2

Illustraties cover: Marieke van Gils Uitgave: Verhaallijnen 2016, herziene uitgave www.sigridvaniersel.nl ISBN 978-90-818924-0-7 NUR: 815 © 2016 Verhaallijnen Den Haag Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Verhaallijnen.

3

Het verhalenwoud “Weet jij, vroeg Peter, waarom zwaluwen hun nesten bouwen onder de dakranden van de huizen? Dat doen ze om naar verhalen te luisteren.”

- J.M. Barrie in zijn boek Peter Pan

Woorden laten zich overal voor gebruiken. Je kunt ze inzetten om te schelden, te tieren, te klagen, te vleien en te verleiden. Gevat in een verhaal zijn woorden zo mogelijk nog krachtiger. Sprookjes waarschuwen mensen voor de gevaren in het duistere bos. Argwanende medewerkers laten zich na een onvrijwillige fusie door verhalen bemoedigen om toch de schouders te zetten onder de nieuwe organisatie. Wanhopige tobbers zien door verhalen weer een uitweg. Verhalen worden sinds mensenheugenis gebruikt om gedachten, emoties en geschiedenis te delen. Dit boek helpt je om verhalen te schrijven en in te zetten om je lezers mee te slepen, iets te leren of te overtuigen. Het gebruik van verhalen in allerlei vormen is opvallend de laatste jaren enorm populair geworden. Scholen, marketeers, modehuizen, campagnemakers en verandermanagers, het lijkt

4

wel of iedereen tegenwoordig storytelling gebruikt. Nog nooit kende de wereld zoveel zelfbenoemde storytellers als nu. Toch is er nog altijd veel verwarring wat storytelling eigenlijk is. Het is een woord dat op van alles en nog wat geplakt wordt, terwijl de gemeenschappelijke noemer behoorlijk mager is. Dat heeft storytelling een twijfelachtige reputatie bezorgd. Jammer, want de krachten van verhalen zijn ongekend. Niet voor niets is storytelling al heel lang het werkterrein van creatieven: romanschrijvers, filmmakers en reclamemakers. Zij weten precies hoe je een plot opbouwt, hoe je spanning doseert en de kijker mee op sleeptouw neemt. Heel wat lezers en gebruikers zijn verslingerd aan televisieseries, games en thrillers, en in menig geval ook verslaafd. Toen er meer wetenschappers zich gingen verdiepen in de werking van ons brein, bleek dat verhalen niet alleen amusant en meeslepend waren, maar ook buitengewoon veel invloed te hebben op de manier waarop we kijken naar onszelf, naar elkaar en naar de wereld om ons heen. We zijn biologisch geprogrammeerd om naar verhalen te luisteren en verhalen te gebruiken. We zijn gek op verhalen, omdat ze onze kans op over-leven vergroten, zoals ook ons plezier in seks de voortplanting bevordert. Verhalen hebben dan ook op allerlei niveaus te maken met de werking van ons brein. Deze

5

inzichten worden inmiddels op allerlei manieren toegepast om mensen te verleiden, te raken en te binden. En dat verklaart misschien ook waarom storytelling de laatste jaren zo’n geweldige vlucht heeft genomen: het is bestaande receptuur uit de oertijd, die we op talrijke manieren opnieuw kunnen toepassen. Als je als schrijver op een praktische manier met storytelling aan de slag wil, is de bestaande literatuur weinig concreet. Hoe bouw je een goede spanningsboog op? Hoe zet je karakters neer bij waargebeurde verhalen? Hoe houd je lezers van het begin tot eind echt geboeid? In de officiële vakliteratuur over communicatie en journalistiek was tot voor kort weinig terug te vinden over het gebruik van verhaaltechnieken in teksten. Dit boek brengt daarom inzichten samen uit de psychologie, neurowetenschappen, letterkunde en communicatiewetenschap, gekoppeld aan handzame tips over de uitvoering. Dit boek legt uit waar de krachten van een verhaal zitten en hoe je die toepast bij het schrijven van teksten. Daarbij gebruik ik zowel voorbeelden uit de wereld van fictie als non-fictie; bedachte en waargebeurde verhalen volgen voor een groot deel dezelfde wet-matigheden. Elf toverlagen Verhalen hebben veel bijzondere eigenschappen, die maken dat we de informatie geloofwaardig,

6

memorabel, herkenbaar en vertrouwenwekkend vinden. Het zijn magische krachten, die je lezer op sleeptouw nemen. Ik onderscheid er in dit boek elf: allemaal laagjes van een toverbal, die samen verrassend en kleurrijk snoepgoed vormen. Bij iedere laag horen tips waar je direct als schrijver mee aan de slag kunt gaan. Ik raad je van harte aan om dat echt te doen, want dan pas proef je zelf de kracht van verhalen. Een aantal van deze tips hangt met elkaar samen; vandaar dat sommige elementen op diverse plekken terug komen in dit boek. De eerste versie van dit boek schreef ik voor tekstschrijvers en journalisten, die – net als ik – nieuwsgierig waren hoe je storytellingtechnieken op een praktische manier kunt toepassen in teksten. Na de lancering in 2011 bleken tal van andere professionals ook erg nieuwsgierig naar deze technieken. Coaches, marketingexperts, workshopleiders, communicatiespecialisten en tal van andere vakmensen deden er hun voordeel mee. Bovendien besloten enkele opleidingen op het gebied van communicatie Toverballen voor het Brein te gebruiken voor hun modules over storytelling. Dit alles was voor mij aanleiding om het boek grondig aan een herziening te onderwerpen. Deze herziene versie is breder van opzet geworden, zodat nog meer soorten schrijvers er hun voordeel mee kunnen doen om hun lezers te binden, te raken en

7

te overtuigen. Daarnaast is het boek geactualiseerd, met nieuwe verhalen en voorbeelden. Het verhalenwoud bestaat uit vele paden, die je naar wonderlijke bestemmingen leiden. Laat je via dit boek door dit woud leiden en vind je eigen mogelijkheden om verhalen op te sporen, te delen en op te schrijven. Ik hoop dat de ideeën in dit boek je stimuleren om de kracht van verhalen volop te benutten. In dat grote bos der verbeelding ligt heerlijk snoepgoed voor je klaar. Den Haag, 2016 Sigrid van Iersel

Magische krachten De toverlagen van verhalen

“Als je een schip wilt bouwen, trommel dan geen mensen bij elkaar om voor hout te zorgen, orders te geven en het werk in te delen, maar roep in hen het verlangen wakker naar de uitgestrekte, eindeloze zee.”

Antoine de Saint-Exupéry

Verhalen hebben een magische werking. Ze slepen je mee in situaties waarmee elk mens vroeg of laat in aanraking komt. Ze verbinden je met heden en verleden, en met de mensen om je heen. Ze zetten je verbeelding aan het werk. Die kracht om je lezers volledig op sleeptouw te nemen is wat verhalen onderscheidt van zakelijke informatie. Die kracht kan zelfs revoluties veroorzaken of wereldbeelden doen kantelen. Het boek De negerhut van Oom Tom van Harriet Beecher Stowe uit 1852 had in Noord-Amerika een enorme invloed op de heersende opvattingen over de slavernij. Verhalen kunnen enorm besmettelijk zijn. Terroristische organisaties gebruiken verhalen als

9

een succesvol middel om nieuwe aanhangers te werven. Maar ook kweken verhalen saamhorigheid en brengen ze sociale bewegingen op gang. Wie een verhaal vertelt, beschikt over een onvermoede macht. Even lopen de gedachten van jou als de verteller synchroon met die van de toehoorder of lezer, zo blijkt uit wetenschappelijk onderzoek. Door een verhaal te vertellen draag je gedachten en gevoelens over op het brein van degenen die naar het verhaal luisteren. Als we een verhaal horen, beleven we het ook echt in onze hersenen. We beleven een verhaal niet alleen in ons hoofd, maar ook met ons lichaam. We krijgen bij een film zweetdruppels en hartkloppingen van angst, voelen ons onpasselijk worden of krijgen de tranen in de ogen van ontroering. Het verhaal is de bril waardoor we naar de wereld kijken. We sturen de gedachten van anderen, met alle bijbehorende risico’s. He who tells the story rules the world, zeggen de Hopi Indianen. Verhalen hebben al van oudsher een grote invloed op mensen. Onze overleving hebben we in de oertijd waarschijnlijk te danken aan verhalen over (mogelijke) gevaren die we zelf niet konden overzien. Toen we als mensen gingen samenwerken, maakten verhalen bovendien duidelijk wat we precies aan elkaar hadden. Verhalen zorgden voor onderling vertrouwen. We

10

kwamen dankzij verhalen op dezelfde emotionele golflengte, zodat we elkaar gingen begrijpen. Dankzij verhalen gingen we sympathie koesteren voor elkaar. Onderzoekers ontdekten dat we bij het vertellen van verhalen meer cortisol aanmaken, waardoor je extra aandacht of interesse krijgt in wat er gebeurt. Daarnaast komt het knuffel-hormoon oxytocine vrij, wat je empathischer maakt, en meer bereid om iets te doen voor een ander. Het vertellen van verhalen zit diep in onze genen verankerd: we zijn een homo fabulans. Mensen houden van het luisteren naar of lezen van verhalen. We komen in onze kindertijd ermee in aanraking en kunnen er ons het hele leven niet meer van losmaken. Ik ontmoet regelmatig mensen die het luisteren naar verhalen van anderen de allermooiste kant van hun vak vinden, zoals kappers en wijkagenten. Datzelfde geldt natuurlijk ook voor psychologen, coaches en andere hulpverleners: luisteren naar verhalen speelt een leidende rol in hun werk. Maar de kracht van verhalen gaat nog veel verder. De meest inspirerende leiders uit onze geschiedenis waren rasvertellers: Steve Jobs, Nelson Mandela, Mahatma Gandhi, Martin Luther King en zeker ook de stichters van wereldwijde godsdiensten, zoals Jezus en Mohammed. Om hun idee te verpakken hebben ze namelijk een verhaal nodig. Het is

11

moeilijk voor te stellen hoe ze hun idealen hadden kunnen verwezenlijken zonder verhalen. Een verhaal raakt een diepere laag: het spreekt je linker- én rechterhersenhelft aan. Kennis-overdracht en emotie versmelten. Je lezer zit op het puntje van zijn stoel en wil verder lezen. Tot slot hebben verhalen de eigenschap dat je ze gemakkelijk kunt doorgeven. Als twee personen samen een verhaal uitwisselen, hebben ze er na afloop allebei twee. Zo vermenigvuldigen verhalen zich. Ze worden doorgegeven, terwijl lezers of toehoorders er iets van hun eigen gading uitpikken en (al dan niet vervormd) doorgeven. Over magie gesproken! Betekenis van het verhaal De term verhalen wordt in veel betekenissen gebruikt. Sprookjes, mythen en romans vallen natuurlijk onder deze noemer, maar moppen en anekdotes behoren er eveneens toe. In dit boek bedoel ik een verhaal dat méér is dan een slogan of sfeerbeeld. Een verhaal bevat een conflict of een uitdaging die overwonnen moeten worden. Het roept een emotie op, zoals verwondering, een lach of een traan. Ook bevat het verhaal een clou: als het verhaal eindigt is er iets veranderd, iets nieuws geleerd of het probleem is opgelost. “Een goed verhaal is het leven, waarbij de saaie stukken zijn weggelaten”, zei filmregisseur Alfred

12

Hitchcock ooit. Een treffende omschrijving, want in deze samengebalde vorm heeft een verhaal een boodschap of betekenis voor de lezer. Die betekenis kan voor iedereen verschillend zijn, maar hij zit er wel in. Verhalen hebben veel verschillende toepassings-mogelijkheden. We kunnen verhalen gebruiken om anderen iets te leren. Omdat beelden nawerken in ons geheugen, kun je een verhaal beter onthouden dan feitelijke gegevens. We gebruiken verhalen daarom om belangrijke dingen te verankeren en door te geven. We kunnen verhalen ook gebruiken om weerstand tegen verandering te verminderen. Bij rationele informatie zullen mensen snel tegenargumenten bedenken; in een verhaal gaat de lezer meeleven met de hoofdpersoon, of hij nu wil of niet. Hij hoopt dat die zal slagen in zijn plan, ondanks alle problemen die hij op zijn weg tegenkomt. De mening van de hoofdpersoon kan zo – vaak onbewust – de mening van de lezer beïnvloeden. Ook kunnen we verhalen inzetten om meer begrip te krijgen voor een bepaalde kwestie. Wie verhalen vertelt over zijn leven, krijgt gemakkelijker begrip voor zijn opvattingen of afwijkende gedrag. En dat begrip is een eerste stap naar wederzijds respect. Verhalen hebben niet alleen verschillende functies maar ook uiteenlopende effecten. Ik onderscheid er elf, die ik in ieder hoofdstuk afzonderlijk uitwerk.

13

Verhalen bezorgen ons: • Simulatie: verhalen stellen ons in staat om

ervaringen in onze hersenen te beleven alsof het echt gebeurt, waarmee we als het ware ‘oefenen op het droge’.

• Eigen invulling: verhalen leggen je lezer niets op, maar geven de ruimte om eigen betekenis te geven aan de inhoud.

• Verheldering: verhalen maken een ingewikkelde werkelijkheid concreet, waardoor we die situatie ineens helder voor ons zien.

• Een haakje: onverwachte elementen in verhalen pakken je lezer bij zijn lurven en zetten zich vast in zijn geheugen.

• Medeleven: door verhalen leven we gemakkelijk mee met de hoofdpersonen en wekken begrip op voor hun problemen.

• Emotie: verhalen roepen directe emoties bij ons op. Emoties brengen ons in beweging.

• Nieuwsgierigheid: verhalen roepen onze nieuwsgierigheid op en maken ons daarmee actief betrokken.

• Geheugenkracht: dankzij de vaste structuur glijden verhalen gemakkelijk ons geheugen in. Verhalen zijn gemakkelijk te onthouden en door te vertellen.

• Universele zeggingskracht: verhalen gaan over tijdloze thema’s, die wereldwijd herkenbaar zijn.

14

• Inzichten: verhalen bevatten obstakels, die overwonnen moeten worden. De manier waarop de hoofdpersoon deze obstakels uit de weg ruimt, brengt nieuwe inzichten teweeg.

• Samenhang: door verhalen begrijpen we onszelf en de wereld om ons heen.

Al deze effecten maken verhalen ongekend krachtig. Toch betekent het delen van verhalen niet dat we alle gedachten kritiekloos overnemen, zoals een mobiele telefoon die je synchroniseert met je computer. Maar wel worden daar zaadjes geplant, die kunnen uitgroeien tot iets omvangrijks. De elf verschillende lagen leveren evenzoveel invalshoeken om dit fenomeen te beschrijven. Al sabbelend verandert een toverbal steeds van kleur. Zo is het ook met verhalen: ze zijn nooit hetzelfde. Alleen al het noteren van verhalen brengt een verandering teweeg. “Eenmaal opgeschreven heeft het waarachtigheid gekregen”, noteert Susan Smit in haar roman Vloed. “De waarheid is gevangen, de verwarring is overmeesterd. Er is vaste stof geschapen uit ijle lucht.”

15

Oefenen op het droge Eerste laag: het simulatie-effect

“Als we stoppen met het delen van onze verhalen gaat onze kennis verloren”

- Wijsheid van de Algonquin-indianen, Noord-Amerika

De klappende deurtjes Mimi is een hoogbejaarde vrouw die na het overlijden van haar man alleen in een appartement woont. Haar dochters zijn bezorgd om haar. Kan ze zich wel redden, zo alleen? Wie kan ze te hulp roepen als ze in de problemen komt? Diverse keren dringen haar dochters erop aan dat ze een alarmeringsapparaatje gebruikt. Mimi gelooft er niet in. Hoe kan een hulpverlener haar nou snel te hulp schieten als haar iets overkomt? Ze hoort zoveel slechte verhalen over de thuiszorg. Bovendien moet ze dan de hele dag met dat apparaatje om haar nek lopen. Ze piekert er niet over. Op een nacht klimt Mimi haar bed uit, omdat ze naar het toilet moet. In de donkere

16

badkamer struikelt ze en valt neer. Daar ligt ze, midden in de nacht, op de granieten vloer. Met geen mogelijkheid kan ze zelf overeind komen. Ze dwingt zichzelf rustig te blijven. Niet in paniek raken, houdt ze zichzelf voor. Ze weet dat ze weg moet van de koude vloer, omdat ze anders onderkoeld raakt. In haar halletje ligt een tapijt op de vloer. Heel langzaam weet ze naar de deur te schuiven. Centimeter voor centimeter nadert ze haar doel. Als ze eindelijk in het halletje ligt, ziet ze boven haar hoofd enkele jassen aan de kapstok hangen. Ze weet haar wandelstok te grijpen om de jassen naar beneden te trekken. Ze moet zwaar boven haar macht kracht zetten, maar het lukt. De jassen ploffen één voor één naar beneden. Met moeite weet ze een paar jassen over haar lijf te draperen om zich warm te houden. Er verstrijken enkele uren. Zou het al ochtend zijn? Alles is volledig stil om haar heen. Ze roept om hulp, maar haar iele stem reikt niet ver. Het halkastje brengt haar op een idee. Misschien kan ze met de deurtjes klepperen om de aandacht te trekken. Eindeloos slaat ze de deurtjes open en dicht. Niemand reageert. Mimi is ten einde raad. Ineens krijgt ze een nieuwe ingeving. Ze besluit om met de deurtjes een ritme te klappen: kort-kort-kort-

17

lang-lang- lang-kort-kort-kort. Voor kenners van morse is dat onmiskenbaar het SOS-signaal. Maar de directe buren komen niet opdagen. De boven- en benedenburen evenmin. Mimi blijft de deurtjes heen en weer klappen. Plotseling hoort ze dat iemand de klep van de brievenbus optilt. “Er is hulp in aantocht, wacht!”, roept een onbekende door het gat. Een half uur later breken enkele politie-agenten de deur van het appartement open. Mimi voelt zich uitgeput van de zware nacht, maar ze leeft nog. De man die haar signalen opgevangen heeft, is een toevallige bezoeker van het apparte-mentencomplex, zo hoort ze later. Net als Mimi heeft hij in zijn jeugd bij de padvinders gezeten. Nadat hij ontdekt heeft waar het geluid vandaan komt alarmeert hij de politie via 112. Na afloop vertelt Mimi dit verhaal aan haar kennissen. Ze is geschrokken van de gebeurtenissen, maar ook trots. Kennis van overlevingstechnieken komt goed van pas, ook in je eigen badkamer.

Verhalen zijn simulatoren Voordat piloten een vliegtuig mogen besturen, krijgen ze uitgebreid allerlei oefeningen voorgeschoteld in een vluchtsimulator. Zo doen ze in een veilige omgeving waardevolle ervaring op

18

zonder dat het mensenlevens en vliegtuigen kost. De beslissingscentra in de hersenen krijgen een training in het beoordelen van allerlei levensechte situaties. Als de piloot later zelf gaat vliegen, kan hij de gebaande paden in zijn hersenen volgen: hij doet het snel op de goede manier, al bijna op routine. Simuleren helpt om op een juiste manier te anticiperen op toekomstige situaties. We hebben de mogelijkheden om ervaringen in ons hoofd te beleven, nog voordat we ze in werkelijkheid beleven. Voor ons brein zijn ervaringen in de verbeelding hetzelfde als echte ervaringen. Dat geldt ook voor verhalen: ze veroorzaken dezelfde emoties als echte gebeurtenissen en lokken hetzelfde gedrag uit als in de realiteit. Dat komt omdat verhalen een beroep doen op onze zintuigen en innerlijke verbeeldingskracht. Een goed verhaal heeft net zo'n effect op een lezer als een simulatieoefening op een piloot. Verhalen zijn op die manier vluchtsimula-toren voor de hersenen, aldus psycholoog en romanschrijver Keith Oatley. Een verhaal laat je een bepaalde situatie herkennen. Je ziet hoe een probleem ontstaat, maar het verhaal biedt ook de formule om dat probleem op te lossen of een situatie te veranderen. Of je leert hoe je je leven kunt redden, zoals bij het verhaal van Mimi. Onze hersenen stellen ons als lezer of toehoorder bovendien in staat in twee werelden tegelijk te leven: die van de verteller en onze eigen wereld.

19

Binnen de context van een verhaal kunnen we hierdoor intense emoties beleven. Het verhaal is daarbij een veilige omgeving om ervaringen op te doen, die we later echt kunnen gebruiken. Wetenschappers van de Princeton Universiteit (Verenigde Staten) onderzochten in 2010 twaalf proefpersonen met een MRI-scanner, terwijl iemand hen een verhaal vertelde. De scanner liet zien dat het brein van de luisteraars synchro-niseerde met het brein van de verteller. Wanneer bij de verteller activiteit te zien was in de insula (de plek in het brein waar emoties gereguleerd worden), gebeurde dat ook bij de luisteraars.

Bij verhalen voel je wat de ander voelt.

Door eenvoudig een verhaal te vertellen kon de verteller haar ideeën, gedachten en emoties in het brein van de luisteraars overplanten. Vervolgens bleek ook dat hoe beter de luisteraars het verhaal begrepen, hoe meer hun brein gelijksoortige activiteiten had vertoond met het brein van de spreker. Dit onderzoek is baanbrekend geweest om de kracht van verhalen te begrijpen. Onze hersenen blijken namelijk geen onderscheid te maken tussen wat we zien en wat we ons voor-stellen. Als iemand naar een voetbalwedstrijd kijkt en je hem daarna vraagt aan die wedstrijd te denken, vertonen de hersenen dezelfde activiteit.

20

Bij een verhaal gebeurt iets soortgelijks. Wanneer je naar een verhaal luistert en het begrijpt, heb je ongeveer dezelfde ervaring als de verteller. De verteller transporteert zijn emoties direct naar je brein. Je voelt wat de ander voelt. Je laat samen geluiden van instemming of afschuw horen. Wanneer alles tot een goed einde komt, lach je eendrachtig. Uit onderzoek van de Universiteit van Buffalo blijkt dat die vereenzelviging behoorlijk ver gaat. De proefpersonen kregen vragen voorgelegd als: ‘Denk je dat, als je echt je best zou doen, je een voorwerp met je gedachten zou kunnen verplaatsen?’ De deelnemers die eerst een boek over Harry Potter gelezen hadden, bleken zich méér in tovenaars te kunnen verplaatsen dan andere deelnemers. Wonderbaarlijk toch?

De held Al lezend, kijkend of luisterend identificeren we ons dus met de hoofdpersoon, ook al zouden we van hem of haar wellicht in het ‘echte leven’ niets moeten hebben. We voelen ons betrokken en gaan een verbinding aan met de hoofdpersoon oftewel de held van het verhaal. Al lezend in de biografie Life van Stonesgitarist Keith Richard huiveren we van het rock ’n roll-leven bomvol drugs, drank, meisjes, incidentjes en gektes en tegelijkertijd genieten we ervan.

21

Het woord held vraagt daarbij nadere toelichting, want dit begrip roept gemakkelijk misverstanden op. Bij een held denken we vaak aan een onkwetsbare persoon die komt, ziet en overwint. Een persoonlijkheid in de orde van Superman of Hercules. Maar in de terminologie van storytelling bedoelen we iets anders. De held is de hoofdpersoon (of protagonist) in een verhaal, die de leidende rol heeft. Hij is degene die het verhaal op gang brengt, iets meemaakt en tot een dieper inzicht komt. Vaak is deze held allesbehalve onkwetsbaar. Het is een persoon met goede en ook een heleboel minder goede eigenschappen, zoals faalangst of afgunst. Hij kan ambitieus zijn of een mismoedige held-tegen-wil-en-dank. Het kan een leider zijn of een solist. Wel moet hij bereid zijn om – als het erop aan komt – door te zetten om moeilijkheden te overwinnen. Helden moeten je lezers het hele verhaal blijven boeien. Dat is gemakkelijker als je held enkele gebreken heeft. Maak je held dus menselijk. Over een personage die alles dik voor elkaar heeft en louter genietend van zijn succes door het leven gaat, valt weinig te melden. Een misser maakt de held een stuk menselijker en sympathieker. Hij wordt er toegan-kelijker en geloofwaardiger door. De held brengt bovendien de probleemoplosser in ons naar boven. Dat verklaart waarom we in boeken, films of andere verhalen een klunzige hoofdpersoon weten te waarderen en zelfs

22

sympathiek vinden, zoals Laurel & Hardy, Mr. Bean en Bridget Jones. Hoe onhandiger de held, hoe leuker we hem of haar vinden, lijkt het wel.

Blunders Terug naar het simulerende effect van verhalen. Want wat een stuntel- of pechverhaal eveneens doet, is de toehoorder laten zien hoe het níet moet. In de wandelgangen van iedere organisatie circuleren levendige verhalen waarmee nieuwkomers ingewijd worden in gebeurtenissen uit de geschiedenis van de organisatie of over personen die tot de verbeelding spreken. Ze vertellen de nieuwkomer wat de regels zijn. Een blunderverhaal over een collega is niet alleen grappig, maar laat ook duidelijk zien waar de grenzen liggen en waar je in deze organisatie op afgerekend wordt. Verhalen leggen verbanden tussen gevolg en oorzaak die mensen nog niet eerder hadden opgemerkt. Ze laten zien hoe mensen op onverwachte en vindingrijke wijze problemen oplossen, zoals Mimi doet in het bovengenoemde verhaal. Op de achtergrond speelt simulatie hierbij een belangrijke rol. Door je in te leven in de hoofd-persoon heb je de ervaring van zijn blunder zelf een beetje meegemaakt. Je weet dus hoe het niet moet. En daar heeft iedereen baat bij.

23

Helden doen dienst als onze voorbeelden. We hebben eigenlijk helden nodig om de held in onszelf te ontdekken. We leren bijvoorbeeld dat je toch kunt slagen met een moeilijk project, ook al kom je veel obstakels tegen of ben je tegen wil en dank met dat project opgescheept. We hebben het echter vaak moeilijk met dit soort obstakels. Organisaties gaan in hun formele communicatiemiddelen hun verhalen over misluk-kingen vaak uit de weg. In het personeelsmagazine mogen mislukte projecten, verloren deals of moeizaam verlopende samenwerking vaak niet opgeschreven worden. Managers denken dat ze zichzelf hiermee te kwetsbaar maken en spot of afkeuring over zich afroepen. ‘We zeggen er wel iets over wanneer we resultaten hebben geboekt’, klinkt het dan. In het licht van het bovenstaande is dat vreemd. Verhalen mogen best over goede resultaten gaan, maar zeker ook over de tegenslagen die nodig waren om ze te bereiken. Daar leren we immers van. Een verhaal over moeilijkheden en mislukkingen biedt handvatten aan de lezer om er iets mee te doen. Zonder missers geen succesverhalen.

Tips voor simulerende effecten Maak gebruik van vaste verhaalelementen Verhalen hebben vaste kenmerken. Geef voor jezelf antwoord op deze vragen en gebruik ze om je verhaal vorm te geven.

• Wie is de held: de hoofdpersoon, die de belangrijkste ontwikkeling doormaakt?

• Wie zijn de helper en de tegenstander? • Welke ontwikkeling maakt de held door? • Zit er een wending in het verhaal, • waardoor er een moment van inzicht • ontstaat? • Welk probleem moet er overwonnen • worden?

Formuleer de kern van je boodschap Beantwoording van onderstaande vragen helpen je om je verhaal scherper voor het voetlicht te brengen.

• Waar gaat je verhaal over? (Vriendschap? De aanhouder wint? Wie niet groot is moet slim zijn?)

• Hoe zou je dit verhaal aan een vriend vertellen?

• Waarom kan het je iets schelen? • Wat is verrassend?

25

• Welke wijze les zit erin? • Wat is de uiteindelijke boodschap die je • over wilt brengen?

Lever je lezer waarde Je lezer wil iets nieuws leren of een nieuw inzicht verwerven over een onderwerp waar hij al iets vanaf weet. Hij houdt van een ‘aha-beleving’. Speel daar met je verhaal op in. Geef je lezer zo snel mogelijk houvast in je verhaal Dat doe je door aan te geven waar en wanneer het speelt en over wie het gaat. De lezer weet zich op vertrouwd terrein en leest door. Wees in je omschrijvingen zo precies mogelijk, want dat geeft je lezer vertrouwen dat je weet waar je het over hebt. Houd je verhaal zo persoonlijk mogelijk Schrijf over voorvallen in je eigen leven die anderen nieuwe inzichten kunnen opleveren. Beschrijf daarbij ook je blunders, teleurstellingen en twijfels. Niets heeft zo’n universele waarde als een persoonlijk verhaal. De lezer denkt aan zijn eigen frustraties, boosheid, twijfel en verwondering.

26

Meer toverballen?

Over de auteur Mensen houden van verhalen. Vooral als ze levensecht zijn. Verhalen verbinden ons, ze geven verheldering en ze geven onze ervaringen door aan anderen. Als verhalenmaker helpt Sigrid van Iersel publieke organisaties en maatschappelijke instellingen om mensen

te raken en in beweging te brengen bij veranderingen. Want het geheim van vrijwel alle successen is een krachtig verhaal. www.sigridvaniersel.nl Over het e-book Het e-book Toverballen voor het brein is een uitgave van Verhaallijnen. Bestel je eigen e-book direct via: http://sigridvaniersel.nl/winkel/e-book-toverballen-voor-het-brein/ Of stuur een mail aan contact@sigridvaniersel.nl.