De NAVO, instrument voor geostrategische belangen · 1949 opgericht. Voor haar aanhangers is het de...

De NAVO, instrument voor geostrategische belangen

De NAVO, instrument voor geostrategische belangen(Geactualiseerde versie augustus 2014)

Ludo De Brabander en Georges Spriet (*)

De Noord Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) is in 1949 opgericht. Voor haar aanhangers is het de verdienste van dit militair bondgenootschap dat het een dam kon opwerpen tegen een agressief expansionistisch communistisch systeem dat Europa na Wereldoorlog II opnieuw in een oorlog dreigde te storten.

Het discours over de oorlogsdreiging vanuit Oost-Europatijdens de Koude Oorlog werd sterk gepopulariseerd in de media. Er werd graag verwezen naar de blokkade van Berlijn, de Koreaanse oorlog, het neerslaan van de Hongaarse opstand, de Praagse lente, enzovoort. Historische uitspraken zoals die van de Belgische socialist Paul-Henri Spaak met zijn bekende 'nous avons peur'-toespraak voor de derde Algemene Vergadering van

de Verenigde Naties (september 1948) moesten de perceptie van een reële dreiging vanuit het communistische Oostblok onderstrepen. De oprichting van de NAVO en de bewapening was in die context broodnodig om de tegenstander af te schrikken en desnoods militair van antwoord te dienen.

Een diepere lezing en analyse van de feiten geeft evenwel een veel genuanceerder en zelfs ander verhaal. De oprichting van de NAVO had veel minder met de externe militaire dreiging van het Oostblok te maken, dan wel met de toenmalige ideologische, economische en geopolitieke belangenvan het Westen.

Niemand minder dan hardliner John Foster Dulles, de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken (1953-1959) zei dat hij “geen weet had van een verantwoordelijke hoge militaire of civiele functionaris, in deze regering of elke andere regering, die gelooft dat de Sovjet-Unie nu een verovering plant via een open militaire agressie”. Paul-Henri Spaak deed zijn berucht geworden uitspraak uit politiek opportunisme. Inmiddels is immers gebleken dat hij, noch veel van zijn collega's echt geloofden dat er een reële militaire dreiging uitging van de Sovjet-Unie. Spaak was aanvankelijk tegen de oprichting van een Atlantisch Pact omdat het de tweedeling van Europa zou bevestigen. Maar volgens Spaak had België een spoedig herstel nodig van Duitsland en daarvoor was Amerikaanse hulp noodzakelijk.(1)

Het Marshallplan

Die hulp kwam er in de vorm van het Marshallplan, dat niet uit altruïsme tot stand kwam, maar om Amerikaanse economische en politieke doelstellingen te kunnen verwezenlijken. Een eerste reden moet gezocht worden in de bezorgdheid over de toestand van de Amerikaanse economie. Na de Tweede Wereldoorlog dreigde in de VS een economische crisis als gevolg van het totale gebrek aan Europese koopkracht. De Amerikaanse vice-minister van Economische Zaken, Will Clayton, schreef in de lente van 1947 aan de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, Marshall: “Wij

1


hebben markten nodig, grote markten waar we kunnen kopen en verkopen”.(2) Dat was in het belang van de ondernemingen op het grondgebied van de VS zelf, maar ook van de VS-ondernemingen in Duitsland die de hele oorlog door hadden geproduceerd. Om Europese markten te creëren was een grootscheeps herstelprogramma noodzakelijk dat de productie- en consumptiecapaciteit in West-Europa zou doen heropleven. Een tweede, daarmee verband houdendereden was de bezorgdheid dat de Europese economische malaise de invloed van de Sovjet-Unie en de communistische partijen in de afzonderlijke landen zou doen toenemen, wat een obstakel zou vormen voor de Amerikaanse kapitalistische ambities.

Duitsland speelde een cruciale rol in de Amerikaanse plannen. De VS was ervan overtuigd dat een Europees herstel er maar kon komen als ook het Duits economisch bestel in het plan zou worden opgenomen. Bij de andere Europese landen leefde evenwel de vrees dat een economisch sterk Duitsland opnieuw een verlengstuk zou krijgen in een militair sterk Duitsland. Op de conferentie van Jalta (februari 1945) was tussen de leiders van de geallieerden – Roosevelt, Churchill, Stalin – overeengekomen dat de grote Duitse industriële groepen van de Nazi's, voornamelijk in het Ruhrgebied, ontmanteld zouden worden. Dat zou een behoorlijke streep door de rekening van het Amerikaans kapitaal en zijn Duitse ondernemingen zijn geweest. VS-president Truman (die de overleden Roosevelt was opgevolgd) deed er alles aan om dit economisch belangrijke gebied – dat in de Britse bezettingszone lag – onder controle te krijgen. Op de conferentie van Jalta was beslist om Duitsland te verdelen in vier bezettingszones: een Franse zone in het uiterste westen; een Britse zone in het noordwesten, een Amerikaanse zone in het zuiden en een Sovjet-zone in het oosten. Toen deze zones gecreëerd werden was het geenszins de bedoeling om Duitsland op te splitsen, allen maar om administratieve zones vast te leggen. Op 1 januari 1947 kwam er een versmelting van de Britse en de Amerikaanse bezettingszones en was de eerste stap in de richting van een opsplitsing van Duitsland gezet. Tegelijkertijd werd de Sovjet-Unie een hak gezet die nu net belang had bij een eengemaakt, neutraal en gedemilitariseerd Duitsland dat in staat zou zijn herstelbetalingen uit te keren aan Moskou. Het Ruhrgebied was daartoe van essentieel belang. Op de eenzijdige afsplitsing van West-Duitsland op 23 mei 1949, waaraan ook de Franse bezettingszone werd toegevoegd, gevolgd door de installatie van een Duitse regering en de invoering van een nieuwe munt in die zones, reageerde de Sovjet-Unie met een blokkade van Berlijn. De Koude Oorlog werd in Europa een concrete realiteit.

Washington slaagde er in om het wantrouwen in Europa voor een nieuw sterk Duitsland weg te nemen via een dubbele politiek. Ten eerste door de onderlinge Europese samenwerking te stimuleren. Zo werd het Amerikaans economische hulpprogramma voor Europa, het Marshallplan, in de praktijk gebracht via een nieuw opgerichte multilaterale organisatie van 16 landen, de Organisatie voor Europese Economische Samenwerking (OEES). Ten tweede door de oprichting van een militaire alliantie met de VS die er in de ogen van de Europese bondgenoten garant voor moest staan dat een mogelijke heropstanding van een militair dreigend Duitsland zou worden verhinderd. Dat deze nieuwe militaire alliantie, de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie, en de bijbehorende militaire opbouw ook een economische en geopolitieke functie hadden, maakt de volgende uitspraak van de Amerikaanse president Eisenhower duidelijk: “We zijn verbonden met alle vrije volkeren, niet alleen door een nobel idee, maar vooral door een eenvoudige noodzaak. Eenvrij volk kan zich niet langer vastklampen aan een privilege of zijn veiligheid niet langdurig verzekeren door zich op te sluiten in economische afzondering. Ondanks onze materiële macht hebben we de markten in de wereld nodig voor het surplus van onze landbouw- en industriële productie. Voor die productie hebben we ook vitale materialen en producten nodig die van ver van de wereld komen. Die fundamentele wet van interdependentie, die zo manifest is voor de handel in

2


vredestijd, is dat nog duizend keer meer in tijden van oorlog”.(3) Achter het NAVO-schild konden de West-Europese landen met Marshallhulp hun economieën heropbouwen en moderniseren. Het VS-kapitalisme kon zich ontwikkelen doordat het de toegang tot en de controle over West-Europa verwierf.

Economische belangen en bewapening

Het Amerikaanse zakenleven zag dus brood in het opkloppen de Sovjet-Unie als directe dreiging. De voorzitter van het Amerikaanse bedrijf 'General Electric Corporation' toonde zich opgetogen over de economische resultaten die de oorlogssituatie had opgeleverd en pleitte voor een permanente oorlogseconomie via een blijvende alliantie tussen het zakenleven en de krijgsmacht.(4)VS-president Truman en zijn regering deden hun uiterste best om een koudeoorlogssfeer te scheppen. De propaganda die meteen na de Tweede Wereldoorlog en tijdens de Koreaanse oorlog een klimaat van angst en zelfs hysterie rond het communisme creëerde, mondde uit in gigantische militaire bestellingen die de VS-economie een enorme stimulans gaven. Het resultaat was dat de Amerikaanse regering quasi geen weerstand kreeg tegen haar politiek van herbewapening. De hoge defensie-uitgaven mondden uit in grote militaire bestellingen bij de wapenindustrie. In 1955 was hetmilitaire budget van de VS opgelopen tot 40 miljard dollar op een totale begroting van 62 miljard dollar. De bedrijven die voor Defensie produceerden verdienden fortuinen. Twee derde van de militaire bestellingen kwam bij de slechts twaalf reusachtige vennootschappen terecht, die uitsluitend produceerden in opdracht van de regering. De opmars van de oorlogsindustrie ging zo ver dat de Amerikaanse president Eisenhower in zijn afscheidsrede in januari 1961 waarschuwde voor de macht van het militair-industrieel complex. Hoewel hij vond dat de VS verplicht was om een permanente oorlogsindustrie op poten te zetten, stelde hij: “we moeten waakzaam zijn voor de ongeoorloofde invloed, al dan niet gezocht, van het militair-industrieel complex”. (5)

Op 9 mei 1955 zou Duitsland lid worden van de in 1949 opgerichte NAVO, wat het begin inluidde van de institutionalisering van de Koude Oorlog. Negen dagen later reageerde de Sovjet-Unie met de oprichting van het Warschaupact, een militair bondgenootschap met Oost-Europese communistische staten.

Een jaar later zou de Noord-Atlantische Raad, het hoogste besluitvormingsorgaan van de NAVO, een resolutie aannemen dat een expertenrapport goedkeurde waarin aanbevelingen werden geformuleerd voor onderlinge politieke, economische en culturele samenwerking. In een duidelijke verwijzing naar de communistische economieën sprak dat rapport over “... een beleid dat onder voorwaarden van competitieve co-existentie, de superioriteit zal aantonen van vrije instellingen in het promoten van menselijke welvaart en economische vooruitgang”.(6) De resolutie stelde daarenboven in bedekte termen de uitbreiding van de toepassingszone van het Verdrag voor naar de hele wereld, omdat de invloed en de belangen van de leden van de NAVO ernstig in het gedrang konden komen buiten de zone. De NAVO kreeg daarmee formeel ook een economische opdracht mee, namelijk de ondersteuning van de vrije markt.

Op initiatief van de machtige Amerikaanse bankier David Rockefeller werd in 1973 de Trilaterale Commissie opgericht die het heersende anti-Sovjetisme een duw in de rug zou geven en tot een hechtere samenwerking moest leiden tussen de VS, Europa en Japan. De leden van deze elitegroep kwamen uit de allerhoogste politieke en economische kringen van de drie continenten. De Commissie wilde via een tricontinentaal kapitalisme de ideologische, politieke en economische bedreiging van het communisme en de revolutionaire bewegingen in de derde wereld een halt

3


toeroepen door middel van een internationalisering en uitbreiding van het kapitalisme. Dit denkspoor kreeg helemaal de wind in de zeilen toen lid van de commissie, VS-president Jimmy Carter, Zbigniew Brzezinski in 1977 tot Nationaal Veiligheidsadviseur benoemde. De conservatievegeostrateeg Brzezinski was in 1973 al aangezocht door Rockefeller om de Trilaterale Commissie te helpen oprichten. Als Veiligheidsadviseur werkte Brzezinski aan de normalisering van de relaties met de Volksrepubliek China. Tegelijk probeerde hij de Sovjet-Unie te verzwakken door de bewapening van de moedjahedien in Afghanistan, die een strijd leverden tegen de Moskougezinde Afghaanse regering die de militaire hulp van de Sovjet-Unie had ingeroepen.

De VS-politiek binnen en buiten de NAVO zou grotendeels gestalte krijgen langs de lijnen die werden uitgezet door Brezinski. Later zou hij zijn strategie uiteenzetten in zijn boek 'The Grand Chessboard' (zie verder). In Europa moest de VS-aanwezigheid geconsolideerd blijven als bruggenhoofd voor Amerikaanse geostrategische en economische belangen. Rusland moest buitenspel worden gezet, wat aardig lukte met de Amerikaanse steun voor het verzet in Afghanistan.Het uiteenvallen van de Sovjet-Unie begin jaren 1990 maakte de weg vrij voor de 'Great Game', eenmachtsspel met als inzet de olie- en gasrijke Centraal-Aziatische regio.

Einde van de Koude Oorlog

Tijdens een historische topontmoeting tussen VS-president Georges Bush en Sovjetleider Michail Gorbatsjov in Malta op 3 december 1989, verwezen beide wereldleiders de Koude Oorlog naar de annalen van de geschiedenis. In de media en de politiek won de overtuiging veld dat het einde van de Koude Oorlog ook het lot zou bezegelen van de militaire pacten. Met het uiteenvallen van het Warschaupact (midden 1991) en de Sovjet-Unie, en de hereniging van Duitsland vielen meteen ook de belangrijkste officiële bestaansredenen van de NAVO weg. Voor zijn ontbinding stelde het Warschaupact nog een 'nieuw Europees veiligheidssysteem' voor met de voormalige rivaliserende militaire allianties als componenten. Anderen droomden in het kader van de vrede en de veiligheid van een prominentere plaats op de internationale scene van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE), waar alle lidstaten van de voormalige rivaliserende militaire allianties deel van uitmaakten. Het ging om een politieke in plaats van militaire organisatie en bovendien had de OVSE het statuut van regionale veiligheidsorganisatie zoals omschreven in het Handvest van de Verenigde Naties. De Verenigde Staten was evenwel bezorgd dat met het afschaffen van de NAVO, ook de politiek-militaire en bijgevolg economische controle over Europa verloren zou gaan. Om dit op te vangen deed de VS verwoede pogingen om de NAVO te hervormendoor in haar schoot samenwerkingsstructuren (partnership for peace) met de voormalige Oostblok-landen op te zetten of gewoon door voormalige Warschaupact-landen op te nemen in de NAVO.

Hoewel de staatshoofden op de NAVO-top in Londen (juli 1990) het einde van de Koude Oorlog bevestigden, was er dus geen sprake van de ontbinding van de NAVO, wel van een hervorming. Hetgevaar dat zou kunnen uitgaan van de Sovjet-Unie was nog niet helemaal geweken, zo stelde men uitdrukkelijk. Dat klonk evenwel weinig overtuigend. In Atlantische kringen gebruikte men daarom ook het argument dat er nieuwe dreigingen op komst waren waarop de NAVO moest voorbereid zijn: “Zodra onderdrukkende regimes zijn verwijderd, bestaat de mogelijkheid dat lang opgekropte politieke, economische en etnische grieven tot uitbarsting komen”, aldus de toenmalige Britse permanente vertegenwoordiger bij de NAVO, Sir Michael Alexander.(7) Hij sprak verder nog over dreigingen uit “het Zuiden en het Midden-Oosten”.

Hoewel het bestaan van nieuwe dreigingen als gevolg van de ontbinding van het politieke systeem

4


in Oost-Europa niet volledig uit de lucht was gegrepen, speelden ook andere redenen om de NAVO te behouden. Het belang zou in juni 1995, enkele jaren na de val van het IJzeren Gordijn geformuleerd worden in een Pentagon-publicatie over de veiligheidsstrategie voor Europa en de NAVO. Het document droeg politieke, economische en culturele argumenten aan waarom Europa ook na de val van de Berlijnse Muur van groot belang bleef voor de VS. “De VS heeft vitale belangen in een Europa dat democratisch, onverdeeld, stabiel en voorspoedig is, open staat voor handel en investeringsmogelijkheden en steun geeft aan politieke, economische en militaire samenwerking met de Verenigde Staten, binnen Europa en in andere belangrijke delen van de wereld.”(8) In die veiligheidsstrategie benadrukte het Pentagon de economische voordelen voor de VS als gevolg van de samenwerking met Europa. “Deze banden genereren jobs voor Amerikaanse arbeiders, kwaliteitsgoederen voor Amerikaanse consumenten en investeringen en winsten voor Amerikaanse ondernemers”.(9) Het document verklaarde ook waarom de VS een eigen Europees veiligheidsbeleid niet helemaal ongenegen was: het reduceert niet alleen de Amerikaanse defensiekosten, maar verhoogt ook de “veiligheid van de vitale economische belangen”.

De val van de muur zorgde voor een bijkomende dimensie bovenop de ‘oude’ geostrategische drijfveren. De Sovjet-Unie hield officieel op te bestaan op 25 december 1991. Een belangrijk deel van Centraal- en Oost-Europa was uit de Sovjet-Russische invloedszone losgeweekt. Het terrein lagbraak voor nieuwe spelers. De NAVO liet die gelegenheid niet aan zich voorbijgaan. Economische overwegingen speelden daarbij duidelijk een rol. Zo verklaarden de NAVO-ministers in Kopenhagen (juni 1991): “Met alle mogelijke middelen blijven wij de hervorming van de staten vanOost- en Centraal-Europa steunen … evenals de inspanningen die een moderne en competitieve markteconomie beogen”.(10) Op de NAVO-top in Rome (november 1991) klonk het in de verklaring over de ‘ontwikkelingen in de Sovjet-Unie’, nog duidelijker: “De bondgenoten zijn er tenzeerste van overtuigd dat politieke veranderingen gepaard moeten gaan met economische vrijheid en de uitbouw van markteconomieën. Wij steunen de ontwikkeling van een economisch beleid dat handel en economische samenwerking tussen de [Oost-Europese] republieken promoot in het belang van de groei en de stabiliteit.”(11)

Het spreekt voor zich dat de VS daarin een belangrijke rol voor de NAVO zag weggelegd. Het Atlantisch bondgenootschap bezorgde Washington immers niet alleen de noodzakelijke poot in Europa, het kon er tegelijk ook een dominante rol spelen. Voor de Europese landen van het bondgenootschap lag dat niet noodzakelijk zo. Duitsland, dat zich later nochtans zou ontpoppen als de grote motor achter de eerste uitbreidingsronde van de NAVO -met Polen, Hongarije en de Tsjechische Republiek- was daarin zeer opportunistisch. Berlijn toonde zich weliswaar bekommerd over de mogelijke instabiliteit aan de oostgrens, maar minstens zo belangrijk was het economisch beleid gericht op Oost-Europa die nieuwe zuurstof moest geven aan de ‘Deutsche Wirtschaft’ (de Duitse economie). En die doelstelling kon evengoed verwezenlijkt worden via de Europese Unie. Gevolg was dat Duitsland op twee paarden wedde en zo in wisselende coalities zou terechtkomen.

De NAVO treedt buiten de grenzen

Het NAVO-verdrag zoals dat in 1949 was afgesloten zorgde voor grote beperkingen op vlak van territoriale actieruimte. Artikel 6, dat de toepassing regelde voor de gezamenlijke reactie op een aanval tegen een NAVO-lidstaat (artikel 5), kreeg tijdens de Koude Oorlog doorgaans een restrictieve interpretatie zodat out-of-area-missies (missies buiten de grenzen van de NAVO-lidstaten) zo goed als uitgesloten waren. De achterliggende bedoeling was te vermijden dat de NAVO verwikkeld zou geraken in de dekolonisatiestrijd van een aantal lidstaten en dat de aandacht

5


primordiaal gevestigd bleef op Europa. Daarenboven was er nog het oorlogsverleden van NAVO-lidWest-Duitsland, waardoor operaties buiten het NAVO-gebied extra gevoelig waren. In 1983 schreefde toenmalige West-Duitse minister van Defensie, Manfred Wörner, dat voor zijn land “de ontplooiing van troepen buiten de NAVO-regio onbespreekbaar was”.(12) De val van de muur en decrisis in Joegoslavië zouden daar echter verandering in brengen.

Met het verdwijnen van het Warschaupact en het uit elkaar spatten van de Sovjet-Unie veranderde de hele ‘strategische omgeving’. Het trans-Atlantische bondgenootschap zag zich voor een existentieel dilemma geplaatst, dat meermaals plastisch is samengevat als ‘out of area or out of business’.(13) De NAVO gaf voor de eerste keer een antwoord op haar existentiële bedreiging met de uitbreiding van haar bevoegdheden in een Nieuw Strategisch Concept (NSC), dat op de topbijeenkomst in Rome van 7 en 8 november 1991 werd aangenomen.(14)

Het gebruikte argument voor de uitbreiding van de bevoegdheden was de transformatie in Centraal- en Oost-Europa die leidde tot economische, sociale en politieke moeilijkheden, etnische spanningenen territoriale disputen met mogelijke gevolgen voor de veiligheid in de Europese NAVO-zone. Het uiteenspatten van Joegoslavië – waar bepaalde westerse landen niet geheel onschuldig aan waren - was een welgekomen voorbeeld om dat argument te onderstrepen, maar men keek ook verder, buiten Europa, meer bepaald naar de mediterrane regio en het Midden-Oosten. Dit eerste Nieuw Strategisch Concept was het startsein voor de geleidelijke transformatie van het bondgenootschap van een collectieve defensiemacht naar een interventiemacht. De NAVO-lidstaten zouden voor zichzelf de rol opeisen om buiten de verdragszone crisissen te beheersen als die de stabiliteit van de NAVO-zone in gevaar zouden kunnen brengen. Aan de vooravond van de Rome-top maakte NAVO-secretaris-generaal Javier Solana duidelijk wat de centrale inzet zou zijn: “Kosovo toont zeer duidelijk aan dat het noodzakelijk is dat de diplomatie wordt geruggensteund door militaire macht.”(15)

Het principe dat de NAVO andere dan strikt defensieve taken op zich moest nemen, werd in het begin van de jaren negentig aanvaard en was uitvoerig in Bosnië getest. Het discussiepunt was op welke legale basis dat moest gebeuren. In januari 1994 verklaarden de NAVO-regeringsleiders nog dat de vredeshandhaving en andere operaties zouden gebeuren onder het ‘gezag van de VN-Veiligheidsraad’.(16) De VS leek echter niet langer de noodzaak in te zien om te handelen met de uitdrukkelijke toestemming van de VN-Veiligheidsraad. In de zomer van 1993 presenteerde de Amerikaanse ambassade een intern memorandum aan haar bondgenoten op het NAVO-hoofdkwartier in Brussel. De titel luidde: 'With the UN whenever possible, without it when necessary'. Het document kwam er enkele maanden na de desastreus afgelopen VN-operatie in Somalië, die de VS kritisch deed kijken naar militaire operaties onder de vlag van de Verenigde Naties. Het zou de basisredenering vormen voor het tweede deel van de Kosovo-oorlog in 1999, waarbij de NAVO luchtaanvallen uitvoerde op de Federale Republiek Joegoslavië: de NAVO moet zich niet beperken tot militaire acties onder VN-mandaat, maar zou bereid moeten zijn om ook zonder goedkeuring van de VN-Veiligheidsraad op te treden als dat nodig is.(17)

Washington wilde de door de VS gewenste out-of-area-operaties onder andere niet langer afhankelijk maken van de instemming van Rusland of China, die net als de VS over een vetorecht inde Veiligheidsraad beschikken. De Britten volgden dat standpunt. Een woordvoerster van de Britse regering stelde het in een debat in het Britse parlement als volgt: “... alle NAVO-operaties moeten een adequate basis hebben in het internationaal recht.. dat hoeft niet altijd middels een resolutie van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties”.(18)

6


In de Verklaring van de NAVO-verjaardagstop in Washington (april 1999) stelden de staatshoofden cryptisch dat er bij interventies respect moest worden opgebracht voor de doelen en principes van het Handvest van de Verenigde Naties, in plaats van 'onder het gezag van de Veiligheidsraad', zoals Frankrijk dat liever had gezien. De betekenis daarvan was al duidelijk geworden in de jaren negentig. Zowel de NAVO als enkele van de machtigere lidstaten maakten er sinds midden de jaren negentig een gewoonte van om buiten de VN-Veiligheidsraad militair op te treden. Na Bosnië en Kosovo, was er de oorlog in Afghanistan (2001- ) die verkocht werd als een 'verdediging' tegen een aanval (en dus was er geen VN-mandaat nodig) en de Brits-Amerikaanse oorlog tegen Irak (2003-2011). Op invasie van Afghanistan zou de grootste militaire operatie in de geschiedenis van de NAVO volgen.

Naar een mondiale NAVO

De formele opname van niet-artikel 5-opdrachten (opdrachten buiten de NAVO-zone) op de top vanWashington, was weliswaar een logische verdere stap in de geleidelijke transformatie van de NAVOtot een mondiale militaire organisatie, maar beperkte zich vooralsnog tot het bijdragen aan “de vrede en de stabiliteit in die [Euro-Atlantische] regio” waar het wilde interveniëren.(19) Uit het tweede Nieuw Strategisch Concept vastgelegd in Washington (1999) viel nog vaag af te leiden dat de operationele zone van de NAVO van beperkte geografische omvang was. Door dat eerder impliciet te stellen, behielden de NAVO-leiders de nodige ruimte voor interpretatie. Er was op dit vlak immers een behoorlijk gebrek aan consensus tussen de VS en de meeste Europese landen.

De VS zag in de NAVO een instrument om zijn mondiale strategische belangen beter te verdedigen.De Nationale Militaire Strategie van de VS uit 1997 spreekt van een ‘mondiaal engagement’: “Omdat Amerika zich wereldwijd engageert, zelfs in vredestijd, zijn er betekenisvolle delen van onze troepen overzees gestationeerd of paraat om overzees ontplooid te worden. Daar bevinden zichheel wat van onze belangen”. De overzeese VS-troepen moesten onder meer zorgen voor “onze toegang tot belangrijke infrastructuur”.(20) De troepen vormen een rolmodel “voor militairen in opkomende democratieën” en dragen bij tot de “stabiliteit, continuïteit en flexibiliteit die de VS-belangen beschermen en cruciaal zijn voor de voortschrijdende democratische en economische ontwikkeling. De belangen waarvan sprake, vallen onder drie categorieën: vitale, belangrijke en humanitaire belangen. De ‘belangrijke belangen’ hebben “een invloed op ons welzijn en de kwaliteit van de wereld in dewelke we leven”. Het inzetten van onze gewapende troepen “kan lonend zijn om die belangen te beschermen”. Die redenering is ook terug te vinden in het standaardwerk 'The Grand Chessboard' van de invloedrijke voormalige Nationale Veiligheidsadviseur, Zbigniew Brzezinski. In dit werk benadrukt hij de basisdoelstelling van de VS, namelijk de wil om de enige maar ook laatste wereldmacht te zijn. Daarbij vormt wat hij Eurazië noemt, het belangrijke toneel van de machtsstrijd voor de mondiale overheersing. Dit reusachtige gebied strekt zich volgens Brzezinski uit van Lissabon tot Vladivostok. In dat gebied woont driekwart van de wereldbevolking en bevindt zich driekwart van de wereldwijde energievoorraden.

De laatste jaren is de NAVO op de zuidelijke en oostelijke flanken van deze Euraziatische zone versterkte allianties aangegaan met Japan en Australië, essentiële partners om de Stille Zuidzee te beheersen, alsook met Israël dat nog altijd de voornaamste westerse bondgenoot in het Midden-Oosten is.

Afghanistan

7


Geleidelijk aan ontstond er binnen de NAVO een debat rond artikel 5 waarin de oorspronkelijke centrale opdracht van het militair bondgenootschap staat geformuleerd. Artikel 5 van het NAVO-verdrag stelt dat een gewapende aanval op één van de NAVO-leden wordt beschouwd als een aanvalop alle leden, waarbij de bondgenoten de aangevallen partij zullen bijstaan, indien nodig ook met gewapend geweld. Al gauw bleek dat interpretaties van dit principe er gemakkelijk konden toe leiden dat men de grens tussen de verdediging van het grondgebied en militaire opdrachten buiten de zone kon doen vervagen. Dat zou blijken uit het militaire antwoord op de terroristische aanvallenin de VS van 11 september 2001. Hoewel de Amerikaanse aanval op Afghanistan aanvankelijk uitgevoerd werd buiten het Atlantisch bondgenootschap om, zorgde Washington onmiddellijk voor de aanvaarding door de NAVO van de creatieve toepassing van artikel 5. Op die manier konden de VS en de bereidwillige bondgenoten een maand later een externe oorlog starten zonder toestemming te vragen aan de VN-Veiligheidsraad, want het VN-Handvest laat geweld toe als het gaat om een verdediging tegen een gewapende aanval. Het deed er niet toe dat de aanslagen het werk waren van een organisatie (Al Qaeda) zonder linken met de Afghaanse Taliban-regering. Op de achtergrond vormde de ontsluiting voor het Westen van natuurlijk gas uit Turkmenistan een belangrijke factor en daarvoor was de controle over Afghanistan noodzakelijk (pijpleidingen vanuit Turkmenistan zouden immers Afghanistan doorkruisen). Het energieproject zou uiteindelijk gestaltekrijgen in de vorm van de TAPI pijplijn (van Turkmenistan, via Afghanistan en Pakistan, naar India)waarover een akkoord werd gesloten in april 2008.(21) Tot op vandaag wordt de concrete realisatie van deze TAPI-pijplijn verhinderd door de oorlogssituatie in Afghanistan.

De oorlog in Afghanistan die werd ingezet als 'een verdediging tegen een aanval' kreeg duidelijk hetkarakter van een langdurige bezettingsoorlog nadat het Taliban-regime ontmanteld en vervangen werd door een pro-Westerse regering. Toen de NAVO in 2003 het commando over de ISAF-troepenmacht in Afghanistan op zich nam ('International Security Assistance Force'), was er voor het eerst sprake van een echte 'out-of-area'-operatie, ver van de Euro-Atlantische zone, een duidelijke stap in de richting van een mondiale NAVO.

De operatie in Afghanistan en de daar opgedane ervaringen zouden bepalend zijn voor de verdere omvorming van de NAVO tot een mondiale militaire alliantie. Op de belangrijke NAVO-top van Lissabon (Portugal) in november 2010 zou een derde Nieuw Strategisch Concept (NSC) worden goedgekeurd. Op één van de voorbereidende seminaries zei NAVO-secretaris-generaal Rasmussen dat het niet langer voldoende was om “soldaten, tanks en militair materieel op te stellen langs de [NAVO-]grenzen”. In de plaats daarvan moesten de NAVO-bondgenoten de “dreigingen aanpakken aan de wortel”.(22) Op een seminarie in datzelfde jaar in Warschau, zei Rasmussen dat “de betekenis van territoriale defensie aan het veranderen is” en “als we het terrorisme willen bekampendan moeten we dat doen waar het zijn wortels heeft. Dat is wat we doen in Afghanistan.”(23)

Op 1 oktober 2009 sprak Rasmussen op een bijeenkomst georganiseerd door de NAVO en de Britse verzekeringsmarkt Lloyd's of London voor een select publiek uit de 'veiligheids- en handelsgemeenschap'.(24) Organisator Lord Levene leidde de lezing als volgt in: “Onze geavanceerde, geïndustrialiseerde en complexe wereld wordt aangevallen door een groot aantal dodelijke bedreigingen”. Vervolgens somde Rasmussen een hele reeks dreigingen op –van klimaatveranderingen over droogte, voedseltekort en cyberdreigingen, tot het energievraagstuk. Hetgemeenschappelijk kenmerk van deze dreigingen is dat ze allemaal niet-militair van aard zijn. De trend om een hele reeks maatschappelijke en milieuproblemen in de militaire sfeer te problematiseren verloopt complementair met de mondialisering van de NAVO en brengt de

8


Verdragsorganisatie steeds nadrukkelijker op het terrein van de Verenigde Naties.

Na 13 jaar oorlog in Afghanistan beweert het officiële discours in de meeste NAVO-landen dat de NAVO-missie er in slaagt stabiliteit te brengen. Men beweert dat de Afghaanse autoriteiten goed op weg zijn om geleidelijk aan zelf het roer in handen te nemen en in te staan voor de veiligheid van het land. Ook op vlak van mensenrechten zou de NAVO goed werk leveren. De werkelijkheid is echter anders.

Na 13 jaar is de balans van het grootschalig militair ingrijpen in het land ronduit dramatisch te noemen: onveiligheid, geweld, armoede, uitzichtloosheid en corruptie zijn alomtegenwoordig. Dat werd ook vastgesteld in een rapport van de 'International Crisis Group' uit 2011 getiteld 'Aid and Conflict in Afghanistan'. Na meer dan een decennium van massale veiligheidsassistentie is de internationale gemeenschap er niet in geslaagd om een politiek stabiel en economisch leefbaar Afghanistan uit de grond te stampen. Al-Qaeda is als internationale organisatie absoluut niet gebonden aan een bepaald land dus tegen de tijd dat de VS binnenviel, hadden de belangrijkste kopstukken al lang hun biezen gepakt. Ze installeerden ondertussen cellen in andere landen. De Taliban werd initieel vlug van de macht verdreven, maar ging vrijwel onmiddellijk in het verweer. Vooral sinds 2005 groeide de invloed van de Taliban opnieuw aanzienlijk en dankzij de blijvende aanwezigheid van de buitenlandse troepen kon het zich zelfs een aura van nationalistisch verzet aanmeten. Al na enkele jaren van oorlog vroeg een Spaans generaal zich niet zozeer af of de buitenlandse troepen snel moesten vertrekken, maar vooral hoe dit kon verkocht worden om het nietals een nederlaag te laten uitschijnen. Zo'n beeld zou immers nefast zijn voor de toekomst van de NAVO. Vandaag staan vele gebieden de facto onder controle van de Taliban of van individuele krijgsheren die niet verbonden zijn met het centrale regime. De onveiligheid is groot en er zijn nog dagelijks aanslagen. De centrale regering, met president Karzai als uithangbord, is uiterst onpopulair bij de gewone bevolking. Ze wordt beschouwd als een marionettenregime van de VS en staat bekend om haar doorgedreven corruptie. De opleiding van het Afghaanse nationale leger door Amerikaanse militaire instructeurs lijkt nergens heen te leiden maar is toch de strohalm waar de buitenlandse leiders zich aan vastklampen. Frankrijk, de VS, en meteen ook de NAVO stellen nu eind 2014 voorop als datum voor de terugtrekking van de buitenlandse troepen uit Afghanistan. Na 13 jaar van oorlogvoering en bezetting is volgens VS-president Obama en de NAVO de klus geklaard. Naast de talrijke, niet getelde Afghaanse burgerslachtoffers zijn meer dan 3.500 NAVO militairen om het leven gekomen. Duizenden militairen zijn getraumatiseerd. De westerse kruistocht heeft tot op vandaag meer dan 753,3 miljard dollar gekost.(25) Maar het debacle is nog niet voorbij. De VS wil in samenwerking met een aantal andere NAVO-lidstaten, waaronder Duitsland, een militaire aanwezigheid behouden in Afghanistan na de officiële terugtrekkingsdatum.Het land is immers van geostrategisch belang in het kader van de huidige focus van de NAVO, en dan vooral de VS, op de Euraziatische regio.

Buitenlandse militaire expedities worden defensie

Op de NAVO-top in Lissabon (2010) werd het principe aanvaard dat er geen onderscheid meer bestaat tussen klassieke defensie-opdrachten en interventie-optredens ver buiten het NAVO-grondgebied. In het NSC uit 2010 staat het zo: “De Alliantie kan door politieke en veiligheidsontwikkelingen buiten de grenzen getroffen worden. De Alliantie zal zich actief inzetten om de internationale veiligheid te versterken, via partnerschappen met relevante landen en andere internationale organisaties”. Daarvoor moet de NAVO “robuuste, mobiele en ontplooibare troepen ontwikkelen en onderhouden, om zowel artikel 5-verantwoordelijkheden als de expeditionaire

9


operaties van de Alliantie te kunnen uitvoeren, met inbegrip van de NAVO Response Force”. M.a.w.volgens de nieuwe strategie zal elk militair optreden binnen of buiten het NAVO-territorium, gedefinieerd worden als een optreden in het belang van de veiligheid van haar leden. Het NSC stelt ook onomwonden dat het noodzakelijk kan zijn om militair op te treden als de energiebevoorrading bedreigd wordt. De capaciteit moet ontwikkeld worden om “bij te dragen tot de energieveiligheid, inclusief de cruciale energie-infrastructuur en transitregio's en -lijnen...”

Verdere militarisering

De consequentie van de transformatie van de NAVO is dat de organisatie de beschikking moet hebben over uiterst mobiele, goed uitgeruste legers en dat kost geld. De vorige VS Defensieminister, Robert Gates, haalde daarom al fors uit naar de onwil van de Europese bondgenoten om het Amerikaanse voorbeeld te volgen en meer middelen te investeren in hun militaire apparaten. De VS voorzien voor het fiscale jaar 2015 een recordbedrag van 756,4 miljard dollar aan militaire en defensiegerelateerde bestedingen.(26) “De demilitarisering van Europa is vaneen zegen in de 20ste eeuw, een belemmering geworden voor het bereiken van echte veiligheid en duurzame vrede in de 21e eeuw”, aldus Robert Gates(27) In de aanloop naar de NAVO-top in Walesvan september 2014 heeft NAVO-secretaris-generaal Rasmussen er voortdurend op gehamerd dat de Europese lidstaten de dalende trend van hun defensiebudgetten moeten ombuigen.(28) Anno 2014 is de VS goed voor meer dan 70% van het totale NAVO-defensiebudget, tegenover 59% in 1995. Dat heeft zowel te maken met de sterke stijging van de Amerikaanse militaire uitgaven sinds de 9/11-aanslagen in 2001, als met de dalende defensiebudgetten in Europa, een gevolg van de ontspanning na de Koude Oorlog en vooral de crisis van 2008. Hoewel de NAVO-bondgenoten in 2006 hadden afgesproken om 2% van hun Bruto Binnenlands Product (BBP) te besteden aan Defensie, haalden in 2013 slechts drie landen die norm: De Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Griekenland.(29)

In het NSC van 2010 engageerden de NAVO-lidstaten zich er toe om de “noodzakelijke niveaus op vlak van defensie-uitgaven vol te houden...”. De NAVO-landen spraken toen ook af om geen beslissingen met betrekking tot wapenbeheersing en ontwapening te nemen, zonder grondig overlegte plegen binnen de Verdragsorganisatie. De lidstaten verbonden zich er verder toe om een maximale ontplooibaarheid van de troepen na te streven, alsook een uitbreiding van hun capaciteit om operaties aan te houden op het terrein. Dat betekent de facto een uitholling van de nationale parlementaire soevereiniteit om daar zelf over te beslissen. Men poogt zo de invloed van nationale budgettaire of politieke keuzes op de uitvoering van militaire NAVO-missies in te perken.

Nucleaire NAVO

De NAVO begon zijn nuclearisering in de jaren 1950. Onder VS-president Eisenhower (1953-1961)koos men onomwonden voor versterking van de nucleaire slagkracht. Investeren in de nucleaire slagkracht leek goedkoper en efficiënter dan het op de been houden van een grote, conventionele troepenmacht. De technologische ontwikkelingen waren de duwfactor om nieuwe nucleaire doctrines uit te tekenen. In de jaren 1970 en 1980 bereikte het aantal opgestelde nucleaire wapens zowel in de VS en bij de Europese bondgenoten, als bij de koudeoorlogsvijand de Sovjet-Unie, een absoluut hoogtepunt.

Hoewel in de aanloop naar de NAVO-top van Lissabon verschillende lidstaten voorbehoud aantekenden op de Amerikaanse atoomwapens op Europese bodem -die trouwens geen enkel

10


strategisch nut meer hebben omdat hun actieradius nog afgestemd is op het voormalig Oostblok- bleef de officiële nucleaire strategie van de NAVO zo goed als ongewijzigd. Ook van de ophefmakende toespraak van Obama in Praag op 5 april 2009, waarin hij pleitte voor een wereld zonder nucleaire wapens, is niets meer terug te vinden in de uiteindelijke tekst van het derde Nieuw Strategisch Concept (NSC), op een algemene vrijblijvende verbintenis om verdere ontwapeningsinspanningen te leveren na.

In het NSC staat dat “afschrikking gebaseerd op een aangepaste mix van nucleaire en conventionelecapaciteiten, een centraal element blijft in onze algehele strategie”. Artikel 17 zegt het zonder omwegen: “Zolang er nucleaire wapens bestaan, blijft de NAVO een nucleair bondgenootschap”. Over de kernwapens die de VS op het grondgebied van een aantal Europese NAVO-bondgenoten hebben opgeslagen, staat eerder verdekt in het NSC: “De belangrijkste garantie voor de veiligheid van onze bondgenoten wordt geleverd door de strategische nucleaire machten van de Alliantie, meerbepaald die van de Verenigde Staten en de onafhankelijke strategische nucleaire machten van het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk, die op zich een afschrikkingsfunctie hebben en bijdragen tot de algehele afschrikking en de veiligheid van onze bondgenoten.”

In politieke en militaire kringen is men het erover eens dat de tactische Amerikaanse kernwapens (B-61 kernbommen) in Europa nog van weinig militair nut zijn, maar ze zouden nog steeds een noodzakelijke politieke zekerheid van de alliantie betekenen. Het NAVO-rakettenschild moet de Oost-Europese landen dan weer een alternatief bewijs leveren van de VS-solidariteit in de Europesedefensie. Kernwapens én een rakettenschild vormen momenteel het politieke cement binnen de NAVO.

De Amerikaanse kernfysicus Hans Kristensen, directeur van het 'Nuclear Information Project' van de 'Federation of American Scientists', meldde in 2012 dat de VS van plan is de huidige B-61 kernbommen te ‘moderniseren’.(30) Deze bommen liggen gestationeerd in verschillende Europese NAVO-lidstaten: Duitsland, Nederland, Italië, Turkije en België (in de militaire vliegbasis van Kleine Brogel, Limburg). Het is de bedoeling deze bommen in de komende jaren van een nieuwe staartsturing te voorzien die het mogelijk maakt om het projectiel na lancering vanuit een vliegtuig te besturen (het worden dan 'guided missiles'). Dat zou de bommen veel preciezer maken en bovendien de actieradius na lancering vergroten. Door die efficiëntere inzet zouden de bommen ookkleinere ladingen kunnen dragen, die minder nucleaire neerslag ('fall-out') veroorzaken. Zo wordt de drempel voor een beslissing over een eventuele inzet van deze kernwapens verlaagd. De aankomende modernisering wordt uitgelegd als een routine-onderhoud, een verlenging van de gebruiksduur van de bommen, en niet als de uitbreiding van hun militaire inzetbaarheid. De modernisering zou volgens de VS zelfs kostenbesparend zijn, meer mogelijkheden geven om het totale kernarsenaal in te perken en noodzakelijk zijn om onze nucleaire veiligheid te blijven garanderen.

De modernisering van de kernwapens in Europa is echter niet zomaar een upgrade. Het gaat om de verbouwing van bestaande bommen tot een geheel nieuw type wapen dat nu nog niet bestaat in het kernwapenarsenaal. Bovendien is de modernisering één van de duurste kernwapenprogramma’s ooit, waarvan de volledige kostprijs nog niet bekend is. Het programma zal samengaan met een vermindering van het totaal aantal Amerikaanse kernwapens in de wereld, maar die vermindering was sowieso al gepland en staat hier volledig los van.

De nieuwe B-61-bom vormt op zich een duwfactor voor de vervanging van de (oude) F-16

11


jachtvliegtuigen door een type dat de status 'nuclear capable' meekrijgt, d.w.z. een type dat in staat is om de vernieuwde kernwapens te dragen en af te werpen. Verschillende Europese NAVO-lidstaten, waaronder Nederland, kozen reeds voor de F-35, de zogenaamde Joint Strike Fighter geproduceerd door het Amerikaanse wapenbedrijf Lockheed Martin. In het voorlopige regeerakkoord van de onderhandelende regeringscoalitie staat dat België van plan is om 40 nieuwe gevechtsvliegtuigen aan te kopen ter vervanging van de huidige F-16's. Een beslissing die een schandalige impact zal hebben op de federale begroting, terwijl er volop bespaard wordt op sociaal en cultureel vlak om aan de budgettaire eisen van de EU te kunnen voldoen.

Het raketschild wordt een NAVO-taak

De top van Lissabon (november 2010) nam de beslissing om een territoriaal raketschild in de NAVO-strategie op te nemen, dat Europa moet beschermen van inkomende raketaanvallen. De VS heeft rond dit punt stevig lobbywerk geleverd. In de 'International Herald Tribune' (15 november 2010) benadrukte de toenmalige Amerikaanse ambassadeur bij de NAVO, Ivo Daalder, het belang van de opname van het rakettenschild als NAVO-capaciteit. Aldus Daalder gaat het om een kleine extra kost van 200 miljoen dollar, te spreiden over de komende 10 jaar. De NAVO zal “de capaciteitontwikkelen om onze bevolking en territoria te verdedigen tegen ballistische raketaanvallen als een centraal element van onze collectieve defensie, die bijdraagt tot de onzichtbare veiligheid van de Alliantie”. Hoewel er in Europa weinig animo bestond om te investeren in dit nutteloos project dat zich vooral concentreert op Oost-Europa en het Middellandse Zeegebied, gingen alle regeringen – inclusief België - in Lissabon overstag. Dat de meerderheid van de Europese bevolking er vermoedelijk helemaal niet voor te vinden is, zoals in Tsjechië al is gebleken toen de VS er een raketafweer-radar wilde installeren, was geen beletsel. Nadat de Amerikanen in februari 2007 begonnen te onderhandelen met Polen en de Tsjechische Republiek over de installatie van NAVO-raketafweersites, werden in Tsjechië meer dan 130.000 handtekeningen verzameld voor de organisatie van een referendum over de komst van de militaire site. Er kwam ook felle Russische oppositie tegen de raketafweer-plannen van de NAVO. In september 2009 wijzigde VS-president Obama de plannen voor het Europese rakettenschild van zijn voorganger G.W. Bush. De onderdelenervan die in Polen en Tsjechië geïnstalleerd zouden worden, werden geschrapt en de fundamentele doelstelling van het hele project werd aangepast. Daar waar G.W. Bush het schild zag als een onderdeel van de continentale verdediging van de VS, pretendeerde Obama dat de verdediging van het Europese grondgebied en het Midden-Oosten tegen raketten vanuit Iran de onmiddellijke doelstelling vormde van het rakettenschild. Dit moest de Russen gerust stellen, alsook de Europese bondgenoten die hieromtrent met Moskou geen spanningen wilden creëren. Door het accent te leggen op het gebruik van reeds functionerende technologie kwam Obama tegemoet aan de kritiek dat het grootschalige raketafweersysteem technisch nog niet klaar was.

Om deze grondige heroriëntering waar te maken werkte het Pentagon een 'Phased Adaptive Approach' voor het rakettenschild in Europa uit.(31) In een eerste fase –vanaf 2011– ontplooide de VS functionerende antiraketsystemen in Europa, onder meer het wapensysteem Aegis ter zee (VS basis Rota in Spanje) en sensoren zoals de 'forward based' Army Navy/Transportable Radar Surveillance System (AN/TPY-2) in Turkije. Het Commando, Controle, Gevechtsbeheer en Communicatiesysteem is operationeel vanop de luchtmachtbasis in het Duitse Ramstein. In een tweede fase komt er een uitbreiding van het aantal Amerikaanse Aegis-schepen in Rota, en er komen Aegissystemen op het vasteland, met name in Roemenië in 2015 en in Polen in 2018. In de derde fase worden opgewaardeerde SM-3 interceptoren -een Amerikaans-Japanse samenwerking- en een verbeterde versie van het Aegis wapensysteem ontplooid in Polen, Roemenië, en ter zee.

12


Hiermee kunnen meer gesofistikeerde dreigingen worden afgeweerd.

Deze evolutie lijkt wel bijzonder sterk rekening te houden met een vijand die over hoogtechnologische raketten beschikt, waardoor de verantwoording voor dit programma vanuit veronderstelde Iraanse (of Noord-Koreaanse) dreigingen, nog weinig geloofwaardigheid heeft. Het wordt alsmaar duidelijker dan het antirakettenschild-programma gericht is tegen Rusland.

Europa

Het vroegere debat over hoe trans-Atlantisch of hoe EU-gericht de legers in Europa zouden moeten zijn, lijkt vandaag definitief naar de achtergrond verschoven. De afgelopen jaren groeide de consensus in Europese politieke kringen dat de versterking van een Europees Gemeenschappelijk Veiligheids- en Defensiebeleid (GVDB) ook de NAVO ten goede komt. NAVO-secretaris-generaal Rasmussen stelde in november 2009: “Ik zie de ontwikkeling van een Europees Veiligheids- en Defensiebeleid niet in concurrentie met de NAVO, maar complementair aan de NAVO”. Het Europese Verdrag van Lissabon (artikel 42 lid 2), van kracht sinds 2009, legitimeerde de NAVO al als een belangrijke instelling op het vlak van de gemeenschappelijk defensie in Europa. In een aan het Verdrag gehecht protocol heet het dat “een meer nadrukkelijke rol van de Unie op het gebied van veiligheid en defensie de vitaliteit van een hernieuwd Atlantisch bondgenootschap ten goede zalkomen”. EU-landen die traditioneel een neutrale koers varen en geen lid zijn van de NAVO, wordenvia het Verdrag van Lissabon toch aan het trans-Atlantisch bondgenootschap en dus aan het Amerikaans buitenlands beleid gekoppeld.

In het derde Nieuw Strategisch Concept van de NAVO uit 2010 wordt het belang van de band tussen de EU en NAVO verder benadrukt en wordt het partnerschap tussen beide zelfs versterkt metde verbetering van de praktische samenwerking tijdens crisisoperaties, de verbreding van het wederzijds overleg en meer samenwerking in het ontwikkelen van militaire capaciteiten. “De EU is een unieke en noodzakelijke partner voor de NAVO” aldus het NSC. “De NAVO erkent het belang van een sterkere en meer capabele Europese defensie.”

De laatste jaren lijkt de zenuwachtigheid in het Pentagon toe te nemen over het beperkt enthousiasme in Europa om de militaire budgetten te laten aanzwellen. De afscheidnemende VS-minister van Defensie, Robert Gates, hield midden 2011 een pleidooi voor meer militaire uitgaven bij de Europese NAVO-lidstaten. Anders vergroot het gevaar dat de Amerikanen niet langer bereid zullen blijven veel geld uit te geven voor de defensie van anderen, dreigde Gates. Hij herhaalde ookzijn bezorgdheid over een gelaagde alliantie, d.w.z. een deel dat zich specialiseert in de 'zachte' oorlogsvoering, met name het humanitaire aspect, de vredeshandhaving en de vredesonderhandelingen, tegenover anderen die de 'harde' gevechtsmissies op zich nemen. Een opdeling tussen diegenen die de lasten dragen en diegenen die van de voordelen van het NAVO-lidmaatschap genieten maar niet in de risico's en kosten willen delen, is volgens Gates “geen hypothese, maar is waar we vandaag aan toe zijn. Dit is onaanvaardbaar."

Het tweede punt in het afscheidspleidooi van Gates betrof de NAVO-operaties in Libië in 2011. “Een gebrek aan wil en middelen, draagt het risico in zich dat de NAVO niet langer een geïntegreerde, effectieve en voortgezette militaire campagne in de lucht en ter zee kan realiseren”. Hij wees daarbij op de consensus-beslissing binnen de NAVO over de militaire operatie in Libië, maar stelde vast dat minder dan de helft van de NAVO-lidstaten deel uitmaakte van de missie en datminder dan een derde effectief participeerde aan de luchtaanvallen. “Voor velen is dat niet omdat ze

13


niet willen maar omdat ze niet kunnen. Ze hebben er gewoonweg de militaire middelen niet voor". Hij wees erop dat bepaalde taken maar gerealiseerd konden worden dankzij een extra inspanning van de VS. "Het machtigste bondgenootschap van de geschiedenis is nog maar 11 weken bezig aan een operatie tegen een zwak bewapende tegenstander in een dun bevolkt land. Toch beginnen verschillende bondgenoten een tekort te hebben aan munitie, en opnieuw moet de VS bijspringen."

De militaire campagne tegen Libië toont duidelijk dat olielanden de bijzondere aandacht wegdragenvan de NAVO, daarin vinden Europa en de VS een gemeenschappelijk belang. In naam van de bescherming van de burgerbevolking begon de NAVO aan een maandenlange reeks bombardementen op Libische steden en plaatsen waar Qadhafi-getrouwen zich ophielden.

De Libië-operatie speelde zich af tegen een achtergrond van belangen. Europese en Amerikaanse ondernemingen hebben de voorbije decennia uitermate wel gevaren bij de roof van Afrikaanse grondstoffen. China wil nu ook een graantje meepikken en komt vanuit westers standpunt bekeken roet in het eten gooien. De oude Europese koloniale landen zien zich daarom verplicht om een nieuwe dimensie te geven aan hun samenwerking met Washington. Een samenwerking om hun belangen in het Afrikaanse continent veilig te stellen. Er moet krachtig getoond worden dat China en andere mondiale pretendenten op privé-jachtterrein komen. Dat is de ook bestaansreden van Africom, het verenigd militair commando van het Pentagon in het Afrikaans continent en de huidigestructurele band tussen het militair commando van het Pentagon in Europa (Eucom) en de NAVO.

De politieke en morele verantwoording voor een interventie in Libië -waarbij de Libische leider Qadhafi beschuldigd werd van aanvallen tegen zijn burgerbevolking- kwam in de allereerste plaats uit Parijs en Londen. De NAVO nam de leiding en de coördinatie over van Frankrijk en Groot-Brittannië wat de militaire inzet betreft. Onder het officiële voorwendsel van de bescherming van deburgerbevolking (met een VN-resolutie gebaseerd op het 'Responsibility to Protect'-principe) wilde men eigenlijk een regimewissel bewerkstelligen. In de Libische oorlog van 2011 vielen 30.000 à 50.000 doden, kwam het tot georganiseerd racistisch geweld tegen zwarte Libiërs en Afrikaanse inwijkelingen en maakten de door het Westen gesteunde opstandelingen zich in Sirte schuldig aan grootschalige executies van politieke tegenstanders. Vandaag, drie jaar na de NAVO-interventie in Libië, is van een veilige en stabiele omgeving allerminst sprake, integendeel. De brede waaier aan gewapende milities, die door de NAVO beschouwd werden als één oppositiekracht en volop gesteund werden, weigeren bijvoorbeeld te ontwapenen. Ze creëren totale chaos in het land en vechten onderling voortdurend veldslagen uit met als doel het veiligstellen van hun politieke en economisch macht in de vele lokale machtscentra. Het 'Responsibility to Protect'-principe (de verantwoordelijkheid om te beschermen) lijkt voor het post-Qadhafi Libië niet langer door te wegenin de westerse hoofdsteden, weze het de VS, Canada of de Europese Unie. Alle aandacht is ondertussen verschoven naar andere brandhaarden en de Libische bevolking is verplicht om te levenin een instabiele situatie die mede gecreëerd werd door de militaire NAVO-interventie.

Nieuwe spanningen met Rusland

De Trans-Atlantische as probeert zich momenteel te versterken via een nieuwe brede economische overeenkomst tussen de EU en de Verenigde Staten, het 'Transatlantic Trade and Investment Partnership' (TTIP). De onderhandelingen voor dit vrijhandelsakkoord tussen de EU en de VS zittenondertussen in een finale fase. Je zou het TTIP enerzijds kunnen zien als een hardnekkige poging om via verdiepte onderlinge afspraken de dominantie in de maatschappij van de economie over de politiek verder te garanderen. Anderzijds moet het TTIP er mede voor zorgen dat de mondiale

14


positie van de 'oude' westerse wereld niet teveel in het gedrang komt. Sommige waarnemers hebbenvia een nieuwe benadering van het 'International Comparison Program' van de Wereldbank vastgesteld dat China in het jaar 2014 al de eerste economie van de wereld is geworden. Het blijft een correcte vaststelling dat de VS zijn 'natuurlijk' gezag in de wereld aan het verliezen is, maar dat het de enige supermacht blijft qua militaire slagkracht. Hoe (on)bruikbaar die militaire macht is mag duidelijk geïllustreerd worden door de snelle militaire omverwerping van lokale ongewenste regimes (in Afghanistan, Irak, Libië) die daarna echter niet leidt tot een verbeterde natie-uitbouw, betere omstandigheden voor de lokale bevolking of versterkte bondgenootschappen tussen de verschillende nieuwe lokale leiders en het westers imperium.

In het strategisch denken van de ploeg rond president Obama blijft een zeer belangrijke plaats weggelegd voor het vergroten van de westerse invloed in Oost-Europa en Centraal-Azië. Om Eurazië te controleren, maar ook om de grote economisch concurrent China vanuit Centraal-Azië onder druk te kunnen zetten. Rusland blijft alleen al door zijn geografische ligging een hinderpaal voor de vlotte verwezenlijking van deze strategie. Het verzwakken van de Russische positie wordt nu al jaren nagestreefd door de pogingen om de ontsluiting van de olie en gasrijkdommen in de Centraal-Aziatische republieken niet via Russisch grondgebied te laten verlopen. Vandaar het belang van de Bakoe-Tblisi-Ceyhan-pijpleiding (BTC) bijvoorbeeld, die ruwe aardolie transporteertvan de Kaspische Zee naar de Middellandse Zee, via Georgië. Vandaar de (Amerikaanse) pogingen via de NAVO om het strategisch belangrijke Georgië en Oekraïne op te nemen in haar structuren. Vandaar ook het belang van het openbreken van de historische as Kiev-Moskou. De Europese Unie voorzag eveneens in dit kader in een belangrijke vrijhandelsovereenkomst met Oekraïne, die het land dat de laatste jaren geregeld in ruzie lag met de Russische gasmaatschappij, verder open zou stellen voor westerse investeerders. Het Associatieverdrag tussen de EU en Oekraïne zou bekrachtigd worden eind november 2013, maar dat ging uiteindelijk niet door. De Oekraïense beslissing om het verdrag niet te ondertekenen, luidde het begin in van de protesten tegen de regering in Kiev.

De Amerikaanse en Europese poging om de economische en politieke banden met Oekraïne aan te halen, komen neer op een politiek geklungel van de bovenste plank. Er was vooreerst de discrepantie tussen de Amerikaanse en Europese aanpak. Washington werkte al geruime tijd met een steunpakket van 5 miljard dollar voor de Westers gezinde Oekraïense oppositie en doorkruiste daarmee de op Duitse leest geschoeide diplomatieke benadering van de Unie, die een Associatieakkoord wilde bereiken met de zittende Oekraïense president, Janoekovitsj. Duitsland probeerde zo op zijn manier Moskou ook niet te erg voor het hoofd stoten. De Unie-onderhandelaars verbonden het vooropgestelde Associatie-akkoord aan bepaalde politieke voorwaarden. Zo zetten ze bijzonder zwaar in op de vrijlating van de voor corruptie veroordeelde voormalige premier Julia Timosjenko, en hadden ze vervolgens zo goed als geen geld veil voor economische steun aan het land. Moskou wilde tegelijkertijd koste wat kost Oekraïne mee opnemen in de pas opgerichte Euraziatische Unie (samen met Wit-Rusland en Kazachstan, en recent ook Armenië). Hierbij hanteerde president Poetin een politiek van de stok en de wortel, waarvoor president Janoekovitsj uiteindelijk zwichtte. Hij wees het EU-handelsakkoord in november 2013 af, in ruil voor 15 miljard dollar steun vanuit Moskou. De oppositie nam de straten van de hoofdstad Kiev in, wat gekend geraakte als de Euro-Maidan-revolte. De EU hielp vervolgens een akkoord tot stand te brengen tussen politieke oppositiepartijen en de president, dat echter verworpen werd door extreem-rechtse militanten die verschillende overheidsgebouwen bestormden. Met de vlucht van president Janoekovitsj in februari 2014 was de eerste grote stap qua regimewissel gezet. Washington noch

15


Brussel zagen er vervolgens graten in om de nieuwe overgangsregering met openlijk fascistische ministers te erkennen en te steunen. Rusland speelde actief in op de verdeeldheid in Oekraïne en annexeerde de Krim, een gebied waarvan de meerderheid van de bevolking zich wilde afscheuren van Oekraïne. Er wonen weliswaar veel Russischtaligen op de Krim, maar het schiereiland huisvest ook de enige Russische militaire haven die heel het jaar rond ijsvrij is. Dat Rusland niet te lang wachtte om de Krim aan te hechten hoeft dus niet te verbazen.

De NAVO speelde in het Oekraïne-dossier een actieve rol in de opbouw van de oppositiekrachten tegenover Moskou. Er werden direct maatregelen genomen om de militaire aanwezigheid in de Zwarte Zee en in de NAVO-buurlanden van Oekraïne op te voeren als tegenzet tegen de Russische militaire 'opbouw' op het eigen grondgebied aan de grens met Oekraïne. Het trans-Atlantisch bondgenootschap heeft zeker sterk bijgedragen tot de ombuiging van de Duits-Europese lijn ten opzichte van Oekraïne (inmenging in de politiek via onderhandelingen met de zittende president, zonder de Russische belangen helemaal te negeren) naar de agressievere Amerikaanse lijn gericht op regimeverandering. De NAVO heeft stevig gewerkt om het Russische vijandbeeld aan te scherpen en een hernieuwde koudeoorlogssfeer op te wekken. “Rusland is bereid om het Westen aan te vallen”, luidt het. Niet alleen gaat dit voorbij aan de werkelijkheid, namelijk dat Poetin niet suïcidaal is (de Russische militaire slagkracht beslaat net geen 10% van die van de NAVO), het negeert volledig de agressieve rol die de NAVO zelf gespeeld heeft bij de verzuring van de relaties met Rusland. Toen de NAVO-leiders in 2008 de deur op een kier zetten voor het NAVO-lidmaatschap van de voormalige Sovjet-republieken Georgië en Oekraïne, waren ze zich maar al te bewust van de manier waarop dit zou overkomen bij Rusland. Het was niet Moskou dat dreigde meteen uitbreiding richting Europa, maar het westers militair bondgenootschap dat zich verder trachtte uit te strekken in oostelijke richting, tot aan de grens van Rusland. Al in 1994 schreef de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Warren Christopher dat een snelle oostwaartse NAVO-uitbreiding een 'neo-imperialistisch' Rusland tot een 'selffulfilling prophecy' zou maken.(32)Moskou reageerde ook voorspelbaar furieus toen de NAVO in 2010 besliste om een rakettenschild uit te bouwen in Europa omdat dit de nucleaire balans uit evenwicht zou brengen, wat in de ogen van Rusland het risico op een kernwapenoorlog verhoogt.

Momenteel wordt de hele Oekraïne-crisis met beide handen aangegrepen om de Europese NAVO-lidstaten verder te overtuigen van het belang van het trans-Atlantisch bondgenootschap. In een opiniestuk in de Wall Street Journal (17/08/2014) benadrukten NAVO-secretaris-generaal Rasmussen en NAVO's topgeneraal Breedlove de Russische dreiging om te pleiten voor een verbetering van de snelle reactiecapaciteit van de NAVO, een verhoogde aanwezigheid van NAVO-troepen in Oost-Europa en, niet te vergeten, het terugdraaien van de dalende trend van de defensiebudgetten. President Obama heeft inmiddels het 'European Reassurance Initiative' gelanceerd met een nieuwe budgetlijn van 1 miljard dollar voor bewapening in functie van de bescherming van Oost-Europa. Rasmussen herhaalt in elke toespraak in de aanloop naar de NAVO-top in Wales begin september 2014, dat de Europese NAVO-lidstaten in ruil voor de Amerikaanse inspanningen in Europa hun defensiebudgetten substantieel moeten verhogen.(33)

Opvallend is ommezwaai die de Duitse buitenlandse politiek aan het maken is. Duitsland wil met deBundeswehr (het leger) een meer actieve en leidende rol spelen onder de Europese lidstaten binnen de trans-Atlantische alliantie. Dat werd op de in januari 2014 gehouden veiligheidsconferentie in München met luid tromgeroffel verkondigd door Bondspresident Gauck, minister van Defensie von der Leyen, en minister van Buitenlandse Zaken Steinmeier.(34) Generaal Philip Breedlove, de Amerikaanse militaire leider van de NAVO, liet zich intussen zeer lovend uit over het optreden en

16


de bereidwilligheid van de regering Merkel bij de NAVO-operaties in Kosovo en Afghanistan. Volgens Breedlove zal de Bundeswehr een belangrijk onderdeel uitmaken van de NAVO-grondtroepen bij toekomstige militaire operaties.

Intussen werden er eind mei 2014 verkiezingen gehouden in Oekraïne, die één van 's lands bekendste oligarchen tot president maakten. Het Associatieverdrag met de EU werd door de kersverse president Petro Porosjenko getekend op 27 juni 2014. De onrust en de dodelijke confrontaties in Oost-Oekraïne tussen pro-Russische rebellen en het leger van de centrale regering in Kiev blijven ondertussen aanhouden. Er vielen in totaal al meer dan 1500 dodelijke slachtoffers.

Conclusie

De NAVO heeft zich gedurende heel haar bestaan proberen legitimeren met tal van argumenten. Tijdens de Koude Oorlog lag het accent op de militaire dreiging van het communisme uit Centraal- en Oost-Europa. Toen het Warschaupact verdween moesten nieuwe argumenten worden bovengehaald. Eerst werden die gevonden in de gevolgen van de instabiliteit in de ex-communistische staten voor onze veiligheid. Toen deze staten geleidelijk aan lid werden van de NAVO en/of de EU, zou de NAVO zich op vrij korte tijd heruitvinden als humanitaire interventiemacht. Na de aanslagen van 11 september 2001 kwam plots het belang van de strijd tegen het terrorisme en het gevaar van schurkenstaten bovendrijven.

Dat de NAVO weinig van doen heeft met de “verdediging van de waarden democratie, mensenrechten, vrijheid en rechtstaat” –dixit NAVO-secretaris-generaal Javier Solana naar aanleiding van de 50ste verjaardag van het bondgenootschap– maar alles met de verdediging van economische en de daaraan verbonden geostrategische belangen, bewijst de geschiedenis van de NAVO. Verschillende NAVO-landen waren bovendien zelf allesbehalve een toonbeeld van de waarden die ze beweren te verdedigen. Denken we maar aan Portugal onder Salazar, het kolonelsregime in Griekenland, de opeenvolgende militaire staatsgrepen in Turkije of de wreedheden begaan door de koloniale NAVO-lidstaten. Na de Koude Oorlog is de NAVO zich blijven manifesteren als een militair schild voor de economische belangen van haar lidstaten. Op zeldzame momenten wordt dat wel eens toegegeven door de NAVO-protagonisten zelf. Het volgende citaat van de vorige NAVO-secretaris-generaal, Jaap de Hoop Scheffer, is duidelijk genoeg: “Deze eeuw zal voor een groot deel draaien rond energie. Energie is een thema waarrond de NAVO een proces opstartte om de toegevoegde waarde ervan te definiëren. Je hebt me eerder al horen spreken over de bescherming van de gevoelige energie-infrastructuur. De NAVO draagt zekerniet de eerste verantwoordelijkheid rond energieveiligheid. De NAVO is geen economische organisatie, maar [het verzekeren van de energieveiligheid] is beslist als een toegevoegde waarde te definiëren. En je kan er zeker van zijn dat energieveiligheid ook op de agenda van de top in Boekarest zal staan” (uit een toespraak van de Hoop Scheffer op de jaarlijkse NAVO-nieuwjaarsreceptie voor de pers, Brussel, 10 januari 2008).

De NAVO-operatie in Libië lijkt ook een begin in te houden van een nieuwe militaire strategie. We kregen begin januari 2014 een verhelderende redevoering van president Obama in dit verband: “De Verenigde Staten is een wereldmacht en ons leger zal nooit met slechts één ding bezig zijn. Het zal verantwoordelijk zijn voor een reeks van opdrachten en activiteiten verspreid over de wereld, die variëren in omvang, duur en strategische prioriteit. Dit wil zeggen dat de hoofdaandacht gaat naar flexibele en aanpasbare troepen die snel en effectief kunnen reageren op een reeks omstandigheden en potentiële tegenstrevers. Ik zeg het nogmaals: dit is de wereld waarin we leven. Naast deze

17


troepen zal de VS er de nadruk opleggen dat onze partners en bondgenoten hun capaciteit verbeteren om de verdediging van hun eigen grondgebied, hun eigen belangen op zich te nemen, door beter gebruik te maken van diplomatie, ontwikkeling en veiligheidsassistentie”. De Amerikaanse minister van Defensie Leon Panetta verduidelijkte de nieuwe strategie van zijn president veder door uit te leggen dat die gericht zal zijn op het inzetten van de luchtmacht en het onrechtstreeks voeren van oorlogen via gemachtigde vazalstaten, zodat er zo weinig mogelijk eigen troepen moeten ingezet worden. Hoewel conservatief Amerika op de aankondiging van 5 januari reageerde alsof dit het einde betekende van de VS als een wereldmacht, staan de uitlatingen van Obama geenszins het behoud van de VS-hegemonie of het voeren van nieuwe oorlogen in de weg. “Met het verschuiven van de omvang en de samenstelling van onze grondtroepen, en van onze lucht- en zeemacht, moeten we in staat blijven om een succesvolle confrontatie aan te gaan met gelijk welke agressor en hem te verslaan. We moeten hiermee ook kunnen reageren op de veranderende wijze van oorlogsvoering. Onze herziening van de strategie moet de capaciteit vrijwaren om verschillende conflicten op het zelfde moment aan te kunnen gaan.”

De NAVO-top in Wales van september 2014 komt op het juiste moment: de Oekraïne-crisis heeft demilitaire trans-Atlantische alliantie de kans geboden om zichzelf terug op de voorgrond te plaatsen. “Een van de aspecten die we zullen ontwikkelen is de pre-positionering van materiaal en voorraden.We herbekijken de verdedigingsplannen, de akkoorden over het delen van inlichtingen, en crisis response. Er komen meer militaire oefeningen op meer plaatsen, die over meer onderdelen van defensie gaan dan ooit te voren: van tanks in Polen over cyberdefensie in Estland naar gezamenlijkeoperaties in Spanje en Italië. Er komen nieuwe 'expeditietroepen' onder leiding van het Verenigd Koninkrijk, maar ook multinationale korpsen in de Poolse stad Szczecin. Dit alles om sneller te kunnen inspelen op uitdagingen in de regio, ook onverwachte”. Aldus uittredend secretaris-generaal Rasmussen.

De NAVO als onderaannemer voor de strategische plannen van Washington. Het is nooit anders geweest.

(*) Ludo De Brabander en Georges Spriet zijn de auteurs van: 'Als de NAVO de passie preekt' (EPO, 2009, 312 blz). Dit artikel is een update van een eerder verschenen samenvatting van het boek (Vrede vzw, 28 augustus 2014)

Noten

(1) Coolsaet, R., België en zijn buitenlandse politiek 1830 – 2000. Uitgeverij van Halewijck, Leuven, 2001

(2) Zinn, H., Geschiedenis van het Amerikaanse volk. EPO, Berchem, 2007, p. 504

(3) Julien, C., L'empire Américain. Editions Bernard Grasset, Paris, 1968, p. 218

(4) Zinn, H., Geschiedenis van het Amerikaanse volk. EPO, Berchem, 2007, p.519 - 520

(5) Sloan S., NATO, the EU and the Atlantic Community, Rowan & Littlefield Publishers, Lanham, 2003, p. 29 - 35

(6) NATO, Report of the Committee of Three on Non-Military Cooperation in NATO approved by the North Atlantic Council, 13 december 1956

18


(7) Alexander, M., De rol van de NAVO in een veranderde wereld. In: NAVO Kroniek, nr. 2, april 1990

(8) Department of Defence. Office of International Security Affairs, United States Security Strategy for Europe and Nato, Washington DC, 1995, p. 3

(9) Department of Defence. Office of International Security Affairs, United States Security Strategy for Europe and Nato, Washington DC, 1995, p. 4

(10) NATO, Partnership with the Countries of Central and Eastern Europe, Statement issued by the North Atlantic Council Meeting in Ministerial Session in Copenhagen, 6-7 juni 1991, punt 6

(11) NATO, Developments in the Sovjet Union. Statement issued by the Heads of State and Government participating in the meeting of the North Atlantic Council, Rome 8 november 1991, punt 4

(12) Geciteerd in Yost David S. NATO transformed. The Alliance’s New Roles in International Security, United States Institute of Peace, Washington DC, 1998, p. 189

(13) Achcar, G., La nouvelle guerre froide. Le monde après le Kosovo, Presses Universitaires de France, Paris, 1999, pag. 67

(14) NATO, The Alliance’s New Strategic Concept, Rome, 7-8 november 1991

(15) The Guardian, 22 april 1999

(16) NATO, Declaration of the Heads of State and Government, Brussel, 11 januari 1994, punt 7

(17) Portela, C., Humanitarian Intervention, NATO and the International Law. Can the institution of Humanitarian Intervention Justify unauthorised Action?, Berlin Information Center for TransatlanticSecurity, Berlin, 2000, p. ii

(18) Geciteerd in Butler, Nicola, ‘NATO in 1999: A Concept in Search of a Strategy’. in Disarmament Diplomacy, nr 35, maart 1999

(19) NATO, The Alliance’s Strategic Concept, NAC-S(99)65. Washington DC, 23 – 24 april 1999, punt 29, 31, 41, 43, 47, 49, 53, 54 en 61

(20) halikashvili, John M., Shape, Respond, Prepare Now. A Military Strategy for a New Era. National Military Strategy, 1997

(21) Foster, J., Afghanistan, The TAPI Pipeline, and Energy Politics. In: Journal of Energy Security, 23 maart 2010 (zie: http://www.ensec.org)

(22) Persbericht AFP, 4 maart 2010

(23) Speech by NATO Secretary General Anders Fogh Rasmussen at NATO's New Strategic

19


Concept - Global, Transatlantic and Regional Challenges and Tasks Ahead – Warschau, Polen, 12 maart 2010 (http://www.nato.int/cps/en/natolive/opinions_62143.htm)

(24) Rozoff, R., Thousand Deadly Threats: Third Millennium NATO, Western Businesses Collude On New Global Doctrine, 2 oktober 2009 (http://rickrozoff.wordpress.com/2009/10/02/thousand-deadly-threats-third-millennium-nato-western-businesses-collude-on-new-global-doctrine/ )

(25) National Priorities Project, Counter Notes and Sources. More About the Cost of War, 10 maart 2014 (zie: Countershttps://www.nationalpriorities.org/cost-of/notes-sources/)

(26) Amadeo, K., U.S. Military Budget. How Much the U.S. Spends on Defense Will Surprise You, 5 april 2014 (zie: http://useconomy.about.com/od/usfederalbudget/p/military_budget.htm)

(27) Gates Robert M., NATO Strategic Concept Seminar. Remarks as Delivered by Secretary of Defense Robert M. Gates, National Defense University, Washington, D.C., 23 februari 2010 (http://www.defense.gov/speeches/speech.aspx?speechid=1423)

(28) Croft, A., NATO chief hopes for summit pledge to raise defense spending, Reuters, Brussel, 10juni 2014 (http://www.reuters.com/article/2014/06/10/us-ukraine-crisis-nato-idUSKBN0EL1S420140610)

(29) The Secretary General’s Annual Report 2013, Brussel, NATO Public Diplomacy Division, 2014 (zie: http://www.nato.int/nato_static/assets/pdf/stock_publications/20140123_SG_AnnualReport_2013_en.pdf)

(30) Kristensen, H.M. Non-Strategic Nuclear Weapons, Federation ofAmerican Scientists, Special Report No 3, mei 2012 (zie: http://fas.org/_docs/Non_Strategic_Nuclear_Weapons.pdf)

(31) Arms Control Association, The European Phased Adaptive Approach at a Glance, mei 2013 (zie: https://www.armscontrol.org/factsheets/Phasedadaptiveapproach)

(32) Masters, J., The North Atlantic Treaty Organization (NATO), 5 augustus 2014 (zie: http://www.cfr.org/nato/north-atlantic-treaty-organization-nato/p28287)

(33) Rosen, J., NATO head: Europeans must spend more on defense, McClatchy Washington Bureau, 8 juli 2014 (zie: http://www.mcclatchydc.com/2014/07/08/232579/nato-head-europeans-must-pay-more.html)

(34) Gauck, J., Germany’s role in the world: Reflections on responsibility, norms and alliances, Munich Security Conference , 31 januari 2014 (Volledige toespraak via: http://www.bundespraesident.de/SharedDocs/Downloads/DE/Reden/2014/01/140131-Muenchner-Sicherheitskonferenz-Englisch.pdf?__blob=publicationFile); von Der Leyen, U., Speech on the Occasion of the 50th Munich Security Conference, januari 2014 (Volledige toespraak via: https://www.securityconference.de/fileadmin/MSC_/2014/Reden/2014-01-31-Speech-MinDef_von_der_Leyen-MuSeCo.pdf); Steinmeier, F.W., Anlässlich der 50. Münchner Sicherheitskonferenz, 1 februari 2014 (volledige toespraak op: http://www.auswaertiges-

20

https://www.securityconference.de/fileadmin/MSC_/2014/Reden/2014-01-31-Speech-MinDef_von_der_Leyen-MuSeCo.pdf

https://www.securityconference.de/fileadmin/MSC_/2014/Reden/2014-01-31-Speech-MinDef_von_der_Leyen-MuSeCo.pdf

http://www.bundespraesident.de/SharedDocs/Downloads/DE/Reden/2014/01/140131-Muenchner-Sicherheitskonferenz-Englisch.pdf?__blob=publicationFile

http://www.bundespraesident.de/SharedDocs/Downloads/DE/Reden/2014/01/140131-Muenchner-Sicherheitskonferenz-Englisch.pdf?__blob=publicationFile

http://www.cfr.org/nato/north-atlantic-treaty-organization-nato/p28287

https://www.armscontrol.org/factsheets/Phasedadaptiveapproach

http://fas.org/_docs/Non_Strategic_Nuclear_Weapons.pdf

http://www.nato.int/nato_static/assets/pdf/stock_publications/20140123_SG_AnnualReport_2013_en.pdf

http://www.nato.int/nato_static/assets/pdf/stock_publications/20140123_SG_AnnualReport_2013_en.pdf

http://www.reuters.com/article/2014/06/10/us-ukraine-crisis-nato-idUSKBN0EL1S420140610

http://www.reuters.com/article/2014/06/10/us-ukraine-crisis-nato-idUSKBN0EL1S420140610

http://www.defense.gov/speeches/speech.aspx?speechid=1423


amt.de/DE/Infoservice/Presse/Reden/2014/140201-BM_M%C3%BCSiKo.html)

21

De NAVO, instrument voor geostrategische belangen · 1949 opgericht. Voor haar aanhangers is het de...

Documents

Transcript of De NAVO, instrument voor geostrategische belangen · 1949 opgericht. Voor haar aanhangers is het de...