kan doorlopen, isniet te verwachten dat de stap Blijven Doen succes-

vol kan worden. Zo kan ook een of meer van devoorgaande stappen niet goed verlopen zijn. Ook dankomt het beoogde gedrag en gedragsbehoud (blijvendoen) niet tot stand.

De stap 'blijven doen'Deze stap veronderstelt dat de patient bepaaldgedrag uitvoert, buiten het blikveld van de therapeut.Uit uw praktijkervaring kunt u waarschijnlijk moei-teloos een aantal factoren noemen.Welke vragen kunt u zich hierbij stellen?- Wat ervaart Yvet als stimulerend (positieve feed-

back)? Minder keelpijn is een grote winst. Overi-gens is het verminderen van pijn maar kortdurendeen positieve feedback.

- Hoe gaat Yvet om met 'falen' (terugvallen in het'oude' gedrag?) Waaraan schrijft zij lukken offalen toe? Ze geeft zichzelf gemakkelijk de schuldvan haar falen: 'Zie je wel, ik ben geen doorzettergenoeg om het vol te houden'.

- Zijn er risico-situaties (waarin de verleiding grootis om in het 'oude' gedrag terug te vallen? Risico-situaties zijn voor Yvet: emotionele gesprekken enavondjes waar veel mensen zijn. Dan is er veelgeluid.

- Is een follow up-afspraak mogelijk?

Interventies bij de stap 'blijven doen':- U laat Yvet het behaalde resultaat benoemen; u bena-

drukt het belang van het (zelf regelen van) positievefeedback. U geeft aandacht aan de dingen die depatient kunnen helpen om het gedrag voort te zetten.U vraagt steeds reactie van Yvet op het verloop. Ustimuleert om de positieve ervaringen en resultatente benoemen.

- U zoekt naar inpassing in de ADL (zie ook de stap-pen 'kunnen' en 'doen'). Yvet oefent veel, eigenlijkaltijd wanneer ze spreekt. Ze moet er wel bij naden-ken. Helemaal vanzelf gaat het nog niet.

- U bespreekt manieren om met terugval om te gaan.U bespreekt de mogelijke reacties. U benadrukt dathet mogelijk en zinvol is om 'opnieuw' te beginnen.

- Yvet heeft voor de komende vier weken per weekeen doel vastgesteld met aandachtspunten.

- U spreekt een follow up af na vier weken.

Yvet de BruinDC voel me ppgelucht. DC krijg meer grip op destemproblemeh, zonder dat ik rnezelf steeds deschuld geef . DC heb er meer vertrouwen in dat hetme zal lukfcen om mijn stem goed te blijvengebruiken.

PersoonsfactorenDe ene patient is de andere niet. Hoe doe je recht aanhet eigene van elke patient?Persoonsgebonden kenmerken zijn uiteraard vaninvloed op het verloop van het proces en "kleuren'de stappen. Daarbij gaat het om de volgende ken-merken:

224 LOGOPEOIE EN FONIATRIE NR 12 - 1998

Doen en blijven doen

1. Demografische gegevens2.Het gevoel invloed te kunnen uitoefenen op die

situatie3.De stijl van reageren4.De emotionele gesteldheid, als onderdeel van een

verwerkingsproces of als min of meer 'losstaande'emoties

5.De wijze waarop met pijn omgegaan wordt

ad 1. Onder demografische gegevens verstaan wehier onder meer leeftijd, leefsituatie en levensloop.ad 2. Bij het gevoel van controle gaat het erom ofiemand het gevoel heeft controle te hebben over zijnleven, invloed te kunnen uitoefenen op zijn gezond-heidstoestand (locus of control), bijvoorbeeld: 'Hetis me gelukt; ik heb er hard aan getrokken'.Daarbij is ook belangrijk of iemand successen ofteleurstellingen toeschrijft aan factoren binnen danwel buiten zichzelf (attributie). Hij kan daarbij daar-naast gebruik maken van een stabiele attributie ('hetzal mij nooit lukken') dan wel een instabiele attribu-tie ('misschien lukt het mij dit keer wel'). 'Het luktme toch niet; ik heb geen doorzettingsvermogen' iseen voorbeeld van stabiel intern attribueren, diegedragsverandering bemoeilijkt.ad 3. De manier waarop iemand met spanningen enproblemen in zijn leven omgaat is het derde per-soonsgebonden kenmerk.Onder ogen zien en aanpakken van het probleem iseen heel andere stijl van reageren (stijl van coping)dan afleiding zoeken of zoeken naar manieren omspanning te verminderen.ad 4. De emotionele gesteldheid tenslotte omvat spe-cifieke emoties zoals angst, depressie en agressie.Emoties of een verwerkingsproces zijn van invloedop de stappen van de voorlichting.ad 5. Zo ook is de manier van omgaan met bijvoor-beeld pijn op te vatten als een persoonsgebondenkenmerk.

Deze kenmerken zijn in een voortdurende wisselwer-king met de stap in het veranderingsproces.Ook deze persoonsgebonden factoren brengt u in kaart;globaal, maar voor het behandelproces verhelderend.

Jaarcongres 1998: de inschrijving

Vragen die u beantwoordt zijn:- Kan ik een inschatting maken van de levenssituatie

en levensloop?- Hoe ervaart de patient zijn mogelijkheden om zijn

situatie te beinvloeden?- Waaraan schrijft de patient falen en slagen toe?

Gaat het om stabiele dan wel instabiele attributies?Zijn deze in- of extern?

- Is de aanpak van problemen door de patient meergericht op het oplossen van het probleem zelf, ofop het verminderen van de spanning of vermijdt depatient zijn gezondheidsprobleem?

- Is de patient angstig, depressief of agressief?- Is deze emotie een fase die de patient doorloopt in

zijn verwerkingsproces of is de emotie een gevolgvan de feitelijke situatie?

- Hoe gaat de patient met pijn om?

Aanpak, op persoonlijke moatBij alle stappen houdt u rekening met de persoonsge-bonden kenmerken.

Jaarcongres 1998: de wandelgangen

LOGOPEDIE EN FONIATRIE NR 12 - 1998 225

Doen en blijven doen

Al eerder is gezegd: bij de orientatie op deze per-soonsgebonden factoren lopen exploratie en inter-ventie door elkaar heen. De kern van de interventieswordt gevormd door informatie aan de patient.* Algemeen: geef uitleg over bovengenoemde

mechanisrnen en processen.Heb daarbij oog voor de manier waarop de patienttegen zijn probleem aankijkt.

* Probeer daarbij ongunstige stabiele attributies omte buigen naar instabiele attributies; externe naarinterne attributies.

* Leg uit welke invloed deze mechanisrnen kunnenhebben op de beleving, het omgaan met het pro-bleem en het probleem of de gezondheid zelf.Zo ook, leg de mechanismen bij pijngedrag uit.Het ei van Loeser is daarbij een bruikbaar model.

* De uiteindelijke doelstelling daarbij is de patient teondersteunen, en deze actief te laten participerenin de behandeling.Een actieve houding in de therapie is zowel middelals doel.

Zoals hier toegepast is de stappenreeks in veellogopedische behandelingen herkenbaar.

Een probleem bij Blijven Doen is vaak te herleidentot niet helemaal goed doorlopen stappen daarvoor;daarom is opnieuw analyseren van de stappen in hetproces en van de persoonsgebonden factoren nodig.U kunt dan uw interventies afstemmen op de stappendie de patient weer moet doorlopen.

Voorlichting door de logopedist:* is gedragsgericht; gericht op een of meer stappen

in gedragsverandering;* ondersteunt de samenwerkingsrelatie met de

patient;* is meer een dynamiek in communicatie dan een

(eenzijdige) informatieverstrekking;* is methodisch (interventies zijn gebaseerd op een

analyse en een plan);* is patientgericht of persoonsgericht.

Hoe verhoudt zich de stappenreeks tot het logope-disefa proces?Methodisch handelen voltrekt zich in een cyclus vananalyse (verzamelen van gegevens), diagnose (vast-stellen van de .uitgangssituatie), planning (opstellenvan een plan), uitvoering en evaluatie. Daarin ver-schilt voorlichting niet van het logopedische proces.

De stappenreeks loopt parallel aan de elementen vanhet logopedisch proces. Alleen de persoonsfactorenplaatsen wij als doorlopende factor naast alle stappenof elementen.

Hoe kunt u binnen het logopedisch proces de stap-penreeks hanteren?U maakt al vragend, observerend en behandelendeen inschatting van de stap(pen) in de voorlichting.Samen met de patient stelt u de voorlichtingsdoelenvast. In de planningsfase houdt u de voorlichtings-

doelen voor ogen. Voor het formuleren van de voor-lichtingsdoelen kunt u de stappenreeks gebruiken.Op basis van de inschatting en de doelen kiest u deinterventies.Om patienten te ondersteunen om verandering vanhun handelen te bestendigen is analyse van het gehe-le gedragsveranderingstraject noodzakelijk, metbehulp van het stappenmodel. Gebruik van dit modeldraagt bij aan systematische gedragsbei'nvloeding endaarmee aan het beoogde behandelresultaat op langetermijn. Aanpakken van het transferprobleem begintbij het begin: bij de eerste stap van de reeks, en bijhet begin van uw behandeling.

SamengevatVoor een blijvend behandelresultaat is vaak actieveparticipatie van de patient nodig, ook na afrondingvan de behandeling: de patient 'moet iets doen, letsniet doen of anders doen'.De patient doorloopt tijdens het gedragsverande-ringsproces achtereenvolgens de stappen 'openstaan,begrijpen, willen, kunnen, doen en blijven doen'. Devoorlichting door de logopedist sluit aan bij de stap-pen van deze stappenreeks. Zowel in de fase vananalyseren van het veranderingsproces, als in deplannings- en behandelfase biedt het model concreteaandachtspunten en interventies. Voorlichting vol-gens het stappenmodel kan de therapeut inbouwen inzijn methodisch handelen. Door voorlichting meersystematisch te hanteren is de effectiviteit van devoorlichtingsinterventies te vergroten. Begin bij hetbegin is een devies dat bij uw methodisch handelenpast en u helpt transferproblemen methodisch aan tepakken.

SummaryGiving information is very necessary for the results of therapy.The therapist has to ask the patient what's his expectation, howmuch time he want to spend etc.In therapy there are five steps in preparing the transfer.The steps are: being accesible, comprehending, willing, doingand keep doing. Each step is described and suggestions for thetherapist has been given.This article is a lecture, presented at the NVLF congres 1998.

Key WordsTransfer, therapy, information, a five-steps-plan

LiteratuurBurgt, M. van der, F.Verhulst (1996). Doen en blijven doen.Patientenvoorlichting voor de paramedische praktijk.Houten/Diegem: Bohn Stafleu Van Loghem

AuteursMarieke van der Burgt, arts en Frank Verhulst, psycholoogGabriel Metsulaan 23,5613 LC Eindhoven

226 LOGOPEDIE EN FONIATRIE NR 12 -1998