De Pannenkoekfabriek

Van graankorrel tot pannenkoek

Een lessenprogramma voor het basisonderwijs

en de Kinderopvang

Een uitgave van Kindcentrum De Noorderkroon

In samenwerking met de Viermarken

1

“De natuur is een web van leven, een wereldomvattende kracht

waarin alles door duizend draden met elkaar verweven is.

De waarde van de afzonderlijke verschijnselen ligt uitsluitend in

hun relatie tot het grote geheel”.

Uit: “De uitvinder van de natuur,” Andrea Wulf, Amsterdam mei 2016.

Over het fenomenale leven van de geograaf Alexander von Humboldt.

Inhoudsopgave

Blz

Inhoudsopgave 2

Voorwoord 3

Inleiding 4

Het graan 5

De koe en de melk 6

De kip en het ei 7

Jam, de aardbei 8

Het bakken 9

Het slotwoord 10

2

3

Voorwoord

Dit project ontstond naar aanleiding van een idee van Nicolette

Hoogeveen van de gemeente Enschede: ’Kunnen we zichtbaar en

beleefbaar maken hoe een pannenkoek tot stand komt?’ Na veel

vooroverleg met diverse partijen uit de voedingsindustrie, opleiding

land- en tuinbouw, de gemeente Enschede, De Viermarken en

Basisschool De Noorderkroon, sloegen beide laatsten de handen in-

een met financiële ondersteuning van de gemeente Enschede. Zo

ontstond het pilotproject De Pannenkoekfabriek. Namens de Vier-

marken nam Dirk Jan Wessels deel en namens De Noorderkroon

Brecht Drager leerkracht van groep 7-8. Beiden maakten het achter-

grondboekje met lessuggesties dat voor de medewerkers van de

Viermarken bestemd is en voor leerkrachten of pedagogische mede-

werkers van de afnemende instellingen.

Ondersteuning werd verleend door Mieke van Dragt, directeur De

Viermarken en Anne Machiel directeur De Noorderkroon.

Inleiding

De mens is een deel van ‘het web van het leven’ zoals Alexander von

Humboldt al anderhalve eeuw geleden ons probeerde te verduidelijken.

We zijn als mensen met elkaar en met de natuurlijke omgeving

verbonden.

Het is tijd dat we in het onderwijs weer aandacht besteden aan deze ver-

bondenheid. Weten waar ons voedsel vandaan komt, weten wie er voor

werken, weten en ervaren hoeveel tijd en kracht daar voor nodig is.

Het is belangrijk dat er weer inzicht en respect komt voor de processen

die ten grondslag liggen aan ons voedsel.

Op bescheiden wijze probeert dit project daaraan bij te dragen.

Wie wil kan voor zijn school of opvang één onderdeel eruit lichten, of

iedere jaar een ander. Maar je kunt ook kiezen voor het hele project. Dan

kan door een heel jaar heen beleefd worden hoeveel moeite, wonderbaar-

lijks en schoonheid er met ons eten verbonden is. De samenhang van

mens, aarde en voedsel wordt dan het duidelijkst. Vooral wanneer je als

kind je eigen kracht en geduld moet inzetten.

4

Het Graan

Graan is de basis van onze pannenkoek en zelfs van ons leven. Werken

met graan vraagt uithoudingsvermogen. De vogels en het weer zijn niet

altijd je vrienden. De serie lessen over het graan beslaat drie dagen: het

voorbereiden en zaaien, het oogsten van het graan en het malen van het

graan.

Je leert in deze lessen waar het graan vandaan komt en hoeveel één korrel-

tje oplevert? Wat voor grond vraagt het graan? Hoe verzorgen we het

graan? Wat is onkruid? Is onkruid erg voor het graan? Wanneer is het

graan rijp? Hoe moet je oogsten en kun je het direct malen? Waar maal je

mee en hoeveel kracht kost dat? Neem je schetsboek mee. Boeiende lessen

over de basis van ons bestaan.

Suggesties ter verdieping:

-Maak je schets op school af en zoek nog meer graansoorten

-Welke volkeren gebruiken welke granen het meest?

-In welke andere producten dan de pannenkoek wordt ook graan gebruikt?

-Bak eens pannenkoeken thuis voor het hele gezin of een andere gerecht

met graan.

Afname:

Zaaien in nov. Oogsten in aug. Malen in sept. Reserveren molen in overleg

met de Viermarken. Voor contact :

‘De Viermarken”. Dirk Jan Wessels.

Tel: 053-4359572 Mail: info@viermarken.nl

5

De koe is één van de meest wonderbaarlijke dieren die er bestaan.

We vertellen je iets over de koe en het wonder van de melkvorming. Je

leert de koe observeren, we gaan haar verzorgen en zijn aanwezig bij het

melken.

Hoe komt het dat de koe steeds melk kan geven? Kijk goed naar de koe,

wat zie je allemaal, wat valt je op? Waar houden koeien van? Als we goed

voor de koe zorgen zal zij ons belonen met veel melk. Maar hoe zorg je

goed voor een koe? Neem je tekenblok mee.

Suggesties ter verdieping:

-Voor de kleintjes ‘Nog een keer’ van Hennie De Gans-Wiggermans.

-Maak je schets op school af en zoek de passende kleuren van de koe die

jij gezien hebt.

-Wat zijn typische Hollandse koeienrassen?

-Heeft de koe nog internationale of wilde vrienden?

-In welke andere producten dan de pannenkoek wordt ook melk gebruikt?

-Maak eens een gerecht waarin melk een belangrijk bestanddeel is.

-Onderzoek de magen van de koe en hoe er witte melk kan ontstaan uit

groen gras.

Afname: In overleg. Boerderij ’n Pol. Fam. Stokkers.

Boekelerhofweg 100, Enschede. Voor contact bezoek: Tel: 06-12516567.

E-Mail: j.stokkers@planet.nl

6

Prijs: € 75,- voor de boer en boerin.

De koe en de melk

De kip en het ei

In deze les leer je hoe boeiend de kip is. We vertellen je iets over de kip,

het wonder van de ei-vorming en wat een windei is Je leert hem observe-

ren en we gaan de kippen verzorgen en eieren rapen.

Hoe komt het dat de kip altijd lente kan spelen? Kijk goed naar de kip,

wat zie je allemaal, wat valt je op? Hoe zie je of een kip gezond is? Als

we goed voor de kip zorgen zal hij ons belonen met veel eieren. Maar hoe

zorg je goed voor een kip?

Een ei is een belangrijk ingrediënt in veel kookrecepten en voedselproduc-

ten. We gaan die eieren zelf ook gebruiken voor de pannenkoek. Neem je

tekenblok mee.

Suggesties ter verdieping:

-Voor de kleintjes: Uit: ‘Bakersprookjes’, Uitgeverij Christoforus, Het

verhaal van de pannenkoek .

-Maak je schets op school af en zoek de passende kleuren van de kip die

jij gezien hebt.

-Zoek eens op hoeveel soorten kippen er zijn.

-In welke andere producten dan de pannenkoek wordt ook ei gebruikt?

-Bak eens een eitje of maak zelf een cake of gerecht met ei.

-Onderzoek het wonder van de ei-vorming.

Afname: In overleg. Voor contact :

‘De Viermarken”. Dirk Jan Wessels.

Tel: 053-4359572 Mail: info@viermarken.nl

7

Prijs per dagdeel € 75,-

De aardbei en jam maken

Om jam te kunnen maken moeten we eerst aardbeien stekken en planten.

Dat doen we voor de winter. De aardbei is een mooie plant met een prach-

tige bladvorm. Hij vermenigvuldigt zich op een speciale manier. Ontdek

jij hoe hij dat doet? Zijn bloemetje is een schoonheid. De aardbei houdt

van de zon. Nattigheid kan hij niet waarderen. In de zomer oogst je.

Direct na de oogst kun je de jam maken. Waardoor kun je jam erg lang

bewaren? En ja, dan is hij ook heerlijk op de pannenkoek.

Het jam maken doe je op school. Je hebt daar een fornuis of campinggast-

stel voor nodig. Eén product voegen we hier toe dat we niet zelf hebben

bereid en dat is de suiker. Zoek een jamrecept op en ga aan de slag.

Suggesties ter verdieping:

-Je kunt de aardbeiplant weer tekenen. Zoek de passende kleuren voor

bloem en blad.

-Tot welke plantenfamilie behoort de aardbei eigenlijk? Wie zijn z’n

broertje en zusje?

-In welke producten wordt de aardbei vooral gebruikt?

-Hoeveel aardbeiplanten heb je nodig voor een kilo jam en hoeveel potjes

is dat in de winkel?

Afname: Stekken in augustus. Oogsten en jam maken in juni. Voor con-

tact:

‘De Viermarken”. Dirk Jan Wessels.

Tel: 053-4359572 Mail: info@viermarken.nl

Prijs per dagdeel € 75,-

8

9

Het bakken

Dit onderdeel organiseer je helemaal zelf.

Je hebt het graan geoogst en gemalen, de aardbeienjam gemaakt, de eieren

geraapt en de melk gehaald. Nu heb je nog olie of boter nodig en dan kun

je het beslag gaan maken.

Dit onderdeel kun je het beste op school uitvoeren. Beschikt de school niet

over een fornuis, organiseer dan campinggasstellen. Let op de veiligheid:

waar ga je bakken, hoe ga je om met een fornuis of brander. Vuur is heet

en snel. Doe een schort voor dan ben je toegerust om een echte pannen-

koekbakker te worden.

Je kunt er een mooi feestje van maken. Nodig ouders uit of andere kinde-

ren, maak een restaurant of hou het gezellig voor je eigen klas en trakteer

de andere meesters en juffen op een pannenkoek. Mogelijkheden te over.

Je zult merken dat je een stevige pannenkoek krijgt. Weet je hoe dat komt?

Vraag het aan je meester of juf.

Veel plezier!!

10

Slotwoord

We hopen dat de serie of de afzonderlijke activiteiten interessant

waren om te doen.

Dat er iets beleefbaar en helder is geworden van een onderdeel van

ons voedsel: de pannenkoek.

In de praktijk van alle dag ontstaan vaak waardevolle aanvullingen of

correcties die we graag ontvangen.

Je kunt die de sturen naar De Viermarken:

info@viermarken.nl

We hopen dat we recht hebben gedaan aan de impuls die is uitgegaan

van de gemeente Enschede in de persoon van Nicolette Hoogeveen.

Haar idee ontstond naar aanleiding van het experiment ‘De Tosti-

fabriek’: weet wat er nodig is.

Wij hebben geleerd dat er ook teleurstellingen geïncasseerd moeten

worden. Het weer zit niet mee, plotseling is het graan rijp, of de klas

heeft net een andere activiteit.

Het hoort er allemaal bij. Werken aan voedsel is werken met de na-

tuur. In de natuur is alles in samenhang met elkaar verbonden. En

dat kan ons verrassen.

In die zin draagt dit project bij aan een realistische kijk op het leven.

Anne Machiel, Enschede juli 2017

Redactie: A. Machiel, directeur Basisschool De Noorderkroon

Druk: Aquarius Repro Zutphen