1 In

tro

du

ctie

les

Klim

aatv

eran

der

ing

1

wwwduurzameleerlijnnl 1

IntroductielesKlimaatverandering

Filmpje - woordweb ndash thematafel

Doelen De leerlingen bull worden enthousiast voor het thema en hun voorkennis wordt geactiveerd

Begrippen de klimaatverandering de watersnoodramp

Materialen bull Themaplaatbull Uitgeprinte e-mail van Texelse Tim (Of maak zelf een echt e-mailadres

aan voor Texelse Tim en stuur van hieruit onderstaande tekst naar de leerlingen)

bull Digibord of beamer en laptop om filmpje te laten zien bull Filmpje van Youtube De eerste beelden van de watersnoodrampbull Materialen om een thematafel of themahoek mee in te richten zoals bull Doek of tafelkleed bull Boeken over het thema bull Eventueel alvast spullen die met het thema te maken hebben

Gedurende het thema wordt de thematafel verder gevuld met voorwerpen boeken en werkstukken van de leerlingen

Duur 50 minuten

Maak een e-mailadres aan voor Texelse Tim en stuur van hieruit onderstaande tekst naar de klas

De leerlingen ontvangen een e-mail van Texelse Tim Blik kort met de leerlingen terug op hun eerdere ervaringen met Texelse Tim Lees samen de e-mail

E-mail versie 1 Sluit aan bij jaarthemarsquos van groep 56Heacute hoi allemaalHoe isrsquotie Tijd niet gezien De laatste keer ging het over water en energie op Texel Weten jullie nog wel Over duinen en dijken en over isoleren en besparen Dat ging vet goed Maar met Texel gaat het niet zo best volgens mij Ik keek laatst tv en daar was iets over de watersnoodramp van vroeger (in 1953 ofzo) in Zeeland Heb je dat wel eens gezien Erg joh En toen hoorde ik ook dat we nu klimaatverandering hebben Iets met CO2 en met een broeikas Nou ja ik snapte dat niet zo maar in ieder geval wordt het water van de zee hoger daardoor Straks krijgen wij dat ook hier zorsquon watersnoodramp Dat mag dus echt nooooooooooooit gebeuren Volgens mij hebben we nu echt een probleem op Texel TxT

Vooraf

Inleiding(20 minuten)

7 en 8

Klimaatverandering

Klimaatverandering

7 en 8

CO2

Broeikaseffect

1 In

tro

du

ctie

les

Klim

aatv

eran

der

ing

wwwduurzameleerlijnnl 2

E-mail versie 2 Sluit aan bij het andere jaarthema van groep 78 Je eigen eilandHeacute hoi allemaalHoe isrsquotie Tijd niet gezien De laatste keer ging het over hoe je het beste een onbewoond eiland kon inrichten Dat ging vet goed Maar met Texel gaat het niet zo best volgens mij Ik keek laatst tv en daar was iets over de watersnoodramp van vroeger (in 1953 ofzo) in Zeeland Heb je dat wel eens gezien Erg joh En toen hoorde ik ook dat we nu klimaatverandering hebben Iets met CO2 en met een broeikas Nou ja ik snapte dat niet zo maar in ieder geval wordt het water van de zee hoger daardoor Straks krijgen wij dat ook hier zorsquon watersnoodramp Dat mag dus echt nooooooooooooit gebeuren Volgens mij hebben we nu echt een probleem op Texel

TxT

Laat het filmpje van Youtube zien De eerste beelden van de watersnoodramp

Texelse Tim is bang voor een overstroming op Texel Dat zou komen door klimaatverandering Schrijf ldquode klimaatveranderingrdquo op het bord Wie heeft hier ook wel eens iets over gehoord Wat weten de leerlingen er al van

Laat de leerlingen eerst een eigen woordweb maken en maak vervolgens klassikaal eacuteeacuten gezamenlijk woordweb op het bord

Introduceer tenslotte de themaplaat Bespreek met de leerlingen wat erop te zien is Maak duidelijk dat dit is waar jullie het de komende tijd over gaan hebben

Maak een begin met de thematafel en hang de themaplaat erboven De leerlingen mogen de boeken van de thematafel bekijken of een tekening maken bij de themaplaat enof de brief van Texelse Tim

Extra Filmpjesbull Schooltv Beeldbank (primair onderwijs zoekterm watersnoodramp) bull Watersnoodramp1953ndashWatgebeurdeer bull Dewatersnoodrampvan1953ndashDedijkenbrekendoor

Kern(15 minuten)

Afronding(15 minuten)

2 W

at is

CO

2

2

wwwduurzameleerlijnnl 3

Wat is CO2

Doelen De leerlingenbull weten dat CO2 (koolstofdioxide) een gas is dat in de lucht zit

net als zuurstofbull ervaren of je CO2 kan zien ruiken en proevenbull weten dat bijna alle levende wezens zuurstof inademen en CO2 uitademenbull weten dat planten CO2 uitademen en zuurstof inademenbull weten dat CO2 altijd vrijkomt als je iets verbrandt bull weten dat CO2 niet giftig is bull weten dat we niet zonder CO2 kunnenbull weten dat CO2 de aarde warm houdt

Begrippen de lucht het gas de CO2 de koolstofdioxide de zuurstof de fotosynthese de dampkring de atmosfeer

Materialen bull Knettersnoepjes een paar per leerlingbull Filmpje van Schooltv Beeldbank KoolstofdioxidendashWekunnenniet zonder CO2

bull Foto van de aarde vanuit het heelal Zoek bij Google afbeeldingen satellietfoto aardebull (Voet)bal en flesje waterbull Werkblad 2 Wat is CO2bull Voor proef 1 bull waxinelichtjeenlucifers bull glasbull Voor proef 2 bull CO2-brandblusser (Dit moet niet een brandblusser zijn die ook gebruikt wordt bij brand maar eacuteeacuten speciaal voor deze lessen) bull plasticbakbull Voorproef3 bull frisdrankmetkoolzuur bull bekertjeswaarvandehelftmetdekselbull Voor proef 4 bull glashalfgevuldmetwater bull schoonmaakazijn bull soda bull 6rozijnenofgarespaghettislierten bull eetlepel

Duur 60 minuten

Proefjes

7 en 8

Klimaatverandering

2 W

at is

CO

2

wwwduurzameleerlijnnl 4

Deel knettersnoepjes uit en zeg dat ze nu CO2 hebben gegeten

Blik terug op de e-mail van Texelse Tim Daarin zegt hij dat klimaatverandering iets te maken heeft met CO2 Maar wat is CO2 eigenlijk Daarover gaat deze les

Bespreek wat de leerlingen zelf al weten over CO2 Laat vervolgens het volgendefilmpjevanSchooltvBeeldbankzienKoolstofdioxidendashWekunnenniet zonder CO2 Hierin wordt het volgende uitgelegd

bull Wat is luchtbull In lucht zit zuurstof en CO2bull Bijna alle levende wezens ademen zuurstof in en CO2 uitbull Bij verbranding komt CO2 vrijbull Samen met het zonlicht veranderen groene planten CO2 weer in zuurstof

Dat heet fotosynthese bull Planten maken zoveel zuurstof dat er voor iedereen voldoende is Zo blijft het gasmengsel in de lucht steeds keurig in evenwicht

Bespreek het filmpje na CO2 is hetzelfde als koolstofdioxide of koolzuurgas CO2 ademen we uit en het komt vrij bij verbranding Dit kan een vuurtje zijn maar ook bijvoorbeeld verbranding van benzine in de motor van een auto Voor verbranding is zuurstof nodig Zuurstof verandert bij verbranding in CO2Geef de leerlingen de opdracht in twee minuten zoveel mogelijk situaties te noemen waarbij CO2 vrij komt (Bijv autorsquos fabrieken elektriciteitscentrales motorboten brommersscooters kampvuur barbecue gasfornuis open haard kachel)

Bespreek wat de leerlingen hebben bedacht en maak een lijst op het bordIn al deze situaties komt dus CO2 vrij Maar wat gebeurt er eigenlijk met die CO2 Om dat te zien kun je het beste in een ruimteschip stappen en de aarde vanuit de ruimte bekijken

De aarde is in het heelal een bijzondere planeet Laat het plaatje van de aarde zien (De naam ldquoaarderdquo is eigenlijk raar want als je vanuit een ruimteschip naar de aarde kijkt zou je zien dat we het beter de planeet ldquowaterrdquo kunnen noemen) Wat de aarde bijzonder maakt (en wat anders is dan bij andere planeten) is dat er een hele dunne laag met lucht omheen zit Dit noemen we de dampkringatmosfeer Vergelijk het met een voetbal die nat is (voordoen) De bal is de aarde het water is de dampkringatmosfeer Maak op het bord een schematische tekening van de aarde met daaromheen een ring Schrijf daarbij dampkringatmosfeer

Inleiding(10 minuten)

2 W

at is

CO

2

wwwduurzameleerlijnnl 5

Zonder de atmosfeer zou er op aarde geen lucht zijn en dus ook geen leven CO2 is een belangrijk onderdeel van de dampkringatmosfeer Als CO2 wordt uitgeademd of als het vrijkomt bij verbranding komt het in de dampkringatmosfeer terecht

De proefjes kunnen allemaal als demonstratie gedaan worden door de leerkracht maar ze kunnen ook in roulatiesysteem door groepjes van twee leerlingen worden gedaan aan de hand van werkblad 2 Leg uit dat de proefjes gedaan worden om te ontdekken of je CO2 kan zien proeven en ruiken

Spreek de proefjes na Leg uit waarom CO2 een goed blusmiddel is Als je dit over vuur heen spuit sluit je het af voor zuurstof en dus stopt de brand CO2 is een gas dat je niet ziet soms wel kan ruiken of lsquoproevenrsquovoelen

De laatste tijd ontstaat het idee dat CO2 slecht en gevaarlijk is Soms wordt het zelfs giftig genoemd Bespreek met de leerlingen dat dit niet waar kan zijn CO2 zit immers overal om ons heen in de lucht en het zit ook in frisdrank Zonder CO2 zouden planten niet kunnen leven en zouden wij ook geen zuurstof meer krijgen Mensen en dieren nemen zuurstof op en ademen CO2 uit Planten nemen de CO2 op en geven zuurstof af en zo heb je een mooie kringloop van zuurstof en CO2 Beide raken niet op De kringloop wordt nu verstoord doordat de mensen fossiele brandstoffen gebruiken voor transport industrie en het opwekken van elektriciteit Hiermee komt er te veel CO2 in de lucht Omdat CO2 de warmte vasthoudt wordt het dus warmer op aarde Zonder CO2 zou het op de aarde heacuteeacutel koud zijn

Laat de leerlingen de schematische tekening van de aardbol met de woorden dampkring en atmosfeer overtekenen Tussen aarde en dampkring maken ze kleine tekeningetjes van situaties waarin CO2 wordt geproduceerd

Kern(30minuten)

Afronding(20 minuten)

2a

2 W

at is

CO

2

WerkbladWat is CO2

Proefjes

Jullie gaan proefjes doen om te ontdekken of je CO2 kan zien proeven en ruiken

Wat heb je nodigbull Voor proef 1 bull waxinelichtjeenlucifers bull glasbull Voor proef 2 bull CO2-brandblusser bull plasticbakbull Voor proef 3 bull frisdrankmetkoolzuur bull bekertjeswaarvandehelftmetdekselbull Voor proef 4 bull glashalfgevuldmetwater bull schoonmaakazijn bull soda bull 6rozijnenofgarespaghettislierten bull eetlepel

Proef 1 Verbranding en CO2 of kaars blussen met CO2

SteekhetwaxinelichtjeaanZet het glas over het brandende kaarsjeWat gebeurt er

Hoe komt dat denk je

Proef 2 CO2 zien en voelenSpuitmetdebrandblusserkortineenplasticbakWatuitdebrandblusserkomt is CO2 Wat zie je

Voelvoorzichtigenschrijfophoehetvoelt

Klimaatverandering

7 en 8

Klimaatverandering

2 W

at is

CO

2

wwwduurzameleerlijnnl 6

en tekenen ze groene planten die CO2 weer omzetten in zuurstof Het mag een tekening worden zoals in een stripboek zou kunnen staan

NB Voor de duidelijkheid koolmonoxide is iets anders Dit kan ook ontstaan bij onvolledige verbranding (gebeurt niet altijd) maar dit is wel giftig

Extra Proefjes

bull Kaarsje in kalkwaterMaterialen

bull waxinelichtjes bull gasfornuisaansteker bull kalkwater(teregelenviaTOAOSG) bull doorzichtigbakjepotmetdeksel

Kalkwater is een soort toverwater Als er CO2 bijkomt dan verandert het van helder water in wittig water

Doe het kaarsje in de pot giet om het kaarsje een klein laagje kalkwaterSteek het kaarsje aan Doe de deksel op de pot Wacht tot het kaarsje uit gaat Zwenk de pot voorzichtig een paar keer Wat gebeurt er met het kalkwater Hoe komt dat

bull Ademen in kalkwaterMaterialen

bull kalkwater bull reageerbuisje bull rietjes

Kalkwater is een soort toverwater Als er CO2 bijkomt dan verandert het van helder water in wittig water

Doe een beetje kalkwater in een reageerbuisje Blaas via een rietje door het kalkwater Wat gebeurt er Hoe komt dat

bull wwwexpeditionchemistrynl bull ballonnetje-oplaten bull koeienuier bull bruisraket bull colafontein bull lavalamp

2 W

at is

CO

2

wwwduurzameleerlijnnl 7

bull Kaars blussen met een minibrandblusserMaterialen

bull waxinelichtjes bull bekerglas bull schaaltjeazijn bull bakpoeder(1zakje) bull maatcilinder bull lucifers

Wat moet je doenZet het waxinelichtje in het schaaltjeSteek het waxinelichtje aan Doe de bakpoeder in de maatcilinderVoeg 20 ml azijn toeLaat het mengsel even borrelenGiet de lucht uit de maatcilinder heel voorzichtig en langzaam in het schaaltjeEr mag geen borrelend mengsel in het schaaltje komen

2a

2 W

at is

CO

2

WerkbladWat is CO2

Proefjes

Jullie gaan proefjes doen om te ontdekken of je CO2 kan zien proeven en ruiken

Wat heb je nodigbull Voor proef 1 bull waxinelichtjeenlucifers bull glasbull Voor proef 2 bull CO2-brandblusser bull plasticbakbull Voor proef 3 bull frisdrankmetkoolzuur bull bekertjeswaarvandehelftmetdekselbull Voor proef 4 bull glashalfgevuldmetwater bull schoonmaakazijn bull soda bull 6rozijnenofgarespaghettislierten bull eetlepel

Proef 1 Verbranding en CO2 Steek het waxinelichtje aanZet het glas over het brandende kaarsjeWat gebeurt er

Hoe komt dat denk je

Proef 2 CO2 zien en voelenSpuit met de brandblusser kort in een plastic bak Wat uit de brandblusser komt is CO2 Wat zie je

Voel voorzichtig en schrijf op hoe het voelt

Klimaatverandering

7 en 8

Klimaatverandering

2 W

at is

CO

2

Waarom verdwijnt het denk je

Waarom zou CO2 een goed blusmiddel zijn

Proef 3 De smaak en de geur van CO2

Doe in twee bekers een beetje frisdrankDoe een beetje water in een derde In frisdrank zitten belletjes (prik) Dit is CO2Doe een deksel op een van de bekertjes frisdrank en schud goed

Eeacuten van jullie doet zijn ogen dicht De ander laat de twee bekertjes frisdrank ruiken zonder te zeggen welke geschud is Ruik je verschil

Laat nu uit beide bekertjes proeven Neem tussendoor een slokje water om je tong te spoelen Proef je verschil Is de smaak anders

Let op het gaat echt om de smaak niet om hoe de prik aanvoelt in je mondDoor het schudden verdwijnt de CO2 uit de frisdrank Heeft de CO2 smaak Janee

Proef 4 Spelen met CO2

Doe een halve eetlepel soda in het glas met waterRoer de soda goed door het waterDoe er drie eetlepels schoonmaakazijn bij en doe de rozijnen of de spaghetti erbij Kijk wat er gebeurt Hoe komt dat

3H

etb

roei

kase

ffec

ten

klim

aatv

eran

der

ing

3

wwwduurzameleerlijnnl 10

Het broeikaseffect en klimaatverandering

Doelen De leerlingen bull weten wat het broeikaseffect is

bull kennen de verbanden tussen CO2 broeikaseffect en klimaatverandering

Begrippen het klimaat de klimaatverandering de (broei)kas het broeikaseffect

Materialen bull Twee thermometersbull Doorzichtig bakje waar eacuteeacuten van de thermometers onder kanbull Computers met internet om achtergrondinformatie te zoekenbull Materialen om posters te makenbull Evt digitaal schoolbord of computer met beamer voor vertonen van

filmpje

Duur Minimaal 1frac12 uur + eventueel huiswerk

De leerlingen hebben voorkennis nodig over weer en klimaten Kijk eventueel voor leuke lessen in de lijst met websites onder lsquoextrarsquo

Blik kort terug op de vorige les en op de e-mail van Texelse Tim In de e-mail schrijft Texelse Tim over klimaatverandering Hij is bang dat Texel hierdoor gevaar looptHoe zit dat nu precies met klimaatverandering

Schrijf ldquode klimaatveranderingrdquo op het bord en onderstreep het woord ldquoklimaatrdquo Wat is klimaat ook al weer Klimaatverandering geeft aan dat het klimaat verandert Maar hoe komt dat nu

Klimaatverandering heeft volgens Texelse Tim iets te maken met een broeikas Bespreek wat een broeikas is Waar Texelse Tim op doelt is het broeikaseffect Schrijf ook dit woord op het bord en onderstreep het woord ldquobroeikasrdquo

In deze les wordt duidelijk wat het broeikaseffect en klimaatverandering inhouden

Start klassikaal een proef die het broeikaseffect illustreert Dit kan tijdens deze les maar ook vooraf tijdens een andere les Doe het op een moment waarop het organisatorisch het handigst is Geef nog geen uitleg Gedurende de les schrijven de leerlingen meetresultaten op het bord Spreek de proef na in de afronding

Proefje ndash creatieve presentatie

Vooraf

Inleiding(10 minuten)

7 en 8

Klimaatverandering

2 W

at is

CO

2

Waarom verdwijnt het denk je

Waarom zou CO2 een goed blusmiddel zijn

Proef 3 De smaak en de geur van CO2

Doe in twee bekers een beetje frisdrankDoe een beetje water in een derde In frisdrank zitten belletjes (prik) Dit is CO2Doe een deksel op een van de bekertjes frisdrank en schud goed

Eeacuten van jullie doet zijn ogen dicht De ander laat de twee bekertjes frisdrank ruiken zonder te zeggen welke geschud is Ruik je verschil

Laat nu uit beide bekertjes proeven Neem tussendoor een slokje water om je tong te spoelen Proef je verschil Is de smaak anders

Let op het gaat echt om de smaak niet om hoe de prik aanvoelt in je mondDoor het schudden verdwijnt de CO2 uit de frisdrank Heeft de CO2 smaak Janee

Proef 4 Spelen met CO2

Doe een halve eetlepel soda in het glas met waterRoer de soda goed door het waterDoe er drie eetlepels schoonmaakazijn bij en doe de rozijnen of de spaghetti erbij Kijk wat er gebeurt Hoe komt dat

3H

etb

roei

kase

ffec

ten

klim

aatv

eran

der

ing

3

wwwduurzameleerlijnnl 10

Het broeikaseffect en klimaatverandering

Doelen De leerlingen bull weten wat het broeikaseffect is

bull kennen de verbanden tussen CO2 broeikaseffect en klimaatverandering

Begrippen het klimaat de klimaatverandering de (broei)kas het broeikaseffect

Materialen bull Twee thermometersbull Doorzichtig bakje waar eacuteeacuten van de thermometers onder kanbull Computers met internet om achtergrondinformatie te zoekenbull Materialen om posters te makenbull Evt digitaal schoolbord of computer met beamer voor vertonen van

filmpje

Duur Minimaal 1frac12 uur + eventueel huiswerk

De leerlingen hebben voorkennis nodig over weer en klimaten Kijk eventueel voor leuke lessen in de lijst met websites onder lsquoextrarsquo

Blik kort terug op de vorige les en op de e-mail van Texelse Tim In de e-mail schrijft Texelse Tim over klimaatverandering Hij is bang dat Texel hierdoor gevaar looptHoe zit dat nu precies met klimaatverandering

Schrijf ldquode klimaatveranderingrdquo op het bord en onderstreep het woord ldquoklimaatrdquo Wat is klimaat ook al weer Klimaatverandering geeft aan dat het klimaat verandert Maar hoe komt dat nu

Klimaatverandering heeft volgens Texelse Tim iets te maken met een broeikas Bespreek wat een broeikas is Waar Texelse Tim op doelt is het broeikaseffect Schrijf ook dit woord op het bord en onderstreep het woord ldquobroeikasrdquo

In deze les wordt duidelijk wat het broeikaseffect en klimaatverandering inhouden

Start klassikaal een proef die het broeikaseffect illustreert Dit kan tijdens deze les maar ook vooraf tijdens een andere les Doe het op een moment waarop het organisatorisch het handigst is Geef nog geen uitleg Gedurende de les schrijven de leerlingen meetresultaten op het bord Spreek de proef na in de afronding

Proefje ndash creatieve presentatie

Vooraf

Inleiding(10 minuten)

7 en 8

Klimaatverandering

3H

etb

roei

kase

ffec

ten

klim

aatv

eran

der

ing

3

wwwduurzameleerlijnnl 10

Het broeikaseffect en klimaatverandering

Doelen De leerlingen bull weten wat het broeikaseffect is

bull kennen de verbanden tussen CO2 broeikaseffect en klimaatverandering

Begrippen het klimaat de klimaatverandering de (broei)kas het broeikaseffect

Materialen bull Twee thermometersbull Doorzichtig bakje waar eacuteeacuten van de thermometers onder kanbull Computers met internet om achtergrondinformatie te zoekenbull Materialen om posters te makenbull Evt digitaal schoolbord of computer met beamer voor vertonen van

filmpje

Duur Minimaal 1frac12 uur + eventueel huiswerk

De leerlingen hebben voorkennis nodig over weer en klimaten Kijk eventueel voor leuke lessen in de lijst met websites onder lsquoextrarsquo

Blik kort terug op de vorige les en op de e-mail van Texelse Tim In de e-mail schrijft Texelse Tim over klimaatverandering Hij is bang dat Texel hierdoor gevaar looptHoe zit dat nu precies met klimaatverandering

Schrijf ldquode klimaatveranderingrdquo op het bord en onderstreep het woord ldquoklimaatrdquo Wat is klimaat ook al weer Klimaatverandering geeft aan dat het klimaat verandert Maar hoe komt dat nu

Klimaatverandering heeft volgens Texelse Tim iets te maken met een broeikas Bespreek wat een broeikas is Waar Texelse Tim op doelt is het broeikaseffect Schrijf ook dit woord op het bord en onderstreep het woord ldquobroeikasrdquo

In deze les wordt duidelijk wat het broeikaseffect en klimaatverandering inhouden

Start klassikaal een proef die het broeikaseffect illustreert Dit kan tijdens deze les maar ook vooraf tijdens een andere les Doe het op een moment waarop het organisatorisch het handigst is Geef nog geen uitleg Gedurende de les schrijven de leerlingen meetresultaten op het bord Spreek de proef na in de afronding

Proefje ndash creatieve presentatie

Vooraf

Inleiding(10 minuten)

7 en 8

Klimaatverandering

3H

etb

roei

kase

ffec

ten

klim

aatv

eran

der

ing

v

wwwduurzameleerlijnnl 11

Proef zonder uitlegNeem de twee thermometers Leg ze op de vensterbank in de zon of eventueel onder een gloeilamp (niet op een warme verwarming) Leg er eacuteeacuten los op de vensterbank en eacuteeacuten onder het doorzichtige bakjeMaak een tabel op het bord met drie kolommen Eerste kolom tijdstip tweede kolom thermometer I derde kolom thermometer IILaat een tweetal leerlingen de begintemperaturen opschrijvenElke eacuteeacuten tot vijf minuten (afhankelijk van hoe hard de zon schijnt) wordt de temperatuur afgelezen en opgeschreven Ga ondertussen verder met de kernAan het eind van het proefje zal de temperatuur onder het doorzichtige bakje duidelijk hoger zijnLeg na afloop uit dat dit het broeikaseffect is

De leerlingen maken in groepjes van vier een (creatieve) presentatie film poster animatie strip rap proefje spelletje etc De groepjes kunnen zelf een vorm kiezenbedenken Ze kunnen ook verschillende vormen toegewezen krijgen

De volgende onderwerpen moeten in de presentatie naar voren komen1 Wat is het broeikaseffect 2 Wat is klimaatverandering3WathebbenCO2 broeikaseffect en klimaatverandering met elkaar te

maken

De groepjes moeten eerst de tijd nemen om zelf na te denken en op te schrijven wat ze al weten over deze onderwerpen Het is belangrijk dat ze eerst hun eigen ideeeumln en kennis helder hebben voordat ze informatie gaan opzoeken

Vervolgens krijgen de leerlingen tijd en ruimte om op school (en eventueel thuis) informatie op te zoeken over bovenstaande vragen Daarvoor moeten ze op internet kunnen maar ook boeken tot hun beschikking hebben Stel een duidelijke tijdslimiet

Bespreek welke informatie de leerlingen hebben gevonden Zorg dat de antwoorden op bovenstaande vragen voor alle leerlingen duidelijk zijn voordat ze met het maken van de presentatie beginnen

1 Het broeikaseffect De dampkringatmosfeer laat warmtestraling van de zon wel door op weg naar de aarde en houdt de warmte vervolgens op aarde vast Hierdoor warmt de aarde op Zonder het broeikaseffect en dus alleen verwarming van het aardoppervlak door zonlicht en aardwarmte zou de temperatuur op aarde gemiddeld -18 ordmC zijn in plaats van + 15 ordmC Het effect is genoemd naar de broeikas waar een glazen

Kern(60 minuten + huiswerk)

3H

etb

roei

kase

ffec

ten

klim

aatv

eran

der

ing

v

wwwduurzameleerlijnnl 12

of plastic overkapping de uitstraling van warmte tegenhoudt en zo de temperatuur in de broeikas laat oplopen

2 De relatie tussen CO2 broeikaseffect en klimaatverandering CO2 zit in de dampkringatmosfeer Het is een belangrijk broeikasgas Op dit moment komt er door het vele verbranden van fossiele brandstoffen (voor oa energieopwekking) te snel en te veel CO2 in de dampkring Hierdoor houdt de dampkring steeds meer warmte vast als een broeikas Door het opwarmen veranderen de klimaten op aarde Hierdoor is de verwachting dat er ook meer stormen komen in bepaalde seizoenen en in bepaalde gebieden meer regen en in andere juist meer droogte Zonnewarmte bepaald het weer en dus het klimaat op aarde

Als alle leerlingen dezelfde informatie hebben kunnen ze aan een creatieve presentatie gaan werken Afhankelijk van hoeveel tijd ze eraan mogen besteden kunnen de presentaties uitgebreider en diepgaander zijn

Bespreek het proefje uit de inleiding Vertel dat tuinders en kwekers vaak gebruik maken van het broeikaseffect

Organiseer een presentatiemarkt Dit kan tijdens dezelfde les zijn of later wanneer de leerlingen de presentaties af hebben Bij de presentatiemarkt doet steeds de helft van een groepje de presentatie De andere helft loopt rond bij de andere presentaties Wissel dat in een tweede ronde om

Vat het broeikaseffect nog eens samen of sluit af met een filmpje zie extra

Extra (of te gebruiken voor de presentaties)

Lessen over klimaat en weer bull wwwgerarddummernlgoogle_earthopdrachtenKlimatenindexhtm bull wwweuropaeducatiefnl Klik op Primair onderwijs ndash Lesmateriaal Overig ndash Klimaat en weer

Filmpjes bull Schooltv BeeldbankndashPrimaironderwijs-typdezoektermbroeikaseffect bull HetBroeikaseffectndashDeaardewarmtop bull ElektriciteituitkolenengasndashHoelangkandatnogbull wwwschooltvnlweekjournaal - Typ de zoekterm klimaatverandering

Websitesbull wwwnatuurlijkduurzaamnlbull wwwkinderpleinennlndashtypdezoektermklimaatverandering of

broeikaseffect

Afronding(10 minuten)

4 G

evo

lgen

van

klim

aatv

eran

der

ing

4

wwwduurzameleerlijnnl 13

Gevolgen van klimaatverandering

Doelen De leerlingenbull weten dat zeespiegelstijging een gevolg is van de klimaatveranderingbull weten dat de zeespiegel stijgt door het smelten van landijs en door het

opwarmen van het water

Begrippen de zeespiegel de zeespiegelstijging het landijs het zee-ijs

Materialen bull IJsblokjesbull Rond bakjebull Diep bordbull Maatbekerbull Meetlint bull Filmpje wwwhetklokhuisnl en typ de zoekterm klimaatveranderingbull Digitaal schoolbord of computer met beamerbull Materialen voor de creatieve opdracht afhankelijk van de keuze

Duur 60 minuten

Maak ijsblokjes en zet een rond bakje met een laagje water (1cm) in de vriezer Neem ze vlak voor de les mee het lokaal in

Laat een maatbeker halfgevuld met water zien Zeg dat dit een model is voor alle oceanen op de wereld Dat klopt natuurlijk niet helemaal want in de oceanen drijven ijsschotsen doe wat ijsblokjes in de maatbeker Laat twee leerlingen het waterniveau aflezen en schrijf het ergens op Zet de maatbeker ergens waar het warm isin de zon Vraag wat de leerlingen verwachten dat er gebeurt Zal het waterniveau stijgen gelijk blijven of dalenKijk aan het eind van de les wat er gebeurd is

Neem het ronde stuk ijs uit het bakje dit is de poolkap van de Noordpool Laat de leerlingen de omtrek meten van het ronde stuk ijs en leg het op een warme plek in de zon Kijk aan het eind van de les wat er is gebeurd

Blik terug op de voorgaande les en op de e-mail van Texelse Tim Texelse Tim zegt in de e-mail dat het water van de zee hoger wordt door klimaatverandering zeespiegelstijging Hij is bang dat Texel zal overstromen Klimaat verandert altijd maar het lijkt erop dat het op dit moment wel erg snel verandert Wat zijn de gevolgen hiervan Daarover gaat deze les

Proefje ndash filmpje ndash creatief

Vooraf

Inleiding(15 minuten)

7 en 8

Klimaatverandering

4 G

evo

lgen

van

klim

aatv

eran

der

ing

wwwduurzameleerlijnnl 14

Bekijk het filmpje over klimaatverandering op wwwklokhuisnl

Spreek het filmpje na

Haal de maatbeker met water erbij wanneer de ijsblokjes zijn gesmolten Hoe hoog staat het water (Precies even hoog) Concludeer dat als zee-ijs (zoals ijsbergen) smelt er dan niets gebeurt met het waterniveau

Maar als landijs smelt en het water in zee terechtkomt (zoals het ijs op Groenland of de gletsjers in de Alpen) wat gebeurt er dan met de zeespiegel Doe nog wat extra ijsblokjes in het water Dan stijgt de zeespiegel wel Op dit moment is al te zien dat gletsjers kleiner worden en de poolkappen smelten en de zeespiegel stijgt Dat gaat natuurlijk wel langzaam en is heel onvoorspelbaar Sommige wetenschappers denken een paar cm stijging tot het jaar 2100 Anderen een paar meter Het water in de oceanen gaat ook stijgen doordat het water warmer wordt Warm water heeft meer ruimte nodig dan koud water

Haal het ijsrondje erbij Laat weer de omtrek meten Wat is er gebeurd Er zijn veel vogels die aan het begin van de zomer op de grond broeden langs de randen van het pakijs van de Noordpool Door het broeikaseffect smelt het pakijs De omtrek van het pakijs wordt kleiner en de boomgrens zal naar het noorden oprukken Hierdoor wordt het broedgebied van de grondbroedende vogels kleiner In de volgende les gaan we kijken naar effecten van klimaatverandering op dieren

Is het terecht dat TxT bang is dat Texel overstroomt Al onze duinen en dijken zijn op deltahoogte en beschermen ons voorlopig Wel wordt er op dit moment al gestart met dijkverhoging en verbreding En via zandsuppletie worden de duinen beschermd

Laat de leerlingen fantaseren over hoe Texel eruit zal zien als de zeespiegel heel erg stijgt (en Texel misschien wel overstroomt) Hoe wonen de mensen dan Hoe ziet de omgeving er dan uit Welke dieren zie je hier dan De leerlingen leggen dit vast in een creatief product bijvoorbeeld een verhaal een stripverhaal een schilderij (bijv wasco met ecoline) etc

Extra Websitesbull httphemelwaarnemencomindexhtmlaarde Hierop staan kaartjes van hoe Europa met verschillende zeespiegel niveaursquosbull wwwruimteschipaardenlbull wwwahnnl via postcodetool kun je bekijken hoeveel meter boven NAP een adres is

Kern(30minuten)

Afronding(15 minuten)

5

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

wwwduurzameleerlijnnl 15

Uitsterven of wegwezen

Doelen De leerlingenbull kennen een aantal oorzaken waardoor dieren uitsterven of verdwijnen

waaronder de klimaatveranderingbull vormen zich een mening over hoe erg het is dat er dieren uitsterven of

verdwijnen bull deleerlingenlerendatverschillendezeedierenenndashplantenvanelkaar

afhankelijk zijn doordat ze elkaar eten Alle dieren en planten zijn metelkaar verbonden in een voedselweb

Begrippen uitsterven het voedselweb migreren

Materialen bull Voedselwebspel bull boltouw bull platenvandierenvandezeeziebijlage bull voorelkeleerlingeenwasknijperbull Hinkelspel krijtjebull Computers met internet om informatie op te zoekenbull Plaatjes bij de Quiz over klimaatverandering op Texel zie bijlage

Duur 85 minuten

Blik kort terug op de vorige les Klimaatverandering heeft vele gevolgen Het kan ook tot gevolg hebben dat diersoorten uitsterven of verdwijnen Laat het volgende filmpje van Schooltv Beeldbank zien PinguiumlnsenhetbroeikaseffectndashPinguiumlnsgaandooddoordeopwarmingvan de aarde

Spreek het filmpje na Wat vinden de leerlingen ervan Welke gevolgen van klimaatverandering worden er genoemd (De temperatuur stijgt en het gaat meer regenen) Welk effect heeft dat op de pinguiumlnsGeef ook aandacht aan het feit dat het wel een filmpje is dat heel erg op het gevoel werkt Hoe erg is het dat een pinguiumln dood gaat Hoe erg is het dat een soort uitsterft

Er zijn natuurlijk ook nog andere redenen waardoor dieren uitsterven Wie kan er nog meer voorbeelden geven van dieren die met uitsterven bedreigd worden Bijvoorbeeld de ijsbeer of de pandabeer Soms sterven dieren niet meteen uit maar verdwijnen wel uit een bepaald gebied Ook dieren dichtbij huis huismus egel velduil blauwe kiekendief grutto Hoe komt dat Oorzaken kunnen bijvoorbeeld zijn verlies van voedsel-gebieden of jacht

Voedselwebspel

Inleiding(25 minuten)

7 en 8

Klimaatverandering

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

wwwduurzameleerlijnnl 16

Hinkelspel

bull Teken binnen of buiten een hinkelspel met om-en-om eacuteeacuten blokje twee blokjes eacuteeacuten blokje etc In totaal10 vakjes Op het enkele vakje steeds op eacuteeacuten been op de twee met twee benen

bull Laat eerst een aantal leerlingen gewoon hinkelend het parcours afleggen Zij zijn dieren die graag willen migreren Het wordt iets te warm op de ene plek en ze willen naar een andere

bull Nu wordt er op eacuteeacuten vak een snelweg neergelegd (kruis erdoor) Nu wordt het lastiger om te migreren Laat de leerlingen hinkelen en dat ene vakje overslaan

bull Dan wordt er ergens een nieuw huisjespark aangelegd (twee blokjes wegkruizen) Weer hinkelen

bull Een cartingbaan etc Net zo lang tot migreren niet meer lukt

Speel het voedselwebspel

Neem de platen van waddieren en algen Bespreek deze eacuteeacuten voor eacuteeacuten Laat eventueel de filmpjes uit lsquoextrarsquo zien Eacuteeacuten van de filmpjes gaat over plankton In het voedselketenspel hebben we het voor het gemak alleen over algen

Vraag de leerlingen wat ze al weten van de dieren Wat zouden ze eten Door wie zouden ze gegeten worden Vul samen het volgende schema in op het bord

Kern(45 minuten)

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

Elke leerling is straks een waddier of alg Ze gaan met elkaar een voedselweb vormenbull Ga in de kring staan of zittenbull Indien de groep groter is dan 20 leerlingen werk je in tweetallen Twee

leerlingen zijn dan eacuteeacuten dierplant anders duurt het spel te langbull Iedereen hangt zijn eigen voedselweb-plaat met een knijper op zijn buikbull De zeehond krijgt de bol touw in handen

Spelregels voedselketenspelbull De zeehond begintbull Degene die de bol touw in handen heeft mag deze doorgevengooien

aan een ander Daarbij gelden de volgende regels bull Je wilt het liefst zelf eten bull Geefhettouwdooraaniemanddiejijeet bull ZegwatjedoetldquoIkbeneenkrabeneetLindadekokkelhelliprdquo bull Geefhettouwaandekokkelenzegookdenaamvandegeneaanwie

je het touw geeft Houd eacuteeacuten eind van het touw vast Je bent nu met een draad verbonden aan jouw prooi

bull ZowordthettouwsteedsdoorgegevenErontstaatineersteinstantieeen voedselketen De kokkel geeft het touw weer door aan de algen

bull Ishetvoedselopofisergeenetenvoorjouindekring(bijvbijalgen)Dan wordt je opgegeten Geef het touw door aan iemand die jou eet Zeg weer wat je doet ldquoIk ben een alg en wordt opgegeten door Peter dewadpierhelliprdquoZoontstaaterlangzaamaaneenvoedselweb

bull Iedereen moet aan de beurt komen Je geeft het touw aan iemand die nog niet geweest is Kan dit niet Dan mag iemand het touw voor de 2e keer krijgen

Einde van het spelIedereen is aan de beurt geweest en heeft in elk geval eacuteeacuten keer het touw vast Jullie zijn verbonden in een voedselweb

Bespreek dan met de leerlingen het web bull Welk dier zou je het liefste willen zijn en waarombull Wat is de rol van de zeehond Hij staat aan de top en wordt niet

opgegeten in het spelbull Wie zou er wel een alg willen zijn en wie niet Waarom De algen zijn

het minst opvallend Je ziet ze bijna niet maar ze zijn wel heel belangrijk Wat zou er gebeuren als er geen algen zouden zijn Dit gaan jullie uitbeelden

bull AllealgenverdwijnenZelatenhettouwlos bull WatbetekentditvoordedierenWiegeenetenmeerheeftlaathet

touw los bull Steedsmeerleerlingenmoetenhettouwloslatenomdatzegeeneten

meer hebben bull Hetwebstort(grotendeels)inelkaar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

wwwduurzameleerlijnnl 18

ConclusieAlle planten en dieren in zee zijn met elkaar verbonden in een voedselweb Valt er een plant of dier weg dan heeft dat gevolgen voor veel andere planten en dieren De algen hebben een hele belangrijke rol in het voedselweb Zij staan aan de basis Als er geen algen meer zouden zijn zou dit zelfs voor de zeehond gevolgen kunnen hebben De dieren moeten zich dan of aanpassen aan nieuw voedsel of ze verdwijnen naar een ander gebied of ze sterven uit

Voor trekvogels zou het een ramp zijn als ze geen voedsel meer konden vinden in de Waddenzee Tijdens hun lange trek naar het noorden in het voorjaar of naar het zuiden in het najaar gebruiken ze de Waddenzee als een soort ldquowegrestaurantrdquo Als ze in het waddengebied aankomen hebben ze vaak al vele duizenden kilometers gevlogen Op het wad eten ze zich helemaal vol zodat ze weer genoeg energie hebben voor de komende vele kilometers die ze nog te gaan hebben Als de Waddenzee er niet meer zou zijn is het maar de vraag of de vogels genoeg voedsel zouden kunnen vinden om hun lange reis te overleven

Bespreek met de leerlingen wat belangrijke oorzaken zijn van het verdwijnen van dieren Denk aan het voedselwebspel als eacuteeacuten soort verdwijnt verdwijnt er een ander mee Denk aan verlies van gebieden en verlies van mogelijkheden om te migreren

Bespreek of en waarom het erg is dat er dieren uitsterven Op zich is het misschien niet erg als er een soort uitsterft Dat gebeurt al eeuwen Maar misschien is het wel erg door de snelheid waarmee soorten uitsterven Ook de hoeveelheid soorten die op dit moment uitsterven is wel hoog En misschien is het ook wel erg door de reden waarom ze uitsterven Het komt in veel gevallen door mensen en dus moeten wij dat als mensen ook zien te voorkomen Speel een Quiz over klimaatverandering op Texel Doe dit in een grote ruimte buiten of maak ruimte in de klas Laat steeds een plaatje zien en lees de bijbehorden stelling voor Als leerlingen denken dat het waar is rennen ze naar de ene kant van de ruimte en als ze denken dat het niet waar is naar de andere kant

Stellingen waar of niet-waar

1 Stelling In 2050 zullen deze vogels niet meer voorkomen op Texel Waar of niet waar Waar Ze zullen waarschijnlijk naar het noorden zijn getrokken als

dat mogelijk is

2 Stelling Deze vogels zullen in 2050 op Texel broeden Waar of niet waar Het zou kunnen dat ze hier gaan broeden Ze komen nu in Zuid-Europa voor

Afronding(15 minuten)

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

wwwduurzameleerlijnnl 18

ConclusieAlle planten en dieren in zee zijn met elkaar verbonden in een voedselweb Valt er een plant of dier weg dan heeft dat gevolgen voor veel andere planten en dieren De algen hebben een hele belangrijke rol in het voedselweb Zij staan aan de basis Als er geen algen meer zouden zijn zou dit zelfs voor de zeehond gevolgen kunnen hebben De dieren moeten zich dan of aanpassen aan nieuw voedsel of ze verdwijnen naar een ander gebied of ze sterven uit

Voor trekvogels zou het een ramp zijn als ze geen voedsel meer konden vinden in de Waddenzee Tijdens hun lange trek naar het noorden in het voorjaar of naar het zuiden in het najaar gebruiken ze de Waddenzee als een soort ldquowegrestaurantrdquo Als ze in het waddengebied aankomen hebben ze vaak al vele duizenden kilometers gevlogen Op het wad eten ze zich helemaal vol zodat ze weer genoeg energie hebben voor de komende vele kilometers die ze nog te gaan hebben Als de Waddenzee er niet meer zou zijn is het maar de vraag of de vogels genoeg voedsel zouden kunnen vinden om hun lange reis te overleven

Bespreek met de leerlingen wat belangrijke oorzaken zijn van het verdwijnen van dieren Denk aan het voedselwebspel als eacuteeacuten soort verdwijnt verdwijnt er een ander mee Denk aan verlies van gebieden en verlies van mogelijkheden om te migreren

Bespreek of en waarom het erg is dat er dieren uitsterven Op zich is het misschien niet erg als er een soort uitsterft Dat gebeurt al eeuwen Maar misschien is het wel erg door de snelheid waarmee soorten uitsterven Ook de hoeveelheid soorten die op dit moment uitsterven is wel hoog En misschien is het ook wel erg door de reden waarom ze uitsterven Het komt in veel gevallen door mensen en dus moeten wij dat als mensen ook zien te voorkomen Speel een Quiz over klimaatverandering op Texel Doe dit in een grote ruimte buiten of maak ruimte in de klas Laat steeds een plaatje zien en lees de bijbehorden stelling voor Als leerlingen denken dat het waar is rennen ze naar de ene kant van de ruimte en als ze denken dat het niet waar is naar de andere kant

Stellingen waar of niet-waar

1 Stelling In 2050 zullen deze vogels niet meer voorkomen op Texel Waar of niet waar Waar Ze zullen waarschijnlijk naar het noorden zijn getrokken als

dat mogelijk is

2 Stelling Deze vogels zullen in 2050 op Texel broeden Waar of niet waar Het zou kunnen dat ze hier gaan broeden Ze komen nu in Zuid-Europa voor

Afronding(15 minuten)

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

wwwduurzameleerlijnnl 19

3StellingIn2090heeftTexeltropischestranden Niet waar Voor palmbomen en eierleggende schildpadden zal het nog

een stuk warmer moeten worden

4 Stelling In 2100 ligt Texel in de woestijn Niet waar Niemand verwacht een woestijn hier 5 Stelling Zo zal de temperatuur op Texel veranderen Waar Dit is wat de wetenschappers verwachten

6 Stelling In 2080 ligt half Nederland onder water Waar en niet waar Als er iemand gek genoeg is om de dijken door te

steken dan wel Maar dat zal waarschijnlijk niet gebeuren

7 Stelling In 2080 zal Nederland nieuwe rivieren meren en eilanden hebben Ja dat zou best kunnen Er zijn nu al plannen

8 Stelling Dit zijn de Texelse producten van 2050 Waarschijnlijk niet Dit zijn typische producten van Zuidelijke landen

Hier zal het toch wel te koud zijn om ze te kweken

9StellingIn2080zaldezeehonduitgestorvenzijnopTexel Niet waar De zeehond zal blijven ook als het warmer wordt Zolang er

maar vis is

10 Stelling In 2070 zullen dit de dieren zijn van de Texelse jungle Niet waar Dit zijn tropische dieren Zo warm wordt het hier zeker niet

11 Stelling De jaguar zal op Texel leven in 2080 Niet waar Alleen als je hem meeneemt naar Texel en als er genoeg

ruimte en voedsel voor hem is Het zal er warm genoeg voor zijn

12 Stelling In 2100 Texel zal in zee verdwenen zijn Niet waar De zee zal deze eeuw niet meer dan 80cm stijgen De duinen kunnen dat aan

13StellingIn2095zullenerpaalwoningenzijnopTexel Ja hoor als je dat leuk vindt Noodzakelijk is het niet

Extra Filmpjes Voor beelden van de verschillende dieren en algen kunnen de volgende filmpjes gebruikt worden bull wwwwaddenzeeschoolnlndashlesmateriaalndashBObovenbouw-wadden bull Plankton bull Waddenzeeentrekvogels

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

wwwduurzameleerlijnnl 20

bull Wadden bull Zeehonden

bull wwwwaddenzeeschoolnlndashlesmateriaalndashBOonderbouw-wadden bull LopenoverdebodemvandeWaddenzee

Creatiefbull Dieren zijn vaak via voedselrelaties met elkaar verbonden maar soms zijn

dieren en planten op een andere manier belangrijk voor elkaar

Laat een tekening van een boom maken individueel of in groepjes waarin de leerlingen zoveel mogelijk voorbeelden tekenen van planten en dieren die van die boom profiteren Wie heeft de meeste kunnen bedenken Voorbeelden zijnbull een boom met daarin een rups (die de bladeren eet) bull een spin die zijn web erin maakt bull een vogel die erin rustbescherming zoekt bull een vogel die zijn nest erin maakt bull een plant die in de schaduw groeit bull mossen op de stam bull klimop die tegen de stam groeit

Proefjebull Evolutie van de tuinslak via wwwevolutionmegalaborgnl

Gastles en lesmateriaalVia wwwkidsmovingtheworldorg - zoek onder lesmodules - planet me - module 5-8 Het is een gratis gastles met een spel over een ijsbeer en klimaatverandering

ExcursieWaddenexcursie of trekvogelexcursie in de Mokbaai

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

1 In 2050 zullen deze vogels niet meer voorkomen op Texel Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

2 Deze vogels zullen in 2050 op Texel broeden Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

3 In 2090 heeft Texel tropische stranden Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

4 In 2100 ligt Texel in de woestijn Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 Zo zal de temperatuur op Texel veranderen Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

6 In 2080 ligt half Nederland onder water Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

7 In 2080 zal Nederland nieuwe rivieren meren en eilanden hebben Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

8 Dit zijn de Texelse producten van 2050 Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

9 In 2080 zal de zeehond uitgestorven zijn op Texel Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

10 In 2070 zullen dit de dieren zijn van de Texelse jungle Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

11 De jaguar zal op Texel leven in 2080 Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

12 In 2100 Texel zal in zee verdwenen zijn Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

13 In 2095 zullen er paalwoningen zijn op Texel Waar of niet waar

6 In

de

wee

r vo

or

het

klim

aat

6

wwwduurzameleerlijnnl 43

In de weer voor het klimaat

Werkblad

Doelen De leerlingenbull weten dat bepaalde activiteiten en producten veel energie kosten en dus

zorgen voor een grote uitstoot van CO2 bull zijn zich bewust dat hun koop-en leefgedrag indirect bijdraagt aan het

broeikaseffectbull zijn zich bewust hoe ze hun bijdrage aan het broeikaseffect zouden

kunnen verminderen

Begrippen de grondstof het transport de energie

Materialen bull Paar sokkenbull Per leerling een blad met groene voetstapjes bull Schema ingewikkelde sokkenbull Werkbladen 6A tm 6D

Duur 75 minuten

Blik terug op de voorgaande lessen Het versterkte broeikaseffect zorgt voor klimaatverandering Dit heeft vele gevolgen voor de omgeving voor dieren maar ook voor onszelf Wat kunnen we er nu eigenlijk aan doen In deze les denken de leerlingen na over hoe hun dagelijkse activiteiten in meer of mindere mate bijdragen aan de hoeveelheid uitstoot van CO2

Begin de les met het laten zien van een paar sokken Laat de leerlingen in een klassengesprek brainstormen over hoe de sokken gemaakt zijn bull Welke grondstoffen zijn er gebruikt bull Waar komen deze grondstoffen vandaanbull Welke industrieeumln zijn erbij betrokken Zie het schema hieronder

Laat het schema van de ldquoingewikkelde sokkenrdquo zien Bespreek het schema klassikaal Alleen al voor de productie van een paar sokken is dus heel wat industrie en vervoer nodig Er komen veel uitlaatgassen bij vrij Door het kopen van een paar sokken draag je dus indirect bij aan het broeikaseffect

Sokken zijn natuurlijk maar een voorbeeld Dit geldt natuurlijk voor heel veel producten Vaak zijn er wel duurzamere alternatieven te bedenken Laat de leerlingen een manier bedenken om ldquosimpele sokkenrdquo te maken (Wol van een Texelse schapenboer wol spinnen en verven op Texel breien op Texel)

Inleiding(15 minuten)

7 en 8

Klimaatverandering

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

1 In 2050 zullen deze vogels niet meer voorkomen op Texel Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

2 Deze vogels zullen in 2050 op Texel broeden Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

3 In 2090 heeft Texel tropische stranden Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

4 In 2100 ligt Texel in de woestijn Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 Zo zal de temperatuur op Texel veranderen Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

6 In 2080 ligt half Nederland onder water Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

7 In 2080 zal Nederland nieuwe rivieren meren en eilanden hebben Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

8 Dit zijn de Texelse producten van 2050 Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

9 In 2080 zal de zeehond uitgestorven zijn op Texel Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

10 In 2070 zullen dit de dieren zijn van de Texelse jungle Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

11 De jaguar zal op Texel leven in 2080 Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

12 In 2100 Texel zal in zee verdwenen zijn Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

13 In 2095 zullen er paalwoningen zijn op Texel Waar of niet waar

6 In

de

wee

r vo

or

het

klim

aat

6

wwwduurzameleerlijnnl 43

In de weer voor het klimaat

Werkblad

Doelen De leerlingenbull weten dat bepaalde activiteiten en producten veel energie kosten en dus

zorgen voor een grote uitstoot van CO2 bull zijn zich bewust dat hun koop-en leefgedrag indirect bijdraagt aan het

broeikaseffectbull zijn zich bewust hoe ze hun bijdrage aan het broeikaseffect zouden

kunnen verminderen

Begrippen de grondstof het transport de energie

Materialen bull Paar sokkenbull Per leerling een blad met groene voetstapjes bull Schema ingewikkelde sokkenbull Werkbladen 6A tm 6D

Duur 75 minuten

Blik terug op de voorgaande lessen Het versterkte broeikaseffect zorgt voor klimaatverandering Dit heeft vele gevolgen voor de omgeving voor dieren maar ook voor onszelf Wat kunnen we er nu eigenlijk aan doen In deze les denken de leerlingen na over hoe hun dagelijkse activiteiten in meer of mindere mate bijdragen aan de hoeveelheid uitstoot van CO2

Begin de les met het laten zien van een paar sokken Laat de leerlingen in een klassengesprek brainstormen over hoe de sokken gemaakt zijn bull Welke grondstoffen zijn er gebruikt bull Waar komen deze grondstoffen vandaanbull Welke industrieeumln zijn erbij betrokken Zie het schema hieronder

Laat het schema van de ldquoingewikkelde sokkenrdquo zien Bespreek het schema klassikaal Alleen al voor de productie van een paar sokken is dus heel wat industrie en vervoer nodig Er komen veel uitlaatgassen bij vrij Door het kopen van een paar sokken draag je dus indirect bij aan het broeikaseffect

Sokken zijn natuurlijk maar een voorbeeld Dit geldt natuurlijk voor heel veel producten Vaak zijn er wel duurzamere alternatieven te bedenken Laat de leerlingen een manier bedenken om ldquosimpele sokkenrdquo te maken (Wol van een Texelse schapenboer wol spinnen en verven op Texel breien op Texel)

Inleiding(15 minuten)

7 en 8

Klimaatverandering

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

1 In 2050 zullen deze vogels niet meer voorkomen op Texel Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

2 Deze vogels zullen in 2050 op Texel broeden Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

3 In 2090 heeft Texel tropische stranden Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

4 In 2100 ligt Texel in de woestijn Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 Zo zal de temperatuur op Texel veranderen Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

6 In 2080 ligt half Nederland onder water Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

7 In 2080 zal Nederland nieuwe rivieren meren en eilanden hebben Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

8 Dit zijn de Texelse producten van 2050 Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

9 In 2080 zal de zeehond uitgestorven zijn op Texel Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

10 In 2070 zullen dit de dieren zijn van de Texelse jungle Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

11 De jaguar zal op Texel leven in 2080 Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

12 In 2100 Texel zal in zee verdwenen zijn Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

13 In 2095 zullen er paalwoningen zijn op Texel Waar of niet waar

6 In

de

wee

r vo

or

het

klim

aat

6

wwwduurzameleerlijnnl 43

In de weer voor het klimaat

Werkblad

Doelen De leerlingenbull weten dat bepaalde activiteiten en producten veel energie kosten en dus

zorgen voor een grote uitstoot van CO2 bull zijn zich bewust dat hun koop-en leefgedrag indirect bijdraagt aan het

broeikaseffectbull zijn zich bewust hoe ze hun bijdrage aan het broeikaseffect zouden

kunnen verminderen

Begrippen de grondstof het transport de energie

Materialen bull Paar sokkenbull Per leerling een blad met groene voetstapjes bull Schema ingewikkelde sokkenbull Werkbladen 6A tm 6D

Duur 75 minuten

Blik terug op de voorgaande lessen Het versterkte broeikaseffect zorgt voor klimaatverandering Dit heeft vele gevolgen voor de omgeving voor dieren maar ook voor onszelf Wat kunnen we er nu eigenlijk aan doen In deze les denken de leerlingen na over hoe hun dagelijkse activiteiten in meer of mindere mate bijdragen aan de hoeveelheid uitstoot van CO2

Begin de les met het laten zien van een paar sokken Laat de leerlingen in een klassengesprek brainstormen over hoe de sokken gemaakt zijn bull Welke grondstoffen zijn er gebruikt bull Waar komen deze grondstoffen vandaanbull Welke industrieeumln zijn erbij betrokken Zie het schema hieronder

Laat het schema van de ldquoingewikkelde sokkenrdquo zien Bespreek het schema klassikaal Alleen al voor de productie van een paar sokken is dus heel wat industrie en vervoer nodig Er komen veel uitlaatgassen bij vrij Door het kopen van een paar sokken draag je dus indirect bij aan het broeikaseffect

Sokken zijn natuurlijk maar een voorbeeld Dit geldt natuurlijk voor heel veel producten Vaak zijn er wel duurzamere alternatieven te bedenken Laat de leerlingen een manier bedenken om ldquosimpele sokkenrdquo te maken (Wol van een Texelse schapenboer wol spinnen en verven op Texel breien op Texel)

Inleiding(15 minuten)

7 en 8

Klimaatverandering

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

1 In 2050 zullen deze vogels niet meer voorkomen op Texel Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

2 Deze vogels zullen in 2050 op Texel broeden Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

3 In 2090 heeft Texel tropische stranden Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

4 In 2100 ligt Texel in de woestijn Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 Zo zal de temperatuur op Texel veranderen Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

6 In 2080 ligt half Nederland onder water Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

7 In 2080 zal Nederland nieuwe rivieren meren en eilanden hebben Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

8 Dit zijn de Texelse producten van 2050 Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

9 In 2080 zal de zeehond uitgestorven zijn op Texel Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

10 In 2070 zullen dit de dieren zijn van de Texelse jungle Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

11 De jaguar zal op Texel leven in 2080 Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

12 In 2100 Texel zal in zee verdwenen zijn Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

13 In 2095 zullen er paalwoningen zijn op Texel Waar of niet waar

6 In

de

wee

r vo

or

het

klim

aat

6

wwwduurzameleerlijnnl 43

In de weer voor het klimaat

Werkblad

Doelen De leerlingenbull weten dat bepaalde activiteiten en producten veel energie kosten en dus

zorgen voor een grote uitstoot van CO2 bull zijn zich bewust dat hun koop-en leefgedrag indirect bijdraagt aan het

broeikaseffectbull zijn zich bewust hoe ze hun bijdrage aan het broeikaseffect zouden

kunnen verminderen

Begrippen de grondstof het transport de energie

Materialen bull Paar sokkenbull Per leerling een blad met groene voetstapjes bull Schema ingewikkelde sokkenbull Werkbladen 6A tm 6D

Duur 75 minuten

Blik terug op de voorgaande lessen Het versterkte broeikaseffect zorgt voor klimaatverandering Dit heeft vele gevolgen voor de omgeving voor dieren maar ook voor onszelf Wat kunnen we er nu eigenlijk aan doen In deze les denken de leerlingen na over hoe hun dagelijkse activiteiten in meer of mindere mate bijdragen aan de hoeveelheid uitstoot van CO2

Begin de les met het laten zien van een paar sokken Laat de leerlingen in een klassengesprek brainstormen over hoe de sokken gemaakt zijn bull Welke grondstoffen zijn er gebruikt bull Waar komen deze grondstoffen vandaanbull Welke industrieeumln zijn erbij betrokken Zie het schema hieronder

Laat het schema van de ldquoingewikkelde sokkenrdquo zien Bespreek het schema klassikaal Alleen al voor de productie van een paar sokken is dus heel wat industrie en vervoer nodig Er komen veel uitlaatgassen bij vrij Door het kopen van een paar sokken draag je dus indirect bij aan het broeikaseffect

Sokken zijn natuurlijk maar een voorbeeld Dit geldt natuurlijk voor heel veel producten Vaak zijn er wel duurzamere alternatieven te bedenken Laat de leerlingen een manier bedenken om ldquosimpele sokkenrdquo te maken (Wol van een Texelse schapenboer wol spinnen en verven op Texel breien op Texel)

Inleiding(15 minuten)

7 en 8

Klimaatverandering

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

1 In 2050 zullen deze vogels niet meer voorkomen op Texel Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

2 Deze vogels zullen in 2050 op Texel broeden Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

3 In 2090 heeft Texel tropische stranden Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

4 In 2100 ligt Texel in de woestijn Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 Zo zal de temperatuur op Texel veranderen Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

6 In 2080 ligt half Nederland onder water Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

7 In 2080 zal Nederland nieuwe rivieren meren en eilanden hebben Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

8 Dit zijn de Texelse producten van 2050 Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

9 In 2080 zal de zeehond uitgestorven zijn op Texel Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

10 In 2070 zullen dit de dieren zijn van de Texelse jungle Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

11 De jaguar zal op Texel leven in 2080 Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

12 In 2100 Texel zal in zee verdwenen zijn Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

13 In 2095 zullen er paalwoningen zijn op Texel Waar of niet waar

6 In

de

wee

r vo

or

het

klim

aat

6

wwwduurzameleerlijnnl 43

In de weer voor het klimaat

Werkblad

Doelen De leerlingenbull weten dat bepaalde activiteiten en producten veel energie kosten en dus

zorgen voor een grote uitstoot van CO2 bull zijn zich bewust dat hun koop-en leefgedrag indirect bijdraagt aan het

broeikaseffectbull zijn zich bewust hoe ze hun bijdrage aan het broeikaseffect zouden

kunnen verminderen

Begrippen de grondstof het transport de energie

Materialen bull Paar sokkenbull Per leerling een blad met groene voetstapjes bull Schema ingewikkelde sokkenbull Werkbladen 6A tm 6D

Duur 75 minuten

Blik terug op de voorgaande lessen Het versterkte broeikaseffect zorgt voor klimaatverandering Dit heeft vele gevolgen voor de omgeving voor dieren maar ook voor onszelf Wat kunnen we er nu eigenlijk aan doen In deze les denken de leerlingen na over hoe hun dagelijkse activiteiten in meer of mindere mate bijdragen aan de hoeveelheid uitstoot van CO2

Begin de les met het laten zien van een paar sokken Laat de leerlingen in een klassengesprek brainstormen over hoe de sokken gemaakt zijn bull Welke grondstoffen zijn er gebruikt bull Waar komen deze grondstoffen vandaanbull Welke industrieeumln zijn erbij betrokken Zie het schema hieronder

Laat het schema van de ldquoingewikkelde sokkenrdquo zien Bespreek het schema klassikaal Alleen al voor de productie van een paar sokken is dus heel wat industrie en vervoer nodig Er komen veel uitlaatgassen bij vrij Door het kopen van een paar sokken draag je dus indirect bij aan het broeikaseffect

Sokken zijn natuurlijk maar een voorbeeld Dit geldt natuurlijk voor heel veel producten Vaak zijn er wel duurzamere alternatieven te bedenken Laat de leerlingen een manier bedenken om ldquosimpele sokkenrdquo te maken (Wol van een Texelse schapenboer wol spinnen en verven op Texel breien op Texel)

Inleiding(15 minuten)

7 en 8

Klimaatverandering

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

1 In 2050 zullen deze vogels niet meer voorkomen op Texel Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

2 Deze vogels zullen in 2050 op Texel broeden Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

3 In 2090 heeft Texel tropische stranden Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

4 In 2100 ligt Texel in de woestijn Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 Zo zal de temperatuur op Texel veranderen Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

6 In 2080 ligt half Nederland onder water Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

7 In 2080 zal Nederland nieuwe rivieren meren en eilanden hebben Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

8 Dit zijn de Texelse producten van 2050 Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

9 In 2080 zal de zeehond uitgestorven zijn op Texel Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

10 In 2070 zullen dit de dieren zijn van de Texelse jungle Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

11 De jaguar zal op Texel leven in 2080 Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

12 In 2100 Texel zal in zee verdwenen zijn Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

13 In 2095 zullen er paalwoningen zijn op Texel Waar of niet waar

6 In

de

wee

r vo

or

het

klim

aat

6

wwwduurzameleerlijnnl 43

In de weer voor het klimaat

Werkblad

Doelen De leerlingenbull weten dat bepaalde activiteiten en producten veel energie kosten en dus

zorgen voor een grote uitstoot van CO2 bull zijn zich bewust dat hun koop-en leefgedrag indirect bijdraagt aan het

broeikaseffectbull zijn zich bewust hoe ze hun bijdrage aan het broeikaseffect zouden

kunnen verminderen

Begrippen de grondstof het transport de energie

Materialen bull Paar sokkenbull Per leerling een blad met groene voetstapjes bull Schema ingewikkelde sokkenbull Werkbladen 6A tm 6D

Duur 75 minuten

Blik terug op de voorgaande lessen Het versterkte broeikaseffect zorgt voor klimaatverandering Dit heeft vele gevolgen voor de omgeving voor dieren maar ook voor onszelf Wat kunnen we er nu eigenlijk aan doen In deze les denken de leerlingen na over hoe hun dagelijkse activiteiten in meer of mindere mate bijdragen aan de hoeveelheid uitstoot van CO2

Begin de les met het laten zien van een paar sokken Laat de leerlingen in een klassengesprek brainstormen over hoe de sokken gemaakt zijn bull Welke grondstoffen zijn er gebruikt bull Waar komen deze grondstoffen vandaanbull Welke industrieeumln zijn erbij betrokken Zie het schema hieronder

Laat het schema van de ldquoingewikkelde sokkenrdquo zien Bespreek het schema klassikaal Alleen al voor de productie van een paar sokken is dus heel wat industrie en vervoer nodig Er komen veel uitlaatgassen bij vrij Door het kopen van een paar sokken draag je dus indirect bij aan het broeikaseffect

Sokken zijn natuurlijk maar een voorbeeld Dit geldt natuurlijk voor heel veel producten Vaak zijn er wel duurzamere alternatieven te bedenken Laat de leerlingen een manier bedenken om ldquosimpele sokkenrdquo te maken (Wol van een Texelse schapenboer wol spinnen en verven op Texel breien op Texel)

Inleiding(15 minuten)

7 en 8

Klimaatverandering

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

1 In 2050 zullen deze vogels niet meer voorkomen op Texel Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

2 Deze vogels zullen in 2050 op Texel broeden Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

3 In 2090 heeft Texel tropische stranden Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

4 In 2100 ligt Texel in de woestijn Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 Zo zal de temperatuur op Texel veranderen Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

6 In 2080 ligt half Nederland onder water Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

7 In 2080 zal Nederland nieuwe rivieren meren en eilanden hebben Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

8 Dit zijn de Texelse producten van 2050 Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

9 In 2080 zal de zeehond uitgestorven zijn op Texel Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

10 In 2070 zullen dit de dieren zijn van de Texelse jungle Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

11 De jaguar zal op Texel leven in 2080 Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

12 In 2100 Texel zal in zee verdwenen zijn Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

13 In 2095 zullen er paalwoningen zijn op Texel Waar of niet waar

6 In

de

wee

r vo

or

het

klim

aat

6

wwwduurzameleerlijnnl 43

In de weer voor het klimaat

Werkblad

Doelen De leerlingenbull weten dat bepaalde activiteiten en producten veel energie kosten en dus

zorgen voor een grote uitstoot van CO2 bull zijn zich bewust dat hun koop-en leefgedrag indirect bijdraagt aan het

broeikaseffectbull zijn zich bewust hoe ze hun bijdrage aan het broeikaseffect zouden

kunnen verminderen

Begrippen de grondstof het transport de energie

Materialen bull Paar sokkenbull Per leerling een blad met groene voetstapjes bull Schema ingewikkelde sokkenbull Werkbladen 6A tm 6D

Duur 75 minuten

Blik terug op de voorgaande lessen Het versterkte broeikaseffect zorgt voor klimaatverandering Dit heeft vele gevolgen voor de omgeving voor dieren maar ook voor onszelf Wat kunnen we er nu eigenlijk aan doen In deze les denken de leerlingen na over hoe hun dagelijkse activiteiten in meer of mindere mate bijdragen aan de hoeveelheid uitstoot van CO2

Begin de les met het laten zien van een paar sokken Laat de leerlingen in een klassengesprek brainstormen over hoe de sokken gemaakt zijn bull Welke grondstoffen zijn er gebruikt bull Waar komen deze grondstoffen vandaanbull Welke industrieeumln zijn erbij betrokken Zie het schema hieronder

Laat het schema van de ldquoingewikkelde sokkenrdquo zien Bespreek het schema klassikaal Alleen al voor de productie van een paar sokken is dus heel wat industrie en vervoer nodig Er komen veel uitlaatgassen bij vrij Door het kopen van een paar sokken draag je dus indirect bij aan het broeikaseffect

Sokken zijn natuurlijk maar een voorbeeld Dit geldt natuurlijk voor heel veel producten Vaak zijn er wel duurzamere alternatieven te bedenken Laat de leerlingen een manier bedenken om ldquosimpele sokkenrdquo te maken (Wol van een Texelse schapenboer wol spinnen en verven op Texel breien op Texel)

Inleiding(15 minuten)

7 en 8

Klimaatverandering

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

1 In 2050 zullen deze vogels niet meer voorkomen op Texel Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

2 Deze vogels zullen in 2050 op Texel broeden Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

3 In 2090 heeft Texel tropische stranden Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

4 In 2100 ligt Texel in de woestijn Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 Zo zal de temperatuur op Texel veranderen Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

6 In 2080 ligt half Nederland onder water Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

7 In 2080 zal Nederland nieuwe rivieren meren en eilanden hebben Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

8 Dit zijn de Texelse producten van 2050 Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

9 In 2080 zal de zeehond uitgestorven zijn op Texel Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

10 In 2070 zullen dit de dieren zijn van de Texelse jungle Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

11 De jaguar zal op Texel leven in 2080 Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

12 In 2100 Texel zal in zee verdwenen zijn Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

13 In 2095 zullen er paalwoningen zijn op Texel Waar of niet waar

6 In

de

wee

r vo

or

het

klim

aat

6

wwwduurzameleerlijnnl 43

In de weer voor het klimaat

Werkblad

Doelen De leerlingenbull weten dat bepaalde activiteiten en producten veel energie kosten en dus

zorgen voor een grote uitstoot van CO2 bull zijn zich bewust dat hun koop-en leefgedrag indirect bijdraagt aan het

broeikaseffectbull zijn zich bewust hoe ze hun bijdrage aan het broeikaseffect zouden

kunnen verminderen

Begrippen de grondstof het transport de energie

Materialen bull Paar sokkenbull Per leerling een blad met groene voetstapjes bull Schema ingewikkelde sokkenbull Werkbladen 6A tm 6D

Duur 75 minuten

Blik terug op de voorgaande lessen Het versterkte broeikaseffect zorgt voor klimaatverandering Dit heeft vele gevolgen voor de omgeving voor dieren maar ook voor onszelf Wat kunnen we er nu eigenlijk aan doen In deze les denken de leerlingen na over hoe hun dagelijkse activiteiten in meer of mindere mate bijdragen aan de hoeveelheid uitstoot van CO2

Begin de les met het laten zien van een paar sokken Laat de leerlingen in een klassengesprek brainstormen over hoe de sokken gemaakt zijn bull Welke grondstoffen zijn er gebruikt bull Waar komen deze grondstoffen vandaanbull Welke industrieeumln zijn erbij betrokken Zie het schema hieronder

Laat het schema van de ldquoingewikkelde sokkenrdquo zien Bespreek het schema klassikaal Alleen al voor de productie van een paar sokken is dus heel wat industrie en vervoer nodig Er komen veel uitlaatgassen bij vrij Door het kopen van een paar sokken draag je dus indirect bij aan het broeikaseffect

Sokken zijn natuurlijk maar een voorbeeld Dit geldt natuurlijk voor heel veel producten Vaak zijn er wel duurzamere alternatieven te bedenken Laat de leerlingen een manier bedenken om ldquosimpele sokkenrdquo te maken (Wol van een Texelse schapenboer wol spinnen en verven op Texel breien op Texel)

Inleiding(15 minuten)

7 en 8

Klimaatverandering

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

1 In 2050 zullen deze vogels niet meer voorkomen op Texel Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

2 Deze vogels zullen in 2050 op Texel broeden Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

3 In 2090 heeft Texel tropische stranden Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

4 In 2100 ligt Texel in de woestijn Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 Zo zal de temperatuur op Texel veranderen Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

6 In 2080 ligt half Nederland onder water Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

7 In 2080 zal Nederland nieuwe rivieren meren en eilanden hebben Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

8 Dit zijn de Texelse producten van 2050 Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

9 In 2080 zal de zeehond uitgestorven zijn op Texel Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

10 In 2070 zullen dit de dieren zijn van de Texelse jungle Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

11 De jaguar zal op Texel leven in 2080 Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

12 In 2100 Texel zal in zee verdwenen zijn Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

13 In 2095 zullen er paalwoningen zijn op Texel Waar of niet waar

6 In

de

wee

r vo

or

het

klim

aat

6

wwwduurzameleerlijnnl 43

In de weer voor het klimaat

Werkblad

Doelen De leerlingenbull weten dat bepaalde activiteiten en producten veel energie kosten en dus

zorgen voor een grote uitstoot van CO2 bull zijn zich bewust dat hun koop-en leefgedrag indirect bijdraagt aan het

broeikaseffectbull zijn zich bewust hoe ze hun bijdrage aan het broeikaseffect zouden

kunnen verminderen

Begrippen de grondstof het transport de energie

Materialen bull Paar sokkenbull Per leerling een blad met groene voetstapjes bull Schema ingewikkelde sokkenbull Werkbladen 6A tm 6D

Duur 75 minuten

Blik terug op de voorgaande lessen Het versterkte broeikaseffect zorgt voor klimaatverandering Dit heeft vele gevolgen voor de omgeving voor dieren maar ook voor onszelf Wat kunnen we er nu eigenlijk aan doen In deze les denken de leerlingen na over hoe hun dagelijkse activiteiten in meer of mindere mate bijdragen aan de hoeveelheid uitstoot van CO2

Begin de les met het laten zien van een paar sokken Laat de leerlingen in een klassengesprek brainstormen over hoe de sokken gemaakt zijn bull Welke grondstoffen zijn er gebruikt bull Waar komen deze grondstoffen vandaanbull Welke industrieeumln zijn erbij betrokken Zie het schema hieronder

Laat het schema van de ldquoingewikkelde sokkenrdquo zien Bespreek het schema klassikaal Alleen al voor de productie van een paar sokken is dus heel wat industrie en vervoer nodig Er komen veel uitlaatgassen bij vrij Door het kopen van een paar sokken draag je dus indirect bij aan het broeikaseffect

Sokken zijn natuurlijk maar een voorbeeld Dit geldt natuurlijk voor heel veel producten Vaak zijn er wel duurzamere alternatieven te bedenken Laat de leerlingen een manier bedenken om ldquosimpele sokkenrdquo te maken (Wol van een Texelse schapenboer wol spinnen en verven op Texel breien op Texel)

Inleiding(15 minuten)

7 en 8

Klimaatverandering

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

1 In 2050 zullen deze vogels niet meer voorkomen op Texel Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

2 Deze vogels zullen in 2050 op Texel broeden Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

3 In 2090 heeft Texel tropische stranden Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

4 In 2100 ligt Texel in de woestijn Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 Zo zal de temperatuur op Texel veranderen Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

6 In 2080 ligt half Nederland onder water Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

7 In 2080 zal Nederland nieuwe rivieren meren en eilanden hebben Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

8 Dit zijn de Texelse producten van 2050 Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

9 In 2080 zal de zeehond uitgestorven zijn op Texel Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

10 In 2070 zullen dit de dieren zijn van de Texelse jungle Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

11 De jaguar zal op Texel leven in 2080 Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

12 In 2100 Texel zal in zee verdwenen zijn Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

13 In 2095 zullen er paalwoningen zijn op Texel Waar of niet waar

6 In

de

wee

r vo

or

het

klim

aat

6

wwwduurzameleerlijnnl 43

In de weer voor het klimaat

Werkblad

Doelen De leerlingenbull weten dat bepaalde activiteiten en producten veel energie kosten en dus

zorgen voor een grote uitstoot van CO2 bull zijn zich bewust dat hun koop-en leefgedrag indirect bijdraagt aan het

broeikaseffectbull zijn zich bewust hoe ze hun bijdrage aan het broeikaseffect zouden

kunnen verminderen

Begrippen de grondstof het transport de energie

Materialen bull Paar sokkenbull Per leerling een blad met groene voetstapjes bull Schema ingewikkelde sokkenbull Werkbladen 6A tm 6D

Duur 75 minuten

Blik terug op de voorgaande lessen Het versterkte broeikaseffect zorgt voor klimaatverandering Dit heeft vele gevolgen voor de omgeving voor dieren maar ook voor onszelf Wat kunnen we er nu eigenlijk aan doen In deze les denken de leerlingen na over hoe hun dagelijkse activiteiten in meer of mindere mate bijdragen aan de hoeveelheid uitstoot van CO2

Begin de les met het laten zien van een paar sokken Laat de leerlingen in een klassengesprek brainstormen over hoe de sokken gemaakt zijn bull Welke grondstoffen zijn er gebruikt bull Waar komen deze grondstoffen vandaanbull Welke industrieeumln zijn erbij betrokken Zie het schema hieronder

Laat het schema van de ldquoingewikkelde sokkenrdquo zien Bespreek het schema klassikaal Alleen al voor de productie van een paar sokken is dus heel wat industrie en vervoer nodig Er komen veel uitlaatgassen bij vrij Door het kopen van een paar sokken draag je dus indirect bij aan het broeikaseffect

Sokken zijn natuurlijk maar een voorbeeld Dit geldt natuurlijk voor heel veel producten Vaak zijn er wel duurzamere alternatieven te bedenken Laat de leerlingen een manier bedenken om ldquosimpele sokkenrdquo te maken (Wol van een Texelse schapenboer wol spinnen en verven op Texel breien op Texel)

Inleiding(15 minuten)

7 en 8

Klimaatverandering

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

2 Deze vogels zullen in 2050 op Texel broeden Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

3 In 2090 heeft Texel tropische stranden Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

4 In 2100 ligt Texel in de woestijn Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 Zo zal de temperatuur op Texel veranderen Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

6 In 2080 ligt half Nederland onder water Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

7 In 2080 zal Nederland nieuwe rivieren meren en eilanden hebben Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

8 Dit zijn de Texelse producten van 2050 Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

9 In 2080 zal de zeehond uitgestorven zijn op Texel Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

10 In 2070 zullen dit de dieren zijn van de Texelse jungle Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

11 De jaguar zal op Texel leven in 2080 Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

12 In 2100 Texel zal in zee verdwenen zijn Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

13 In 2095 zullen er paalwoningen zijn op Texel Waar of niet waar

6 In

de

wee

r vo

or

het

klim

aat

6

wwwduurzameleerlijnnl 43

In de weer voor het klimaat

Werkblad

Doelen De leerlingenbull weten dat bepaalde activiteiten en producten veel energie kosten en dus

zorgen voor een grote uitstoot van CO2 bull zijn zich bewust dat hun koop-en leefgedrag indirect bijdraagt aan het

broeikaseffectbull zijn zich bewust hoe ze hun bijdrage aan het broeikaseffect zouden

kunnen verminderen

Begrippen de grondstof het transport de energie

Materialen bull Paar sokkenbull Per leerling een blad met groene voetstapjes bull Schema ingewikkelde sokkenbull Werkbladen 6A tm 6D

Duur 75 minuten

Blik terug op de voorgaande lessen Het versterkte broeikaseffect zorgt voor klimaatverandering Dit heeft vele gevolgen voor de omgeving voor dieren maar ook voor onszelf Wat kunnen we er nu eigenlijk aan doen In deze les denken de leerlingen na over hoe hun dagelijkse activiteiten in meer of mindere mate bijdragen aan de hoeveelheid uitstoot van CO2

Begin de les met het laten zien van een paar sokken Laat de leerlingen in een klassengesprek brainstormen over hoe de sokken gemaakt zijn bull Welke grondstoffen zijn er gebruikt bull Waar komen deze grondstoffen vandaanbull Welke industrieeumln zijn erbij betrokken Zie het schema hieronder

Laat het schema van de ldquoingewikkelde sokkenrdquo zien Bespreek het schema klassikaal Alleen al voor de productie van een paar sokken is dus heel wat industrie en vervoer nodig Er komen veel uitlaatgassen bij vrij Door het kopen van een paar sokken draag je dus indirect bij aan het broeikaseffect

Sokken zijn natuurlijk maar een voorbeeld Dit geldt natuurlijk voor heel veel producten Vaak zijn er wel duurzamere alternatieven te bedenken Laat de leerlingen een manier bedenken om ldquosimpele sokkenrdquo te maken (Wol van een Texelse schapenboer wol spinnen en verven op Texel breien op Texel)

Inleiding(15 minuten)

7 en 8

Klimaatverandering

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

3 In 2090 heeft Texel tropische stranden Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

4 In 2100 ligt Texel in de woestijn Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 Zo zal de temperatuur op Texel veranderen Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

6 In 2080 ligt half Nederland onder water Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

7 In 2080 zal Nederland nieuwe rivieren meren en eilanden hebben Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

8 Dit zijn de Texelse producten van 2050 Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

9 In 2080 zal de zeehond uitgestorven zijn op Texel Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

10 In 2070 zullen dit de dieren zijn van de Texelse jungle Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

11 De jaguar zal op Texel leven in 2080 Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

12 In 2100 Texel zal in zee verdwenen zijn Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

13 In 2095 zullen er paalwoningen zijn op Texel Waar of niet waar

6 In

de

wee

r vo

or

het

klim

aat

6

wwwduurzameleerlijnnl 43

In de weer voor het klimaat

Werkblad

Doelen De leerlingenbull weten dat bepaalde activiteiten en producten veel energie kosten en dus

zorgen voor een grote uitstoot van CO2 bull zijn zich bewust dat hun koop-en leefgedrag indirect bijdraagt aan het

broeikaseffectbull zijn zich bewust hoe ze hun bijdrage aan het broeikaseffect zouden

kunnen verminderen

Begrippen de grondstof het transport de energie

Materialen bull Paar sokkenbull Per leerling een blad met groene voetstapjes bull Schema ingewikkelde sokkenbull Werkbladen 6A tm 6D

Duur 75 minuten

Blik terug op de voorgaande lessen Het versterkte broeikaseffect zorgt voor klimaatverandering Dit heeft vele gevolgen voor de omgeving voor dieren maar ook voor onszelf Wat kunnen we er nu eigenlijk aan doen In deze les denken de leerlingen na over hoe hun dagelijkse activiteiten in meer of mindere mate bijdragen aan de hoeveelheid uitstoot van CO2

Begin de les met het laten zien van een paar sokken Laat de leerlingen in een klassengesprek brainstormen over hoe de sokken gemaakt zijn bull Welke grondstoffen zijn er gebruikt bull Waar komen deze grondstoffen vandaanbull Welke industrieeumln zijn erbij betrokken Zie het schema hieronder

Laat het schema van de ldquoingewikkelde sokkenrdquo zien Bespreek het schema klassikaal Alleen al voor de productie van een paar sokken is dus heel wat industrie en vervoer nodig Er komen veel uitlaatgassen bij vrij Door het kopen van een paar sokken draag je dus indirect bij aan het broeikaseffect

Sokken zijn natuurlijk maar een voorbeeld Dit geldt natuurlijk voor heel veel producten Vaak zijn er wel duurzamere alternatieven te bedenken Laat de leerlingen een manier bedenken om ldquosimpele sokkenrdquo te maken (Wol van een Texelse schapenboer wol spinnen en verven op Texel breien op Texel)

Inleiding(15 minuten)

7 en 8

Klimaatverandering

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

4 In 2100 ligt Texel in de woestijn Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 Zo zal de temperatuur op Texel veranderen Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

6 In 2080 ligt half Nederland onder water Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

7 In 2080 zal Nederland nieuwe rivieren meren en eilanden hebben Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

8 Dit zijn de Texelse producten van 2050 Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

9 In 2080 zal de zeehond uitgestorven zijn op Texel Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

10 In 2070 zullen dit de dieren zijn van de Texelse jungle Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

11 De jaguar zal op Texel leven in 2080 Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

12 In 2100 Texel zal in zee verdwenen zijn Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

13 In 2095 zullen er paalwoningen zijn op Texel Waar of niet waar

6 In

de

wee

r vo

or

het

klim

aat

6

wwwduurzameleerlijnnl 43

In de weer voor het klimaat

Werkblad

Doelen De leerlingenbull weten dat bepaalde activiteiten en producten veel energie kosten en dus

zorgen voor een grote uitstoot van CO2 bull zijn zich bewust dat hun koop-en leefgedrag indirect bijdraagt aan het

broeikaseffectbull zijn zich bewust hoe ze hun bijdrage aan het broeikaseffect zouden

kunnen verminderen

Begrippen de grondstof het transport de energie

Materialen bull Paar sokkenbull Per leerling een blad met groene voetstapjes bull Schema ingewikkelde sokkenbull Werkbladen 6A tm 6D

Duur 75 minuten

Blik terug op de voorgaande lessen Het versterkte broeikaseffect zorgt voor klimaatverandering Dit heeft vele gevolgen voor de omgeving voor dieren maar ook voor onszelf Wat kunnen we er nu eigenlijk aan doen In deze les denken de leerlingen na over hoe hun dagelijkse activiteiten in meer of mindere mate bijdragen aan de hoeveelheid uitstoot van CO2

Begin de les met het laten zien van een paar sokken Laat de leerlingen in een klassengesprek brainstormen over hoe de sokken gemaakt zijn bull Welke grondstoffen zijn er gebruikt bull Waar komen deze grondstoffen vandaanbull Welke industrieeumln zijn erbij betrokken Zie het schema hieronder

Laat het schema van de ldquoingewikkelde sokkenrdquo zien Bespreek het schema klassikaal Alleen al voor de productie van een paar sokken is dus heel wat industrie en vervoer nodig Er komen veel uitlaatgassen bij vrij Door het kopen van een paar sokken draag je dus indirect bij aan het broeikaseffect

Sokken zijn natuurlijk maar een voorbeeld Dit geldt natuurlijk voor heel veel producten Vaak zijn er wel duurzamere alternatieven te bedenken Laat de leerlingen een manier bedenken om ldquosimpele sokkenrdquo te maken (Wol van een Texelse schapenboer wol spinnen en verven op Texel breien op Texel)

Inleiding(15 minuten)

7 en 8

Klimaatverandering

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

5 Zo zal de temperatuur op Texel veranderen Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

6 In 2080 ligt half Nederland onder water Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

7 In 2080 zal Nederland nieuwe rivieren meren en eilanden hebben Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

8 Dit zijn de Texelse producten van 2050 Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

9 In 2080 zal de zeehond uitgestorven zijn op Texel Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

10 In 2070 zullen dit de dieren zijn van de Texelse jungle Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

11 De jaguar zal op Texel leven in 2080 Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

12 In 2100 Texel zal in zee verdwenen zijn Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

13 In 2095 zullen er paalwoningen zijn op Texel Waar of niet waar

6 In

de

wee

r vo

or

het

klim

aat

6

wwwduurzameleerlijnnl 43

In de weer voor het klimaat

Werkblad

Doelen De leerlingenbull weten dat bepaalde activiteiten en producten veel energie kosten en dus

zorgen voor een grote uitstoot van CO2 bull zijn zich bewust dat hun koop-en leefgedrag indirect bijdraagt aan het

broeikaseffectbull zijn zich bewust hoe ze hun bijdrage aan het broeikaseffect zouden

kunnen verminderen

Begrippen de grondstof het transport de energie

Materialen bull Paar sokkenbull Per leerling een blad met groene voetstapjes bull Schema ingewikkelde sokkenbull Werkbladen 6A tm 6D

Duur 75 minuten

Blik terug op de voorgaande lessen Het versterkte broeikaseffect zorgt voor klimaatverandering Dit heeft vele gevolgen voor de omgeving voor dieren maar ook voor onszelf Wat kunnen we er nu eigenlijk aan doen In deze les denken de leerlingen na over hoe hun dagelijkse activiteiten in meer of mindere mate bijdragen aan de hoeveelheid uitstoot van CO2

Begin de les met het laten zien van een paar sokken Laat de leerlingen in een klassengesprek brainstormen over hoe de sokken gemaakt zijn bull Welke grondstoffen zijn er gebruikt bull Waar komen deze grondstoffen vandaanbull Welke industrieeumln zijn erbij betrokken Zie het schema hieronder

Laat het schema van de ldquoingewikkelde sokkenrdquo zien Bespreek het schema klassikaal Alleen al voor de productie van een paar sokken is dus heel wat industrie en vervoer nodig Er komen veel uitlaatgassen bij vrij Door het kopen van een paar sokken draag je dus indirect bij aan het broeikaseffect

Sokken zijn natuurlijk maar een voorbeeld Dit geldt natuurlijk voor heel veel producten Vaak zijn er wel duurzamere alternatieven te bedenken Laat de leerlingen een manier bedenken om ldquosimpele sokkenrdquo te maken (Wol van een Texelse schapenboer wol spinnen en verven op Texel breien op Texel)

Inleiding(15 minuten)

7 en 8

Klimaatverandering

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

6 In 2080 ligt half Nederland onder water Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

7 In 2080 zal Nederland nieuwe rivieren meren en eilanden hebben Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

8 Dit zijn de Texelse producten van 2050 Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

9 In 2080 zal de zeehond uitgestorven zijn op Texel Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

10 In 2070 zullen dit de dieren zijn van de Texelse jungle Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

11 De jaguar zal op Texel leven in 2080 Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

12 In 2100 Texel zal in zee verdwenen zijn Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

13 In 2095 zullen er paalwoningen zijn op Texel Waar of niet waar

6 In

de

wee

r vo

or

het

klim

aat

6

wwwduurzameleerlijnnl 43

In de weer voor het klimaat

Werkblad

Doelen De leerlingenbull weten dat bepaalde activiteiten en producten veel energie kosten en dus

zorgen voor een grote uitstoot van CO2 bull zijn zich bewust dat hun koop-en leefgedrag indirect bijdraagt aan het

broeikaseffectbull zijn zich bewust hoe ze hun bijdrage aan het broeikaseffect zouden

kunnen verminderen

Begrippen de grondstof het transport de energie

Materialen bull Paar sokkenbull Per leerling een blad met groene voetstapjes bull Schema ingewikkelde sokkenbull Werkbladen 6A tm 6D

Duur 75 minuten

Blik terug op de voorgaande lessen Het versterkte broeikaseffect zorgt voor klimaatverandering Dit heeft vele gevolgen voor de omgeving voor dieren maar ook voor onszelf Wat kunnen we er nu eigenlijk aan doen In deze les denken de leerlingen na over hoe hun dagelijkse activiteiten in meer of mindere mate bijdragen aan de hoeveelheid uitstoot van CO2

Begin de les met het laten zien van een paar sokken Laat de leerlingen in een klassengesprek brainstormen over hoe de sokken gemaakt zijn bull Welke grondstoffen zijn er gebruikt bull Waar komen deze grondstoffen vandaanbull Welke industrieeumln zijn erbij betrokken Zie het schema hieronder

Laat het schema van de ldquoingewikkelde sokkenrdquo zien Bespreek het schema klassikaal Alleen al voor de productie van een paar sokken is dus heel wat industrie en vervoer nodig Er komen veel uitlaatgassen bij vrij Door het kopen van een paar sokken draag je dus indirect bij aan het broeikaseffect

Sokken zijn natuurlijk maar een voorbeeld Dit geldt natuurlijk voor heel veel producten Vaak zijn er wel duurzamere alternatieven te bedenken Laat de leerlingen een manier bedenken om ldquosimpele sokkenrdquo te maken (Wol van een Texelse schapenboer wol spinnen en verven op Texel breien op Texel)

Inleiding(15 minuten)

7 en 8

Klimaatverandering

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

7 In 2080 zal Nederland nieuwe rivieren meren en eilanden hebben Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

8 Dit zijn de Texelse producten van 2050 Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

9 In 2080 zal de zeehond uitgestorven zijn op Texel Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

10 In 2070 zullen dit de dieren zijn van de Texelse jungle Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

11 De jaguar zal op Texel leven in 2080 Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

12 In 2100 Texel zal in zee verdwenen zijn Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

13 In 2095 zullen er paalwoningen zijn op Texel Waar of niet waar

6 In

de

wee

r vo

or

het

klim

aat

6

wwwduurzameleerlijnnl 43

In de weer voor het klimaat

Werkblad

Doelen De leerlingenbull weten dat bepaalde activiteiten en producten veel energie kosten en dus

zorgen voor een grote uitstoot van CO2 bull zijn zich bewust dat hun koop-en leefgedrag indirect bijdraagt aan het

broeikaseffectbull zijn zich bewust hoe ze hun bijdrage aan het broeikaseffect zouden

kunnen verminderen

Begrippen de grondstof het transport de energie

Materialen bull Paar sokkenbull Per leerling een blad met groene voetstapjes bull Schema ingewikkelde sokkenbull Werkbladen 6A tm 6D

Duur 75 minuten

Blik terug op de voorgaande lessen Het versterkte broeikaseffect zorgt voor klimaatverandering Dit heeft vele gevolgen voor de omgeving voor dieren maar ook voor onszelf Wat kunnen we er nu eigenlijk aan doen In deze les denken de leerlingen na over hoe hun dagelijkse activiteiten in meer of mindere mate bijdragen aan de hoeveelheid uitstoot van CO2

Begin de les met het laten zien van een paar sokken Laat de leerlingen in een klassengesprek brainstormen over hoe de sokken gemaakt zijn bull Welke grondstoffen zijn er gebruikt bull Waar komen deze grondstoffen vandaanbull Welke industrieeumln zijn erbij betrokken Zie het schema hieronder

Laat het schema van de ldquoingewikkelde sokkenrdquo zien Bespreek het schema klassikaal Alleen al voor de productie van een paar sokken is dus heel wat industrie en vervoer nodig Er komen veel uitlaatgassen bij vrij Door het kopen van een paar sokken draag je dus indirect bij aan het broeikaseffect

Sokken zijn natuurlijk maar een voorbeeld Dit geldt natuurlijk voor heel veel producten Vaak zijn er wel duurzamere alternatieven te bedenken Laat de leerlingen een manier bedenken om ldquosimpele sokkenrdquo te maken (Wol van een Texelse schapenboer wol spinnen en verven op Texel breien op Texel)

Inleiding(15 minuten)

7 en 8

Klimaatverandering

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

8 Dit zijn de Texelse producten van 2050 Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

9 In 2080 zal de zeehond uitgestorven zijn op Texel Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

10 In 2070 zullen dit de dieren zijn van de Texelse jungle Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

11 De jaguar zal op Texel leven in 2080 Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

12 In 2100 Texel zal in zee verdwenen zijn Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

13 In 2095 zullen er paalwoningen zijn op Texel Waar of niet waar

6 In

de

wee

r vo

or

het

klim

aat

6

wwwduurzameleerlijnnl 43

In de weer voor het klimaat

Werkblad

Doelen De leerlingenbull weten dat bepaalde activiteiten en producten veel energie kosten en dus

zorgen voor een grote uitstoot van CO2 bull zijn zich bewust dat hun koop-en leefgedrag indirect bijdraagt aan het

broeikaseffectbull zijn zich bewust hoe ze hun bijdrage aan het broeikaseffect zouden

kunnen verminderen

Begrippen de grondstof het transport de energie

Materialen bull Paar sokkenbull Per leerling een blad met groene voetstapjes bull Schema ingewikkelde sokkenbull Werkbladen 6A tm 6D

Duur 75 minuten

Blik terug op de voorgaande lessen Het versterkte broeikaseffect zorgt voor klimaatverandering Dit heeft vele gevolgen voor de omgeving voor dieren maar ook voor onszelf Wat kunnen we er nu eigenlijk aan doen In deze les denken de leerlingen na over hoe hun dagelijkse activiteiten in meer of mindere mate bijdragen aan de hoeveelheid uitstoot van CO2

Begin de les met het laten zien van een paar sokken Laat de leerlingen in een klassengesprek brainstormen over hoe de sokken gemaakt zijn bull Welke grondstoffen zijn er gebruikt bull Waar komen deze grondstoffen vandaanbull Welke industrieeumln zijn erbij betrokken Zie het schema hieronder

Laat het schema van de ldquoingewikkelde sokkenrdquo zien Bespreek het schema klassikaal Alleen al voor de productie van een paar sokken is dus heel wat industrie en vervoer nodig Er komen veel uitlaatgassen bij vrij Door het kopen van een paar sokken draag je dus indirect bij aan het broeikaseffect

Sokken zijn natuurlijk maar een voorbeeld Dit geldt natuurlijk voor heel veel producten Vaak zijn er wel duurzamere alternatieven te bedenken Laat de leerlingen een manier bedenken om ldquosimpele sokkenrdquo te maken (Wol van een Texelse schapenboer wol spinnen en verven op Texel breien op Texel)

Inleiding(15 minuten)

7 en 8

Klimaatverandering

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

9 In 2080 zal de zeehond uitgestorven zijn op Texel Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

10 In 2070 zullen dit de dieren zijn van de Texelse jungle Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

11 De jaguar zal op Texel leven in 2080 Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

12 In 2100 Texel zal in zee verdwenen zijn Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

13 In 2095 zullen er paalwoningen zijn op Texel Waar of niet waar

6 In

de

wee

r vo

or

het

klim

aat

6

wwwduurzameleerlijnnl 43

In de weer voor het klimaat

Werkblad

Doelen De leerlingenbull weten dat bepaalde activiteiten en producten veel energie kosten en dus

zorgen voor een grote uitstoot van CO2 bull zijn zich bewust dat hun koop-en leefgedrag indirect bijdraagt aan het

broeikaseffectbull zijn zich bewust hoe ze hun bijdrage aan het broeikaseffect zouden

kunnen verminderen

Begrippen de grondstof het transport de energie

Materialen bull Paar sokkenbull Per leerling een blad met groene voetstapjes bull Schema ingewikkelde sokkenbull Werkbladen 6A tm 6D

Duur 75 minuten

Blik terug op de voorgaande lessen Het versterkte broeikaseffect zorgt voor klimaatverandering Dit heeft vele gevolgen voor de omgeving voor dieren maar ook voor onszelf Wat kunnen we er nu eigenlijk aan doen In deze les denken de leerlingen na over hoe hun dagelijkse activiteiten in meer of mindere mate bijdragen aan de hoeveelheid uitstoot van CO2

Begin de les met het laten zien van een paar sokken Laat de leerlingen in een klassengesprek brainstormen over hoe de sokken gemaakt zijn bull Welke grondstoffen zijn er gebruikt bull Waar komen deze grondstoffen vandaanbull Welke industrieeumln zijn erbij betrokken Zie het schema hieronder

Laat het schema van de ldquoingewikkelde sokkenrdquo zien Bespreek het schema klassikaal Alleen al voor de productie van een paar sokken is dus heel wat industrie en vervoer nodig Er komen veel uitlaatgassen bij vrij Door het kopen van een paar sokken draag je dus indirect bij aan het broeikaseffect

Sokken zijn natuurlijk maar een voorbeeld Dit geldt natuurlijk voor heel veel producten Vaak zijn er wel duurzamere alternatieven te bedenken Laat de leerlingen een manier bedenken om ldquosimpele sokkenrdquo te maken (Wol van een Texelse schapenboer wol spinnen en verven op Texel breien op Texel)

Inleiding(15 minuten)

7 en 8

Klimaatverandering

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

10 In 2070 zullen dit de dieren zijn van de Texelse jungle Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

11 De jaguar zal op Texel leven in 2080 Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

12 In 2100 Texel zal in zee verdwenen zijn Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

13 In 2095 zullen er paalwoningen zijn op Texel Waar of niet waar

6 In

de

wee

r vo

or

het

klim

aat

6

wwwduurzameleerlijnnl 43

In de weer voor het klimaat

Werkblad

Doelen De leerlingenbull weten dat bepaalde activiteiten en producten veel energie kosten en dus

zorgen voor een grote uitstoot van CO2 bull zijn zich bewust dat hun koop-en leefgedrag indirect bijdraagt aan het

broeikaseffectbull zijn zich bewust hoe ze hun bijdrage aan het broeikaseffect zouden

kunnen verminderen

Begrippen de grondstof het transport de energie

Materialen bull Paar sokkenbull Per leerling een blad met groene voetstapjes bull Schema ingewikkelde sokkenbull Werkbladen 6A tm 6D

Duur 75 minuten

Blik terug op de voorgaande lessen Het versterkte broeikaseffect zorgt voor klimaatverandering Dit heeft vele gevolgen voor de omgeving voor dieren maar ook voor onszelf Wat kunnen we er nu eigenlijk aan doen In deze les denken de leerlingen na over hoe hun dagelijkse activiteiten in meer of mindere mate bijdragen aan de hoeveelheid uitstoot van CO2

Begin de les met het laten zien van een paar sokken Laat de leerlingen in een klassengesprek brainstormen over hoe de sokken gemaakt zijn bull Welke grondstoffen zijn er gebruikt bull Waar komen deze grondstoffen vandaanbull Welke industrieeumln zijn erbij betrokken Zie het schema hieronder

Laat het schema van de ldquoingewikkelde sokkenrdquo zien Bespreek het schema klassikaal Alleen al voor de productie van een paar sokken is dus heel wat industrie en vervoer nodig Er komen veel uitlaatgassen bij vrij Door het kopen van een paar sokken draag je dus indirect bij aan het broeikaseffect

Sokken zijn natuurlijk maar een voorbeeld Dit geldt natuurlijk voor heel veel producten Vaak zijn er wel duurzamere alternatieven te bedenken Laat de leerlingen een manier bedenken om ldquosimpele sokkenrdquo te maken (Wol van een Texelse schapenboer wol spinnen en verven op Texel breien op Texel)

Inleiding(15 minuten)

7 en 8

Klimaatverandering

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

11 De jaguar zal op Texel leven in 2080 Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

12 In 2100 Texel zal in zee verdwenen zijn Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

13 In 2095 zullen er paalwoningen zijn op Texel Waar of niet waar

6 In

de

wee

r vo

or

het

klim

aat

6

wwwduurzameleerlijnnl 43

In de weer voor het klimaat

Werkblad

Doelen De leerlingenbull weten dat bepaalde activiteiten en producten veel energie kosten en dus

zorgen voor een grote uitstoot van CO2 bull zijn zich bewust dat hun koop-en leefgedrag indirect bijdraagt aan het

broeikaseffectbull zijn zich bewust hoe ze hun bijdrage aan het broeikaseffect zouden

kunnen verminderen

Begrippen de grondstof het transport de energie

Materialen bull Paar sokkenbull Per leerling een blad met groene voetstapjes bull Schema ingewikkelde sokkenbull Werkbladen 6A tm 6D

Duur 75 minuten

Blik terug op de voorgaande lessen Het versterkte broeikaseffect zorgt voor klimaatverandering Dit heeft vele gevolgen voor de omgeving voor dieren maar ook voor onszelf Wat kunnen we er nu eigenlijk aan doen In deze les denken de leerlingen na over hoe hun dagelijkse activiteiten in meer of mindere mate bijdragen aan de hoeveelheid uitstoot van CO2

Begin de les met het laten zien van een paar sokken Laat de leerlingen in een klassengesprek brainstormen over hoe de sokken gemaakt zijn bull Welke grondstoffen zijn er gebruikt bull Waar komen deze grondstoffen vandaanbull Welke industrieeumln zijn erbij betrokken Zie het schema hieronder

Laat het schema van de ldquoingewikkelde sokkenrdquo zien Bespreek het schema klassikaal Alleen al voor de productie van een paar sokken is dus heel wat industrie en vervoer nodig Er komen veel uitlaatgassen bij vrij Door het kopen van een paar sokken draag je dus indirect bij aan het broeikaseffect

Sokken zijn natuurlijk maar een voorbeeld Dit geldt natuurlijk voor heel veel producten Vaak zijn er wel duurzamere alternatieven te bedenken Laat de leerlingen een manier bedenken om ldquosimpele sokkenrdquo te maken (Wol van een Texelse schapenboer wol spinnen en verven op Texel breien op Texel)

Inleiding(15 minuten)

7 en 8

Klimaatverandering

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

12 In 2100 Texel zal in zee verdwenen zijn Waar of niet waar

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

13 In 2095 zullen er paalwoningen zijn op Texel Waar of niet waar

6 In

de

wee

r vo

or

het

klim

aat

6

wwwduurzameleerlijnnl 43

In de weer voor het klimaat

Werkblad

Doelen De leerlingenbull weten dat bepaalde activiteiten en producten veel energie kosten en dus

zorgen voor een grote uitstoot van CO2 bull zijn zich bewust dat hun koop-en leefgedrag indirect bijdraagt aan het

broeikaseffectbull zijn zich bewust hoe ze hun bijdrage aan het broeikaseffect zouden

kunnen verminderen

Begrippen de grondstof het transport de energie

Materialen bull Paar sokkenbull Per leerling een blad met groene voetstapjes bull Schema ingewikkelde sokkenbull Werkbladen 6A tm 6D

Duur 75 minuten

Blik terug op de voorgaande lessen Het versterkte broeikaseffect zorgt voor klimaatverandering Dit heeft vele gevolgen voor de omgeving voor dieren maar ook voor onszelf Wat kunnen we er nu eigenlijk aan doen In deze les denken de leerlingen na over hoe hun dagelijkse activiteiten in meer of mindere mate bijdragen aan de hoeveelheid uitstoot van CO2

Begin de les met het laten zien van een paar sokken Laat de leerlingen in een klassengesprek brainstormen over hoe de sokken gemaakt zijn bull Welke grondstoffen zijn er gebruikt bull Waar komen deze grondstoffen vandaanbull Welke industrieeumln zijn erbij betrokken Zie het schema hieronder

Laat het schema van de ldquoingewikkelde sokkenrdquo zien Bespreek het schema klassikaal Alleen al voor de productie van een paar sokken is dus heel wat industrie en vervoer nodig Er komen veel uitlaatgassen bij vrij Door het kopen van een paar sokken draag je dus indirect bij aan het broeikaseffect

Sokken zijn natuurlijk maar een voorbeeld Dit geldt natuurlijk voor heel veel producten Vaak zijn er wel duurzamere alternatieven te bedenken Laat de leerlingen een manier bedenken om ldquosimpele sokkenrdquo te maken (Wol van een Texelse schapenboer wol spinnen en verven op Texel breien op Texel)

Inleiding(15 minuten)

7 en 8

Klimaatverandering

5 u

itst

erve

n o

f w

egw

ezen

13 In 2095 zullen er paalwoningen zijn op Texel Waar of niet waar

6 In

de

wee

r vo

or

het

klim

aat

6

wwwduurzameleerlijnnl 43

In de weer voor het klimaat

Werkblad

Doelen De leerlingenbull weten dat bepaalde activiteiten en producten veel energie kosten en dus

zorgen voor een grote uitstoot van CO2 bull zijn zich bewust dat hun koop-en leefgedrag indirect bijdraagt aan het

broeikaseffectbull zijn zich bewust hoe ze hun bijdrage aan het broeikaseffect zouden

kunnen verminderen

Begrippen de grondstof het transport de energie

Materialen bull Paar sokkenbull Per leerling een blad met groene voetstapjes bull Schema ingewikkelde sokkenbull Werkbladen 6A tm 6D

Duur 75 minuten

Blik terug op de voorgaande lessen Het versterkte broeikaseffect zorgt voor klimaatverandering Dit heeft vele gevolgen voor de omgeving voor dieren maar ook voor onszelf Wat kunnen we er nu eigenlijk aan doen In deze les denken de leerlingen na over hoe hun dagelijkse activiteiten in meer of mindere mate bijdragen aan de hoeveelheid uitstoot van CO2

Begin de les met het laten zien van een paar sokken Laat de leerlingen in een klassengesprek brainstormen over hoe de sokken gemaakt zijn bull Welke grondstoffen zijn er gebruikt bull Waar komen deze grondstoffen vandaanbull Welke industrieeumln zijn erbij betrokken Zie het schema hieronder

Laat het schema van de ldquoingewikkelde sokkenrdquo zien Bespreek het schema klassikaal Alleen al voor de productie van een paar sokken is dus heel wat industrie en vervoer nodig Er komen veel uitlaatgassen bij vrij Door het kopen van een paar sokken draag je dus indirect bij aan het broeikaseffect

Sokken zijn natuurlijk maar een voorbeeld Dit geldt natuurlijk voor heel veel producten Vaak zijn er wel duurzamere alternatieven te bedenken Laat de leerlingen een manier bedenken om ldquosimpele sokkenrdquo te maken (Wol van een Texelse schapenboer wol spinnen en verven op Texel breien op Texel)

Inleiding(15 minuten)

7 en 8

Klimaatverandering

6 In

de

wee

r vo

or

het

klim

aat

6

wwwduurzameleerlijnnl 43

In de weer voor het klimaat

Werkblad

Doelen De leerlingenbull weten dat bepaalde activiteiten en producten veel energie kosten en dus

zorgen voor een grote uitstoot van CO2 bull zijn zich bewust dat hun koop-en leefgedrag indirect bijdraagt aan het

broeikaseffectbull zijn zich bewust hoe ze hun bijdrage aan het broeikaseffect zouden

kunnen verminderen

Begrippen de grondstof het transport de energie

Materialen bull Paar sokkenbull Per leerling een blad met groene voetstapjes bull Schema ingewikkelde sokkenbull Werkbladen 6A tm 6D

Duur 75 minuten

Blik terug op de voorgaande lessen Het versterkte broeikaseffect zorgt voor klimaatverandering Dit heeft vele gevolgen voor de omgeving voor dieren maar ook voor onszelf Wat kunnen we er nu eigenlijk aan doen In deze les denken de leerlingen na over hoe hun dagelijkse activiteiten in meer of mindere mate bijdragen aan de hoeveelheid uitstoot van CO2

Begin de les met het laten zien van een paar sokken Laat de leerlingen in een klassengesprek brainstormen over hoe de sokken gemaakt zijn bull Welke grondstoffen zijn er gebruikt bull Waar komen deze grondstoffen vandaanbull Welke industrieeumln zijn erbij betrokken Zie het schema hieronder

Laat het schema van de ldquoingewikkelde sokkenrdquo zien Bespreek het schema klassikaal Alleen al voor de productie van een paar sokken is dus heel wat industrie en vervoer nodig Er komen veel uitlaatgassen bij vrij Door het kopen van een paar sokken draag je dus indirect bij aan het broeikaseffect

Sokken zijn natuurlijk maar een voorbeeld Dit geldt natuurlijk voor heel veel producten Vaak zijn er wel duurzamere alternatieven te bedenken Laat de leerlingen een manier bedenken om ldquosimpele sokkenrdquo te maken (Wol van een Texelse schapenboer wol spinnen en verven op Texel breien op Texel)

Inleiding(15 minuten)

7 en 8

Klimaatverandering

1 In

de

wee

r vo

or

het

klim

aat

wwwduurzameleerlijnnl 44

Deel de leerlingen in in groepjes van 4 Aan de hand van de werkbladen 6A tm 6B gaan ze nadenken over hun eigen aandeel in de uitstoot van CO2 binnen de volgende themarsquos voedsel transport vrije tijd en andere zaken

Deel 1Elke leerling vult zijn eigen werkblad eerst voor zichzelf in Laat de werkbladen daarna binnen de groepjes rouleren zodat de leerlingen elkaars werkblad invullen

Deel 2Elke leerling gaat nu in zijn eigen schema met verschillende kleuren onderstrepen wat veel CO2 oplevert (rode streep) wat matig (geel) en wat weinigniets (groen) Het gaat dan natuurlijk niet alleen om direct CO2 maar ook indirect Bijvoorbeeld bananen eten kost gemiddeld meer CO2 dan Texelse appels omdat bananen aangevoerd moeten worden

Deel3Laat de leerlingen groene voetstappen uitknippen De leerlingen delen binnen hun groepje nu de groene voetstappen uit De leerling die op eacuteeacuten onderwerp heel goed scoort krijgt er veel degene die slecht scoort weinig of niets Laat de leerlingen zelf de relatieve aantallen bepalen

Deel 4Maak nu met het hele groepje een meest duurzame dag Bepaal wat het minste CO2 oplevert qua voeding transport vrije tijd en andere zaken

Vergelijk de verschillende duurzame dagen klassikaal Wat zijn de meest duurzame activiteiten Misschien is er wel eacuteeacuten leerling aan te wijzen die de meest duurzame dag heeft

Extra Activiteitbull Laat de leerlingen een schema maken zoals dat van de sokken over een

zelfgekozen product bull Educatief spel over duurzaam leven wwwsarahswereldnlbull wwwzonopschoolnl je mondiale voetafdruk

Kern(45 minuten)

Afronding(15 minuten)

6a

6 In

de

wee

r vo

or

het

klim

aat

WerkbladIn de weer voor het klimaat

Wat eet je rsquos morgens rsquos middags en rsquos avondsNeem als avondeten de maaltijd van gisteren of je lievelingsmaaltijd

Naam Naam Naam Naam

Ontbijt

Middag

Avond

Eten

Klimaatverandering

7 en 8

Klimaatverandering

6 In

de

wee

r vo

or

het

klim

aat

6b

wwwduurzameleerlijnnl 46

WerkbladIn de weer voor het klimaat

Vervoer

Hoe kom je op verschillende plekken

Naam Naam Naam Naam

School

Sport

Muziek

Vrienden

Klimaatverandering

7 en 8

Klimaatverandering

6 In

de

wee

r vo

or

het

klim

aat

6b

wwwduurzameleerlijnnl 46

WerkbladIn de weer voor het klimaat

Vervoer

Hoe kom je op verschillende plekken

Naam Naam Naam Naam

School

Sport

Muziek

Vrienden

Klimaatverandering

7 en 8

Klimaatverandering

6c

6 In

de

wee

r vo

or

het

klim

aat

WerkbladIn de weer voor het klimaat

Vrije tijd

Naam Naam Naam Naam

SportenWelke sport

Compu-teren Hoe lang

Muziek makenWelk instru-ment

SpelenWat doe je

LezenJa of nee

Creatief Wat maak je

Wat doe je navoor school

Klimaatverandering

7 en 8

Klimaatverandering

6d

6 In

de

wee

r vo

or

het

klim

aat

WerkbladIn de weer voor het klimaat

Vakantie

Wat doe je in de zomervakantie Blijf je thuis of ga je op vakantie

Naam Naam Naam Naam

Waar ben je

Hoe ga je er heen

Waar slaap je

Wat doe je

Klimaatverandering

7 en 8

Klimaatverandering

6 In

de

wee

r vo

or

het

klim

aat

7 M

on

dia

le v

oet

afd

ruk

7

wwwduurzameleerlijnnl 50

Mondiale voetafdruk

Computeropdracht

Doelen De leerlingenbull weten dat hun mondiale voetafdruk betekent de hoeveelheid opper

vlakte die je op aarde gebruikt om te leven door grondstofgebruik voor etenbouwenenkledingenCO2ndashuitstootvoorvervoerelektriciteitverwarming etc

bull weten in welke mate hun activiteiten bijdragen aan hun mondiale voetafdruk

bull beseffen hoe ze hun mondiale voetafdruk kunnen verminderenbull weten dat er op dit moment per persoon ongeveer 18 Ha

(35voetbalveld)beschikbaaris

Begrippen de mondiale voetafdruk het ruimtegebruik de hectare

Materialen bull Globebull Atlassen en wereldkaartenbull Computers met internet voor elke leerling eacuteeacuten

Duur 55 minuten

Pak de globe erbij Het oppervlak van de wereld moeten we met zrsquon allen delen om van te kunnen leven en op te kunnen wonen lsquoVan de hele wereldrsquo wordt ook wel lsquomondiaalrsquo genoemd

Iedereen heeft een lsquomondiale voetafdrukrsquo Dit is de oppervlakte die je op aarde gebruikt om te leven Hierbij wordt alles meegerekend dus de hoeveelheid grond die nodig is eten bouwen en kleding vervoer elektriciteit verwarming etc Daarbij wordt ook gekeken naar welke grondstoffen er nodig zijn om iets te kunnen maken Denk maar aan de sokken uit de vorige les

Als alle bruikbare ruimte op aarde verdeeld wordt over alle mensen en we geven de natuur voldoende ruimte om te overleven dan is er voor elkebewonergemiddeld18hectarebeschikbaar(18000msup2ongeveer35voetbalveld) Die 18 hectare is inclusief de nodige ruimte voor het behoud van de natuur

Vraag de leerlingen of ze een idee hebben in welk land de bewoners de grootste mondiale voetafdruk hebben En in welk land de kleinste Laat ze deze landen opzoeken in de Atlas of wijs ze aan op de wereldkaar of op de globe

Inleiding(15 minuten)

7 en 8

Klimaatverandering

6d

6 In

de

wee

r vo

or

het

klim

aat

WerkbladIn de weer voor het klimaat

Vakantie

Wat doe je in de zomervakantie Blijf je thuis of ga je op vakantie

Naam Naam Naam Naam

Waar ben je

Hoe ga je er heen

Waar slaap je

Wat doe je

Klimaatverandering

7 en 8

Klimaatverandering

6 In

de

wee

r vo

or

het

klim

aat

7 M

on

dia

le v

oet

afd

ruk

7

wwwduurzameleerlijnnl 50

Mondiale voetafdruk

Computeropdracht

Doelen De leerlingenbull weten dat hun mondiale voetafdruk betekent de hoeveelheid opper

vlakte die je op aarde gebruikt om te leven door grondstofgebruik voor etenbouwenenkledingenCO2ndashuitstootvoorvervoerelektriciteitverwarming etc

bull weten in welke mate hun activiteiten bijdragen aan hun mondiale voetafdruk

bull beseffen hoe ze hun mondiale voetafdruk kunnen verminderenbull weten dat er op dit moment per persoon ongeveer 18 Ha

(35voetbalveld)beschikbaaris

Begrippen de mondiale voetafdruk het ruimtegebruik de hectare

Materialen bull Globebull Atlassen en wereldkaartenbull Computers met internet voor elke leerling eacuteeacuten

Duur 55 minuten

Pak de globe erbij Het oppervlak van de wereld moeten we met zrsquon allen delen om van te kunnen leven en op te kunnen wonen lsquoVan de hele wereldrsquo wordt ook wel lsquomondiaalrsquo genoemd

Iedereen heeft een lsquomondiale voetafdrukrsquo Dit is de oppervlakte die je op aarde gebruikt om te leven Hierbij wordt alles meegerekend dus de hoeveelheid grond die nodig is eten bouwen en kleding vervoer elektriciteit verwarming etc Daarbij wordt ook gekeken naar welke grondstoffen er nodig zijn om iets te kunnen maken Denk maar aan de sokken uit de vorige les

Als alle bruikbare ruimte op aarde verdeeld wordt over alle mensen en we geven de natuur voldoende ruimte om te overleven dan is er voor elkebewonergemiddeld18hectarebeschikbaar(18000msup2ongeveer35voetbalveld) Die 18 hectare is inclusief de nodige ruimte voor het behoud van de natuur

Vraag de leerlingen of ze een idee hebben in welk land de bewoners de grootste mondiale voetafdruk hebben En in welk land de kleinste Laat ze deze landen opzoeken in de Atlas of wijs ze aan op de wereldkaar of op de globe

Inleiding(15 minuten)

7 en 8

Klimaatverandering

6 In

de

wee

r vo

or

het

klim

aat

7 M

on

dia

le v

oet

afd

ruk

7

wwwduurzameleerlijnnl 50

Mondiale voetafdruk

Computeropdracht

Doelen De leerlingenbull weten dat hun mondiale voetafdruk betekent de hoeveelheid opper

vlakte die je op aarde gebruikt om te leven door grondstofgebruik voor etenbouwenenkledingenCO2ndashuitstootvoorvervoerelektriciteitverwarming etc

bull weten in welke mate hun activiteiten bijdragen aan hun mondiale voetafdruk

bull beseffen hoe ze hun mondiale voetafdruk kunnen verminderenbull weten dat er op dit moment per persoon ongeveer 18 Ha

(35voetbalveld)beschikbaaris

Begrippen de mondiale voetafdruk het ruimtegebruik de hectare

Materialen bull Globebull Atlassen en wereldkaartenbull Computers met internet voor elke leerling eacuteeacuten

Duur 55 minuten

Pak de globe erbij Het oppervlak van de wereld moeten we met zrsquon allen delen om van te kunnen leven en op te kunnen wonen lsquoVan de hele wereldrsquo wordt ook wel lsquomondiaalrsquo genoemd

Iedereen heeft een lsquomondiale voetafdrukrsquo Dit is de oppervlakte die je op aarde gebruikt om te leven Hierbij wordt alles meegerekend dus de hoeveelheid grond die nodig is eten bouwen en kleding vervoer elektriciteit verwarming etc Daarbij wordt ook gekeken naar welke grondstoffen er nodig zijn om iets te kunnen maken Denk maar aan de sokken uit de vorige les

Als alle bruikbare ruimte op aarde verdeeld wordt over alle mensen en we geven de natuur voldoende ruimte om te overleven dan is er voor elkebewonergemiddeld18hectarebeschikbaar(18000msup2ongeveer35voetbalveld) Die 18 hectare is inclusief de nodige ruimte voor het behoud van de natuur

Vraag de leerlingen of ze een idee hebben in welk land de bewoners de grootste mondiale voetafdruk hebben En in welk land de kleinste Laat ze deze landen opzoeken in de Atlas of wijs ze aan op de wereldkaar of op de globe

Inleiding(15 minuten)

7 en 8

Klimaatverandering

7 M

on

dia

le v

oet

afd

ruk

7

wwwduurzameleerlijnnl 50

Mondiale voetafdruk

Computeropdracht

Doelen De leerlingenbull weten dat hun mondiale voetafdruk betekent de hoeveelheid opper

vlakte die je op aarde gebruikt om te leven door grondstofgebruik voor etenbouwenenkledingenCO2ndashuitstootvoorvervoerelektriciteitverwarming etc

bull weten in welke mate hun activiteiten bijdragen aan hun mondiale voetafdruk

bull beseffen hoe ze hun mondiale voetafdruk kunnen verminderenbull weten dat er op dit moment per persoon ongeveer 18 Ha

(35voetbalveld)beschikbaaris

Begrippen de mondiale voetafdruk het ruimtegebruik de hectare

Materialen bull Globebull Atlassen en wereldkaartenbull Computers met internet voor elke leerling eacuteeacuten

Duur 55 minuten

Pak de globe erbij Het oppervlak van de wereld moeten we met zrsquon allen delen om van te kunnen leven en op te kunnen wonen lsquoVan de hele wereldrsquo wordt ook wel lsquomondiaalrsquo genoemd

Iedereen heeft een lsquomondiale voetafdrukrsquo Dit is de oppervlakte die je op aarde gebruikt om te leven Hierbij wordt alles meegerekend dus de hoeveelheid grond die nodig is eten bouwen en kleding vervoer elektriciteit verwarming etc Daarbij wordt ook gekeken naar welke grondstoffen er nodig zijn om iets te kunnen maken Denk maar aan de sokken uit de vorige les

Als alle bruikbare ruimte op aarde verdeeld wordt over alle mensen en we geven de natuur voldoende ruimte om te overleven dan is er voor elkebewonergemiddeld18hectarebeschikbaar(18000msup2ongeveer35voetbalveld) Die 18 hectare is inclusief de nodige ruimte voor het behoud van de natuur

Vraag de leerlingen of ze een idee hebben in welk land de bewoners de grootste mondiale voetafdruk hebben En in welk land de kleinste Laat ze deze landen opzoeken in de Atlas of wijs ze aan op de wereldkaar of op de globe

Inleiding(15 minuten)

7 en 8

Klimaatverandering

7 M

on

dia

le v

oet

afd

ruk

wwwduurzameleerlijnnl 51

Verenigde Staten 80 hectare

Belgieuml 80 hectare

Nederland 62 hectare

Hongarije 30hectare

Turkije 27 hectare

Brazilieuml29hectare

China 22 hectare

Algerije 16 hectare

Kenia 11 hectare

India 09hectare

Laat de leerlingen individueel hun voetafdruk bepalen via wwwvoetafdruknl Op deze site staat ook nog een filmpje (in het Engels) met uitleg en informatie Doe als leerkracht eerst de test zelf zodat duidelijk is welke vragen komen en daar alvast bijvoorbeeld wat informatie over opgezocht kan worden

Spreek de voetafdruktest na Wie heeft de kleinste voetafdruk In welke dingen zit hem dat vooral Hoe zou je je voetafdruk snel kunnen verkleinenRealiseer je dat ongeveer 65 van de voetafdruk bestaat uit CO2-uitstoot

Maak met de klas een hele grote aardbol (bijv schilderenknippen en plakken) Hierop komen tekeningetjesplaatjes van duurzame ideeeumln en activiteiten Eromheen komen teksten van duurzame ideeeumln zoals tips gedichtjes etc Om de aardbol komen groene voetstappen (echte voetafdrukken met groene verf)

Extra Activiteitbull Laat de leerlingen op een plattegrondje van het eigen dorp de grootte

van hun eigen voetafdruk inkleuren (rond hun eigen huis) Of doe dat met de hele klas of eacuteeacuten plattegrond

Kern(30minutenperleerling)

Afronding(10 minuten)

7 M

on

dia

le v

oet

afd

ruk

wwwduurzameleerlijnnl 52

Filmpjesbull You Tube bull Aoneplanetlife(102minuut) bull Justoneplanet(801minuten)

Websitebull Uitgebreidere scan om voetafdruk te bepalen

wwwduurzaamheidinactienlwebscan53