De Notenkraker

Celine Callens, AMC3, 1 maart 2015

Pagina 2

Inhoudstafel

Waarom deze challenge over de Notenkraker? 3

Biografie Pjotr (Peter) Tsjaikovski (1840-1893) 4

Hoe is de Notenkraker tot stand gekomen? 6

Het verhaal 7

De muziek 9

Verdere voorstellingen en waar heeft men inspiratie gehaald

uit de Notenkraker? 10

Balletoptreden 11

Bibliografie 14

Discografie 14

Pagina 3

Waarom deze challenge over de Notenkraker ?

Bij het mindmappen voor een onderwerp voor de challenge ben ik uitgekomen bij de

Notenkraker.

Als ik al de studies die ik volg samen neem, dan kom ik tot de vaststelling dat ik dit stuk op

meerdere manieren kan bekijken. De verschillende invalshoeken geven mij een dieper beeld

van wat er allemaal speelt rond een klassieker als de Notenkraker.

Het startte met het balletoptreden in december 2013 met ballet Attitude. Daar leerde ik door

middel van choreografie een verhaal uit te beelden.

Daarna is er het verhaal zelf waar ik door mijn lessen Woord heb leren letten op details in een

verhaal en hoe gevoel te leggen bij een voorstelling.

Natuurlijk is er nog de muziek waar ik door de lessen piano en AMC veel geleerd heb en

vooral hoe de muziek het verband tussen een verhaal en een dans bij elkaar brengt. Er waren

veel muzikale effecten in het stuk. Als het romantisch werd dan ging de muziek langzamer.

Als het spannend werd dan ging de muziek sneller. Als de Muizenkoning er aan kwam dan

werd de muziek zwaar. Als geluidseffecten waren er: gebons en harde stappen als de

Muizenkoning liep en getrippel als de muizen liepen.

Met deze challenge wilde ik nog meer te weten komen over de Notenkraker: wie heeft dit

gemaakt en waarom, hoe is het opgebouwd, welk orkest was er voorzien enz…? Ik hoor in

bepaalde delen nu ook dat Tsjaikovski soms depressief was. Maar ook het sprookjesachtige

van Pepita, de grondlegger van het “nieuw ballet”, vind ik terug. De combinatie van deze

twee persoonlijkheden heeft namelijk voor een meesterwerk gezorgd… Meesterwerken

blijven leven en worden hergebruikt in allerhande andere kunstvormen.

Deze challenge was voor mij interessant omdat ik het stuk nu nog beter begrijp.

Pagina 4

Biografie Pjotr (Peter) Tsjaikovski (1840-1893)

Russische componist De Russische componist Pjotr Tsjaikovski werd in 1840

geboren in Votkinsk. Tsjaikovski kwam uit een

welgestelde familie. Zijn familie had helemaal niets

met muziek en de eerste muzikale indrukken kreeg de

jonge Pjotr via een zogenaamd 'orchestrion', een

enorme speeldoos die een heel orkest kon nabootsen en

zelfs instrumentengroepen apart meegebracht door zijn

vader van een van zijn reizen. Van zijn vierde jaar af

luisterde hij daarmee naar

veel melodieën van Mozart, Bellini en Donizetti.

Op zijn tiende jaar kwam er nog een geweldige muzikale

belevenis bij: een opvoering van Een leven voor de tsaar

van Glinka, die hij mocht bijwonen als troost voor het tranenrijke afscheid van zijn moeder.

Hij volgde een saaie rechtenstudie en werkte bij het ministerie van justitie voor hij aan het

conservatorium ging studeren.

Relatie

Toen Anton Rubinstein in 1862 in Petersburg een muziekschool stichtte, schreef Tsjaikovsky

zich als een van de eersten in.

In 1866 ging hij naar Moskou om les te geven aan het conservatorium in harmonie. In

Moskou voltooide hij zijn eerste symfonie en de opera "Voyevoda".

Van 1872 tot 1876 werkte Tsjaikovsky parttime als muziekrecencent voor de 'Moskouse

Tijdingen'.Tsjaikovski trouwde in 1877 met een ex-leerlinge, Antonina, om een gerucht over

vermeende homoseksualiteit te weerleggen. Het huwelijk duurde slechts kort. Tsjaikovsky

pleegde zelfmoord in 1893 en onderzoek leerde dat de briljante componist door een 'Hof van

Eer' tot zelfmoord zou zijn gedwongen, omdat er een aanklacht in de lucht hing wegens het

verleiden van de jeugdige zoon van een edelman, een groot schandaal.

Madame von Meck

Dankzij een rijke beschermvrouw en bewonderaarster, gravin Nadezjda Filaretovna von

Meck, kon Tsjaikovski zich vanaf 1877 geheel concentreren op het componeren. Zijn muziek

sloeg aan in heel Europa, en zelfs in de Verenigde Staten. Tsjaikovski had sterk wisselende

stemmingen. De ene keer was hij erg opgetogen en de andere keer was hij zeer depressief.

Hoewel ze een intense briefwisseling onderhielden heeft Tsjaikovski haar nooit willen

Pagina 5

ontmoeten. In 1890 zet de gravin haar financiële steun plots stop.

Belangrijke werken

Enkele van zijn belangrijke werken zijn: Romeo en Julia, De Notenkraker, Het Zwanenmeer

en Symphonie pathétique.

Pagina 6

Hoe is de Notenkraker tot stand gekomen ?

Na het succes van Assepoester van Marius Pepita, “vader” van het hedendaagse klassieke

ballet, vraagt directeur Vsevolojski van het Russische Keizerlijk theater in Moskou een

samenwerking tussen choreograaf Pepita en componist Tsjaikovski. Uit deze samenwerking

onstaat de Notenkraker, een ballet uit 1892 op muziek van Tsjaikovski. De

oorspronkelijke choreografie, gebaseerd op een sprookje van de Duitse schrijver E.

Hoffmann, was van Marius Petipa en zijn assistent Lev Ivanov.

De Notenkraker moest de belangrijkste attractie worden van het winterseizoen

1891/1892. Petipa heeft de vertaling van het sprookje voor zijn rekening genomen en

begin 1891 kon Tsjaikovski werken aan een uitgewerkt script, waar bijna elk detail al was

vastgesteld, zoals het tempo waarin de muziek moest worden geschreven en het aantal maten

dat een passage mocht duren. Het lukte Tsjaikovski echter niet om het balletstuk af te krijgen

en daarom werd de première één jaar uitgesteld, maar toen eenmaal het stuk uit was, hadden

de recensenten er geen goed woord voor over. Het stuk had bijvoorbeeld te weinig danspassen

en kon bijna geen ballet worden genoemd. De muziek van Tsjaikovski werd wel gewaardeerd,

maar dat werd bijna overschaduwd door alle kritieken. De Notenkraker werd voor het eerst

ten tonele gebracht op 18 december 1892 in het Maryinskitheater te Sint-Petersburg, maar na

veertien voorstellingen al niet meer uitgevoerd.

Bij het componeren laat Tsjaikovski zich inspireren door de rococo en de late romantiek;

weelderige muziek, vol vrolijke melodielijnen en variatie, iets wat in die tijd nog niet eerder

was vertoond. Hij experimenteert ook met de celesta, een soort klokkenspel met een

toetsenbord. Hij heeft dit instrument ontdekt in Parijs. Het geheel is een technisch virtuoos

ballet dat ook superieur is in de opbouw van het scenario alsook in de spanningsboog van de

muziek en de emotie.

Pagina 7

Het verhaal

Eerste akte

Het is kerstmis en bij de familie Stahlbaum wordt een groot feest gehouden in het

Amsterdamse grachtenhuis. De kinderen, Clara en Frits, worden in een klein badkamertje

gewassen en netjes aangekleed, zodat ze helemaal schoon zijn voor het kerstfeest. Louise, de

oudere zus van Clara en Frits, is opgewonden heen en weer aan het rennen en is zichzelf aan

het opknappen.

Buiten sneeuwt het, en op de bevroren grachten wordt geschaatst, terwijl de gasten van de

familie Stahlbaum één voor één bij het huis aankomen. De laatsten die aankomen zijn de oude

en een beetje vreemde heer Drosselmeijer met zijn neef. De heer Drosselmeijer, een soort

‘oom’ voor de kinderen, laat de kinderen allemaal tovertrucjes zien. Zo zet hij bijvoorbeeld

even de tijd stil en pas wanneer hij in zijn handen klapt komen de mensen weer tot leven en

kan het feest beginnen.

Er worden cadeautjes uitgedeeld aan de kinderen. Zo krijgt Clara een speelgoedbedje met een

pop erin en Frits krijgt een speelgoedpaard. Drosselmeijer haalt een toverlantaarn te

voorschijn. Deze lantaarn laat plaatjes zien die het verhaal vertelt van een jonge prinses die

het huwelijksaanzoek van de Muizenkoning afslaat, omdat ze haar hart al aan een knappe

prins heeft gegeven. Maar de jaloerse Muizenkoning nam daar geen genoegen mee en hij

begint te vechten met de prins tot hij hem omtovert tot een notenkrakerpop. In de fantasie van

Clara wordt de betoverde prins de neef van Drosselmeijer, waar zij een oogje op heeft. De

heer Drosselmeijer geeft de Notenkraker aan Clara, die van blijdschap danst met de pop. Maar

Frits gooit roet in het eten en breekt de kop van de pop, maar gelukkig kan Drosselmeijer de

pop nog maken. Het is al laat en het is een vermoeiende dag geweest voor de kinderen en

daarom is het ook bedtijd. Clara sluipt stiekem nog even terug naar de salon om de neef van

Drosselmeijer haar haarlint als aandenken te geven.

Clara ligt op bed en is in dromenland. In Clara’s droom verschijnt de Muizenkoning, uit het

verhaal van Drosselmeijer, aan haar bed. Hij dreigt om de Notenkraker op te eten. Clara rent

snel naar de salon om de Notenkraker te redden. De klok in de salon slaat twaalf uur en de

hele kamer begint te veranderen, er groeien opeens rare wortels naar binnen en het plafond

wordt hoger en de muren beginnen te wijken. De piano en de kast worden steeds groter en uit

gaten in de muur kruipen enge, griezelige muizen. De kast verandert in een fort waar nu de

Notenkraker te voorschijn komt. De muizen beginnen een strijd tegen de Notenkraker en

ratten schieten de muizen te hulp. Gelukkig wordt de Notenkraker geholpen door een leger

speelgoedsoldaatjes onder de leiding van Frits. De Muizenkoning komt te voorschijn en

begint een duel met de Notenkraker, die gewond raakt. Frits en zijn soldaten worden

afgevoerd en Clara en de Notenkraker blijven geketend achter. Maar de twee weten zichzelf

los te maken en Clara verzorgt de wonden van de Notenkraker, die daardoor verandert in een

Pagina 8

prins. De prins brengt Clara naar een besneeuwd sparrenwoud, maar de Muizenkoning met

zijn aanhang is ze gevolgd. De Muizenkoning betovert de prins weer zodat hij opnieuw de

Notenkraker wordt. Clara en haar Notenkraker zijn ten einde raad, maar gelukkig op dat

moment verschijnt Drosselmeijer die hen meevoert in de toverlantaarn.

Tweede akte

Drosselmeijer, Clara en de Notenkraker komen aan in het binnenste van de toverlantaarn.

Drosselmeijer laat de hele lantaarn zien. Maar dan merken ze dat de Muizenkoning met zijn

ratten ook in de lantaarn zijn gekropen. Gelukkig heeft Drosselmeijer een trucje achter de

hand. Hij maakt de Muizenkoning en de ratten bang met een mechanische kattenpoot en een

kattenoog die door de lens naar binnen kijkt. De Muizenkoning en de Notenkraker raken in

een gevecht en de Notenkraker slaagt erin om de Muizenkoning te doden. De ratten vluchten

weg en de betovering is verbroken. De Notenkraker is weer een prins. Maar op dat moment

draait de toverlantaarn door en voert Clara en de Prins naar veel verschillende landen, waar ze

haar broertje Frits, haar zus Louise en haar ouders ziet. Ze dansen in de landen een Arabische,

Griekse en een Russische dans.

Clara danst met de prins een pas de deux, maar hierna begint de toverlantaarn dol te draaien

het gaat steeds sneller. Er verschijnen donkere wolken. Clara wordt door dansers hoog

opgetild, maar ze valt en dan wordt ze wakker.

Clara kijkt om zich heen en Frits komt naar haar kamer gerend. Samen rennen ze naar de

voordeur en zwaaien ze Drosselmeijer en zijn neef uit, die vervolgens verdwijnen in de nacht.

Pagina 9

De muziek

Bezetting orkest

Houtblazers

3 fluiten (tweede en derde fluit spelen ook piccolo)

2 hobo’s

althobo

2 klarinetten in B♭ en A

basklarinet in B♭ en A

2 fagotten

Koperblazers

4 hoorns in F

2 trompetten in B♭ en A

3 trombones (2 tenor, 1 bas)

tuba

Slaginstrumenten

pauken

snaartrom

cimbaal

grote trom

triangel

tamboerijn

castagnetten

tamtam

klokkenspel

"speelgoed instrumenten" (ratel, trompet, koekoek, cimbalen en geweer)

Toetsinstrument

celesta of piano

Stem

Kinderkoor

Snaarinstrumenten

2 harpen

eerste en tweede viool

altviool

cello

contrabas

Pagina 10

Verdere voorstellingen en waar heeft men inspiratie gehaald uit de

Notenkraker ?

In 1934 werd in Londen voor het eerst de Notenkraker opgevoerd als Casse-Noisette. Dit was

de eerste uitvoering in het Westen. In 1940 werd de Notenkraker voor het eerst uitgevoerd

in Amerika en het is een traditioneel kerstuitje geworden. Dit komt mede door Walt Disney,

die muziek van Tsjaikovski heeft gebruikt voor de tekenfilm Fantasia, die in 1941 is

uitgekomen.

De suite wordt ook gebruikt in de Walt Disneyfilm Peter Pan waar Tinkelbel werd begeleid

door de Dans van de Suikerboonfee.

De muziek is veelvuldig gebruikt in films en reclames, denk maar aan de serie SpongeBob en

het computerspel Tetris.

Overzicht van de films die hun inspiratie haalden bij de muziek van de Notenkraker:

Fantasia, de Disney film uit 1940

The Spirit of Christmas uit 1950 bevat muziek uit de Notenkraker

De kortfilm uit 1951, Santa and the Fairy Snow Queen, bevat dansen uit de Notenkraker

The Little Match Girl uit 1954 bevat muziek van de Notenkraker in een droomscene

The Nutcracker uit 1973 haalt zijn inspiratie uit het verhaal

The Nutcracker Prince is een animatiefilm uit 1990 die stukjes muziek gebruikt en ook

het verhaal is gebaseerd op de Notenkraker

Barbie in the Nutcracker uit 2001 met het Londen symfonie orkest

Tom and Jerry: A Nutcracker Tale uit 2007 bevat ook stukjes uit de Notenkraker

uitgevoerd door het Kamerorkest van Philadelphia

The Nutcracker in 3D uit 2010 gebruikt vooral Tsjaikovski’s muziek

Puella Magi Madoka Magica: The Movie uit 2013

Pagina 11

Balletoptreden

Het gevecht: bovenaan sta ik rechts, onderaan sta ik links

Pagina 12

De clownsdans: bovenaan sta ik in het midden, onderaan tweede van links

Pagina 13

Wat komt er allemaal kijken bij een optreden?

- veel oefenen

- op tijd zijn omdat je nog geschminkt moet worden

- op tijd zijn om je haar nog te verzorgen

- de juiste kledij aantrekken

- snel iets herinoefenen

- stil zijn in de coulissen

- op de juiste plaats klaar staan om op te komen en zorgen dat de vorige groep nog door kan

- weer op tijd klaar staan om terug naar de coulissen te gaan

- herschminken voor het volgende nummer

- soms snel veranderen van kledij

- de mimiek blijven verzorgen passend bij de muziek

- het ritme van de muziek volgen en zorgen dat iedereen gelijk is in zijn passen

- naar het publiek kijken

Pagina 14

Bibliografie

http://nl.wikipedia.org/wiki/Notenkraker_%28ballet%29

http://www.muziekbus.nl/muziek/de+notenkraker.html

http://www.musichall.be/nl/kalender/alle-genres/p/detail/de-notenkraker

http://www.scholieren.com/theaterverslag/9568

Discografie

https://www.youtube.com/watch?v=tk5Uturacx8 : intregraal concert van Avrotros klassiek

https://www.youtube.com/watch?v=pO1tGHD6zr8 : Valery Gergiev, Mariinsky Theatre

Orchestra

https://www.youtube.com/watch?v=yepjGFbUlPs : trailer van Ballet Attitude

DVD van de Notenkraker