De Sint Janskathedraal `s-Hertogenbosch

De wimbergen en Mariaportaal Geschreven door Mariska Gerritsen, 29 maart 2013

Samenhang van beelden in de Sint Jan De Sint Jan’s Kathedraal staat in het boek ‘100 mooiste kathedralen van de wereld’. Een plaats waar Maria wordt vereerd. Een kerk waar we als Nederlanders met recht trots op zijn. Geschiedenis De Kathedraal Basiliek van Sint-Jan Evangelist oftewel de Sint Jan, bevindt zich in de binnenstad van Den Bosch. Voor het eerst wordt de kerk genoemd in 1222 als Hendrik I van Brabant een overeenkomst sluit met Engelbert van Berg, aartsbisschop van Keulen. De Kathedraal werd als parochiekerk gebouwd, later kapittelkerk, kathedraal en uiteindelijk krijgt het in 1929 de eretitel Basiliek. Het bevat een enorme hoeveelheid beeldhouwwerk, buiten en binnen in de kerk zijn er in totaal zo'n 600 beelden! In Nederland zie je alleen dubbele luchtbogen bij onze Sint Jan. Uniek in de wereld zijn de 96 luchtboogfiguren. De Sint Jan was een Romaanse kerk, waar overheen de Gotische kerk is gezet. Je ziet dit aan de voorkant aan de kleur stenen. Het onderste deel is donkerder van kleur. Dit is niet bekleed met natuursteen omdat de restauratoren dit wilde laten zien. De kerken in Antwerpen, Mechelen, Leuven en Diest zijn ook Brabants Gotiek en dus in verwante stijl gebouwd. Waarom Den Bosch Hoewel er geen bewijs voor is, gaat met er vanuit dat Den Bosch vroeger een bos was dat het jachtterrein van de Hertog was. Hier dankt de naam ‘s-Hertogenbosch aan (bos van de Hertog). Ze krijgen al snel stadsrechten en ze bouwen stadsmuren om de stad te beschermen. Den Bosch lag op een dekzandrug met verschillende riviertjes die in de Maas afwateren. Doordat Den Bosch aan het water ligt heeft het een belangrijke bron van inkomsten door de visserij. (Hier is ook een van de straalkapellen achter in de Sint Jan aan gewijd). De stad groeit en ze vinden dat er een kerk moet komen. Tot dat moment maken ze gebruik van een kerk buiten Den Bosch maar nu wordt er grond ter beschikking gesteld om hun eigen kerk te bouwen. Dit terrein werd de Peppers genoemd en lag toen buiten de stadsmuren. Rond 1210 wordt er begonnen met het bouwen van een Romaanse kerk, de Sint Jan. Hier is alleen nog de bakstenen toren van over gebleven dat nu de westtoren van de huidige Sint Jan is. In 1318 gaf de Hertog toestemming om de vestingwerken uit te breiden. Hierdoor komt de kerk binnen de vestingmuren te liggen.

‘s-Hertogenbosch. Gravure van J.C. Leopold naar tekening van F.B. Werne, 1925

Waarom Maria niet bij hoofdingang De Sint Jan is opgedragen aan de Evangelist Sint Jan. Deze is daarom bij de hoofdingang geplaatst. Een ander belangrijk figuur voor de kerk was Maria. Daarom is het Noorderportaal aan haar opgedragen. Als je de plattegrond van de kerk bekijkt dan bevindt zich dat links. Nu is het zo dat alle vrouwelijke beelden langs het gangpad in het midden van de kerk ook links staan en rechts de mannen. Maria staat ook vrijwel altijd links naast het kruis, rechts van Jezus. Zo is dat ook te zien in het glas-in-lood-venster van het Zuiderportaal.

Glas-in-lood-venster Zuiderportaal Sint Jan Den Bosch

Wimbergen Een wimberg is een versierd element boven vensters, grafmissen en portalen. Het komt vooral veel voor bij gebouwen uit de Gotiek. Andere woorden die voor wimberg worden gebruikt zijn frontaal, wimperg of windberg. De wimberg verhoogt een spitsboog tot een driehoek. De wimbergen aan het koor van de Sint Jan zijn gemaakt van tufsteen. Tufsteen was in de tijd goedkoop maar is minder fijn als kalk- en zandsteen. Het werd onder andere gekozen omdat het levendig oogt. Door de weersinvloeden zijn er door de jaren heen kleine putjes in de beelden gekomen. In deze putjes komt regen en als het vriest, zetten deze uit en zo breken er stukjes van de beelden af. Restauratie zorgt dat de afbeeldingen weer worden hersteld. Zo zijn de originele wimbergen erg beschadigd door de weersinvloeden en tentoongesteld in de bouwloods met daarnaast de replica van hoe het was. Wimbergen zijn driehoekige gevelelementen. De wimbergen zijn geplaatst in de volgorde van het verhaal dat het vertelt. In die tijd konden de meeste mensen niet lezen of schrijven en zo konden zij het verhaal dat wordt uitgebeeld toch lezen. Op de Sint Jan zelf zijn de replica’s van de wimbergen voorzien. Deze zijn geplaatst boven de vensters van het koor en zijn zeer gedetailleerd, je ziet zelfs knoopjes op de mouwen van de kleding. De wimbergen op de Zuidelijke koorzijbeuk van de straalkapellen vertellen het kerstverhaal:

Plattegrond met nummering met wimbergen 1 tot 12

Anna’s ontvangenis De ouders van Maria zijn Joachim en Anna en dus de grootouders van Jezus. Ze hadden tijdens hun lange huwelijk geen kinderen kunnen krijgen. Dit werd in die tijd gezien als een straf van God. Ze worden wel eens afgebeeld terwijl ze knielend voor een altaar, bidden om een kind. Een priester met opgeheven vuist jaagt hem de tempel uit. Joachim is niet van kwaad bewust maar beseft dat hij niet zomaar gestraft wordt. Hij heeft schuldgevoelens en vlucht de woestijn in om zichzelf te straffen. Dit doet hij zonder verder iemand in te lichten hierover. Anna is nu niet alleen kinderloos maar ook haar man verloren. Er verschijnt een engel die haar vertelt dat haar verzoek is verhoord en zij een kind zal gaan baren. Met haar hoofddoek dept Anna haar tranen, terwijl de engel de doek voor haar gezicht weg haalt. Ook bij Joachim in de woestijn verschijnt een engel. Hij kijkt omhoog en krijgt het goede bericht dat zijn vrouw een kind zal krijgen. Het zal een dochter zijn die de moeder van God zal worden. Hij zat midden tussen de herders en schapen. Na dit nieuws gaat hij direct op weg naar huis. Anna is op dat moment op weg naar de woestijn en ze ontmoeten elkaar bij de Gouden poort van Jeruzalem. Hier omhelzen ze elkaar. Dit moment van omhelzen wordt veel gebruikt in de beeldende kunst en staat voor het verhaal van Anna’s ontvangenis. Dit bovenstaande verhaal wordt niet op de wimbergen afgebeeld maar Anna komt wel voor in het verhaal op de wimbergen. Vandaar dat ik begin met de grootouders van Jezus. Jozef uitverkoren Anna wordt zwanger zonder geslachtsdaad dus zonder erfzonde. Ze leeft niet meer met de schande van kinderloosheid. Hiervoor is ze zo dankbaar dat ze belooft haar kind naar de tempel te brengen om diensten voor God te verrichten. Als Maria 3 jaar is gaat ze met haar ouders en een aantal meisjes met brandende kaarsjes, naar de tempel. Volgens de legende klimt de kleine Maria zelfstandig op de trap van de tempel. Op haar 12e wordt Maria uitgehuwelijkt door de priesters. Er zijn een aantal weduwnaren waaruit ze kunnen kiezen. Allemaal moesten ze hun staf meenemen. Er gaan twee verhalen over hoe Jozef de uitverkorene werd. Dat er een duif op zijn staf neerstreek of dat zijn staf plotseling op wonderbaarlijke manier in bloei kwam. Soms zijn beide verhalen samen afgebeeld. Jozef mag Maria mee naar huis nemen met de boodschap om haar maagdelijkheid te behoeden. Hij zegt dat hij een oude man is en vraagt hoe hij deze vrouw kan beschermen. Waarop hij het antwoord krijgt dat God hem heeft uitgekozen.

Wimberg 2, Verloving van Maria en Jozef Verloving van Maria en Jozef Jozef neemt zijn bruid mee naar huis zonder dat ze getrouwd zijn. Nadat hij haar zijn woning had

rondgeleid wordt het huwelijk als gesloten beschouwd. Dat moet dus ergens in het huis van Jozef geweest zijn. Daarom beelden kunstenaars dit vaak in de huiskamer af. Links zie je Maria en helemaal rechts staat Jozef afgebeeld. Daar tussenin staat een pater. Maria’s Annunciatie Sommige kunstenaars beelden de annunciatie (de blijde boodschap van engel Gabriël aan Maria) af in het voorportaal van een kerk. Dit omdat sommige verklaren dat Maria de ontmoeting met engel Gabriël al had voor de verloving met Jozef. Dan zou dit in de tempel hebben plaats gevonden, de kunstenaars hebben de tempel veranderd in het gebouw van de christelijke eredienst. De engel Gabriël komt de blijde boodschap aan Maria brengen. Ze komt Maria vertellen dat zij de moeder zal worden van de zoon van God. De engel Gabriël is hierbij altijd duidelijk aanwezig afgebeeld. Als kenmerkend attribuut heeft de engel de bodestaf bij zich en vaak ook een banderol in zijn handen. Soms met tekst, bijvoorbeeld: “Ave, gratia plena, Dominus tecum” (wees gegroet, vol van genade). Een middeleeuwse volksmythologie zegt dat ‘Ave’ a-wee (zonder wee) betekent. Dit gaat over een bevalling zonder weeën en doelt op Maria’s pijnloze bevalling.

Wimberg 3, Boodschap van de engel aan Maria Boodschap van de engel aan Maria Kunstenaars beelden Maria tijdens de aanvaarding van de blijde boodschap van engel Gabriël, meestal op de volgende manier af. Omhoog kijkend met haar handen omhoog met een verschrikte blik door de verrassende komst van de engel. Maria hoort de boodschap aan en vouwt als teken van aanvaarding, haar handen voor de borst. Volgens de meeste theologen draagt zij na deze verklaring, christus in zich. Maria moest maagdelijk zwanger worden van de Verlosser om het kwade (dat door de zondeval in de wereld was gekomen) uit te wissen. Helaas weten we niet waar Maria mee bezig was op het moment dat zij de boodschap van engel Gabriël kreeg. Meestal wordt Maria afgebeeld op de lessenaar of zitten of knielend op een bidstoel. Bijna altijd met een gebedsboek in de buurt. Dit doet vermoeden dat ze aan het lezen was toen de engel kwam. Andere beweringen zijn dat ze aan handwerken was. Dan staat ze afgebeeld met een bol wol, klos of spinnenwiel. Kunstenaars laten Jozef weg tijdens het bezoek van de engel om niet de verwarring te krijgen dat de maagdelijke Maria zwanger zou zijn van Jozef. Er wordt gezegd dat Christus bij Maria binnen kwam via het oor. Als er nog wel een man bij afgebeeld staat, dan is dit God. Een afgebeeld bed is vaak netjes opgemaakt en dus onbeslapen om zo er op te wijzen dat Maria niet op de normale manier is zwanger geraakt. Vaak wordt haar maagdelijkheid benadrukt door de aanwezigheid van een witte lelie, maagdelijk witte kleding of een eenhoorn. Op de Wimberg zie je links de engel Gabriël en rechts Maria met een boek in haar handen en naast haar een vaas met Lelies. Mozes zag terwijl hij een kudde schapen aan het hoeden was, brandende bramenstruiken maar toen

hij goed keek zag hij dat de bladeren niet branden. Deze gebeurtenis wijst vooruit naar Maria’s zwangerschap en daarom worden bij Maria ook wel eens bramenstruiken afgebeeld. Zo staan er ook bramenstruiken geborduurd op het kleed van het Heilige Mariabeeld in de Mariakapel van de Sint Jan. Jozef was 6 maanden weg bij Maria om hun huis te bouwen. Toen hij terug kwam zag hij haar zwangere buik en vroeg Maria om uitleg. Hij geloofde Maria haar verhaal niet, hij dacht dat ze zich net zo had misdragen als Eva. Maria lukt het niet om Jozef te overtuigen. Die nacht verschijnt er een engel bij Jozef die hem uitlegt hoe Maria zwanger is geworden. Daardoor twijfelde Jozef niet meer.

Wimberg 4, Bezoek van Maria aan haar nicht Elisabeth

Bezoek van Maria aan haar nicht Elisabeth De Engel Gabriël vertelde Maria niet alleen dat zij in blijde verwachting is maar ook dat haar oudere nicht Elisabeth al 6 maanden zwanger is. Maria gaat Elisabeth en haar man Zacharias bezoeken om ze bij te staan tijdens de zwangerschap. Vaak zijn de 2 vrouwen afgebeeld in de open lucht en zie je hun huis op de achtergrond. Elisabeth en Zacharias verwachten hun zoon Johannes. Links op de Wimberg is Maria afgebeeld en rechts haar nicht.

Wimberg 5, Geboorte van Christus Geboorte van Christus Keizer Augustus wil iedereen in zijn rijk registreren en daarvoor moet iedereen naar het dorp waar hij geboren is. Daarom gaan Jozef en Maria op weg naar Bethlehem. Maria mag deze reis per ezel volbrengen wegens haar zwangerschap. Jozef had ook zijn os meegenomen om onderweg te kunnen verkopen. Ze zijn er bijna en gaan op zoek naar een herberg, maar geen enkele herbergier wil de armoedig geklede Jozef en Maria onderdak bieden. Ze vinden een overnachtingplaats voor dieren in een grot. Later wordt hier een houten gevel ervoor aangegeven en nog later helemaal geen grot meer maar een houten stal. Hier werd Jezus geboren. Maria wikkelde hem in doeken en legde hem in de kribbe. De geboorte van Jezus is een geliefd thema in de Katholieke kunst.

Op de Wimberg herken je het tafereel van de kerststal. Linksboven een doedelzak spelende herder en een engel. Achter in staan de os en de ezel. Rechtsboven profeet Iasias met boek, muts en stok. Op de voorgrond Maria en Jozef en hun kindje Jezus. Bij sommige kunststukken zie je dat Maria zich een beetje van Jezus af wendt, waardoor het hulpeloze baby’tje onafhankelijk lijkt te zijn van menselijke hulp. Ook wordt zo goddelijkheid getoond. Goddelijk licht staat stil boven de grot waarin ze verblijven en daaruit vallen drie lichtstralen naar beneden. Hierdoor wordt Gods menswording voorgesteld. In het midden staat een duif in een cirkel afgebeeld als symbool van de heilige geest. In de oosterse kunst is vaak de kille afstand tussen Maria en Jozef te zien. Terwijl in de westerse kunst vaak wel de moederliefde laat zien. Op de geboortevoorstellingen zorgt Jozef goed voor moeder en kind. Hij maakt vuur, wast luiers en zorgt voor badwater. Jozef gebruikt zijn sok om windsels van te snijden om de kleine Jezus warm te houden.

Wimberg 6, Besnijdenis des heren

Besnijdenis des heren Joodse jongetjes werden 8 dagen na de geboorte besneden. Zo gebeurde dat ook bij Jezus. Deze pijnlijke gebeurtenis wordt uitgevoerd door een priester terwijl Maria, Jezus troost. Jozef staat er bijna altijd ook bij afgebeeld en vaak staat er nog een oudere vrouw bij. We vermoeden dat dit Anna, de moeder van Maria is. Je ziet haar helemaal links op de wimberg afgebeeld, achter de priester. Maria staat in het midden met Jezus en Jozef rechts er naast.

Wimberg 7, Drie koningen op weg naar Bethlehem Drie koningen op weg naar Bethlehem In de nacht van de geboorte was er een ster die zoveel licht gaf dat de andere sterren er bij verbleekten. Deze ster sprak hen toe dat het kind geboren was en ze er naar toe moesten gaan om het te vereren. Ze twijfelen niet, pakken hun spullen en volgen de ster. Ze reizen per dromedaris en

zonder slapen, eten en drinken komen ze na dertien dagen in de buurt van Jeruzalem. Daar vragen zij aan mensen de weg naar de koning der joden die pas is geboren. Zo hoort ook koning Herodes hiervan en hij vreest voor zijn troon. Hij vraagt de wijze te vertellen waar zij het kind hebben gezien. De wijzen beloven hem dit en gaan verder op reis en volgen de ster. De ster blijft stilstaan boven de plaats waar Jezus is geboren. Ze aanbidden hem en geven hun geschenken van goud, wierook en Mirre. Terwijl de geleerde slapen, verschijnt er een engel die ze waarschuwt voor de verraderlijke plannen van Herodes. Ze gaan dan ook niet naar zijn paleis en eenmaal thuis verspreiden ze het nieuwe geloof. Later worden ze tot Aartsbisschop benoemd. De drie koningen sliepen met zijn drieën onder een deken. Ze hadden hun kronen op, anders zouden we ze niet herkennen. De engel raakt een van hen aan, waardoor hij ontwaakt. De sculptuur op de afbeelding hierboven bevind zich in Midden-Frankrijk in de Kathedraal van Autun. Op de wimberg staan de dromedariskoppen afgebeeld waarmee ze reisden en de drie koningen met ieder hun schat voor de nieuwe koning.

Wimberg 8, Aanbidding van het kind door een koning Aanbidding van het kind door een koning Elk jaar op 6 januari worden de drie koningen uit het oosten, herdacht. Dit omdat dit gezien word als de dertiende dag, de dag waarom ze bij Jezus arriveerden. De wijzen werden begraven op de berg Vaus. Later werden ze overgebracht naar Constantinopel. Pelgrims stroomden hierdoor naar Keulen en werd de plaats voor de verering van de drie koningen. Omdat de drie koningen uit Europa, Azië en Afrika kwamen werd dit gezien als een eerbetoon van de hele mensheid aan Jezus, de koning der koningen. Links op de wimberg staat de koning die zijn schat aan Jezus wil schenken. Rechts zie je Maria die Jezus vasthoudt en boven Jezus bevind zich een engel.

Wimberg 9, Opdracht van het kind Jezus in de tempel

Opdracht van het kind Jezus in de tempel

Jezus komt aan in de tempel en word door Maria opgedragen aan God. Jezus is dan 40 dagen oud. Als offer worden 2 jonge duifjes aangeboden. Dit is het offer van de armen. Links zie je Maria en rechts Jozef die de kleine Jezus vast houdt. Ook een oudere vrouw, Hanna is er bij. Hanna is een 84-jarige weduwe die altijd in de tempel diende. Ze staat links achter Maria afgebeeld met een kaars in haar hand.

Wimberg 10, Kindermoord in Bethlehem Kindermoord in Bethlehem Koning Herodes heeft niet te horen gekregen wie en waar de nieuwe koning is. Hij weet van de wijzen dat de aanstaande koning maximaal 2 jaar oud kan zijn. Daarom geeft hij zijn soldaten de opdracht om alle kinderen in Bethlehem en omgeving tot 2 jaar oud, te vermoorden. Een afschuwelijk verhaald dat wordt afgebeeld met soldaten die op onschuldige kinderen in hakken. Met smekende moeders die proberen hun kind te beschermen. Een naar tafereel waarbij een soldaat staat afgebeeld die een kindje ondersteboven vast houdt. In zijn andere hand heeft hij zijn zwaard klaar om het kind te vermoorden. Rechts kijkt koning Herodes toe.

Wimberg 11, Soldaten en Jozef met kind op zijn arm

Soldaten en Jozef met kind op zijn arm De wijzen zijn net vertrokken en Jozef ligt te slapen. Als er een engel verschijnt die hem vertelt te vluchten naar Egypte omdat Herodes zijn zoon wil vermoorden. Het is midden in de nacht, hij wekt Jezus en Maria en ze vertrekken direct. Rechts staat Josef met kindje Jezus op zijn arm. Links staan twee soldaten van Herodes met kun zwaarden.

Wimberg 12, Vlucht naar Egypte

Vlucht naar Egypte Overhaast zijn ze naar Egypte gevlucht. Hun reis zat vol wonderen en avonturen. Ze reisden per ezel en daar waar deze zijn poten zetten, zouden rozen bloeien. Ze zouden draken tegen zijn gekomen die Jozef rustig terug naar hun holen dreef. Tot ze te horen krijgen dat koning Herodes is overleden en ze weer veilig terug kunnen gaan. Je ziet op de wimberg aan de linkerkant Maria met Jezus in doeken gewikkeld op haar schoot. Terwijl Maria op de ezel zit die door Josef aan een touw wordt mee geleidt.

Wimberg met Adam en Eva

Rode stip geeft de plaats van de wimberg met Adam en Eva aan

Eva Maria werd gezien als de tegenpool van Eva. Maria had immers geen zonde begaan terwijl Eva had gesnoept van de verboden vrucht. De omkering van Eva – Ave was dan ook snel gemaakt. Maria was de nieuwe Eva. En Jezus was eigenlijk de tweede Adam want ook hij werd geschapen door God.

Hij was namelijk niet ontstaan door het zaad van een man en niet door het eitje van een vrouw. Het reliëf op de wimberg van Adam en Eva werd geplaatst naar aanleiding van naamgenoot Adam, destijds pastoor van de Sint Jan. Restauratie In 1985 was er groot feest waarbij zelfs de paus een bezoek bracht aan de Kathedraal. Dit om te vieren dat de Sint Jan na 125 jaar uit de steigers was. Ze waren er toen van overtuigd dat de komende 100 jaar er geen restauratie meer nodig zou zijn. Maar die waarheid was dat na 10 jaar alweer de steigers nodig waren omdat onder andere het tufsteen zwaar had geleden door de vorst. De laatste jaren hebben we minder last van de zure regen, dat ook het tufsteen aantast. Dit is te zien aan de algengroei op de beelden. Bijna alle beelden worden vervangen door Portland Stone, een Engelse Kalksteen. De ankers die waren gaan roesten zijn vervangen voor roestvrij staal. De portalen van grote Gotische kerken zijn vaak de meest rijk versierede delen van de bouwwerken. Het onderste gedeelte is een deur met daaromheen een spitsboog met een muur die word versierd met reliëfs. Dit heet een Tympaan of boogveld. Tussen de deur en Tympaan zit vaak nog een stenen bovendorpel of latei die in het middel door een verticale kolom wordt ondersteund. Waardoor de deur in tweeën word gedeeld. Om het Tympaan bevinden zich de archivolten. Dit zijn naar voren verspringende en telkens groter wordende spitsbogen die met beeldhouwwerk versierd zijn. De versiering is niet willekeurig maar bevat samenhangende verhalen. Mariaportaal Het Noorderportaal wordt ook Mariaportaal genoemd. Maria is het 2e patroon van deze kerk met grootse Maria-beweging. De 1e patroon is Sint Jan de evangelist, daar is de hoofdingang aan de straatzijde aan gewijd.

De boodschap aan Maria, bovenin Noorderportaal

Helemaal bovenaan in het Noorderportaal bevindt zich een beeld van de vader, man met Tiara. Tiara staat voor altijd. Ze zijn afgebeeld in een Medaillon. Naast onze vader zie je Maria. Dit beeld de boodschap aan Maria uit. De Maria bovenin het Noorderportaal gaf volgens de Bosschenaren de lijn van de hemel aan. Maria staat hier afgebeeld met God. God heeft in de Bijbel vele omschrijvingen, zoals o.a.: Koning van de aarde, het licht en heil van de mens, de hemelen verkondigen zijn gerechtigheid. Het Getal 1 staat als symbool voor God. De cirkel zonder begin en eind word ook vaak als symbool voor God gebruikt. Met daarin 3 ringen die elkaar overlappen in de vorm van een driehoek, de drie-eenheid. Onderin het portaal tegen de middenstijl tussen de twee deuren zie je ook een Mariabeeld met kindje Jezus op de arm. Boven haar hoofd zie je een baldakijn. Het verhaal gaat dat het gezichtje van het kindje, het hoofd van Napoleon is.

Maria in het noorderportaal met kindje op de arm

Maria had meer kinderen dan alleen Jezus. Dat waren: Jozus, Jacobus, Judas en Simon. Ze had ook dochters maar we weten niet hoe ze heten. Jezus zei aan het einde van zijn leven tegen apostel Johannes “zie daar je moeder”. Hij bedoelde hiermee dat Maria de moeder voor al zijn volgelingen is. De hoofden op de tympaan tussen de slingerende band, zijn de 12 koningen van Israël. Een verwijzing naar het voorgeslacht van Maria. Verder vind je bij het Noorderportaal vier beeldjes van een Heraut met schild van Den Bosch met de adelaar, wapen van het bisdom, schild van Brabant. Een Heraut is een functionaris versierd met het wapen van zijn meester, ze werden ingezet als boodschapper. De twaalf apostelen staan allemaal als beeldje met hun kenmerkende attribuut. De twaalf boodschappers van Jezus om het evangelie te verspreiden. Ze waren leerlingen van Jezus, Jezus leidde ze op en zond ze uit. Het waren gewone mannen met bijvoorbeeld visser of belastinginner als beroep. 12 is een magisch getal. De twaalf appostelen De boodschappers zijn te herkennen aan hun attributen: Andreas was samen met zijn broer Simon Petrus, visser van beroep. Hij is te herkennen aan het x-vormige Andreaskruis. Aan dit kruis is hij gestorven. Hier komt ook het Andreaskruis bij een spoorovergang vandaan. Bartolomeüs bekend om zijn genezing van geestelijk gestoorden. Hij genas de dochter van een Armeense koning waardoor de gehele hofhouding zich tot het Christendom bekeerde. Uiteindelijk keerden ook vele zich tegen hem en werd hij levend gevild. Hij wordt afgebeeld met mes, vaandel, schriftrol, boek, pelgrimstraf, duivel, vel zijn hand of iemands hoofd in de hand. Filippus afgebeeld met lang kruis, zwaard, brood en vis, Marsbeeldje, draak, slang, boek of rol of een negerkop. Hij was een leerling van Johannes de Doper en patroon van Luxemburg. Jakobus (zoon van Alfeüs). Meestal afgebeeld met knots. Hij was de neef van Jezus. Zijn moeder was de zus van Maria. Hij is patroon van Winkeliers. Hij had een brief geschreven waarin veel te lezen was over hebzucht, rijkdom, geduld en wijze levenslessen over bekoringen en het geloof. Jakobus de Meerdere (bijgenaamd Boanerges, zoon van Zebedeüs) vaak afgebeeld met

pelgrimsstaf. Patroon van de arbeiders en tegen Reuma. Hij had een lamme man genezen die hem smeekte om hulp. Een van de Beulen die achter hem aan zat heeft zich daardoor tot hem bekeerd. Uiteindelijk zijn ze beide vermoord en is er later een Basiliek in Spanje aan hen gewijd. Johannes (bijgenaamd Boanerges, zoon van Zebedeüs) te herkennen aan adelaar of arend, pen en boek, slangetje of draakje in een kelk. Hij was een van de meest geliefde leerlingen van Jezus. Hij is de enige apostel met een natuurlijke dood. Judas Taddeüs (ook wel Judas Lebbeüs genoemd, broer van Jakobus de Mindere) herkenbaar aan hellebaard, knots, doek met Jezus gezicht. Patroon van hopeloze zaken. Niet te verwarren met naamgenoot Judas, de verader. Matteüs (ook wel Levi genoemd) vaak afgebeeld met engel, (gevleugelde mens). Hij wordt traditioneel gezien als schrijver van het Evangelie. Hij was tollenaar en sprak meerdere talen. Hij is patroon van de beroepen die met geld te maken hebben en tegen drankzucht. Mattias (nam na de hemelvaart de plaats in van Judas Iskariot). Patroon voor schoolbeginners en tegen onvruchtbaar huwelijk, pokken en kinkhoest. Hij wordt door heidenen gestenigd en met een bijl vermoord. Simon Petrus was visser tot hij samen met zijn broer Andreas door Jezus tot apostel werd benoemd en hoofd van de kerk (paus). Hij wilde vanuit Rome het geloof aan de mensen verkondigen. Meestal word hij afgebeeld met sleutel, haan, omgekeerd kruis, tiara, kaal hoofd met haarkransje Simon (met vaak als toevoeging "de Zeloot" of "de IJveraar") afgebeeld met een zaag. Simon was net als Jacobus (zoon van Alfeüs) een neef van Jezus. Matteüs noemt hem daarom “broeder des heren”. Thomas zwaard, winkelhaak. Hij geloofde door dat hij de handen van Jezus had gezien met de gaten van de nagels er in. Jezus vroeg hem: Omdat je mij gezien hebt, geloof je? Zalig degene die het niet gezien en geloofd hebben. Patroon tegen rugklachten en van de ambachten. Parabel van de wijze en dwazen maagden Weergegeven als beeldjes met de dwazen tegenover de wijze. De tien bruidsmeisjes wachten de komst van de bruidegom af. Vijf daarvan zijn dwazen bruidsmeisjes en hebben niet genoeg olie in hun kannetje, kunnen geen licht meer ontsteken en missen de bruiloft. Wijsheid geeft vrijheid en de vijf wijze met de gevulde oliekannetjes mogen naar de bruiloft, de dwazen niet. Bij de vijf dwazen is ook een man met duivelhoorntjes uitgebeeld. Zo zal dus degene die niet volgens de Bijbel en in zonde leeft, de toegang tot het Koninkrijk der hemelen ontzegd worden. Dit thema wordt in de gevel verwerkt door links de vijf wijze bruidsmeisjes met hun oliekannetje en rechts de vijf dwazen af te beelden.

Noorderportaal. De 2 buitenste rijen, links de wijzen en rechts de dwazen maagden.

Nieuwste toevoeging aan de Sint Jan Vorig jaar april is er een nieuw beeld geplaatst op de Sint Jan. Een engel die staat voor communicatie (met God) en jawel, met mobiele telefoon! Je kunt haar nummer zelfs bellen om zo per minuut 0,80 cent te doneren aan de restauratie van de kathedraal. Bellen dus, naar deze vredige engel!

Bronnen Boeken: Bröker, P. (1995). Rondom Kerstmis. Utrecht: Nederlands centrum voor volkscultuur Claes, J., Alfons C., Vincke, K.(2009). De 300 belangrijkste scènes in de Christelijke kunst. Leuven: Waanders Uitgevers Commissie Zomertentoonstelling Sint Jan (1987). De ramen van de St. Janskathedraal te `s-Hertogenbosch. `s-Hertogenbosch Concordius van Goirle, P. Gedachten in steen. Leiden: N.V. Ned. Rotogravure Mij

Coppens, M. (1948). De kathedrale basiliek van St Jan te ’s-Hertogenbosch. Amsterdam: Elsevier Degl’Innocent, M. Marinone, S. (2009). De bijbel verhalen en beelden. Bussum: Uitgeverij Thoth

Glaudemans, R. (1910). De 96 luchtboogfiguren op de Sint-Jan: Een wonderlijke optocht in hogere sferen. Den Bosch: Uitgeverij Heinen

Harries, R. (1996). De Geboorte van Jezus in de kunst. Kampen: Uitgeverij Kok Mosmans, G. De Kathedrale basiliek van St. Jan te s’-Hertogenbosch. s’-Hertogenbosch: Drukkerij St. Jan Mosmans, J. (1980). De St Janskerk te 's-Hertogenbosch.’s-Hertogenbosch: Uitgeverij Heinen

Oudheusden, drs. J. van (1985). De Sint Jan van ’s-Hertogenbosch. Zwolle: Uitgeverij Waanders.

Peeters, C. DBNL (2011). De Sint Janskathedraal `s-Hertogenbosch. Den Haag: Rijksdienst voor de monumentenzorg 1964 Sesam. Grote Geïllustreerde kunstgeschiedenis; Bouwkunst der Middeleeuwen: Gotiek. Amsterdam: Boek B.V. Wallace-Murphy, T. (2006). De verborgen Boodschap in Christelijke Renaicancekunst; De ontcijfering van de geheime ketterse code in beeldende kunst en kerkarchitectuur. Baarn: Tirion Uitgevers B.V.

Websites: Bedevaartweb. De 12 Apostelen. 29 okt 2012 http://www.bedevaartweb.com/apostelen/index.htm Luyckx. J. (2008). Herman Lerou, opdrachtgever restauratie. 27 okt 2012 http://bosschebladen.nl/media/pdf/2008-3LuyckInterview.pdf

Telegraaf. (2010). Engel met gsm op Sint-jan. 2 nov 2012 http://www.telegraaf.nl/digitaal/8295381/__Engel_met_gsm_op_Sint-Jan__.html http://www.bossche-

encyclopedie.nl/overig/Sint%20Jan%20%28wimbergreli%C3%ABfs%29/_Index.0.htm

http://www.rkk.nl/abc/detail_objectID588283.html