1

De Ontdekking van de Aarde

door Peter Westbroek, 2012

Enige overwegingen door Jan Korsmit, juni 2015

Ik heb De Ontdekking van de Aarde gelezen in de zon van de Provence op een camping bij de Gorges

du Verdon, waar de kalkrotsen hoog optorenen. Ik kijk nu anders tegen deze rotsen aan, ik beleef de

tijd anders. Ik heb het boek vrij snel uitgelezen en nog eens gelezen om de essentie te pakken. Het

warrelt rond in mijn hoofd met begrippen als orintatie, betrokkenheid, distantie, wetenschap,

systemen, emergenties en schemas, mythen

en werkelijkheid. Al deze begrippen roepen

associaties op met mijn eigen ervaringen. Het

zijn kapstokken voor overdenkingen, ingangen

naar hoe ik in het leven sta, hoe ik de aarde en

de mensheid zie. De aarde als een systeem, de

aarde als een zelforganiserend organisme, de

aarde als het thuis van de mensheid, dat

spreekt me aan als denkmodel, als manier om

mijn plaats te bepalen en zin te geven aan

mijn leven.

Ik denk dat Westbroek dat ook zo voelt. Ik kom weliswaar uit een ander nest, maar toch. Ik ben

ingenieur, docent, een toepasser van wetenschappen. Ik heb geproefd van de wetenschap tijdens

mijn werk in laboratoria, ik heb de opstand van de jaren zeventig meegemaakt en de inspirerende

tijd van inspraak en protest, van boeken als Silent Spring en rapporten van de Club van Rome, maar

ook van de versnippering van de disciplines. Ik stelde me op als onpartijdig, onafhankelijk en kritisch

waarnemer en onderzoeker, als zoeker naar de state of the art, naar inzichten in het brede verhaal.

Als generalist op het gebied van mobiliteit en planologie heb ik vele disciplines verkend en als

pensionado doe ik dat met problemen, die me aanspreken. Ik hou nog steeds van mythes zoals die

van de Maalstroom van Edgar Allen Poe of vb. de Sirenen van de altijd sluwe en kiene Odysseus. Het

zijn kapstokken om een eigen verhaal aan op te hangen. Mooi, maar we moeten oppassen er

algemene conclusies aan te verbinden. Mythe is geen werkelijkheid en de werkelijkheid daar draait

het om in dit boek.

Westbroek toont met zijn voorbeelden van kalk en zuurstof aan dat het leven altijd ingewikkelder

is dan het lijkt. Bijna elk probleem is veel complexer dan gedacht en het wordt meestal alsmaar

complexer naarmate het diepgaander onderzocht wordt. Ook dt memoreert Westbroek. In mijn

werk als verkeerskundige ondervond ik dat dagelijks. Ik probeerde inzicht te krijgen in vragen over

de relatie tussen verkeersinfrastructuur of verkeersmanagement en de gevolgen hiervan voor de

samenleving. Dit soort vragen leidt uiteindelijk ook tot vragen over duurzaamheid en

rentmeesterschap. Voor de beantwoording werden ook op mijn terrein complexe spaghetti-

modellen opgesteld, waaraan ik in mijn jonge tijd met veel enthousiasme meewerkte. Om de

complexiteit van mijn vakgebied aan te tonen gebruikte ik, parallel aan vb. het zuurtofververhaal,

2

simpele vragen zoals vb. Een kind komt om in het verkeer. Wie is verantwoordelijk? Het kind kan

niet verantwoordelijk gesteld worden, dus wie wel?: de ouder, de begeleider of de automobilist of de

ontwerper van de weg of de verantwoordelijke voor het vervoerssysteem?. Het hele vakgebied kan

aan een dergelijke vraag opgehangen worden. Voor de grap stelde ik aan mijn collegas wel eens

vragen als: Stel dat door het vernuft van veel mensen alle activiteiten kunnen worden

geautomatiseerd en gerobotiseerd, inclusief het maken van de automaten en robots, zijn we dan

allemaal slaven van die ne eigenaar of zijn wij van alle werk vrijgestelde koningskinderen

geworden?.

Ik weet niet goed hoe ik op dit boek, dat ik zeer waardevol vind voor de discussie over hoe het verder

moet met de aarde, moet reageren. Ik wil niet al te inhoudelijk op teksten reageren, omdat ik vind

dat iedereen deze teksten zelf moet inpassen in zijn eigen inzichten en levensopvatting.

Wetenschappers zouden niet zo veel op wetenschappers moeten reageren. Laat ieder in zijn waarde.

De discussie over Global Change en over de verklaring hiervan door vb. verschillende

wetenschappers, thesten, desten, aanhangers van intelligent design is al te veel gepolitiseerd, ook

volgens Westbroek. In het klimaatdebat heerst vaak een sfeer van wie niet voor mij is, is tegen mij.

Vaak gaat het niet om wetenschap maar om politieke correctheid. Gelukkig bezondigt Westbroek

zich hier niet aan.

Ik weet niet wat de beste manier is om wat ik geleerd heb van dit boek, en wat ik zou willen delen

met andere lezers en vooral met Westbroek, te presenteren. Ik kies er voor de voor mij belangrijkste

begrippen n voor n te bespreken: orintatie, betrokkenheid, distantie, wetenschap, systemen en

schemas, mythen en wekelijkheid. Ik wil ook een paar woorden kwijt over modellen. Ik sluit af met

het presenteren van een paar inzichten, o.a. over affiniteit, die volgens mij het werk van Earth

System Science kunnen ondersteunen. Dat zal dus de volgorde van de paragrafen zijn.

Samenvatting

Het boek De ontdekking van de Aarde beschrijft de ontwikkeling van de aarde tot een

superorganisme, dat de civiliseert. Ik geef een persoonlijke visie op een aantal belangrijke begrippen.

Ik zie als belangrijkste orintatie voor een wetenschapper de toepassing van wetenschappelijke

methoden en technieken. Wetenschappers zouden vaker bezig moeten zijn met het doorprikken van

wetenschappelijke theorien en het falsificeren van hypothesen, vooral ook met die van henzelf. Het

begrippenpaar betrokkenheid en distantie komt in het boek vaak aan de orde. Ik weet niet of de

betrokkenheid van Westbroek bij de klimaatverandering de nodige distantie in de weg staat voor het

optuigen van het onderzoek naar Earth System Science. Het is in deze tijd zeer moeilijk om vrij

onderzoek op te tuigen. De politiek wordt steeds meer richtinggevend voor het onderzoek. Zij mag

echter geen dictaat opleggen aan het wetenschappelijk onderzoek en zeer zeker mag zij de

uitkomsten hiervan niet bepalen.

Binnen het kader van het IPCC is er momenteel reeds zoveel wetenschappelijke kennis en inzicht en

ook politieke macht vergaard, dat hier een goed beginpunt zou kunnen liggen voor de mondiale

realisatie van de doelen die Earth System Science nastreeft. Daar zou zij een voet tussen de deur

moeten zien te krijgen. Ik denk dat dit kan door een eigen inbreng, vb. de uitwerking van schemas,

3

die in het boek gepresenteerd worden, over ontwikkelingen in de ruimte-tijd van de vier sferen, de

bio-, geo-, atmo- en hydrosfeer, en van de energiestromen. Modellen kunnen daarin een rol spelen,

maar dat is ook gevaarlijk, omdat zij een schijnnauwkeurigheid kunnen suggereren. Als voorbeeld:

met een keuze uit meer dan 300 klimaatmodellen zal er altijd wel eentje te vinden zijn, dat goed

aansluit bij de huidige klimaatmetingen en bij de politiek correcte uitkomsten.

Om het symbiotisch wereldbeeld te realiseren zal men op zoek moeten gaan naar principes, krachten

en werkingen, die Earth System Science zou kunnen gebruiken om het hogere organisatieniveau te

begrijpen, beschrijven en onderzoeken. Ik heb in deze notitie een tweetal inzichten gegeven die

daarbij van nut kunnen zijn. Mijn eerste inzicht betreft emergenties. Ik zie in de schepping een

voortdurende ontwikkeling, die teweeg gebracht wordt door emergenties, transcendente

gebeurtenissen, resulterend in een sprongsgewijze evolutie. Volgens mijn inzicht hebben de

belangrijkste emergenties betrekking op het hoogste ontwikkelingsniveau, de mensheid en met

name op het bewustzijn. Volgens mij zal de volgende emergentie daarop betrekking hebben: een

globaal bewustzijn. Symbiose houdt in dat de mensheid alleen in samenleving met de aarde kan

overleven. De aarde als superorganisme zie ik in dat licht als de aarde als thuisland voor de

mensheid, een thuisland dat beschermd moet worden tegen onomkeerbare rampspoed. Symbiose

zie ik als leven binnen de draagkracht van de aarde. Deze opgave zou door een toegenomen globaal

bewustzijn uitvoerbaar moeten zijn.

Een tweede inzicht is, dat er in de schepping mr was dan alleen krachten en materie. Dat mr zou

ik willen benoemen als een nieuwe, nog onbekende werking, welke ik affiniteit noem. Ik geloof dat

deze werking de oorzaak is van de kosmische ontwikkeling naar een steeds grotere differentiatie in

materie en bewustzijn. Ik denk dat deze werking de drijvende kracht is achter de emergenties. Het

beschrijven en onderzoeken van deze werking, die al vanaf het begin der tijd aanwezig is, kan een

breekijzer zijn om Earth System Science van wensbeeld naar wetenschap te tillen.

Earth System Science zal de nieuwe doelen en waarden van het symbiotische samenleven moeten

vertalen in wetenschappelijk onderbouwde actie. Daartoe stel ik voor middels een representatief

panel de missie, het onderzoeksgebied en programma en het politiek draagvlak voor Earth System

Science te verkennen.

Orintatie

Westbroek gebruikt het woord orintatie erg vaak en in verschillende samenstellingen. Orintatie

kan betrekking hebben op gerichtheid, perspectief, levensinstelling of de setting waarbinnen een

actie plaats vindt. Het is in de tekst niet altijd duidelijk wat er precies bedoeld wordt.

Ik onderscheid in het boek de volgende orintaties. Deze orintaties worden vaak expliciet of

impliciet gekoppeld aan de begrippen betrokkenheid en distantie. Dit leverde bij mij soms enige

verwarring op over wat Westbroek bedoelt. Daarop kom ik in het verdere terug. De hoofdstukken

kunnen naar verschillende orintaties ingedeeld worden. Ik onderscheid:

-leven en overleven in het aardse: Het gaat daarbij om vragen over het bestaan, over onze existentie.

Hoe staan wij in het leven? Hoe maken wij de aarde duurzaam leefbaar? Welke organisatievorm en

4

civilisatie streven we na? Hoe betrokken zijn we bij ons lot, bij onze medemens, bij onze

samenleving? Zie de volgende hoofdstukken: Angst voor de aarde (1); Het palrad der civilisatie (14),

Civiliserende aarde (15), De omweg en de troost (18) en De mythe Een afdaling in de Maalstroom

-zoeken naar inzicht en betekenis: De mensheid is altijd, in tegenstelling tot de dieren bezig geweest

met een speurtocht naar de zin van het bestaan en naar inzicht in de werking van de aarde en van

buitenzintuiglijke fenomenen. De mens maakt zich beelden van goden, van de natuur, van de

kosmos, van de aarde en van zichzelf. Daarmee tracht hij greep te krijgen op de vele verschillende

werelden als vb. de geoloog, de gelovige, of de kunstenaar(blz. 5). Zoe de hoofdstukken: Het

symbiotische wereldbeeld (7), Omslag in de wetenschap (8), Geologie ontdekt aarde (9), De bomen

en het bos (12), Controverse en fantastische theorie (13) en De orinterende kracht van Earth System

Science (17)

-onderzoeken van de werkelijkheid: De mens is een redelijk wezen. Hij zoekt en onderzoekt met zijn

verstand, zijn ratio, om orde te brengen in de veelheid van wereldbeelden. Hij heeft ook

wetenschappelijke disciplines en procedures uitgewerkt voor hoe de wereld bemeten en bevraagd

moet worden. Kenmerkend voor het wetenschappelijk onderzoek van de aarde en de leefomgeving

is dat alleen meetbare informaties gebruikt worden, dat de aanpak rationeel en controleerbaar moet

zijn en dat de analyse gestoeld moet zijn op een algemeen geldig verhaal, theorie. Westbroek

verbindt dit met het begrip distantie. Zie de hoofdstukken: Kalk (2), Luchtgeschiedenis (11),

Wetenschaporientatiespiraal (3), De drempel over (4), Geologie in de greep van de industrie (6), Het

riskante bestaan (10) en Het gezag van de wetenschap (16)

Ik vind de afwisseling van deze orintaties boeiend. Het geeft het boek een zekere spanning. Van

oudsher speelden mythen een belangrijke rol in de betekenisgeving en de onderbouwing van gedrag,

dat gericht was op duurzaamheid en handhaving van gezag. Religies vulden dat later meer specifiek

in en weer later machthebbers, die goddelijke macht claimden. Dat god uit beeld is verdwenen

gelooft nog steeds een meerderheid van wereldbevolking niet. In de westerse samenlevingen spelen

rationele onderzoekingen en wetenschappelijke benaderingen een grote rol. Maar ook daar spelen

mythen en oude waarden en angsten en natuurlijk ook religies nog steeds een belangrijke rol.

Ten diepste kiest Westbroek voor een wetenschappelijke orintatie. Dat proef ik aan zijn gebruik van

de termen betrokkenheid (vaak met een negatieve connotatie) en distantie (vaak met een

positieve connotatie). Maar soms denk ik deze orintatie klopt niet. Ik zie vb. een zeer hoge mate van

betrokkenheid in zijn vurige pleidooi voor Earth System Science. De distantie is daar ver te zoeken. In

de hoofdstukken 16 en 17 vecht het verlangen meer zin te geven aan het duurzaamheiddebat en

aan de noodzaak van een bredere orintatie op een symbiotisch wereldbeeld dan dat Global Change

dat vermag met de ratio, die nog niet goed weg weet met Earth System Science. Het is een pleidooi

voor een wetenschappelijke benadering van een nog raadselachtig fenomeen, waar de aarde als een

superorganisme over ongekende vermogens lijkt te beschikken. Het is gedurfd, uitdagend en wellicht

profetisch.

Wetenschappelijke orintatie

Zoals ik reeds zei ben ik het geheel eens met het pleidooi voor een wetenschappelijke orintatie (62).

Ik ga dan wel uit van een orintatie, welke primair gericht is op het werk als wetenschapper, op het

5

wetenschappelijke handwerk, op het onderzoek van de meetbare, zintuiglijk waarneembare

werkelijkheid. Ik meen dat Westbroek onder wetenschappelijke orintatie soms ook de orintatie

vn de wetenschap op zijn onderzoeksveld, op het onderzoek, verstaat. Dat bedoel ik in het verdere

van deze opmerkingen niet. Dus, het onderzoek, waar een wetenschapper mee bezig is, benoem ik

als een orintatie van zijn wetenschap. De wijze waarop hij dit onderzoek uitvoert, zie ik als zijn

wetenschappelijke orintatie. Voor het eerste is hij niet alln verantwoordelijk. Daar spelen

opdrachtgevers ook een belangrijke rol. Voor het tweede is hij wel volledig zlf verantwoordelijk.

Ik geloof niet dat de wetenschap een primaat heeft op het beantwoorden van maatschappelijke

vragen. Wetenschappers zouden daar meer van doordrongen moeten zijn, denk ik. Als ze dat wel

waren dan zouden de gevaren die Westbroek noemt (blz. 62 ev.) beter gepareerd kunnen worden.

Ik ben het niet eens met de opvatting dat er een taboe op de wetenschap lijkt te rusten. Ik vat wat ik

begrijp van de teksten van Westbroek in eigen woorden en wellicht te kort door de bocht als volgt

samen: Wetenschap is nuttig en heeft de menselijke beschaving en ontwikkeling sterk bevorderd. De

Verlichting is een experiment dat het Westen veel goeds heeft gebracht, maar het is en blijft een

experiment. Wellicht dat er gezien de mondiale verscheidenheid in waarden, orintaties, structuren

ed. aanpassingen aan het Verlichtingsdenken nodig zijn. Westbroek pleit voor aanpassingen, maar

werkt dit niet uit. Dat is jammer, want ik ben het met Westbroek eens dat er aanpassingen in ons

denken nodig zijn, aanpassingen maar geen afdanken van het Verlichtingsdenken.

Ik ben me er altijd sterk van bewust geweest dat de wetenschappelijke orintatie slechts n van de

manieren is waarop de mensheid tracht greep te krijgen op de complexiteit van zijn bestaan, maar

een zeer belangrijke. In bijlage 1 presenteer ik enige schemas, die het zintuiglijk waarneembare en

het buitenzintuiglijke met civilisatie en kunst verbinden.

De wetenschappelijke orintatie, het wetenschappelijk onderzoek, heeft de ontwikkeling van de

mensheid sterk gestimuleerd, zeker in de westerse wereld. De Verlichting was daarbij

richtinggevend. Ik ben het met Westbroek eens dat de Verlichting een experiment is, dat getoetst

mag worden. Daardoor hoeft de wetenschappelijke orintatie nog niet aangepast te worden.

Wellicht wel de onderwerpen waarmee de wetenschap zich bezig houdt. Earth System Science lijkt

me alleszins meer onderzoek waard. Maar ik herhaal dat ik niet geloof dat de wetenschappelijke

orintatie het alleenrecht heeft op de verklaring van ons bestaan en op de waarheid. Ik til dan ook

minder aan de genoemde belemmeringen voor een wetenschapsorintatie. Ik meen dat

wetenschappers genoemde bedreigingen (62 ev.) gemakkelijk kunnen pareren. Ik zie eerder een

bedreiging in een te beperkt geloof in de waarde en het belang van het werk van de wetenschapper:

-concurrentie en macht: wetenschappers hoeven zich niet in een machtsstrijd te mengen, zeker niet

op politiek of religieus gebied. Zij moeten niet gericht zijn op het overdragen van hun eigen gelijk maar

op het zoeken naar verklaringen van complexe processen op hun eigen terrein en naar controleerbare

onderbouwingen hiervan. Onafhankelijke geesten verkrampen niet. Natuurlijk zijn er in de praktijk

talloze voorbeelden waarbij de wetenschapper in een spagaat terecht kan komen, vb. bij het werken

voor een politieke organisatie of bij het onderzoek naar rampen ed. Veruit de meeste wetenschappers

gaan met een dergelijke situatie correct om.

-betrokkenheid: betrokkenheid wordt nogal negatief benaderd. Betrokkenheid hoeft geen angst of

totale verlamming door angst of paniek te zijn, het kan ook compassie, interesse of meeleven en -

doen zijn. Ik vind dat betrokkenheid het begin is van alle wetenschap en van alle samen-leven. Door

betrokkenheid worden vragen opgeroepen en ontstaat er een verlangen naar weten. Ik zie het

6

gedrag van de twee broers in de maalstroom dan ook totaal anders. De ene broer was door paniek

overmand en zag niet wat er aan de hand was, was niet meer betrokken bij het proces maar was daar

een slachtoffer van. De andere broer bleef betrokken bij wat er gebeurde en was in staat waar te

nemen wat er aan de hand was, interpreteerde een aantal observaties, formuleerde een hypothese en

zag een mogelijkheid om het gevaar af te wenden. Hij bleef betrokken bij de werkelijkheid en zag een

uitweg. Wetenschappers kunnen mensen meer betrekken bij hun werk. Dan zal de betrokkenheid bij

het proces en ook de acceptatie van de uitkomsten groter worden.

-klassentegenstellingen: wellicht was wetenschap vroeger een middel voor de elites om zich te

onderscheiden, om goede sier te maken met de kennis en de inzichten van wetenschappers.

Wetenschappers die dat nu doen, of die zich in de media al te pertinent uitspreken zijn

uitzonderingen. Het gaat niet om klassentegenstellingen maar om tegenstellingen tussen verschillende

klassen van wetenschappers. De wetenschappelijke discussie dient niet binnen de media gevoerd te

worden. De huidige media worden steeds minder geschikt om complexe discussies te voeren.

Persoonlijk vind ik ook dat het huidige peerreview te veel over de wetenschappelijke correctheid van

het onderzoek en de analyse gaat en te weinig uitdaagt om afwijkende theorien en hypothesen aan

de orde te stellen. Daardoor krijgt politiek ondersteund onderzoek relatief veel middelen en aandacht.

-wetenschap is te moeilijk: ja, dat is zo. Wetenschap is onderdeel geworden van de dagelijkse

informatievoorziening. Voorbeelden zijn: wetenschappelijke vergezichten, die voor de jeugd

ontvouwd worden en die hierdoor genspireerd kan raken; het bespreken van wetenschappelijke

analyses met fundamentalisten, die hiervan niet willen weten en wellicht ervan gruwen; de

presentatie van wetenschappelijke onderzoeken via de media aan een breed publiek, die hiervan

kunnen leren. Dat gebeurt en dat moet ook gebeuren. Maar dat vraagt van de wetensschap inleving

en aanpassing. De mediapresentatie van wetenschappelijk onderzoek mag nooit ontaarden in de

suggestie dat wetenschap niet moeilijk is, dat wetenschap een laatste woord kan of moet hebben. .

Wetenschap is zo moeilijk dat er nooit iemand zal zijn die kan zeggen dat hij alles begrijpt. Zeg dat het

onderwerp van wetenschappelijke analyse bijna altijd boeiend is en dat het altijd loont om daar meer

van te kunnen doorgronden en te zien. Zeg dat wetenschap inderdaad moeilijk is en dat absolute

uitspraken hier bijna nooit op te baseren zijn. Wetenschap is geen antidote, of angstremmer, of

wondermiddel. Wetenschap kan en moet de state of the art presenteren.

-wetenschap is eng: dat is een misvatting. De wetenschap zelf brengt geen voorspoed of catastrofen.

Wetenschappers zijn meestal bescheiden, hardwerkende, integere mensen. Het is de toepassing van

bevindingen van wetenschappelijk onderzoek, die voorspoed maar ook catastrofen te weeg kunnen

brengen. Deze toepassingen zijn het werk van uitvinders, ondernemers, politici, opvoeders etc.. De

kernramp van Fukushima is niet het gevolg van fouten van de wetenschap van de kernfysici. De ramp

is een gevolg van technologische fouten, van mismanagement en vooral van economische

besparingen bij de bouw en het niet naleven van veiligheidsvoorschriften. De grootste fout bleek

achtertaf het te laag inschatten van de kracht van de maatgevende aardbeving. Een ernstige tweede

fout was de keuze voor de bouw van de kerncentrale op een locatie die grond- en regenwater

gevoelig is. Dit is helaas het geval bij veel kerncentrales vb. ook in Borssele en Doel. Wetenschappers

zouden op al die gevaren moeten wijzen, maar zij hebben blijkbaar te weinig invloed. De kernramp in

Fukushima roept zeer veel vragen p, waarbij vele betrekking hebben op rol van wetenschappers bij de

evaluatie en afhandeling van de ramp. Zie vb. mijn studie Fukushima, de ramp die ons allemaal

aangaat, jan. 2014. Ik vind dat iedereen zich hierover zou moeten informeren. Zie vb. de nieuwsbrief

van www.enenews.com

-antagonisme: Westbroek schrijft wetenschapsorintatie trivialiseert de kennis die in eeuwen van

scherpzinnig onderzoek is opgebouwd...wetenschap en orintatie zijn antagonistisch, ze sluiten elkaar

uit (blz. 66). Ik begrijp dit niet. Ik heb in het voorgaande wetenschapsorintatie gedefinieerd als een

7

eigenschap van wetenschappers. Deze heeft betrekking op wetenschappelijke methoden en

technieken en op een wetenschappelijke houding. Ik denk dat wetenschap op andere terreinen dan

dat van wetenschappelijk onderzoek geen orintatie kan en mag geven. Elke mens is, binnen grenzen,

vrij om te geloven, te doen en te willen wat hij zelf verkiest. Kennelijk wijst Westbroek bij antagonisme

op een ander aspect: door het spreiden van kennis krijgt de burger het gevoel dat hij het nu zelf wel

weet. Laat de wetenschapper dan meer zijn best doen om aan te tonen dat er nog veel niet-geweten

is. Westbroek verwijst ook naar een door hem voorgestelde organisatiestructuur van/voor de

organisatie van de wetenschap (blz. 69). Ik twijfel niet aan de oprechtheid en aan de positieve invloed

die van dit voorstel uit zou kunnen gaan. Ik vrees echter dat een dergelijk voorstel gemonopoliseerd

en gemanipuleerd zal gaan worden door belangengroepen. Ik zie hoe het IPCC binnen een strikt

keurslijf moet werken en sterk gepolitiseerd is. Ik zie soortgelijke zaken bij het IAEA en het WHO. Ik zie

ook de noodzaak voor een dergelijke organisatie niet. Er zijn al talloze forums voor samenwerking en

ontwikkeling en het internet speelt daarbij al een grote rol. De koppeling van wetenschappelijke

programmas met maatschappelijke behoeften, die natuurlijk al snel politieke behoeften zullen zijn, is

op dit moment volgens mij al veel te sterk. Universiteiten hebben amper nog gelden voor basis- of

theoretisch onderonderzoek. De zuivere wetenschap zou juist minder vervlochten moeten zijn met

maatschappelijke orintaties. Ik herhaal me: er is voor de wetenschapper in zijn werk maar n

orintatie en dat is wetenschappelijke correctheid in het meten en analyseren van de werkelijkheid. Ik

ben daarin een adept van Popper. In zijn vrije tijd kan de wetenschapper elke levensovertuiging volgen

die hem lief is. Hij zal natuurlijk zijn best moeten doen deze beide orintaties niet te verwarren. Helaas

lukt dat sommigen niet, met name niet als zij voor de media optreden.

Het verhaal van Hutton toont aan dat een onafhankelijke geleerde op basis van waarnemingen en

deducties analyses kan maken, die tot baanbrekende theorien kunnen leiden, zie de voorbeelden

van zijn theorien met betrekking tot de gesteentecyclus en de aarde als levend reuzenorganisme.

Ik zie hem als een lichtend voorbeeld: zelfstandig werkend, tegen de tijdgeest en het establishment

ingaand. Hutton wist dat hij het establishment met zijn religieuze en elitaire zekerheden en

betrokkenheden, en daarvan afgeleide machtstructuren, schoffeerde. En toch publiceerde hij zijn

theorien vanuit zijn eigen wetenschapsorintatie. Overigens is Holland, die kanttekeningen zet bij

de aarde als een superorganisme, ook een goed voorbeeld voor mij: geloof niet alles en check, check.

Ook nu zijn er politieke, economische en religieuze machtsstructuren elk met hun eigen mythen,

romantische strevingen en overtuigingen. Als de wetenschapper zich in de discussies mengt is zijn

orintatie, zie wat ik hiervoor daarover gezegd heb, van groot belang. Met deelname aan dergelijke

discussies is niets mis, zolang de wetenschapper wetenschappelijke procedures en methoden

gebruikt en zich niet laat benvloeden door zijn betrokkenheden bij maatschappelijke problemen in

zijn wetenschappelijk werk. Door het toepassen van wetenschappelijke procedures en methoden

ontstaat er een hoge mate van distantie. In de discussie met niet-wetenschappers en vooral met

betrokkenen is dit vaak moeilijk. Die verwachten antwoorden, vr of tgen, standpunten. De

wetenschapper mag de wetenschap niet verdraaien om deze mensen tegemoet te komen. Het lot

van de onderzoeker is het zoeken naar de waarheid achter de faade van betrokkenheden. Dat kan

alleen door zelf niet betrokken te worden en door objectief onderzoek. Dat geldt vooral binnen de

wetenschap zelf. Wetenschappers zouden vaker bezig moeten zijn met het doorprikken van

wetenschappelijke theorien en het falsificeren van hypothesen, vooral ook met die van henzelf. Dat

alles willen doen is volgens mij de enige waarachtige wetenschapsorintatie.

8

Betrokkenheid en Distantie

Al lezende lijkt het wel of onder betrokkenheid vooral emotie wordt verstaan en onder distantie

vooral rationeel handelen. Dit is natuurlijk te kort door de bocht. Bij elk menselijk handelen komen

beide aspecten aan bod. Dat blijkt ook uit het lezen van het boek. Het subjectieve en het objectieve

zijn meestal geen tegenpolen, maar spelen beide een rol in het handelen. Zij kunnen natuurlijk wel

tot tegengestelde analyses en oplossingen leiden.

De begrippen betrokkenheid en distantie worden in het boek zeer vaak gebruikt. Ik begrijp telkens de

specifieke betekenis van deze begrippen wel uit de context, maar wordt daardoor toch nogal vaak op

het verkeerde been gezet. Een voorbeeld heb ik reeds genoemd: in het verhaal over de Maalstroom

wordt de ene broer gegrepen door angst. Hij is zozeer betrokken bij het imminente gevaar dat hij zijn

rationele denken blokkeert. De andere broer blijft koel. Hij blijft zelfstandig, soeverein, denken en de

situatie met een goede orintatie en met voldoende distantie waarnemen. De betrokken-

geblokkeerde komt om, de distante-soevereine overleeft.

Als je er wat langer over na denkt dan zijn beide bij de situatie betrokken en beide zijn georinteerd

op de situatie. Beiden nemen distantie in acht, zij het op heel verschillende manieren. Hoe mooi dit

verhaal ook is, en hoe de positieve reactie

van de onderzoekende en handelende

broer mij ook aanspreekt, het hele

verhaal is een mythe en voldoet niet aan

wetenschappelijke voorwaarden. Het is

een goed voorbeeld van serendipiteit en

het zou aanleiding tot een mooie

hypothese of zelfs theorie kunnen

worden. De distantie zit in dit geval in de

houding van de onderzoekende broer. Hij

laat zich niet bezeten worden door angst

en blijft open staan voor eventuele

reddingsboeien, prima voor een

wetenschapper in spe.

De mythe van Poe over de Maalstroom, illustreert het spanningsveld tussen betrokkenheid en

distantie en hoe twee personen zeer verschillend op een situatie kunnen reageren. Dat wordt

duidelijk als je dit verhaal vergelijkt met dat van vb. Odysseus en de Sirenen. Daarbij wil Odysseus de

werkelijkheid ervaren. Hij weet dat hij betrokken wordt bij het gevaar, maar hij neemt zijn

voorzorgsmaatregelen om het experiment te overleven. Hij is een betrokken onderzoeker.

Betrokkenheid is een voorwaarde vooraf voor het rationeel onderzoeken van de werkelijkheid.

Betrokkenheid is een machtige factor, die mensen in beweging kan brengen. Voorbeelden zijn er te

over: fundamentalistische bewegingen, acties op de media zoals er mag geen kind/mens omkomen,

niet n of het besluit van de G7 om zich achter de doelstelling van maximaal 2 graden opwarming

te scharen. Dat krijg je met alleen distantie niet voor elkaar.

Ik vraag me af waarom Westbroek de mythe van de Maalstroom zo centraal stelt. Wil hij daarmee

een relatie leggen tussen de angst die mensen bevangt als gevolg van de klimaatverandering en zijn

het de distante klimaatwetenschappers, die op zoek zijn naar redding? En is de redding dan Earth

9

System Science? Ik weet het niet. Maar ik kom wel in een spagaat terecht: het zijn vooral de

klimaatwetenschappers, die alarm slaan en wel in steeds ernstiger bewoordingen. Zo veroorzaken zij

de angst voor de klimaatverandering, terecht of onterecht. Zo hebben zij ook draagvlak gecreerd

voor het programma Global Change. Uit de tekst leid ik af dat Westbroek het niet zo eens is met de

aanpak van Global Change. Mijn vraag is dan: Is Global Change de paniekerende broer van Earth

System Science?.

Dat zou zo maar kunnen. Westbroek heeft het voorbeeld van de Maalstroom niet voor niets

opgenomen. Hij is erg betrokken bij de wetenschappelijke orintatie op het gebied van de

klimaatwetenschap en ziet als enige duurzame uitweg onderzoek op het niveau van Earth System

Science . Ik ben het daar volledig mee eens. Zie wat ik daarover in het verdere zeg. Maar ik weet niet

of zijn betrokkenheid de nodige distantie in de weg staat voor het optuigen van het onderzoek naar

Earth System Science. Ik mis een uitwerking van de nodige paradigmas en een

onderzoeksprogramma. Ik zie dat in de huidige situatie als een grote hindernis, maar ik sta volledig

achter de uitdaging.

De hindernis is het gegeven dat Global Change kon en kan terugvallen op een simpele en

overtuigende boodschap uitgedragen door een leger van milieubewuste mensen. De boodschap is

duidelijk: de noodzaak van duurzaamheid, welke bedreigd wordt door de klimaatverandering. En

daarvoor is een duidelijke schuldige aangewezen. De CO2-uitstoot door de Westerse mens is

ontegenzeggelijk gecorreleerd met het CO2-gehalte in de lucht en er zijn volop tekenen van

klimaatverandering. Daarbij vertegenwoordigt Global Change een grote macht. Een macht die niet

gemakkelijk overwonnen kan worden, maar die m.i. wel ten goede aangewend zou kunnen worden.

Wellicht dat Westbroek er goed aan zou doen te proberen deze macht aan te wenden om zijn eigen

gelijk te halen.

Ik denk niet dat er een strijd moet worden aangegaan met het establishment achter Global Change.

Dat is een strijd die gezien de onderliggende belangen niet te winnen is. Deze strijd tast ook het

gezag van de wetenschap aan. Dat vind ik erg belangrijk. Earth System Science zal de betrokkenheid

moeten vergroten bij mensen, die bezig zijn met de oplossing van grote wereldproblemen, die door

menselijk handelen worden veroorzaakt. Tegelijkertijd zal de noodzaak om meer wetenschappelijk

onderzoek te doen naar de onderliggende oorzaken van deze problemen binnen de

wetenschappelijke wereld gepromoot moeten worden. Er dient meer distantie te komen in de

benadering van deze problemen door de wetenschap. Dit boek past daar goed in.

Dit boek wil de problemen met een iets grotere distantie bekijken. De distantie kan nog groter. Op

dit moment is CO2 op geen enkele manier de directe oorzaak van de grote, mondiale problemen

zoals vb. misoogsten, vluchtelingenstromen en oorlogen. Maar deze problemen zijn er natuurlijk wel,

en ze zijn bedreigend voor de mensheid. Ze komen in het boek niet aan de orde. In bijlage 2 wordt

gesteld dat de 6-de extinctiegolf op komst is, tenzij wij drastisch ingrijpen. Westhoek verwijst

hiernaar impliciet ook (blz. 297), als hij stelt dat het symbiotische wereldbeeld onverenigbaar is met

de kern van de huidige sociale orde.

Er zijn voor elk van deze mondiale problemen weer andere schuldigen aan te wijzen. Wat nodig is, is

dat er over de grote ecologische bedreigingen, waarvoor voor de mensheid geplaatst wordt, op een

integraal, wetenschappelijk niveau onderzoek gedaan wordt. Deze bedreigingen worden te weinig

10

benoemd, bijna niemand spreekt hierover, ook de wetenschap niet, ook in dit boek niet. Het lijkt wel

of er een taboe op rust, hetgeen natuurlijk in veel opzichten ook zo is. Dat taboe moet doorbroken

worden. Speel daar op in, benoem de oorzaken. Westbroek verwijst naar Lovelock die dramatische

rampen voorspelt met gigantische vluchtelingen stromen vanwege de overbevolking (blz. 289). Ik zie

wetenschappers als Gunerdsen, die al lang waarschuwen tegen de gevolgen van radioactiviteit door

kernrampen zoals vb. de massale sterfte in de Stille Oceaan en de sterk verhoogde lymfeklierkanker

bij kinderen in Japan en nabij de Westkust van Noord-Amerika en elders in de wereld. Werk deze en

dergelijke zaken verder uit en breng ze in verband met Earth System Science.

Belangrijk is natuurlijk het hoe? Kort samengevat is mijn advies: Straal het vertrouwen uit dat de

aarde een zelfregulerend organisme is, dat niet tgen de mensheid gericht is en dus geen bedreiging

voor de mensheid vormt, maar een veilige thuisbasis is. Overtuig mensen dat de relatie tussen de

mensheid en de aarde aan duurzaamheideisen moet voldoen, aan welke eisen n niet voldaan

wordt. Geef voorbeelden van hoe dat kan. Een voorbeeld is de circulaire economie beschreven in het

rapport aan de Club van Rome Blauwe Economie van Gunter Pauli. Stel de eendimensionale aanpak

van de opwarming door het accent vooral op de CO2-reductie te leggen aan de kaak. Maar overtuig

de politiek er ook van dat, om heel plausibele redenen, de CO2-reductie blijvend aangepakt moet

worden. Leg de nadruk op de noodzaak van de aanpak van de de klimaatverandering en vooral van

de de aanpak van de gevolgen hiervan op een bredere basis dan alleen CO2-reductie te baseren.

Voor de aanpak van de oorzaak en de gevolgen van de klimaatverandering is Earth System Science

noodzakelijk. Global Change is daarvan een onderdeel. Pleit er vervolgens voor om daarvoor een

aanzienlijk deel van de opbrengsten uit de emissierechten in te zetten.

Ik meen dat zo de betrokkenheid bij de aarde als thuisbasis voor de mensheid vergroot wordt en de

distantie in het wetenschappelijk werk wordt vergroot. Dit zal een hele klus worden, omdat er naast

onzekerheden, belangengroepen en wetenschappelijke en politieke organisaties ook taboes

doorbroken moeten worden. Ik geef verderop een voorbeeld van zo een taboe, het bij wet

vastgelegde verbod om over radioactiviteit en de gevolgen daarvan te spreken.

Wetenschap en Gezag

Een wetenschapper onderzoekt de werkelijkheid van de interacties tussen velerlei complexe

processen. Hij doet dit door theorievorming, al dan niet geholpen door nieuwe inzichten,verkregen

op basis van vb. serendipiteit, zoals Westbroek zegt, en door toetsing van hypothesen middels

onderzoek van de werkelijkheid. Het meten en bevragen speelt daarbij een belangrijke rol, evenals

het modelleren van onderdelen van die werkelijkheid. Er bestaan voor dit werk geen shortcuts.

Willekeurig zoeken is geen wetenschap, willekeurig modellen bouwen ook niet, ook al komen daar

soms politiek correcte antwoorden uit. Wetenschappelijk onderzoek is hard werk, dat in alle vrijheid

moet kunnen geschieden, zonder rekening te moeten houden met allerlei belangen en censuur. Daar

moet de wetenschap zich hard voor maken, lef tonen.

Helaas is de werkelijkheid vaak anders dan deze leer. Op dit moment wordt het vb. zowel in

Japan als de VS verboden onderzoek te doen naar radioactiviteit als gevolg van de kernramp in

Fukushima of hierover te publiceren. Een ander voorbeeld, waarin betrokkenheden een belangrijke

11

rol spelen is de huidige klimaatdiscussie. Zie verderop enige opmerkingen over het klimaatpanel van

het IPCC. De aarde lijkt op te warmen en de concentratie van CO2 in de atmosfeer is sinds het begin

van de industrile revolutie drastisch gestegen. CO2 is een broeikasgas, dus is het verband snel

gelegd. Maar is daardoor CO2 ook de meest significante factor in de opwarming? Kan deze conclusie

de toets van de wetenschappelijke kritiek doorstaan? Kan een wetenschapper met de juiste

orintatie, zie voorgaande, deze conclusie delen? Zou Hutton dat ook gedaan hebben?

Westbroek spreekt over het gezag van de wetenschap. Wetenschappelijk gezag vind ik extreem

belangrijk. Als resultaten van onderzoek, dat de toets van de kritiek niet kan doorstaan, met de vlag

der wetenschap bedekt worden dan is dat nadelig voor de hele wetenschap. Niet altijd is er opzet in

het spel, maar ook dan is er reputatieschade. Als voorbeeld noem ik het onderzoek van het IPCC naar

de klimaatverandering, omdat ik hier een aanknopingspunt zie voor Earth System Science en ook

omdat ik vrees dat er een grote gevaar is voor reputatieschade voor de VN. Om met het laatste te

beginnen: als CO2 niet de significante oorzaak zou blijken te zijn van de opwarming, hetgeen ik niet

uitgesloten acht, dan verandert het klimaat toch, ondanks alle CO2-reductie. Welk krediet heeft de

VN dan nog om draagvlak te krijgen om de nodige maatregelen voor de aanpak van de door de

klimaatverandering veroorzaakte problemen door te voeren? Het gezag van de wetenschap, die dit

programma heeft ondersteund en toegedekt, zal ook een grote knauw krijgen. Ik zie hier een kans

voor Earth System Science om zich te profileren door het klimaatprobleem te koppelen aan de

noodzaak van symbiose met de aarde. Als er een goede symbiose is, dan is er ook geen

klimaatprobleem, tenminste geen door mensen veroorzaakt probleem. In het boek wordt impliciet

kritiek geuit op de korte termijn van Global Change. Deze kritiek had beter onderbouwd kunnen en

moeten worden.

Ik constateer dat Westbroek niet meedoet aan de verguizing van andersdenkende wetenschappers,

prima. Ik vind echter wel dat meer ruimte moet worden gegeven aan andersdenkende thesten,

desten, intelligent designers etc. dan Westbroek toe laat.Deze mensen hebben een andere visie,

orintatie, op het ontstaan en de ontwikkeling van de aarde. Dat hebben religies en animistische

samenlevingen ook. Ik kan niet aan de indruk ontkomen dat er veel objectieve waarheid in deze

subjectieve benaderingen steekt. Wellicht dat de waarheid een samenstelling van al deze visies en

orintaties is. De geschiedenis heeft ons ook duidelijk gemaakt dat er veel onwaarheid bleek te

zitten in de theorien van objectieve wetenschap. Ik vind dat het gezag van de wetenschap niet

vergroot wordt door het afbranden van mensen, die een andere overtuiging hebben. In het boek

wordt gewezen op het werk van miljoenen integere wetenschappers. Dat is zo. Maar ook binnen

religies zijn miljoenen mensen bezig met analyse van heilige geschriften.

Eigenlijk een vreemd woord: wetenschap, die gaat over het niet-weten. Wetenschap is zoekend

naar inzicht en kennis, wetend dat deze altijd beperkt zal zijn. Zo is het ook met gezag.

Wetenschappers hebben meestal op sociaaleconomisch of politiek gebied weinig macht . Zij

ontlenen hun gezag binnen de wetenschap aan hun theorien en hypotheses en buiten de

wetenschap aan hun boodschap. Maar dat is voor religieuze leiders niet anders. Op zich hoeft dat

geen probleem te zijn, maar als men van rol wisselt dan kan dat desastreus zijn. De geschiedenis

geeft hier veel voorbeelden van.

Klimaatpanel van het IPCC

12

Het klimaat is een extreem complex systeem. Ik vraag me al heel lang af welk onderzoek de gevolgen

van een hogere CO2-concentratie heeft geanalyseerd. Ik vraag me ook af waarom er zoveel

onenigheid is over de conclusie dat CO2 de grootste boosdoener is voor de opwarming. De

onenigheid spitst zich toe op een verschil in opvatting van onderzoekers van het IPCC en vele vrije

onderzoekers. Deze laatsten hebben in mijn ogen toch ook vaak een goede wetenschapsorintatie, in

veel gevallen dan toch. Ik zie dan ook niet in waarom deze als criticasters soms als bijna criminelen

weggezet worden.

Met het vinden van een antwoord op de eerste vraag ben ik al meer dan vijftien jaar bezig. Ik heb

geen enkel onderzoek kunnen vinden dat voor mij overtuigend aantoont dat CO2 de meest

significante boosdoener is voor de opwarming. Zie mijn notitie CO2 en Opwarming, 2009 dat ik via

Scribd heb gepubliceerd. Wel zie ik onderzoek, dat verwijst naar het effect van een snelle

verandering in het CO2-gehalte in de atmosfeer. De biosfeer zou zich daar niet snel genoeg bij

kunnen aanpassen met uitsterven van soorten als gevolg. Zie Bijlage 2. Met de kennis van het boek

kan ik me daar wel wat bij voorstellen. Dus naast de opwarming zou de snelle verandering van het

CO2-gehalte de 6-de extinctiegolf kunnen versterken.

Het antwoord op de tweede vraag lijkt eenvoudiger. Dat het IPCC met veel stelligheid beweert dat de

Westerse Mens verantwoordelijk is voor de opwarming van de aarde, meer specifiek door de extra

uitstoot van CO2 sinds het begin van de industrile revolutie, is een opdracht van de VN in 1988. De

VN legde dit standpunt in 1988 vast in een besluit dat door bijna alle landen werd ondertekend.

Tegelijkertijd werd aan het IPCC de opdracht gegeven dit wetenschappelijk te onderbouwen en met

maatregelen te komen om de CO2 uitstoot te beperken. De westerse landen zouden de kosten van

het onderzoek en van de gevolgen van de opwarming betalen. Het vervolg is duidelijk. Eerst

tekenden de meeste landen, ook Nederland, een dergelijke conventie en vervolgens tekenden ook

hun nationale wetenschappelijke associaties. De teksten hiervoor werden door het IPCC opgesteld,

zodat deze praktisch eensluidend zijn. Deze teksten zijn op internet te vinden. Op deze basis werden

de wetenschappelijke programmas onder de regie van het IPCC bepaald. Het zal duidelijk zijn dat de

onderzoeksspiraal hierdoor werd benvloed in de richting van het onderbouwen van een standpunt,

dat politiek breed werd gedragen. Op eenzelfde manier werden de besluiten over de emissierechten

genomen. Iedereen kan dit alles controleren. Dat zouden ook alle betrokken wetenschappers

moeten doen. Ik heb vele honderden rapporten gescand op zoek naar onderbouwing van de

wetenschappelijke correctheid van de uitgangspunten van de VN. Ik heb tot nu toe geen overtuigend

bewijs gevonden. Het valt me op dat er praktisch geen onderzoek naar de relatie tussen CO2-uitstoot

en opwarming gedaan wordt, althans ik kan de rapporten daarover niet vinden. De relatie, of liever

de stelling dat CO2 de oorzaak van de opwarming is, wordt voornamelijk middels bewijs in het

ongerijmde onderbouwd.

Ik kan best begrijpen dat wetenschappers zich voor het klimaatonderzoek eind vorige eeuw en vooral

ook na 1988 in grote getale hebben aangemeld, omdat ze betrokken waren bij de problematiek van

een duurzame aarde. Ook Westbroek deed daar enthousiast aan mee. Er kwam veel geld voor

onderzoek naar het klimaat. Maar voor vrij wetenschappelijk onderzoek vb. op het gebied van Earth

System Science kwam er steeds minder geld. Er is op het gebied van klimaatonderzoek zeer veel

werk verzet en er moet nog veel werk verzet worden. Het is een zeer complex geheel, waar nog veel

kennislacunes aanwezig zijn. Deze klimaatwetenschappers kunnen niet aangesproken worden op de

onderzoeksagenda voor dit onderzoek. Het wetenschappelijke programma was niet hun primaire

13

verantwoordelijkheid. Dat was het echter wel voor de wetenschappelijke associaties denktanks!

Earth System Science is zo een lacune, waar deze associaties meer aandacht aan hadden moeten

besteden.

In mei 2015 besloot de G7 tot een aanscherping van de doelstelling van de VN uit 1988 door met een

kwantitatieve doelstelling van maximaal 2 graden opwarming te komen. Dit is in lijn met de recente

rapporten van het IPCC o.a. Climate change, Synthesis Report Summary for Policymaker, 2014:

http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/syr/AR5_SYR_FINAL_SPM.pdf Meer algemene

informatie is te vinden op de site http://www.ipcc.ch/ . Dat jaar zullen er in Parijs weer belangrijke

besluiten genomen moeten worden om de nodige maatregelen vast te leggen in lijn met deze

doelstellingen. Ik herhaal nogmaals: ik heb geen problemen met de doelstellingen, daar sta ik achter,

maar wel met de opdracht aan de wetenschap om dit te onderbouwen.

De controverse tussen dat het formele standpunt van het IPCC en vele kritische wetenschappers ligt

in het voorgaande besloten. Ik vind ook dat de CO2 uitstoot sterk verminderd moet worden en ik

hoop dat de opwarming van de aarde maximaal 2 graden zal bedragen. Daar zijn heel wat valide

argumenten voor aan te dragen. Die doelstellingen en streefwaarden zijn alleszins gerechtvaardigd

en ondersteun ik. Ik onderken daarin een hoge mate van betrokkenheid bij beleidsmensen, prima. Of

dat haalbare doelstellingen zijn is zelfs niet het meest relevant. Belangrijk is dat er mondiaal

gestreefd wordt om het negatieve effect van menselijk handelen op het klimaat te beperken. Maar

vraag niet van de wetenschap om te bewijzen dat dit een correct wetenschappelijk standpunt is. Het

is bij de huidige stand van de wetenschap onmogelijk om aan te tonen dat een beperking van CO2

met x procent de opwarming tot y graden zal beperken. Hetzelfde geldt eigenlijk ook voor de vraag

wie de schuldige is van de klimaatverandering.

De aandrang van het IPCC om de doelstellingen juridisch te verankeren, hetgeen in de besluiten van

de G7 in mei jl. reeds is gedaan, roept vragen op. Landen te verplichten om de nodige maatregelen te

nemen is n ding, wetenschappers juridisch aansprakelijk stellen als zij andere opvattingen hebben

is niet acceptabel. Afgaande op wat ik in Japan en de VS zie vrees ik dat dit snel zal gebeuren. Dan

worden klimaatwetenschappers, die het niet eens zijn met de standpunten van het IPCC, criminelen.

Men zij gewaarschuwd. Zie bijlage 3 waarin de cyclus van hoe de overheid om gaat met kritiek

beschreven wordt aan de hand van de kernramp in Fukushima.

Dit alles laat echter onverlet dat de

aanpak van Global Change tot een

CO2-reductie zal leiden en dat is op

zich winst. Merkel heeft de G7

ervan weten te overtuigen het

klimaatprobleem serieus te nemen.

Als zij er ook in slaagt de

kernenergie terug te dringen, wat zij

in Duitsland al heeft gedaan, dan

gaat het de goede richting op met

de energievoorziening. Het klimaat

in toom houden is voor mij echter

een andere zaak. Ik zie hierin een

14

zekere mate van menselijke hybris. Het is nog maar de vraag of de mensheid de power heeft de

klimaatverandering tegen te gaan. Het tegengaan van het uitsterven van soorten door menselijk

handelen, lijkt me een meer haalbare zaak. Binnen het kader van het IPCC is er momenteel al zoveel

wetenschappelijke kennis en inzicht vergaard en zoveel politieke macht, dat hier een goed beginpunt

zou kunnen liggen voor een mondiale aanpak van dit probleem. Earth System Science zou daar een

voet tussen de deur moeten krijgen, om op een meer structureel niveau de eerder genoemde

mondiale problemen aan te pakken.

Systemen en Schemas De complexiteit van het systeem aarde wordt door Westbroek toegelicht aan een tweetal

voorbeelden: kalk en zuurstof, twee elementen die over de hele wereld wijdverbreid voorkomen

en waar we heel vertrouwd mee zijn, die we gewoon vinden. Hun ontstaansgeschiedenis is echter

alle behalve gewoon. Deze is zeer complex en is bepalend geweest voor alle leven op aarde. Levende

organismen zijn onwaarschijnlijk gecompliceerd en kunnen alleen bestaan en zich voortplanten als er

aan zeer specifieke omstandigheden voldaan wordt. Westbroek weet deze complexe zaken in

eenvoudige schemas voor te stellen. Ik verwijs daarbij naar de schemas op blz. 49, 86, 145,151,

153,169, 177,179, 200, 201, 215, 221. De verleiding is groot om hierop in te gaan, maar dat gaat deze

beperkte reactie op het boek ver te buiten. Ik wil toch n uitzondering maken. De koolstofcyclus

wordt in de schemas op blz. 145 en 153 toegelicht. Deze laten zien hoe koolstof, de basis voor alle

leven, door subductie naar de diepe aardlagen wordt afgevoerd en door vulkanische werking weer

aan de oppervlakte komt. Westbroek beschrijft deze cyclus, welke ongeveer 300 miljoen jaar duurt.

Als je dat tot je laat doordringen besef je hoe nietig de biosfeer is, en tegelijk zo belangrijk voor alle

leven, vooral ook voor de mensheid. In bijlage 4 wordt de omvang van de koolstofreservoirs gegeven.

Ik hou van schemas en denkmodellen, maar ik ontmoet weinig mensen, en ook weinig

wetenschappers, die dat ook zo vinden. Alleen al daarom voel ik me met Westbroek verwant. Ik

vraag me af of de complexiteit van de natuur en van het menselijk denken en -gedrag ooit zodanig

gepresenteerd kan worden in tekst of beeld dat een significant deel van de mensheid dit kan

bevatten. Schemas zijn daarvoor erg geschikt, maar ik betwijfel of hiermee een breed draagvlak

verkregen kan worden voor de nodige acties om een duurzame relatie tussen de mensheid en de

aarde te bewerkstelligen. De schemas en denkmodellen voor Earth System Science zullen niet

eenvoudiger zijn dan de in het boek getoonde, eerder meer complex. Deze twijfel is voor mij echter

geen rem om het te proberen en voor Westbroek duidelijk ook niet. Dit boek heeft me alleen al

daarom geboeid.

Het boek roept bij mij een beeld op van blijf over alles verwonderd. Durf vrij te denken en blijf je

openstellen voor de werkelijkheid. Ik ben het met dat alles volledig eens. Om greep te krijgen op de

complexiteit van de werkelijkheid maak ik vaak schemas en denkmodellen. Als ik tussen de regels

door het boek lees dan begrijp ik daaruit dat de complexiteit van de klimaatverandering door de

meeste klimaatwetenschappers te sterk wordt vereenvoudigd, binnen te enge systeemgrenzen, en

dat bovendien de tijdbasis van enige eeuwen, soms zelfs decennia, veel te kort is. Kijkend naar de

genoemde schemas is dat natuurlijk ook zo. Uitgaand van een mensenleven is de tijdbasis van de

15

genoemde schemas onwerkelijk. Veel mensen zullen denken heel interessant, maar wat kunnen we

daarmee voor onze eigen toekomst?.

Ik zou de schemas toelichten vanuit een weetal tijdschalen. Enerzijds zou ik de huidige

ontwikkelingen, zoals de klimaatwetenschappers van Global Change dit bestuderen, in het bredere,

grotere, langere perspectief plaatsen van de geologische tijdschaal. Anderzijds zou ik de

gepresenteerde denkschemas in het boek aanvullen met processen, die op de menselijke maat zijn

toegesneden door voorbeelden te geven van hun werking in de huidige tijd. Een voorbeeld is de al

genoemde 6-de extinctie. Een ander voorbeeld is de snelle verandering in het CO2-gehalte. Het

schema op blz. 221 geeft een voorbeeld van hoe dit in de ruimtetijd aangegeven kan worden. Dat

zou ik verder uitwerken. Over het plaatsen van de huidige ontwikkelingen in een breder perspectief

is veel literatuur te vinden. Over het bestuderen van geologische processen met een menselijke

maatstaf en het toepassen op de huidige tijd ken ik minder onderzoek.

Processen die op een geologische tijdschaal beschreven worden zijn redelijk goed gekend, maar

kunnen geen betrouwbare uitspraken doen op het niveau van een tijdshorizon van enige eeuwen.

Het gedetailleerd beschrijven van alle processen op het gebied van de wisselwerkingen uit vb. het

schema op blz. 200, dat gaat over de wisselwerking tussen de verschillende sferen en de

energiestromen vanuit de zon en de aarde, is door onvoldoende inzicht en kennis op dit moment

onmogelijk. Dit ondanks dat er veel onderzoek is gedaan naar de wisselwerking tussen de biosfeer en

atmosfeer en ten dele ook de hydrosfeer en de geosfeer. Als gevolg kunnen er op deze basis geen

betrouwbare voorspellingen op de korte termijn van enige eeuwen gedaan worden.

Global Change tracht dit wel te doen door o.a. gebruik te maken van klimaatmodellen. Deze zijn

echter niet beter dan het inzicht en de kennis, die er ingestopt worden. Zie verderop onder

Modellen. Het voordeel dat er bij modellen altijd concrete uitkomsten zijn wordt soms teniet

gedaan door de onbetrouwbaarheid en/of de enorme bandbreedtes van die uitkomsten. Terecht

wordt dit tekort van klimaatmodellen door veel wetenschappers bekritiseerd.

Westbroek ziet Earth System Science als een samenhangend systeem met tijdshorizon, welke veel

verder weg ligt dan bij Global Change. Dit alles moet nog verder worden uitgewerkt in paradigmas

en theorien als basis voor concreet onderzoek, afgeleid uit de vb. een denkschema als op blz. 200. Ik

lees echter nergens op welke wijze Earth System Science deze denkschemas uit gaat werken.

Ik meen dat alleen met een concrete uitwerking inzicht in het werkgebied en de werking van Earth

System Science verkregen kan worden. Ik zou me voor kunnen stellen dat er door belangrijke

wetenschappers een overzicht gemaakt wordt van bedreigingen voor de mensheid en de aarde,

inzichten in symbiose en voorstellen voor onderzoek. In feite zegt Westbroek dat ook en hij noemt in

het boek een aantal van hen. Ik denk dat alleen op deze wijze een overtuigend verhaal over de

noodzaak van Earth System Science en het verschil met Global change opgesteld kan worden.

Wellicht dat op basis daarvan belangrijke wetenschappers gezamenlijk een statement over het

symbiotische wereldbeeld zouden kunnen afgeven, waardoor Earth System Science op de

onderzoeksagenda kan komen. .

16

Het symbiotische wereldbeeld

Westbroek noemt de nieuwe visie op de geologische betekenis van leven de grootste

verworvenheid van Earth System Science. Ik zou liever spreken van inzicht, omdat de verworvenheid

nog bevochten moet worden. Het leven, de biosfeer, benvloed de andere sferen: geosfeer,

atmosfeer en de hydrosfeer. Westbroek verwijst naar de Russische geleerde Andrei Lapo die het ooit

zo formuleerde: Vrijwel al het materiaal dat die levenloze sferen uitmaakt is vele malen de

metabolische netwerken van de levende systemen, de biosfeer, gepasseerd en erdoor

getransformeerd. In het symbiotisch wereldbeeld wordt het leven gezien als een geologische

kracht. Het symbiotische wereldbeeld wordt beschreven vanuit de geologie, biologie, natuurkunde,

de klimaatwetenschappen etc. Deze wetenschappen werken samen bij het verklaren van de

ontstaansgeschiedenis van het leven op aarde en van de huidige ontwikkeling en binnen de biosfeer.

De complexiteit van het symbiotische wereldbeeld en de

werkwijze van Earth System Science gaat het

bevattingsvermogen van de meeste mensen te boven. Als

voorbeeld van een onderdeel van dit wereldbeeld en van de

werkwijze van Earth System Science werkt Westbroek het

voorbeeld van het ontstaan van de atmosfeer uit, de

luchtologie. Hij verwijst daarbij naar het onderzoek van

Holland, die de samenstelling van de atmosfeer vanaf het

ontstaan van de aarde onderzocht. Gedurende de eerste

paar miljard jaar was er geen zuurstof in de atmosfeer, wel

veel waterstofgas en koolzuur. Deze ingredinten waren

voldoende voor het creren van leven en het produceren

van biomassa. Er werd op zeer bescheiden schaal zuurstof

geproduceerd door bacterin, die de zonnewarmte

gebruikten voor het versnellen van het aanmaken van

biomassa. Ongeveer 2500 miljoen jaar geleden werd zuurstof in grotere hoeveelheden gevormd door

fotosynthese (blz. 201). Dit resulteerde relatief kort daarna in het Great Oxigen Event, waarna het

zuurstofgehalte gestaag steeg tot ongeveer een tiende van de huidige waarde. Daarna bleef het bijna

een miljard zo tot het zuurstofgehalte steeg tot ongeveer de huidige waarde. Er deden zich een paar

pieken voor tot maximaal ongeveer 35%. Er lijkt een relatie te zijn tussen de omvang van de

biomassa en de hoeveelheid zuurstof in de atmosfeer. Ik lees in de literatuur ook dat de biomassa

van de aarde door het hogere CO2-gehalte in de laatste eeuw met een derde is gestegen. Veel is nog

onbekend. Zo vraag ik me af waarom het zuurstofgehalte gedurende een miljard jaar ongeveer gelijk

bleef. Welke processen zorgden voor dit evenwicht?

Westbroek beschrijft de koppeling tussen de biologische cyclus en de geologische cyclus voor de

organische koolstof en zuurstof. De ene cyclus verloop zeer snel, in de orde van dagen/jaren, de

andere zeer langzaam in de orde van ongeveer 300miljoen jaar. In de biologische cyclus gaat zeer

veel stof om, maar de totale biomassa is relatief klein. In de geologische cyclus zijn de reservoirs van

biomassa zeer groot. Hoe de koppelingen tussen deze cycli gestalte krijgt en hoe de uitwerking

hiervan op het klimaat uitpakt is nog onbekend. In de huidige tijd lijkt er een snelle opwarming plaats

te vinden. Dit kan evenwichten tussen beide cycli verstoren. Een vraag is of het evenwicht tussen

CO2 en zuurstof, beide korte cycli, door de opwarming van de oceanen en door de dooi van de

permafrost, beide cycli van langere duur, wordt verstoord en wat daarvan dan weer de gevolgen zijn.

17

Westbroek beschrijft de enorme biologische aanpassingen, die nodig waren om in een zuurstofrijke

atmosfeer te kunnen overleven. Zuurstof levert energie, maar het is ook een radicaal, die atomen

kapot maakt en kanker veroorzaakt. Op zeer ingenieuze wijze hebben cellen zich weten aan te

passen en hebben levende wezens zich aangepast aan het leven met gif. Zuurstof is slechts n

element waaraan het leven zich moest aanpassen, ook CO2 is zon element en er zijn nog zo veel

andere elementen. Westbroek verzucht: De wetenschap bevindt zich nog in de ijzertijd. Ja, en toch

probeert hij een zo goed mogelijke state of the art te maken. Chapeau! De vraag is hiervoor al

gesteld: is deze state of the art, dit boek, voldoende om Earth System Science van de grond te

krijgen?

Waarschijnlijk niet. Westbroek legt uit dat de voorbeelden van kalk en zuurstof slechts

aangrijppunten zijn om de complexiteit van de ontstaansgeschiedenis van het leven te presenteren.

Het grotere verhaal en de samenhangen zijn nog onbekend. Er zou een opvolger moeten komen voor

de Theory of the Earth van James Hutton. Hij suggereert ook dat die er aan zit te komen, maar geeft

hieraan geen invulling of kan hieraan geen invulling geven. Dick Holland zou vragen om meer

wetenschappelijk bewijs. Ik meen dat er een, nog onvoorziene, doorbraak moet komen die de

onderliggende theorie van Earth System Science ondersteunt. In mijn laatste paragraaf ga ik daar

verder op in.

Het boek lezende krijg ik de indruk dat Westbroek steeds weer suggereert dat de aarde functioneert

als een organisme, een soort superorganisme. Ontwikkelingen gaan steeds in de richting van een

hoger niveau van organisatie. Westbroek suggereert dat de aarde ook een soort van geheugen en

wellicht zelfs een bewustzijn heeft. Na een globale ramp herstelt de aarde snel. Er blijven voor mij

nog veel vragen onbeantwoord. Welk onderzoek staaft dit verhaal? Er zijn wel verwijzingen naar

uitspaken van enkele wetenschappers, maar het geheel lijkt me erg esoterisch. Het verhaal spreekt

me aan, maar op de schaal van mythe en werkelijkheid ligt het zwaartepunt voor mij nog te dicht bij

de mythe. Daar moet wat aan gedaan worden! Er moet een harde hypothese geformuleerd worden,

of liever nog een theorie, die Earth System Science op de kaart zet en die mensen aanspreekt.

Westbroek spreekt zich nogal fel uit tegen het huidige accent in het klimaatonderzoek op het niveau

van Global Change. Hij noemt dit een zachte wetenschap, die erg politiek bepaald is en veel

vooringenomenheid bevat. Ik lees op internet meer van dergelijke opinies van vooraanstaande

wetenschappers. Er zit weliswaar veel fundamenteel onderzoek op velerlei terrein achter Global

Change, maar de uitzonderlijke, sexy, politiek correcte zaken krijgen in de media de aandacht. Voor

mij is de belangrijkste vraag natuurlijk: is het hele verhaal waar? Voor wetenschappers zal de

belangrijkste vraag zijn: wat zijn de paradigmas van een symbiotisch wereldbeeld? Er zouden op zijn

minst wetenschappelijk verantwoorde uitspraken moeten zijn die verwijzen naar de noodzaak van

een hoger integratieniveau voor het klimaatonderzoek. De systeemgrenzen voor dit onderzoek naar

een symbiotisch wereldbeeld moeten ruimer getrokken worden. Daar spreekt Westbroek zich echter

niet over uit. Maar zonder dergelijke wetenschappelijke ondersteuning lijkt het me onmogelijk dat

Earth System Science van de grond komt. De Global Change aanhangers zullen zijn opvattingen als

een mythe neersabelen of op zijn minst wijzen op de noodzaak van snel handelen.

18

Mythen en Werkelijkheid

Westbroek verbindt wetenschap met de werkelijkheid. Hij stelt dat het meten van/aan de

werkelijkheid essentieel is. De werkelijkheid is een maatstaf voor elke onderzoeker. Toch gebruikt

Westbroek een mythe om een belangrijk punt te ondersteunen: het gedrag van mensen kan sterk

verschillen afhankelijk van of zij de werkelijkheid subjectief of objectief ervaren, of zij betrokken zijn

of een voldoende mate van distantie hebben. De werkelijkheid lijkt er voor beiden anders uit te

zien. Het boek lezend bleek voor mij dat de werkelijkheid vaak veel ingenieuzer is dan ik eerder had

gedacht. Ik begreep ook dat er in mythen veel waarheid kan schuilen, dat mythen de werkelijkheid

vaak kort en bondig samenvatten. Veel mythen gaan over het leven over duurzaam omgaan, over

waarden ed. Ik ben dus minder bang van mythes, of van grote verhalen dan Westbroek.

De beschrijving van het ontstaan van de kalkrotsen en verderop in het boek van de samenstelling van

de atmosfeer is boeiend en toont aan dat de aarde veel complexer in elkaar steekt dan veruit de

meeste mensen, en ik ook, denken. De ontwikkeling van de biologische processen rondom kalk en

zuurstof is enerzijds onvoorstelbaar complex en anderzijds zijn deze processen zo reel dat

onderdelen daarvan in ons eigen lichaam terug te vinden zijn. In feite is de hele biologie

onwaarschijnlijk complex, dat toont Westbroek goed aan. En dan is ons huidige inzicht, zo stelt hij,

waarschijnlijk nog maar zeer beperkt. De koppeling van de biologische sfeer met de andere sferen,

de voorstelling van de aarde als een superorganisme, de rol van de aarde in het civilisatieproces, dat

alles ligt voor mij op het raakvlak van wetenschap en mythe. Het zijn onderwerpen die nader

onderzoek vereisen, onderzoek om de werkelijkheid in de mythe te ontdekken.

Het kalkverhaal zie ik als een wetenschappelijk expos voor leken, waaronder ik mijzelf schaar. Er

zullen weinig wetenschappers zijn die een beter verhaal kunnen houden dan Westbroek. In dit

verhaal zijn verschillende theorien verwerkt, die allemaal getoetst zijn. Op de schaal van mythe-

wetenschap zou ik dat verhaal op de schaal van de wetenschap leggen. Toch is wetenschap nooit

zeker weten, dat zegt Westbroek zelf ook. Onderzoek van o.a. het Max Planck Instituut heeft

onlangs aangetoond dat eencellige eukaryotieten pas een miljard jaar later op de aarde zijn

verschenen, dan veel wetenschappers eerder dachten. Zie bijlage 5. Als ik het goed begrijp stemt het

boek overeen met deze bevinding. Hieruit blijkt dat tijdrekeningen soms aangepast moeten worden.

Men kan en moet ook bij de wetenschap altijd vragen blijven stellen. Als leek vraag ik me af hoe kalk

ouder dan 2700 miljoen jaar (blz 49) is ontstaan. Rond die tijd moet er op de aarde al een gigantische

hoeveelheid kalk aanwezig zijn geweest. Grofweg evenveel als nu, als het een cyclisch proces is. Is al

die kalk door biologische processen ontstaan of was die kalk al in de samenstelling van het magma

aanwezig? Of is het op andere wijze gevormd? Hoe is die kalk vervolgens in het zeewater terecht

gekomen? Ik vraag me ook af hoe prokaryotieten, zoals bacterin, zoveel kalk konden aanmaken?

Behoren de korsten en dumpers tot deze prokaryotieten? Zo kan ik als leek meer vragen stellen dan

een wetenschapper kan beantwoorden. Daardoor is de wetenschap nog geen mythe, integendeel! Ik

heb geen problemen met de hypothese dat de aarde een superorganisme is en een bewustzijn heeft.

Ik zou graag onderzoek zien gericht op het toetsen van deze hypothese. Zolang dat niet gedaan is zou

ik, met mijn beperkte kennis en inzicht, een dergelijke hypothese op de schaal van de mythe leggen.

Gezien de reikwijdte van deze hypothese denk ik dat er gericht onderzoek moet zijn naar de basis

waarop deze hypothese rust. Zoals de distante broer de wet van Archimedes herontdekte, zo zou

Earth System Science onderliggende wetten, die de ontwikkeling van de aarde bepalen moeten

ontdekken.

19

Voor mij was het voorbeeld van de luchtologie zeer interessant. Ik had me nooit beseft dat er

ongelofelijk ingewikkelde biologische constructies nodig zijn om met zuurstof te leven. Als techneut

geniet ik van de inventiviteit van de natuur en van de technische adaptaties. Dit wordt in het boek

prachtig beschreven. De eerste zuurstof, een basiselement voor bijna alle dierlijk leven, is

geproduceerd door cyanobacterin 300 miljoen jaar voor GOE. Deze zuurstof werd middels

fotosynthese uit biomassa en zonne-energie geproduceerd. Er waren vele emergenties en evoluties

nodig om dit te bereiken. De biosfeer is een zeer complex geheel van organismen, die alle op elkaar

reageren en grotendeels ook van elkaar afhankelijk zijn. De voorbeelden van kalk en zuurstof tonen

aan dat de werkelijkheid complexer is dan men zich kan voorstellen. Dit betekent dat we moeten

oppassen met ingrijpen in de natuur.

Onze leefwereld wordt sterk bepaald door CO2 en zuurstof. Het klimaat verandert. Dit wordt als een

bedreiging gezien. Er wordt een directe relatie tussen deze elementen gelegd. Maar er zijn zo veel

modellen denkbaar die relatie tussen CO2 en zuurstof bepalen. Op blz. 153 wordt hiervan een idee

gegeven. We zien dat CO2 en zuurstof slechts kleine reservoirs in de atmosfeer zijn vergeleken bij

grote reservoirs van gebonden zuurstof en kalk in de litho- en hydrosfeer. Ik vraag me af hoe al die

zuurstof in die grote reservoirs ontstaan is. Hoe is al dat H2O, water, ontstaan? Dat verhaal moet

even spannend zijn als het kalkverhaal. Wat is het netto effect van de opwarming op de productie

van CO2 en zuurstof? Komt er een spiraal van meer CO2 en meer zuurstof?

Ik lees vele verhalen over de klimaatverandering en waar dat aan zou kunnen liggen. Maar er

komen steeds meer vragen. Het is voor mij niet goed mogelijk mythe van werkelijkheid te

onderscheiden. Opvattingen en theorien veranderen in rap tempo. Een voorbeeld: de aarde zou

afkoelen, een ijstijd was denkbaar, nu warmt hij op wellicht met wel 6 graden door een overmaat aan

CO2. Een opwarming van 2 graden veroorzaakt significante, onomkeerbare veranderingen in de

biosfeer. Nu is 2 graden een absolute grens, waarboven een onomkoombare ramp dreigt. Anderen

spreken weer van andere rampen. Een 6-de extinctiegolf zou al begonnen zijn. Maar zij verbinden

deze met heel andere zaken dan CO2 vb. het vernietigen van ecosystemen, vervuiling o.a.

radioactiviteit, oorlogen en migratiestromen en, ja ook, met CO2. Weer anderen stellen dat dat alles

minder ligt aan de grootte van het CO2-gehalte maar aan de snelheid, waarmee dit gehalte

verandert. De biosfeer zou zich daaraan niet snel genoeg kunnen aanpassen. Al deze uitspraken zijn

wetenschappelijk onderbouwd. Telkens weer worden theorien onderuitgehaald, bleken zij ten

dele een mythe te zijn. Daar is niets mis mee. Zo werkt de wetenschap, zo worden we steeds wijzer.

Natuurlijk denken sommige belangengroepen daar anders over. Die hechten vaak erg aan oude

waarden en normen.

Met betrekking tot het geheugen van de aarde

stel ik me de vraag: Zouden bepaalde bacterin

een mondiale ramp, die (bijna) alle leven

verwoest, kunnen overleven weer snel kunnen

emergeren en evolueren naar vroeger bestaande

organismen. Of is de bouwtekening van deze

organismen op kwantumniveau vastgelegd ? Of

zit ik er helemaal naast en wordt het geheugen

van de aarde op een ander niveau gerealiseerd?

Het is allemaal nieuwe materie voor mij en het

20

lijken mythes, terwijl ik zo benieuwd ben naar de werkelijkheid.

Modellen

Westbroek duidt op de noodzaak van modellen om de complexe materie van de biologische

ontwikkeling, de klimaatverandering en de wisselwerking daartussen enigszins te ordenen en de

gevolgen van veranderingen in de waarden van variabelen en cofficinten door te kunnen rekenen.

Ik heb in mijn werk, nu weer lang geleden, veel met verkeers- en vervoersmodellen gewerkt. Daarbij

zijn twee totaal verschillende zaken aan de orde: de modellering van de relaties en de variabelen

(het maken van het model van de werkelijkheid) en de inschatting van beginwaarden, de waarden

van variabelen, cofficinten en parameters (het kalibreren en doorrekenen van het model). Het

eerste vereist het inzicht van in dit geval klimaatwetenschappers, het tweede de kunde van

modellenbouwers, vaak wiskundigen. Het eerste heeft te maken met het meten van/aan de

werkelijkheid. Het tweede kan het goed doen zonder een werkelijkheid. Als voorbeeld uit de wereld

van het verkeer: de geluidsoverlast van het verkeer voor bewoners in de buurt van Schiphol af langs

snelwegen wordt niet bepaald door metingen ter plaatse, maar door modellen, die een theoretische

geluidsbelasting berekenen. Klimaatmodellen, die niet steunen op een goed onderbouwd theoretisch

model, maar vooral op het kalibreren van de berekende uitkomsten op basis van metingen in de

werkelijkheid, kunnen gezien worden als een toepassing van de wiskunde en de cybernetica. Een

zeer waardevolle toepassing, dat wel. De betrouwbaarheid van de uitkomsten is echter niet meer

waard dan de kwaliteit van het theoretische model en de modellering van de relaties. De

nauwkeurigheid is vooral afhankelijk van de beginwaarden, de inschaling van de waarden van

variabelen, cofficinten en parameters etc.

Alleen de klimaatwetenschapper, die bij het maken van het theoretisch model betrokken is, kan de

in- en uitvoer interpreteren en waarderen. Een model is maar zo goed als het inzicht en de kennis

van de onderzoeker. Westbroek ziet deze gevaren van de spaghettimodellen ook in, maar zegt toch

dat jonge wiskundigen modellen zouden moeten uitwerken. Ik zou dat niet zo zeggen. Modellen

prima, maar wel gebaseerd op wetenschappelijk verantwoordde theorien en hypothesen. Laat

jonge wetenschappers los op de problematiek van Earth System Science. Laat hen theorien, relaties

en variabelen ontdekken, die bepalend zijn voor de ontwikkeling van de aarde. Pas dan mogen ze

proberen dat alles te modelleren. De basis voor Earth System Science moeten wetenschappelijke

inzichten en bevindingen zijn. Ik denk dat Westbroek het hiermee eens is.

Ik geloof niet dat spaghettimodellen een overtuigend antwoord kunnen geven op complexe vragen.

Wiskundige modellen geven concrete antwoorden, met een verbluffende schijnnauwkeurigheid. Dat

is mooi maar ook gevaarlijk. De resultaten van dergelijke berekeningen en analyses moeten door

gekwalificeerde onderzoekers genterpreteerd worden. Deze onderzoekers moeten ofwel zelf de

invoergegevens, zoals de waarde van de vele variabelen, cofficinten en de structuur van de vele

relaties en algoritmes bepaald hebben, ofwel moeten zij al deze informatie ter beschikking krijgen.

Natuurlijk zijn modellen als onderzoek- en rekentool erg belangrijk en vaak onmisbaar. Zij kunnen de

gevolgen van complexe terugkoppelingen accuraat en snel schatten. Modellen blijven echter

hulpmiddelen. Alleen als de onderzoeker zelf bij het maken van het model betrokken is weet hij

welke delen van de werkelijkheid in het model zijn gemodelleerd. Hij weet wat genternaliseerd is en

21

wat gexternaliseerd blijft. Alleen hij kan de uitkomsten van het model goed interpreteren. Voor

hem of haar zijn modellen zeer waardevol voor de verruiming van het inzicht in de problematiek.

De huidige klimaatmodellen zijn erg complex. Maar ondanks dat blijkt toch dat erg veel

gexternaliseerd is. De systeemgrenzen zijn vaak erg begrensd. Ik denk te begrensd voor de

complexiteit van het klimaatonderzoek. Zoals Westbroek zegt: we weten nog teveel niet, we zitten

nog in de ijzertijd.

Een wiskundige modellenbouwer, die weinig inhoudelijke kennis heeft van de materie, kan wel

modellen bouwen, die interessante uitkomsten opleveren, maar men moet oppassen met de

betrouwbaarheid hiervan. In mijn jonge jaren heb ik me daar wel eens aan bezondigd. Maar dat is

fake, zo niet oplichting, hoe politiek correct het ook moge zijn. Te vaak is de modellering van

bepaalde relaties afgestemd op de overeenkomst van de modelresultaten met de situatie op n

bepaald moment in de werkelijkheid. Hoe beter dat gebeurt, hoe beter het model is, lijkt het soms

wel. Men beseft dan niet dat het bij modellen eerder om betrouwbaarheid zou moeten gaan dan om

nauwkeurigheid.

Modellen worden vaak gebruikt bij moeilijke beleidsbeslissingen. Beleidsmensen willen duidelijke

antwoorden op complexe vragen. Beleidsmensen gaan voor heldere, bevattelijke antwoorden en

lijken de wereld soms te verdelen in mensen die vr of tgen zijn. Dat alles heb ik vroeger bij het

verkeersonderzoek aan den lijve ervaren. Steeds weer werd ik geconfronteerd met beleidsmensen,

die de resultaten naar hun eigen gelijk, maar vaak verkeerd of eenzijdig, interpreteerden. Ik vrees dat

klimaatwetenschappers dat met klimaatmodellen net zo ervaren. Met een keuze uit meer dan 300

modellen zal er natuurlijk altijd wel eentje te vinden, dat goed aansluit bij de huidige

klimaatmetingen en de politiek correcte uitkomsten. Dat is echter geen wetenschap, dat is

kansberekening. De prognose voor toekomstige ontwikkelingen blijft bij dergelijke modellen erg

onbetrouwbaar.

De oorzaken van de klimaatverandering en de invloed hiervan op het systeem aarde, zoals Earth

System Science wil onderzoeken, zullen niet gevonden worden door modellen, maar door inzichten

van competente wetenschappers. Als de aarde een superorganisme is dan zullen deze inzichten naar

dat niveau moeten worden opgetrokken. Westbroek stelt dat er een nieuwe theorie over de aarde

als superorganisme zou moeten komen. Daar sluit ik me bij aan. De vraag is hoe. Daarover wil ik in

de paragraaf onder Affiniteit een paar gedachten kwijt.

Symbiotisch wereldbeeld

Basis voor Earth system Science

Zoals ik al heb opgemerkt kan betrokkenheid beschreven worden als een aantrekkingskracht. Zoals

in de mythe van de Maalstroom de ne broer door het gevaar aangetrokken, bezeten werd. Op TV

zien we bijna dagelijks een appl op medeleven, of om bijdragen om de nood te lenigen, voor vb.

22

kinderen in Afrika, bootvluchtelingen of slachtoffers van rampen ed. Betrokkenheid wordt dan

vertaald in verbondenheid met de slachtoffers.

Mensen onderscheiden zich van dieren door civilisatie en betrokkenheid. Een ander onderscheid is

een hogere ontwikkeling van het denkvermogen, het geheugen en het communicatievermogen. Al

deze ontwikkelingen maken een wetenschappelijke distantie bij de oplossing van problemen

mogelijk. Westbroek beschrijft dit in zijn boek. Met dit alles kon de mensheid emergeren naar een

hoger organisatieniveau en zich de nodige hulpmiddelen maken op allerlei terreinen. Zo kon de

mensheid de dominante soort worden, een soort die volgens sommigen het voortbestaan van het

leven op aarde bedreigt.

In het boek wordt de geologische ontwikkeling beschreven als een toename van de verscheidenheid

in mineralen, biologische organismen, intelligentie en civilisatie. Dit betreft niet alleen de wereld van

de planten en dieren en van de mensen. Vanuit de ruimte lijkt de aarde een superorganisme en

wellicht is zij dat ook. Zij weet zich snel te herstellen van de gevolgen van grote rampen. We zien dat

in de ontwikkelingsgeschiedenis van de aarde het organisatieniveau steeds hoger wordt. Westbroek

beschrijft dit als een palrad, aangedreven door emergenties. Hoe komt het dat het organisatieniveau

steeds hoger gaat? Wat zijn de oorzaken daarvoor? Het palrad beschrijft dit wel, maar verklaart dit

niet. Het geeft ook niet aan wat het volgende niveau zal zijn. Earth System Science gaat ervan uit dat

dit zo is en dat het palrad feitelijk al op een hoger niveau staat ingesteld. Wat dit precies betekent

zegt Westbroek niet, behalve dat de aarde een superorganisme is dat de mensheid zal civiliseren.

Helaas kan de wetenschap aan dat superorganisme niet veel meten. Het is in de werkelijkheid nog

niet meetbaar. Er lijkt een patstelling te ontstaan.

Per definitie moeten we nu het terrein van de wetenschap verlaten en komen we op het terrein van

intutie, de buitenzintuiglijke ervaring, de mythe. Dit lijkt geen goede, zelfs geen acceptabele, basis

voor Earth System Science. Toch zie ik op basis van de grote gevaren, die van alle kanten worden

aangekondigd, geen andere mogelijkheid dan Earth System Science te omarmen. Ik zie geen ander

alternatief om iets te doen aan al deze bedreigingen. Men kan natuurlijk hopen op een gelukkig

moment van serendipiteit, een inzicht, dat als reddingsboei gaat functioneren om uit de gevarenzone

te komen. Maar daar geloof ik in dit geval ook niet in. De reden is dat serendipiteit alleen werkt als

we in het onderbewuste weten wat we in abstractie zoeken, maar daar niet bewust mee bezig zijn.

Een onverwacht inzicht, een techniek, of wat dan ook kan de trigger zijn om het niet gezochte te

vinden. Maar hier weten we niet wat we zoeken.

We zullen dus op zoek moeten gaan naar principes, krachten en werkingen, die Earth System Science

zou kunnen gebruiken om het hogere organisatieniveau te begrijpen, beschrijven en onderzoeken.

Alleen vanuit dit inzicht, zo zegt Westbroek, kunnen oplossingen op basis van meer fundamentele

inzichten worden aangedragen voor o.a. duurzaamheidproblemen, waaronder door mensen

veroorzaakte klimaatproblemen, dan bijvoorbeeld Global Change dat doet.

In de natuur zien we dat er krachten en processen zijn, welke ik werkingen noem, die veroorzaken

dat bepaalde ordeningen kennelijk preferent zijn boven andere ordeningen. We zien dat in het

ontstaan van de elementen, de sterren, de mineralen, de organische structuren, de planten- en

dierenwereld en het bewustzijn. Wat de oorzaak is van deze planetaire differentiatie weet

Westbroek ook niet (blz. 257). Maar toch voorziet Westbroek een nakende emergentie van de aarde

als een superorganisme. De vraag is: welke werkingen veroorzaken al die emergenties? Hoe komt er

23

van dode stof een levend organisme, hoe krijgt dat organisme bewustzijn en hoe kan dat

bewustzijn zich uiteindelijk uitbreiden tot een globaal bewustzijn in vb. het punt omega, zoals

Teilhard de Jardin dit noemde? We weten het niet, we weten ook niet of dat laatste zal gebeuren.

Het zijn emergenties, die we wel kunnen waarnemen, behalve de laatste dan, wetenschappelijk

kunnen bewijzen, maar niet kunnen verklaren.

Ik probeer mee te denken met de poging om inzicht te krijgen in hoe een globaal bewustzijn zou

kunnen ontstaan en wat zijn werking zou junnen zijn. Ik ondersteun de oproep om de plundering van

de aarde te stoppen (blz.298). Natuurlijk zijn hiervan nog veel meer voorbeelden te geven. De

mensheid zal gedwongen worden in symbiose met de aarde te leven. Dat zal de mensheid zelf

moeten doen. Ik heb kanttekeningen bij opmerkingen als de aarde die zichzelf aanschouwde door

onze ogen, of de wetenschap is niet alleen mensenwerk maar vooral een omweg van de planetaire

dynamiek, waarmee de aarde leert zichzelf te doorgronden of de opkomst van het symbiotische

wereldbeeld gaat de menselijke maat te boven het is een doorbraak in de planetaire

bewustwording, een geologische gebeurtenis. Woorden als aanschouwde en bewustwording zie ik

meer overdrachtelijk. Ik kom daar in het verdere nog op terug.

Het voorgaande overwegende ben ik tot twee inzichten gekomen, die een brug kunnen slaan tussen

de opvattingen van Westbroek over een symbiotisch wereldbeeld en over hoe de aarde zou kunnen

emergeren naar de realisatie daarvan of liever welke mechanismen er achter die emergentie zouden

kunnen zitten.

Mijn eerste inzicht betreft de locatie en/of het

subject van emergenties. Ik zie in de schepping

een sprongsgewijze ontwikkeling, die teweeg

gebracht wordt door emergenties en

daaropvolgende evoluties. Volgens mijn inzicht

hebben de belangrijkste emergenties betrekking

op het hoogste ontwikkelingsniveau. Ik geloof

niet in de opvatting van Westbroek dat de aarde

civiliseert. Ik dat het civilisatieproces primair

betrekking heeft op de mensheid, natuurlijk met

grote gevolgen voor de biosfeer van de aarde.

Symbiose houdt in dat de mensheid zich moet

ontwikkelen in samenleving met de aarde, op straffe van vernietiging. Zo niet dan zal niet de aarde

vernietigd worden, maar de mensheid. De aarde als superorganisme zie ik in dat licht als de aarde

als thuisland voor de mensheid, een thuisland dat beschermd moet worden tegen onomkeerbare

rampspoed. Wellicht bedoelt Westbroek dit ook, dat weet ik niet.

Vanuit dit inzicht is de aarde als zodanig geen superorganisme, maar een drager van organismen, die

zich steeds verder ontwikkelen binnen de randvoorwaarden van de aarde. Het hoogste

ontwikkelingsniveau vinden we op aarde bij de mensen. Het grootste verschil met de dieren vinden

we in het bewustzijn. De volgende emergentie zal volgens mij op dat gebied liggen. Daar wordt

natuurlijk al lang over gespeculeerd, zie o.a. het werk van Teilhard de Jardin of publicaties over de

nosfeer. Onder de notische wetenschap wordt een verstandsleer verstaan, waarbij mensen met

een bundeling van hun geestelijke vermogens macht kunnen uitoefenen op de materie. De

24

ontwikkeling van kunstmatige intelligentie zal hier ook bij betrokken moeten worden. Er is al veel

onderzoek naar deze fenomenen gedaan, maar niet vanuit de visie van de aarde als een

superorganisme. Wie zou niet betrokken willen worden bij de opdracht om de aard van de nakende

emergentie te verkennen en de locatie waar of waarop deze zich zal voordoen.

Er zijn momenten aan te wijzen waarop ingrijpende gebeurtenissen het bewustzijn van de mensheid

hebben . Voor Westbroek was dat de foto van Earthrise in 1968. Een ander voorbeeld deed zich voor

in 1988, toen veel enthousiaste mensen bezig waren met duurzaamheid en milieu en er ook in de VN

een draagvlak ontstond om actief in de klimaatverandering in te grijpen. Deze mensen zagen de VN

als d organisatie waar een nieuwe wereldorde zou ontstaan. Dat bleek niet zo te zijn. Het kan ook

niet zo zijn, omdat de VN een politieke organisatie is, die met de status quo bezig is. Er zijn meer van

dergelijke momenten geweest en het zou interessant zijn hiernaar een studie te doen.

Wil Earth System Science een rol spelen in het onderzoek naar hoe de mensheid de grote, mondiale

problemen moet aanpakken, dan zal zij de aard van de emergentie, welke Westbroek voorziet,

moeten benoemen. Zij zal ook duiding moeten geven aan hoe deze emergentie de omgang van de

mensheid met de aarde zou kunnen vernieuwen. Westbroek benoemt een symbiotisch

wereldbeeld, maar werkt de wijze waarop de men