Allrounders als aanjagers? DE ROL VAN GENERALISTEN IN

PRAKTISCHE PUBLIEKSPARTICIPATIE

Robert van Rijssel

Allrounders als aanjagers? DE ROL VAN GENERALISTEN IN

PRAKTISCHE PUBLIEKSPARTICIPATIE

Robert van Rijssel

In Brabants Mozaïek1 beschrijft onderzoeker en

publicist Josse de Voogd ‘Booming Brabant’ als een

regio die ertoe doet en de vergelijking met Beieren kan

doorstaan. Met haar zowel politiek als geografisch

onderscheidende eigen karakter kent Brabant veel

progressieve steden in een van oudsher katholiek

klimaat. De toonaangevende industrie die zich in de

20e eeuw in Brabant kon ontwikkelen, heeft door haar

familiale bedrijfscultuur een belangrijke bijdrage

geleverd aan maatschappelijke socialisatie. Het

wegtrekken van industriële bedrijven als Organon en

Philip Morris heeft het anti-overheid sentiment

aangewakkerd, maar ook kansen gecreëerd voor

hightech innovatie en nieuwe bedrijvigheid. Het

‘Philips-effect’ blijkt lang na te ijlen en in een stad als

Eindhoven nog altijd nadrukkelijk bij te dragen aan een

verbonden gemeenschapsgevoel. Welke kansen biedt

die historische basis aan sociaal domein professionals,

in steeds generiekere functies als kwartiermaker of

wijkgeneralist actief? Zijn zij de maatschappelijke

‘waarden-tolken’ voor de politiek en de broodnodige

katalysatoren voor praktische inwonerparticipatie?

1 Voogd, J. de (2016). Brabants Mozaïek, Politieke Scheidslijnen op de kaart. Tilburg: BrabantKennis.

Het belang van ‘waarden-tolken’

In wetenschappelijke publicaties is ruim voor het Brexit 1

referendum al stilgestaan bij de grote onzekerheid van de

gevolgen van een uittreden uit de Europese Unie. Nu, bijna een half jaar na de bewuste volksraadpleging, valt bij veel mensen

het kwartje pas dat de keuze voor of tegen een Brexit in belangrijke mate

ging over gevoelens en eigenwaarden en niet over feitelijke nuances.

Een soortgelijk wrang voorbeeld is de spagaat waarin onze

politiek leiders zich wurmen om de uitkomst van het referendum over het associatieverdrag met Oekraïne te

“repareren” om Europees geen flater te slaan.

Het Brexit- en het Oekraïne-effect toont het gebrek aan

‘waarden-tolken’ in de samenleving aan, zeker als het gaat om participeren bij complexe publieke vraagstukken.

Wanneer (h)erkennen politici de publieke waarden wel? Geslaagde voorbeelden van publieksparticipatie kom je

eigenlijk alleen maar tegen op de “veilige” terreinen van de de doe-democratie . Toen ik begin dit jaar verhuisde naar 2

Den Bosch en tijdens een buurtbarbecue mijn nieuwe straatgenoten leerde kennen, vertelden mijn buren over hun lief- en leedpot en over de pluktuin met fruitbomen die

ze samen beheren. Ik sprak ouders die om beurt toezicht houden op een speelterrein en ik hoorde hoe er op

straatdagen met elkaar zwerfafval wordt opgeruimd.

Reenen, J. van (2012). BREXIT 2016 Policy analysis. Londen: Centre for Economic Performance - London School of Economics and Political Science.1

Binnema, H. (2014). Terugtrekken of opzij stappen? Beleidsadviezen over minder overheid en meer samenleving. Utrecht: Universiteit Utrecht.2

Pagina !2

Allrounders als aanjagers?

Twee buurtgenoten blijken als zelfstandig ondernemers

bezig om flexibele werkplekken in het half leegstaande klooster om de hoek op te zetten. Een buurvrouw zorgt als

vrijwilliger voor de dieren in hetzelfde stadspark als waar een Engels stel uit onze wijk onlangs een koffietentje annex ruilwinkeltje zijn gestart. Er blijkt een project te lopen om

gezamenlijk duurzame energie in te kopen en een

buurman heeft een buurtwacht app gemaakt, waarmee we elkaar via

social media op de hoogte houden van straatontwikkelingen. Én er zijn in onze

wijk meerdere ‘Transfarmers’ werkgelegenheidsprojecten actief waarin inwoners met een afstand tot de arbeidsmarkt samen met buurtgenoten tuinieren in moestuinen,

buurtdiners verzorgen en buurtactiviteiten organiseren.

Handig inspelen op de trend naar Social Responsability

Bij al deze praktische succesvoorbeelden van publieksparticipatie spelen aanjagers een essentiële rol,

zonder mondige initiatiefnemers en enthousiaste vrijwilligers komen concrete participatieprojecten gewoonweg niet uit de startblokken.

Ook goede doelen organisaties zoals de Zonnebloem zetten vrijwilligers als spil in bij het organiseren van “onbewuste”

capaciteit. Zo liften hun ‘gasten’ steeds vaker mee op bestaande eigen activiteiten van hun vrijwilligers, waarbij de Zonnebloemtaxi voor

het vervoer zorgt.

Pagina !3

Gast

Avondjefilm

Winkelenbij

Ikea

Wandelenin hetpark

Kokenvoor

familie

Bezoekaan debank

Bezoekvoetbal-wedstrijd

Bezoekvan eenfestival

Dagnaar hetstrand

Dagnaar hetstrand

Vrijwilliger

Kom erbij festival (2014). Den Bosch: wijkkrant Oost.

Visualisatie (2016). Vught: Lessyr + studio Bastiaan.

Allrounders als aanjagers?

Taal als gevoelsfactor

Hoe belangrijk het is elkaars taal te spreken om elkaars waarden echt te kunnen voelen en begrijpen, blijkt uit

veelbelovende voorbeelden van interactief bestuur . 3

Mee-sturen lukt lokaal vooral als het gaat om veiligheid en leefbaarheid in wijken, stadsvernieuwing en beheer van

landelijke omgeving. Burgers laten hun mening ook steeds vaker horen in georganiseerde debatten over milieu,

voedseltechnologie, stedelijke infrastructuur en duurzame energie. Zelf ben ik lid van een broodfonds plus als ledenraadslid van

de Rabobank betrokken bij haar coöperatie-fonds. In beide gevallen merk ik dat zodra je echt met elkaar in gesprek

gaat er vanuit gezamenlijke dialoog, gedeelde inzichten en complementaire kunde mooie samenkracht kan ontstaan.

Ontmoeten is het devies

Zo zijn we met 52 ondernemers vanuit allerlei beroepsgroepen ooit het broodfonds gestart om voor elkaar

een vangnet te vormen voor het geval je onverhoopt arbeidsongeschikt raakt. Nu we elkaar beter hebben leren kennen, ontstaat er niet alleen zakelijk steeds meer

kruisbestuiving maar ook concreet sociale participatie: een aantal van ons is ‘Het Bosch Ambachtscentrum’ gestart,

een vereniging die een voormalige fabriekslocatie nieuw leven in blaast en werkervaringsplekken biedt. Vanuit het Rabobank coöperatie-fonds stimuleren we niet

alleen leefomgeving versterkende initiatieven, maar wordt inmiddels ook financieel en in denk- en doe-kracht

bijgedragen aan projecten die het verdienvermogen van de regio ontwikkelen en agri-food innovatie bevorderen.

Michels, A. (2011). De democratische waarde van burgerparticipatie. Utrecht: Universiteit Utrecht.3

Pagina !4

Allrounders als aanjagers?

Opkomst van collectief particulier opdrachtgeverschap

Naast de voorbeelden van veilige participatiethema’s zie ik in mijn directe omgeving ook verkennende initiatieven

ontstaan op complexere terreinen. Zo komt het uitvoeringsplan ‘Erfgoed en vrijetijdseconomie’ van de 4

gemeente Vught in co-creatie met ruim 100 betrokken

belanghebbenden uit de samenleving tot stand. De gemeente heeft fris denkende allrounders uit haar

gelederen benoemd tot procesleiders, die bewust als facilitators positie kiezen. In werkbijeenkomsten op diverse locaties in de gemeente is gezamenlijk een ideaalbeeld

bepaald, dat is getoetst aan actuele trends en aan de publieke opinie. Hierna wordt het vertaald naar doelgroepen

en in uitvoeringsacties, waarbij de participanten mede-eigenaar zijn en blijven van de te realiseren ambities.

Een ander concreet voorbeeld van ingewikkeldere

participatie kwam ik tegen toen zowel bekenden van mijn sportclub als twee zelfstandig ondernemers die ik

regelmatig ontmoet, in hetzelfde collectieve particuliere opdrachtgeverschap bleken te participeren: 22 gezinnen ontwikkelen zelf een compleet energie-neutrale woonwijk,

waarbij ze, begeleid door een handjevol deskundigen, zelf voor het ontwerp en de bouw van de woningen zorgen.

Als je hoort welke hobbels zij in de praktijk tegenkomen bij bijvoorbeeld de vergunningaanvraag, de financiering en het verzekeren van hun activiteiten, dan is lang nog niet elke

ambtenaar en bankmedewerker klaar voor dit soort initiatieven. Ook bij de realisatie van nieuwe particuliere

samenwerkingsvormen blijken generalistisch ingestelde beleidsuitvoerders en bankmedewerkers onmisbaar.

Gemeente Vught (2016). Dit is Vught - schatten verbinden en gastvrij verleiden. Vught: Gemeente Vught.4

Pagina !5

Allrounders als aanjagers?

Wat als iedere betrokkene een ander belang heeft?

Daar waar je in het verleden één duidelijke opdrachtgever had, die aanspreekpunt voor de doelbewaking, monitoring

en acceptatie was, zitten er nu vaak belanghebbenden uit diverse groeperingen aan tafel. Dit stelt nieuwe eisen aan allround procesbegeleiders. Om programmatisch te

creëren binnen multi-stakeholder omgevingen, dien je 5

immers in staat te zijn de

verwachtingen en de belangen van de diverse betrokkenen goed te

managen.

Eindhoven de sociaalste

Afstudeeronderzoek en 6

veldonderzoek door Brabant

Kennis levert de bevestiging 7

op dat het ‘Philipsgevoel’ nog steeds in grote delen van

Eindhoven bijdraagt aan cohesie en stadstrots.

In haar werkwijze speelt de stichting WIJeindhoven in op 8

dit latent aanwezige gevoel. Met ruim 350 generalisten is men in alle wijken in Eindhoven actief in de ondersteuning

van inwoners die een hulpvraag op een leefdomein hebben.

Bos, J., Loon, A.J. van, & Licht, H. (2013). Programmatisch creëren. Schiedam: Scriptum.5

Leek, K. van (2011). Een staat in een stad. Veldhoven: Shock Ontwerp.6

Boot, I., & Strien, A. van (2016). Mind the gap expeditie. Tilburg: BrabantKennis.7

http://wijeindhoven.nl/wijeindhoven/visie/8

Pagina !6

Allrounders als aanjagers?

Creatielemniscaat6

Tandem expeditie van Isis Boot 8

Het vertrekpunt voor WIJeindhoven is dè manier waarop

we in de stad met elkaar om willen gaan:

Vanuit de overtuiging dat mensen heel veel zelf kunnen en controle willen houden over hun eigen leven, verlenen de

generalisten indien nodig (tijdelijk) ondersteuning. WIJeindhoven is eerder een beweging dan enkel een uitvoeringsorganisatie, bij het tot stand komen van haar

visie, werkwijze en formatie is intensief door gemeentelijke kwartiermakers en welzijnsprofessionals uit zo’n twintig

zorgorganisaties samen met groepen inwoners gepionierd. In die fase is de basis voor het ‘WIJ-dna’ gelegd, dat het grondbeginsel vormde voor het inrichten en uitbouwen van

de wijkteams en de verzelfstandiging van de organisatie.

In haar visie besteedt WIJeindhoven ruim aandacht aan het

persoonlijke verhaal. Het echte contact vormt zelfs de basis voor actieve participatie ná een ondersteuningstraject:

De participerende samenleving waarin de generalisten actief zijn, vervult ook binnen de organisatie een leidraad

voor voorbeeldgedrag: in de interne ‘sociale basis’ worden de generalisten namelijk ook geprikkeld om te participeren. Bij het nemen van hindernissen en bij besluitvorming over

belangrijke onderwerpen worden altijd inwoners, Pagina !7

Allrounders als aanjagers?

generalisten, teamleiders, ontwikkelaars en indien nodig

ketenpartners betrokken. En in een living lab worden organisatie-issues en sociale

basis vraagstukken samen met onderwijsinstellingen en netwerkpartners onderzocht, waarbij de wijkteams om de beurt de voedingsbodem vormen voor de ultieme

lakmoesproef in de dagelijkse praktijk.

Op mini-schaal tekent zich in het werkgebied van

WIJeindhoven de terugtredende, van rol wijzigende overheid af: de gemeentelijke backoffice is niet langer de

directe mede-eigenaar van de klantreis die de inwoner doormaakt, maar krijgt vanuit haar taak in de tweede lijn een veel meer faciliterende en stimulerende rol richting

haar ketenpartners in de eerste lijn.

In veel praktijkcases bijkt, zeker in gevallen waar multi-problematiek speelt, de netwerkende allrounder in eerste aanleg een betere gesprekspartner voor de inwoner dan de

solerende specialist. Het verhaal van Wil Vugts bevestigt dat. Wil startte in 2008 in Eindhoven als opbouwwerker en

werkte mee aan de ontwikkeling van de krachtteam methodiek. In 2011 werd hij sociaal werker van het jaar.

Pagina !8Stichting WIJeindhoven (2016). WIJlab visualisatie.

Allrounders als aanjagers?

‘‘Present zijn, aanwezig zijn in de wijk, de straat op.’’ is zijn

motto. Wil’s praktijkervaringen laten zien dat als je echt 9

generalistisch wilt werken, je vanuit inwoners moet kijken

en hun taal moet spreken. Door present te zijn, te signaleren en

continue de verbinding te leggen tussen inwoners onderling en

instellingen in de wijk, lukt het Wil om als allround aanjager samenkracht initiatieven van de grond te krijgen

zonder zelf perse eigenaar of organisator te hoeven zijn.

Conclusie In potentie zijn generalisten ideale bruggenbouwers en

gewetensvolle ‘waardentolken’. De historische basis die in veel

Brabantse steden te vinden is, biedt zeer zeker kansen aan

generalistisch werkende professionals om op de (latent)

aanwezige sociale cohesie door te bouwen en publieksparticipatie

te helpen opstarten. Het is echter niet de enige succesfactor.

De aanjagende allrounder zal pro-actief de ontmoeting met

inwoners moeten opzoeken en hun taal moeten spreken om hun

waarden te kunnen begrijpen en te kunnen vertalen. De lokale

politiek dient open te staan voor het feitelijke relaas van de

generalisten om dat samen in een bestuurlijk beeld te kunnen

visualiseren. Ook is het zaak als generalist om alle

belanghebbenden in de sociale basis te kennen en snel je weg te

weten binnen het gemeentelijke voorzieningenstelsel.

Pas dan kun je het participatievonkje doen overslaan…

Scholte, Sprinkhuizen, & Zuithof, (2012). De generalist. - De sociale professional aan de basis. Houten: Bohn Stafleu van Loghum9

Pagina !9

Wil Vugts9

Allrounders als aanjagers?

Overige geraadpleegde bronnen • Baart, A. (2004). Een theorie van de presentie. Amsterdam: Boom Lemma Uitgevers.

• Bovens, M., 't Hart, P., & Twist, M. van (2012). Openbaar Bestuur. Alphen aan den Rijn:

Wolters Kluwer.

• Visser, A., Prins, D., Berger, M., & Prakken, J. (2014). Generalistisch werken in wijkteams

in beeld. Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut.

• Trappenburg, M. (2016). Helpen als ambacht. Utrecht: Universiteit voor Humanistiek.

• Boer, N. de, & Lans, J. van der (2011). Burgerkracht - De toekomst van het sociaal werk in

Nederland. Den Haag: Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling.

• Frissen, P., Manshanden, J. e.a. (2013). Terugtreden is vooruitzien, Maatschappelijke

veerkracht in het publieke domein. Den Haag: Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling.

• Dinteren, L. van, Feringa, D., & Linders, L. (2013). De generalist als kapitaal. Een

groeimodel voor een basismethodiek voor de generalist van WIJeindhoven. Eindhoven:

Fontys Hogeschool Sociale Studies.

• Linders, L., & Feringa, D. (2014). De Kunst van het Laten. Doe-het-zelf-zorg en

rolverwarring in tijden van transitie. Utrecht: Movisie.

• Vlaar, P., Kluft, M., & Liefhebber, S. (2014). Competenties maatschappelijke

ondersteuning in de branche Welzijn en Maatschappelijke Dienstverlening. Utrecht:

Movisie.

• Kamminga, M. (2016). Handreiking Werken aan Inclusieve Wijken. Gouda: JSO.

• Klaver, J. (2016). De empathische samenleving (ebook). Amsterdam: De Bezige Bij.

Colofon Allrounders als aanjagers? De rol van generalisten in praktische publieksparticipatie.

Auteur: Robert van Rijssel

2©16 Lessyr B.V.

Uit deze uitgave mag niets worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel

van druk, fotokopie, microfilm, retrieval systemen of op welke andere wijze dan ook

zonder toestemming van Lessyr.

Pagina !10

Allrounders als aanjagers?