De seksuele ontwikkeling van kinderen (0 tot 18 jaar)en wat ouders kunnen doen

Het is vooral belangrijk dat je kind bij je terecht kan met vragen en problemen

Wat kun je doen als je vader of moeder bent? Jekuntjekinderenhelpenbijhunseksueleontwikkeling.Alszekleinzijnénalszeouderworden.

Nietalleendoorseksuelevoorlichtingtegeven.Maarbijvoorbeeldookdoorjekindteknuffelen.Danleertjekinddathetliefenbelangrijkis.Ofdooreenvoorbeeldtezijnvoorjekind.Jekinddoetjenaenpiktongemerktopwatjijbelangrijkvindt.Jekuntjekindooknormenenwaardenmeegeven.Overwelkekledingjeaantrektbijvoorbeeld.Hoeje‘nee’kanzeggentegeniemand.Ofjeseksmaghebbenvoorhethuwelijkofjuistniet.

Datnoemenwedeseksueleopvoeding.Zozijnernogmeermanierenomjekindeenseksueleopvoedingtegeven.Indezefoldervindjedaartipsvoor.

Seksuele opvoeding geef je altijd!Jevoedtjekindaltijdop,ookalsjehetnietdoorhebt.Jebentnamelijkaltijdeenvoorbeeldvoorjekind.Enjegeeftaltijdnormenenwaardenmee.Ookalsjenietmetjekindpraatoverliefdeenseksualiteit.Danleertjekindnamelijkdatliefdeenseksualiteitietsiswaarjenietovermagpraten.

Seksuele opvoeding geven aan je kind, wanneer doe je dat? Seksueleopvoedingdoejenietopéénmoment.Datdoejevanafdebabytijdtotdatjekindvolwassenis.Informatiegeven,knuffelen,hetgoedevoorbeeldgeven,aldiedingenkunjedoenvanafdatjekindjongistotdatjekindvolwassenis.

Je kunt je kind helpen bij de seksuele ontwikkeling. Ook als ze klein zijn

Baby’sontdekkenhuneigenlichaamdoortekijkenentevoelen.Zerakenzichzelfveelaan,ooktussenhunbenen.Baby’sdoendatnietexpres,hetgebeurttoevallig.Heeftjebabyeenerectie(eenstijfpiemeltje)?Datheeftnietstemakenmetopwindingofseks.Jekindvoeltzichdangewoonprettig.Veelbaby’shebbeneenerectie,daarhoefjejegeenzorgenovertemaken.

Baby’shoudenvanknuffelen.Zezittengraagopschootenwordengraagvastgehouden.Zevoelenzichdanveilig.

Peuterszijnnieuwsgierig,ooknaarhuneigengeslacht.Zewillenwetenhoedateruitziet.Waarhunplasjevandaankomt.Hetisdusnormaaldatkleinekinderenzichzelfbekijkenenaanhungeslachtzitten.Jongensenookmeisjes.

��Kinderenwillenwetenwathetverschilistusseneenjongeneneenmeisje.Zewillenwetenhoezedatverschilkunnenzien.Enzewillenwetenwatzezelfzijn:eenjongetjeofeenmeisje?Enwatispapaenwatismama?Datjekindnieuwsgierigisnaarhetlichaamvananderenhoorterdusbij.

Ontdekken en onderzoeken0 tot 3 jaar

Veiligheid en zelfvertrouwen

“ Ik geef mijn dochter van 3 jaar veel snoepjes en speelgoed om haar te belonen als ze lief is. Is dat een goede manier?”(Janneke)

Hetisheelgoeddatjehaarlaatziendatjevanhaarhoudt.Daarkrijgtzezelfvertrouwenvan.Maarjekunthaarbeterknuffelenofeencomplimentjegeven.Datheeftzenodig!Jekunthaarnooitteveelverwennenmetknuffelen,maarwelmetsnoepenspeelgoed.

0 jaar� 1 jaar� 2 jaar� 3 jaar�

Baby’s ontdekken hun eigen lichaam

�Knuffelen �Peuters zijn nieuwsgierig naar hun eigen lichaam

Nieuwsgierig naar het lichaam van andere jongens en meisjes

Alskinderenopgroeienlerenzeregelsvanhunouders:watmagwelenwatmagniet.Bijvoorbeelddatjenietinjeblootjedoordekamerlooptalservisiteis.Ofdatjenietaanjepiemelzitwaaranderemensenbijzijn.

Kinderenontdekkenelkaarslichaam,bij-voorbeelddoorhetspelenvandoktertje,ofvaderenmoedertje.Doormetelkaartespelenkomenzeerookachterwatzeleukvindenenwatniet.

Kinderenzijnheelnieuwsgierig.Zewillenvanallesweten.Ookhoekindjeswordengemaakt.Dievraagstellenzevaakaanhunmoederofvader.Dathoortbijdeleeftijd.Jekuntgewoonantwoordgeven.

Kinderenkrijgenduidelijkeideeënoverhoemeisjesenjongenszichgedragen.

Meisjesgaanzichvaakheelmeisjesachtiggedragen:zedragenrozekleren,spelenmetpoppenenspelenmoedertje.Jongensgedragenzichvaakheeljongens-achtig:zedoenstoer,spelenmetauto’s,voetballenenspelenwildespelletjes.

Maarnietallekinderendoendat.Sommigejongenswilleneenrokaanofspelenmetpoppen.Sommigemeisjesdoenjuistheelstoerofspelenwildespelletjes.Daarhoefjejedusgeenzorgenovertemaken.

Leren van regels en spelen4 tot 6 jaar

Regels leren Doktertje spelen Hoe worden kindjes gemaakt? �Lieve meisjes en stoere jongens

4 jaar� 5 jaar� 6 jaar�

Afspraken maken“ Mijn zoon van 5 jaar speelt vaak doktertje met een vriendje. Moet ik dat goed vinden?” (Gloria)

Doktertjespelenkangeenkwaad.Spreekmetjekindweleenaantalregelsaf.Bijvoorbeeld:-alsjegeenzinhebtindoktertjespelen,hoefjehetniettedoen-doenietstegendezinvandeanderendoeooknietstegenjeeigenzin(nee=nee)

-stopnietsingaatjes(mond,oor,neus,vagina,billen)

Informatie geven“ Mijn dochter van 4 wil weten waar baby’s vandaan komen. Wat kan ik vertellen?” (Mehmet)

Jehoeftnietallestevertellen,maarkinderenwillenwelgraageenantwoord.Voorkleuterskunjehetsimpelhouden.“Eenzaadjevanpapakomtbijeeneitjevanmama.Daargroeiteenbabyuit,indebuikvanmama.”Alsjekindmeerwilwetenvraagtheterwelnaar.Alsjekindouderiskunjehetmeervertellen.

Schaamte en eerste keer verliefd7 tot 9 jaar

Kinderengaanzichschamenvoorhunblotelichaam.Alszezichuitkledenofdouchendoenzedatlieveralleen.Nietwaaranderemensenbijzijn.

Kinderenverzinnenveelverhaaltjes.Ookoververliefdheidenseks.Zefantaserenovermetwiezeverkeringwillenbijvoorbeeld.Ofmetwiezelaterwillentrouwen.

Kinderenkunnenheelverliefdzijn.Zewillennaastelkaarzitten,naarelkaarkijkenenhandjevasthouden.Maarzezoenenenvrijennogniet.Voorhetkindvoeltdeverliefdheidheelecht.Ookalvoeltverliefdheidvoorkinderenandersdanvoorvolwassenen.

Alsjongensenmeisjessamenspelen,vindenzedatvaakspannend.Zezijnverlegen,ofgaanjuistheelstoerdoen.

Jongensenmeisjesspelenookvaakapart.Dandoenzeechtejongensdingenenechtemeisjesdingen.

Schaamte��� Fantasie Voor het eerst verliefd Jongens en meisjes vinden samen spelen spannend

7�jaar� 8�jaar� 9 jaar�

Informatie geven“ Moeten we onze zoon en dochter van 9 jaar al voorbereiden op de puberteit?” (Anja en John)

Opdezeleeftijdkunjekinderenalvastvertellendathunlichaamgaatveranderen.Datjezooneenzaadlozingkankrijgen.Endatjedochterongesteldwordt.Danschrikkenzestraksnietzovandeveranderingenenzijnzegoedvoorbereid.Alsjehetlastigvindtomhierovertepraten,kunjejekindereneenboekjegeven.Tipsvoorboekenstaanachterindezefolder.

Vriendenzijnsteedsbelangrijker.Jongensenmeisjesgaansteedsmeersamenmetvriendendoen.Zepratenookmeermethunvriendendanmethunouders.

�Vrienden zijn steeds belangrijker

Veelkinderenkrijgenhuneerstevriendjeofvriendinnetje.Zelopenhandinhandengevenkusjes.Sommigekinderengaanalzoenen.

Eerste verkering�

Meisjesenjongensmoetenvaakwennenaanhunnieuwelichaamenaandeveranderingen.Zevragenzichafofzewelnormaalzijn.Zekunnenergonzekerzijnoverhunlichaam.Alszepuistjeshebbenbijvoorbeeld.Meidenzijnvaakonzekeroverdevormengroottevanhunborsten,jongensoverhunpiemel.

Onzeker over hun lichaam

Jongensenmeisjeskomenindepuber-teit.Hunlichaamgaatsnellergroeienenverandertinhetlichaamvaneenvolwas-sene.Jongensbeginnenvaakwatlateraandepuberteitdanmeisjes.

Hetlichaamveranderttotdatkindereneenjaarof18zijn.Danzijnzevaakuitgegroeid.

Hun lichaam verandert

Bijna puber10 tot 12 jaar

Meisjeskrijgen:•borsten•schaamhaar•bredereheupen•huneersteongesteldheid

Jongenskrijgen:•schaamhaar•eenlagerestem•eerstezaadlozing•baardgroei

Waarden meegeven en een voorbeeld zijn“ Mijn dochter van 11 is onzeker over haar uiterlijk. Hoe kan ik zorgen dat ze trots is op zichzelf?” (Bianca)

Jekunthaarvertellendathaarlichaamindegroeiisendatonzekerheiderbijhoort.Datwordtvanzelfminder.Endaterverschillenzijntussenlichamen,maardatallelichamenmooizijnophuneigenmanier.Jekuntookeenvoorbeeldzijn:laatzienwaarjijbijjezelftrotsopbent.Zoleertjedochterongemerktdatzetrotsmagzijnopzichzelf.�

10�jaar� 11�jaar� 12�jaar�

Jongerenwillenmeerhuneigenganggaan.Zeluisterendaarommindernaarhunouders.Jehebtdusmisschienvakerruziemetjekind.Maarvergeetniet:jeblijftwelbelangrijkvoorze.

Jongensenmeisjeswordennieuwsgierignaarliefdeenseks.Zezoekenopinternetnaarplaatjeseninformatie.Zewillenallesweten.Maarnietvanhunouders.Daarvoelenzezichvaakongemakkelijkbij.

Jongerenvindenhetheelspannendomtesms-enoftechattenmetanderejongensenmeisjes.Vaakflirtenzeookaleenbeetje.

Deeersteseksuelegevoelenskomen:meisjesenjongensgaanelkaarleukvinden.Veeljongerenzoenenvoorheteerst.Zewordenvaakverliefdenkunnenopgewondenwordenvanelkaar.

Puberteit13 tot 15 jaar

Zelfstandig willen zijn Nieuwsgierig naar seks Sms en chat Zoenen en opwinding

Interesse tonen�‘’ Mijn zoon is 14 en gaat steeds meer zijn eigen gang. Dat vind ik prima, maar ik wil ook graag weten wat hem bezighoudt.” (Jeanine)

Jekuntopverschillendemaniereninteressetonen:Vraageensmetwiejezoonbevriendis.Bespreekonderhetetenhoezijndagwas.Enhoehetmethemgaat.Ookalwordtjezoonzelfstandig,doorinteressetetonenweetjewathijdoet,enweethijdathijbijjouterechtkan.

13 jaar 14 jaar 15 jaar

Bijna volwassen

Veeljongerenhebbennueenvasterelatieofhebbenmeerrelatiesachterelkaar.Zeoefenenmetflirten,eenrelatiehebben,hetuitmakenenomgaanmetliefdesver-driet.Anderejongerenwachtennog.

Veeljongerentussende15en18jaarhebbenvoorheteerstseks.Anderenwachtennog.Totdatzegetrouwdzijnbijvoorbeeld.

Jongerenlereninrelatiesenvriendschap-penomtezeggenwatzewelleukvindenenwatniet.Zelerendatjehetsomsoneensbentmetelkaarendatjedankuntoverleggen.

Jongerenkomenerachterwiezeaan-trekkelijkvinden:jongensofmeisjesofallebei.

Homoseksueleenbiseksuelejongerenvindenhetergbelangrijkdathunoudershensteunen.Zezijnnamelijkvaakbangdathunoudersenvriendenhenafwijzen.

16 tot 18 jaar

Oefenen met relaties Wel of geen seks Overleggen met elkaar Ontdekken of ze jongens of meisjes aantrekkelijk vinden

Praten over waarden en maken van afspraken“ Ik wil niet dat mijn dochter van 16 al seks heeft, wat moet ik doen?” (Stephan)

Verbiedenwerktvaakniet,dangaatzehetstiekemdoen.Jekuntbetervertellenwatjeervanvindtendaaroverpraten.Bijvoorbeeld:“Ikvinddatjetejongbentommetiemandnaarbedtegaan.Watvindjij?”Misschienisjedochterhetnietmetjeeens,maaralsjeeroverpraatzalzeeerdernaarjeluisterendanwanneerjeietsverbiedt.Endankunjeafsprakenmakenwaarjulliehetallebeimeeeenszijn.

16 jaar 17 jaar 18 jaar

Praat met je kind terwijl jullie wat anders doen

1.�Praat met je kind terwijl jullie iets anders doen (de afwas, autorijden, tanden poetsen).�Alsjeelkaarnietaankijkt,kunjeer vaakmakkelijkermetelkaaroverpraten.

2. Gebruik een verhaal van tv of van school en vraag wat je kind daarvan vindt. Dankunjemeteenvoorlichtinggeven.

Bijvoorbeeldalseenmeisjeuitdeklasongesteldisgeworden.Dan kunjeookietsvertellenoverongesteldheid.Ofalsdeburengetrouwd zijn.Dankunjeietsvertellenovertrouwenenkinderenkrijgen.�

3. Heeft je kind een vraag? Gebruik dan niet te moeilijke woorden. Pasjeaanbijwatjekindalweet.

4. Je hoeft niet alles te weten.�Zoekhetantwoordop.Ofmisschienkaniemandandersdevragenvanjekindwelbeantwoorden.

5. Lees een boek voor of leg het neer. �Alsjekindnieuwsgierigispakthijhetzelfwel.

Voorbeelden van boeken:•Ikvindjoulief(SanderijnvanderDoef).��

Prentenboek over liefde, baby’s en je lichaam (3-6 jaar).•Help,jufisverliefd(CarrySlee).�

Over verliefdheid, vriendschap in groep vijf (6-9 jaar). •Hoeoverleefikmezelf?(FrancineOomen).�

Over ruzie met ouders, gepest worden, vrienden en onzekerheid (9-12 jaar).

•HetPuberboek(SanderijnvanderDoef).�Over hoe je lijf verandert in de puberteit, over zoenen, onzekerheid en verliefd zijn (9-12 jaar).

Kijkopwww.seksualiteit.nlvoormeerboeken,folders,filmpjesenvoormeerinformatie.Jekuntookinformatievindenbijdebibliotheek,opschool,indeboekwinkelofbijhetconsultatiebureau.Ofkijkopdewebsitewww.uwkindenseks.nlvoormeerinformatieoverhoejemetjekindkuntpratenoverseks.

Tips bij het praten over liefde en seks met je kind

Colofon©2011,RutgersWPFVormgeving:Wrikontwerp(BNO)Fotografie: � LeonievandeMortelIllustraties: � MarianLatour

Seksuele opvoeding is een taak van school én van oudersSeksueleopvoedingisnietalleeneentaakvanschool.Ookouderskunnenhunkindhelpenbijdeseksueleontwikkeling.Alsouderkunjewelrekeninghoudenmetwatschoolvertelt.Vraagopschoolhoezijdaarmeeomgaan,dankunjedaarthuisopinspringen.

Seksuele opvoeding is niet alleen iets voor moedersVaderszijnookbelangrijk.Zekunnenhundochtervertellenoverjongens.Ofhunzoonvertellenhoehetlichaamvaneenmaninelkaarzit.Moedersénvaderszijndusbelangrijkindeopvoeding.

Als je met kinderen praat over seks, beginnen ze niet eerder met seksKinderendiegoedvoorgelichtzijn,zijnmeestaljuistmindernieuwsgierignaarseks.Enálszelatergaanvrijendoenzedatvakerveilig(metpilencondoom).Kinderendieweinigvoorlichtingkrijgenvanhunouders,gaanjuistmeerexperimenterenomdatzenieuws-gierigzijn.

Een kind is al bezig met liefde, relaties en seksualiteit voordat het een puber isBaby’senpeutersontdekkenhunlichaam,kleuterskunnenverliefdzijnopdejufenjongensenmeisjesvan8jaarchattenalmetelkaar.Ookjongerekinderenzijndusgeïnteresseerdinliefdeenseksualiteit.Maaropeenanderemanierdanouderekinderen.