De luchthaven, een veilige plek voor alleenreizende minderjarigen? · 2014. 7. 10. · Deze uitgave...

do

ssie

r –

De

luch

thav

en, e

en v

eilig

e p

lek

voo

r al

leen

reiz

end

e m

ind

erja

rigen

? –

Chi

ld F

ocu

s

De luchthaven, een veilige plek voor alleenreizende

minderjarigen?

Verkennend onderzoek naar het risico op slachtofferschap van misbruik

op Brussels Airport.

Wij danken voor hun hulp en medewerking

De luchthaven,een veilige plek

voor alleenreizende minderjarigen?

Verkennend onderzoek naar het risico op slachtofferschap

van misbruik op Brussels Airport

2

Een uitgave van: Child Focus, Houba- de Strooperlaan 292, B-1020 Brussel

Auteur: Valesca Lippens, onderzoekster Child Focus

Projectbegeleider: Ilse Derluyn, vakgroep Orthopedagogiek, UGent

Coördinatie voor Child Focus: Kristine Kloeck, algemeen directeur en Ellen Stassart, directeur Studie en Preventie

Coördinatie voor de Koning Boudewijnstichting: Sabine Denis, programma-adviseur

Coördinatie voor de Federale Gerechtelijke Politie: Tony Verachtert, hoofdcommissaris

Begeleidingscomité: Willy Bruggeman (voorzitter), Wim Bontinck, Sabine Denis, Heidi De Pauw, Ilse Derluyn, Olivier Derwael, Tim De Wolf, Andrea D’Haeseleer, Bernard Georis (plaatsvervanger Philippe Pede), Dominique Germeys (plaatsvervanger Mieke Verleysen), Laurence Hrunansky, Kristine Kloeck, Françoise Raoult, Renée Raymae-kers, Linda Peeters, Geert Salmon (plaatsvervanger: Jan Neyskens), Ellen Stassart, Wald Thielemans, Ingrid Van Ouytsel, Pieter Van Moer, Alex Van Vlasselaer, Tony Verachtert, Paul Verschueren en Denis Xhrouet.

Leescomité: Nel Broothaerts, Hanne Claus, Dirk Depover, Stéphanie De Smet, Kristine Kloeck, Sofi a Mahjoub, Fabienne Smessaert, Ellen Stassart en Adinda Van Poucke.

Lay-out en vormgeving: inextremis.be, Daniel Cornelis

Druk: Impresor N.V. Anderlecht

Deze uitgave is bestemd voor alle actoren die op één of andere manier betrokken zijn bij de problematiek van alleenreizende minderjarigen.

Deze uitgave kan gratis worden gedownload van de website childfocus.be en kan mits betaling van de verzendingskosten ook gratis besteld worden per e-mail bij [email protected] en telefonisch op het nummer +32 2 475 44 11.

Deze uitgave is ook beschikbaar in het Frans onder de titel “L’aéroport, un endroit sûr pour les mineurs voyageant seuls? Recherche exploratoire du risque de victimisation à Brussels Airport”.

ISBN 9789077118146

November 2007

3

INHOUDSOVERZICHT

INHOUD. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3VERKLARENDE WOORDENLIJST EN AFKORTINGEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7LIJST VAN FIGUREN EN GRAFIEKEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9WOORD VAN DANK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10VOORWOORD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

DEEL I: INLEIDING EN METHODOLOGIE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15

1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162. Probleemformulering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193. Het Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind als kader. . . . . . . 194. Doelgroep van het onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

4.1 Het onderscheid met niet-begeleide minderjarige vreemdelingen . . . . 234.2 Unaccompanied Minors . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244.3 Young Passengers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254.4 Minors Third Party . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

5. Methodologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255.1 Analyse van cijfermateriaal dat voorhanden is. . . . . . . . . . . . . . . . . . 265.2 Registratie van minderjarigen door de Grenscontrole . . . . . . . . . . . . . 265.3 Gerichte observaties. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275.4 Vrije observaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285.5 Toepassing op de diverse categorieën van de doelgroep . . . . . . . . . . . 30

HOOFDSTUK 1: BESCHRIJVING ONDERZOEKSSETTING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331. De luchtvaartmaatschappijen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342. De handelingmaatschappijen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353. De koepelorganisaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

3.1 IATA (International Air Transport Association) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353.2 ECAC (European Civil Aviation Conference) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 373.3 ICAO (International Civil Aviation Organisation) . . . . . . . . . . . . . . . . 41

4. Federale Gerechtelijke Politie (FGP) Airport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434.1 Bureau Recherche Informatie en Operaties. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444.2 Bureau Drugs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444.3 Bureau Crim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444.4 Intelligence sectie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

5. Luchtvaartpolitie (LPA), afdeling Grenscontrole. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455.1 De sectie “Grenscontrole / Immigratie” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455.2 De sectie “Valse en Vervalste Reisdocumenten” (VVR). . . . . . . . . . . . 465.3 De sectie “Fenomenen” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465.4 De sectie “Verwijderingen” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

6. Het Openbaar Ministerie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 477. De Administratie van Douane en Accijnzen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 478. De Dienst Vreemdelingenzaken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

8.1 De grensinspectie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 498.2 Het Bureau C . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

4

8.3 Het Bureau “Minderjarigen, slachtoffers mensenhandel” . . . . . . . . . . 538.4 De directie “Asiel”. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 548.5 Het Bureau “Permanentie” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

9. De Dienst Voogdij . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 569.1 Werking van het voogdijstelsel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 579.2 Opdrachten van de voogd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

10. Europees Agentschap voor het beheer van de operationele samenwerking aan de buitengrenzen (FRONTEX) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5910.1 Vóór de aankomst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6110.2 Tijdens de aankomst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6110.3 Tweedelijnsopvolging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6110.4 Verdere actie na de aankomst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6210.5 Link met België . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

DEEL II: ONDERZOEKSRESULTATEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65

HOOFDSTUK 2: DE TOESTROOM AANKOMENDE ALLEENREIZENDE MINDERJARIGEN OPBRUSSELS AIRPORT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

1. Analyse van het bestaande materiaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 681.1 Aviapartner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 691.2 Flightcare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

2. Registratie door de Grenscontrole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 712.1 Alle door de Grenscontrole geregistreerde alleenreizende minderjarigen 722.2 Unaccompanied Minors . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 772.3 Young Passengers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 782.4 Minors Third Party . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

3. Tussentijdse conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80HOOFDSTUK 3: PROCEDURES BETREFFENDE ALLEENREIZENDE MINDERJARIGEN OP

BRUSSELS AIRPORT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 831. Algemeen regelgevend kader voor de procedure betreffende Unaccompanied

Minors . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 841.1 Comparison of relevant rules, recommended practices and airline

service commitments . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 841.2 Passenger service conference resolutions manual . . . . . . . . . . . . . . . 89

2. Bespreking van de UM-procedure bij de diverse luchtvaartmaatschappijen die op Brussels Airlines vliegen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 912.1 Begeleide weg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 912.2 Identifi catie afhaler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 922.3 Referentienaam. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 932.4 Leeftijd Unaccompanied Minor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 932.5 Leeftijd begeleider. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 942.6 Kostprijs van de procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 952.7 Formulieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 952.8 Identifi catie Unaccompanied Minor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96

INHOUDSOVERZICHT

5

2.9 Instructies ouders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 962.10 Preboarding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

3. Afstemming tussen de procedure UM en de regelgeving . . . . . . . . . . . . . . 983.1 Afstemming tussen “Passenger Service Conference resolutions

manual” en gehanteerde UM-procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 983.2 Afstemming tussen “Comparison of relevant rules, recommended practices

and airline service commitments” en gehanteerde UM-procedure . . . . . . . 984. Beschrijving van het traject van aankomende Unaccompanied Minors op

Brussels Airport. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 994.1 Intra-Schengen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1044.2 Extra-Schengen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

5. Beschrijving van het traject van aankomende Young Passengers op Brussels Airport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1015.1 Extra-Schengen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1015.2 Intra-Schengen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103

6. Beschrijving van het traject van aankomende Minors Third Party op Brussels Airport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

7. Tussentijdse conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104HOOFDSTUK 4: PARTICIPERENDE OBSERVATIES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

1. Unaccompanied Minors . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1081.1 De procedure UM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1081.2 Analyse van observatiegegevens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1141.3 Algemene bemerkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

2. Observaties van de overige categorieën: Young Passengers en Minors Third Party . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1192.1 Diverse modus operandi voor het gebruik van valse of vervalste

reisdocumenten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1202.2 Observaties in het kader van potentieel slachtofferschap

van mensenhandel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1242.3 Observaties in het kader van potentieel slachtofferschap

van mensensmokkel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1273. Tussentijdse conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136

HOOFDSTUK 5: SITUATIESCHETS VAN DE PROBLEMATIEK IN EEN AANTAL INTERNATIONALE LUCHTHAVENS. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141

1. Nederland – Amsterdam Airport Schiphol. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1432. Oostenrijk – Vienna International Airport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1453. Verenigd Koninkrijk – London Gatwick Airport. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1474. Estland – Tallinn Airport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1495. Democratische Republiek Congo – N’djili Airport . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1526. Griekenland – Athens International Airport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1577. Spanje – Madrid Barajas Airport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1598. Frankrijk – Charles De Gaulle Airport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1619. Tussentijdse conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163

INHOUDSOVERZICHT

6

DEEL III: CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .165

HOOFDSTUK 6: ALGEMENE CONCLUSIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167HOOFDSTUK 7: AANBEVELINGEN VOOR DE PRAKTIJK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

1. ALGEMEEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1782. PREVENTIE EN SENSIBILISATIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1793. OPSPORING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1824. OPVANG EN DE ROL VAN DE VOOGD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183

HOOFDSTUK 8: AANBEVELINGEN VOOR VERDER ONDERZOEK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185SAMENVATTING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189

1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1902. Doelgroep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1903. Belangrijkste resultaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1914. Aanbevelingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193

RESUME. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1971. Introduction . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1982. Groupe cible . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1983. Résultats majeurs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1994. Recommandations . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201

SUMMARY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2051. Introduction . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2062. Target group . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2063. Key results . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2074. Recommendations . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209

DEEL IV: BIBLIOGRAFIE EN BIJLAGEN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .213

BIBLIOGRAFIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2151. Wetgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216

1.1 Verenigde Naties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2161.2 Europese Unie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2161.3 Belgische wetgeving. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2161.4 Nederlandse wetgeving. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217

2. Literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2183. Websites . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219

BIJLAGEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2211. Lijst van de leden van het begeleidingscomité . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2222. “Handling Advice Form for Unaccompanied Minors” . . . . . . . . . . . . . . . . 2243. Vragenlijst voor bevraging van luchtvaartmaatschappijen . . . . . . . . . . . . . 2254. Schematische voorstellling van de procedures . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226

4.1 Unaccompanied Minors – Intra-Schengen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2264.2 Unaccompanied Minors – Extra-Schengen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2274.3 Young Passengers en Minors Third Party – Intra-Schengen. . . . . . . . 2284.4 Young Passengers en Minors Third Party – Extra-Schengen . . . . . . . 229

5. Belangrijkste conclusies gekoppeld aan aanbevelingen . . . . . . . . . . . . . . 2306. De fi che "Niet-begeleide minderjarige vreemdelingen" . . . . . . . . . . . . . . . 241

INHOUDSOVERZICHT

7

VERKLARENDE WOORDENLIJST EN AFKORTINGEN

Verklarende woordenlijst en afkortingen• 127: transitcentrum 127, dat zich op de terreinen van de militaire

luchthaven van Melsbroek bevindt. In dit transitcentrum worden personen die een asielaanvraag deden op de luchthaven opgevangen in afwachting van de beoordeling van hun aanvraag.

• ACI: Airports Council International• ASC: Airport Services Committee• ATA: Air Transport Association• BJB: Bureau voor Juridische Bijstand• BIVR: Bewijs van Inschrijving in het Vreemdelingenregister• CEOP: Child Exploitation and Online Prevention Centre• DGM: Direction Générale de Migration• DRC: Democratische Republiek Congo • CGKR: Centrum voor Gelijkheid van Kansen en voor Racismebestrijding• DVZ: Dienst Vreemdelingenzaken• ECAC: European Civil Aviation Conference• Europol: European Police Offi ce, een multinationale onderzoeksorganisatie

en het samenwerkingsverband van de politiediensten binnen de Europese Unie.

• Fenomenen: sectie die tot de afdeling Grenscontrole van de luchtvaartpolitie behoort en onderzoek doet naar mensenhandel en mensensmokkel.

• FGP: Federale Gerechtelijke Politie• FOD: Federale Overheidsdienst• Frontex: Europees Agentschap voor het beheer van de operationele samen-

werking aan de buitengrenzen.• Gate: de verbindingspoort tussen de vliegtuigslurf en de terminal.• Gatecontrole: een politionele controle van de reisdocumenten van passagiers van

bepaalde risicovluchten ter hoogte van de gate.• IATA: International Air Transport Association• ICAO: International Civil Aviation Organisation • IGHC: IATA Ground Handling Council • INAD: het INAD-centrum, wat staat voor “inadmissible passengers”, is een

gesloten centrum dat zich in de internationale transitzone van de nati-onale luchthaven bevindt en de opvang verzekert van personen die geen asielaanvraag hebben ingediend en het grondgebied niet mogen betreden, in afwachting van hun repatriëring.

• IOM: International Organization for Migration • JAA: Joint Aviation Authorities• Liaisonoffi cier: verbindingsoffi cier, nationaal vertegenwoordiger van een buiten-

landse politiedienst of autoriteit in België of een vertegenwoordiger van een Belgische politiedienst of autoriteit in het buitenland.

• MTP: Minor Third Party• NBMV: Niet-Begeleide Minderjarige Vreemdeling

8

• NGO: Niet-Gouvernementele Organisatie• NO SHOW: passagier die voorzien is op de reservatielijst maar zich niet komt

aanbieden voor de vlucht.• NSPCC: National Society for the Prevention of Cruelty to Children• PADIS: Passenger and Airport Data Interchange Standards Board• PHM: Passenger Handling Manifest • PRM: People with Reduced Mobility• PSC: Passenger Service Conference• PSM: Passenger Service Manifest• RESCOM: Reservations Committee• SISC: Schedules Information Standards Committee• SOCA: Serious Organised Crime Agency• TPSC: Travel Partners Standards Council• Transit: een tussenstop tussen twee of meerdere luchthavens.• UM: Unaccompanied Minor• Vliegtuigslurf: een beweegbare brug die aan één kant scharnierend bevestigd is

aan de terminals waarmee een overdekte verbinding tot stand kan worden gebracht met elk vliegtuig dat zich voldoende dichtbij de terminal bevindt. De offi ciële benaming luidt aviobrug. Deze term wordt echter vrijwel nooit gebruikt.

• VVR: de sectie “Valse en Vervalste Reisdocumenten” van de luchtvaartpolitie.• YP: Young Passenger.

VERKLARENDE WOORDENLIJST EN AFKORTINGEN

9

LIJST VAN FIGUREN EN GRAFIEKEN

Lijst van fi guren en grafi ekenFIGUREN:

Figuur 1: Kaart van de Schengenlidstaten ................................................29Figuur 2: De begeleiding van Unaccompanied Minors in 2005 en 2006 .....69Figuur 3: De luchthaven van herkomst van alle door de Grenscontrole geregistreerde alleenreizende minderjarigen ...............................76Figuur 4: Situering van Estland en Kalinigrad .........................................150

GRAFIEKEN:Grafi ek 1: Begeleiding van Unaccompanied Minors door Aviapartner in 2005 .........................................................69Grafi ek 2: Begeleiding van Unaccompanied Minors door Aviapartner in 2006 .........................................................70Grafi ek 3: Begeleiding van Unaccompanied Minors door Flightcare in 2005 ...........................................................70Grafi ek 4: Begeleiding van Unaccompanied Minors door Flightcare in 2006 ...........................................................71Grafi ek 5: Verdeling naar categorie van alle door de Grenscontrole geregistreerde alleenreizende minderjarigen ...............................73Grafi ek 6: Leeftijdsverdeling van alle door de Grenscontrole geregistreerde alleenreizende minderjarigen ....................................................74Grafi ek 7: Top-20 luchthavens van herkomst van alle door de Grenscontrole geregistreerde alleenreizende minderjarigen ...............................74Grafi ek 8: Leeftijdsverdeling van alle door de Grenscontrole geregistreerde Unaccompanied Minors............................................................77Grafi ek 9: Leeftijdsverdeling van alle door de Grenscontrole geregistreerde Young Passengers ....................................................................78Grafi ek 10: Leeftijdsverdeling van alle door de Grenscontrole geregistreerde Minors Third Party ...................................................................79Grafi ek 11: Leeftijdsverdeling van de geobserveerde Unaccompanied Minors.......................................................... 115Grafi ek 12: Luchthaven van herkomst van de geobserveerde Unaccompanied Minors..........................................................115Grafi ek 13: Geslacht van de geobserveerde Unaccompanied Minors .............116Grafi ek 14: Frequentie van het alleen reizen van de geobserveerde Unaccompanied Minors..........................................................116Grafi ek 15: Land van herkomst van de geobserveerde Unaccompanied Minors..........................................................116Grafi ek 16: Reismotief van de geobserveerde Unaccompanied Minors ..........117Grafi ek 17: Afhaler van de geobserveerde Unaccompanied Minors ...............117

10

Woord van dankZonder de zeer gewaardeerde hulp van enkele belangrijke personen en organisaties was deze studie niet mogelijk geweest. Heel veel en diverse actoren hebben een enorme inspanning geleverd om dit onderzoek te realiseren.

Vooreerst willen we de organisaties danken die een fi nanciële bijdrage hebben gele-verd: de Koning Boudewijnstichting, Brussels Airlines, DHL, EAT, de Federale Politie, Honeywell, Securitas, Sheraton en Child Focus dat instond voor het saldo.

Daarnaast verdient een aantal personen een pluim voor hun inzet en beschikbaar-heid. De harde kern bestond uit Willy Bruggeman, Ilse Derluyn en Tony Verachtert: dankzij hun expertise en niet-afl atende inzet hebben zij het niveau van deze studie ongetwijfeld omhoog getild. Willy Bruggeman was een bezield voorzitter van het bege-leidingscomité en opende diverse onderzoekswegen dankzij zijn uitgebreid netwerk. Ilse Derluyn wist vanuit haar academische achtergrond en expertise in het domein van niet-begeleide minderjarige vreemdelingen telkens weer boeiende inhoudelijke inzichten bij te dragen. Tony Verachtert was en is als hoofd van de Federale Gerechte-lijke Politie op Brussels Airport én dankzij zijn uitstekend inzicht in de problematiek van alleenreizende minderjarigen op niveau van de luchthaven, de grote motor van dit onderzoek. De samenwerking was erg vruchtbaar en bovenal ook bijzonder aange-naam, van harte dank daarvoor !

De samenstelling van een begeleidingscomité met actoren die op zeer diverse manieren betrokken zijn bij de problematiek van alleenreizende minderjarigen op de luchthaven, heeft de multidisciplinariteit van het onderzoek bevorderd. Zonder hun inzichten, ervaring en niet-afl atende inspanningen zou het onderzoek niet geworden zijn wat het is. Onze oprechte dank gaat dan ook uit naar Willy Bruggeman (voor-zitter), Wim Bontinck, Sabine Denis, Heidi De Pauw, Ilse Derluyn, Olivier Derwael, Tim De Wolf, Andrea D’Haeseleer, Bernard Georis (plaatsvervanger Philippe Pede), Dominique Germeys (plaatsvervanger Mieke Verleysen), Laurence Hrunansky, Kristine Kloeck, Valesca Lippens, Françoise Raoult, Renée Raymaekers, Linda Peeters, Geert Salmon (plaatsvervanger: Jan Neyskens), Ellen Stassart, Wald Thielemans, Ingrid Van Ouytsel, Pieter Van Moer, Alex Van Vlasselaer, Tony Verachtert, Paul Verschueren en Denis Xhrouet.

En verder is het onmogelijk een onderzoek tot een goed einde te brengen zonder samenwerking met de actoren op het terrein. Het zou ons te ver leiden om àlle part-ners persoonlijk te benoemen, maar onze oprechte dank gaat uit naar het team van de Federale Gerechtelijke Politie Airport voor de tijd en energie die zij in het onder-zoek hebben geïnvesteerd en voor de fi jne samenwerking en in het bijzonder naar het team "Mensenhandel"; naar het hoofd van de afdeling Grenscontrole van de Federale Politie voor het mogelijk maken van de registratie van aankomende alleenreizende minderjarigen ter hoogte van de Grenscontrole en naar al zijn medewerkers die zich

WOORD VAN DANK

11

hiervoor dagelijks inzetten; naar de teams “Valse en Vervalste Reisdocumenten” en “Fenomenen” van de Grenscontrole, voor de controles en observaties die gezamenlijk werden uitgevoerd en steeds zeer aangenaam verliepen; naar alle luchtvaartmaat-schappijen die vliegen op Brussels Airport en de handelingmaatschappijen Flightcare en Aviapartner, alsook hun medewerkers die steeds bereid waren om de onderzoekster te woord te staan; en tot slot naar de partners buiten de luchthaven die de onder-zoekster inzicht verschaften in de materie vanuit hun specifi eke invalshoek (in het bijzonder de Centrale Dienst Mensenhandel van de Federale Politie, de Dienst Voogdij en de Dienst Vreemdelingenzaken waarmee meerdere gesprekken werden gevoerd).

Ook Bram Van De Velde, stagiair Criminologie van de Katholieke Universiteit Leuven, willen we bedanken voor het onderzoek dat hij in het kader van zijn stage bij de Fede-rale Gerechtelijke Politie Airport heeft gevoerd. Hoofdstuk 3, waarin de procedure voor Unaccompanied Minors wordt beschreven, kwam deels tot stand op basis van zijn onderzoeksverrichtingen en de verwerking ervan in zijn stageverslag.

Last but not least, van harte dank aan het leescomité van Child Focus: Nadège Bastiaenen, Nel Broothaerts, Hanne Claus, Dirk Depover, Stéphanie De Smet, Kristine Kloeck, Sofi a Mahjoub, Fabienne Smessaert, Ellen Stassart en Adinda Van Poucke. Zij hebben ertoe bijgedragen dat het werkstuk ook een vlot leesbare en toegankelijke tekst is geworden.

Mochten we in dit dankwoord bepaalde personen over het hoofd hebben gezien, wensen wij hen voor hun inspanningen alsnog heel oprecht te danken.

Het Child Focus team

WOORD VAN DANK

12

VoorwoordIn het voorjaar 2006 krijg ik een verontrustende telefoon van Tony Verachtert, hoofd van de Federale Gerechtelijke Politie op Brussels Airport. Hij stelt zich vragen bij de toestroom alleenreizende minderjarigen op de luchthaven. Alleen al het vermoeden dat enkelen onder hen door de mazen van het controlenet glippen en een ernstig risico lopen slachtoffer te worden van misbruik, houdt hem al maanden wakker. Kan hij met deze verontwaardiging bij Child Focus terecht?

Het probleem is me niet onbekend. Want niet-begeleide minderjarige vreemdelingen, die uit diverse werelddelen naar of door ons land reizen op zoek naar een beter leven, vormen sedert jaren een bijzondere doelgroep voor Child Focus. Hun grote kwets-baarheid en hun verdwijningsrisico vragen extra aandacht van onze operatoren en case-managers, die politie en justitie ondersteunen bij de zoektocht naar vermiste kinderen. Daarnaast heeft de studieafdeling van Child Focus via praktijkgerichte onderzoeken tijdens de voorbije jaren herhaaldelijk en nadrukkelijk beleidsaandacht gevraagd voor deze vaak vergeten doelgroep.

Bovendien had Willy Bruggeman, voorzitter van de Hoge Raad van de Federale Politie en voormalig ondervoorzitter van Europol, me kort na mijn aantreden als algemeen directeur van Child Focus al attent gemaakt op het internationaal probleem van alleen-reizende minderjarigen. Hoewel niet onopgemerkt, kunnen ze vaak ongestoord in volstrekte anonimiteit hun tocht verder zetten. Een tocht die wellicht zelden uitmondt in een beter leven en heel wat risico’s inhoudt op betrokkenheid in criminaliteit, in sommige gevallen als dader van bepaalde deviante gedragingen, maar in andere gevallen als slachtoffer van mensenhandel of mensensmokkel in het bijzonder.

Het lijdt geen twijfel dat met deze zorg bij Child Focus aan de juiste deur wordt geklopt. Child Focus heeft immers de unieke maatschappelijke opdracht om zowel op nationaal als op internationaal vlak alle vormen van verdwijning, ontvoering of seksuele uitbuiting van kinderen en jongeren te voorkomen en te bestrijden. Het probleem van alleenreizende minderjarigen kan ons niet onberoerd laten!

De onmiddellijke respons van de Koning Boudewijnstichting op ons verzoek tot fi nan-ciële ondersteuning liet ons toe een eerste verkennende studie rond dit onderwerp op te starten. Valesca Lippens, een recent afgestudeerde criminologe die stage liep bij de operationele afdeling van Child Focus en er nadien ook een eerste werkervaring opdeed, was bereid deze moeilijke opdracht op zich te nemen.

Moeilijk, omdat de wereld van de luchthaven - zoals àlle professionele werelden - een gesloten subcultuur vormt die voor buitenstaanders heel wat geheimen kent; omdat de regelgeving en procedures nauwelijks gekend en vrij ingewikkeld en ondoorzichtig zijn; omdat de rol en de bevoegdheden van de actoren en hun onderlinge afstem-ming en samenwerking nergens eenduidig beschreven zijn; maar bovenal omdat de

VOORWOORD

13

problematiek van alleenreizende minderjarigen op zich bijzonder complex is en een multidisciplinaire aanpak vereist. Valesca is er op korte tijd in geslaagd zich de lucht-havencultuur voldoende eigen te maken zodat zij het vertrouwen én de medewerking kreeg van de diverse gesprekspartners om dit onderzoek tot een mooi eindresultaat te brengen.

De studie omvat in de eerste plaats een beschrijving van de setting van Brussels Airport zelf, van alle actoren die bij het onthaal en de opvang van alleenreizende minderjarigen een rol te spelen hebben en van de procedures die deze bijzon-dere categorie reizigers aangaan. Dan volgt een verkenning – op basis van het beperkt beschikbare cijfermateriaal aangevuld met observaties – van de toestroom aankomende alleenreizende minderjarigen, in drie subgroepen onderverdeeld. Er wordt uiteraard ook over de grenzen van de nationale luchthaven gekeken om het probleem – via een situatieschets in een achttal andere luchthavens – in een internationale context te plaatsen.

Maar de studie is vooral belangrijk omwille van het indrukwekkend aantal pertinente aanbevelingen voor een betere preventie- en controlepraktijk en voor een degelijk voorkomingsbeleid. Want onze bezorgdheid over het lot van deze uiterst kwetsbare groep minderjarigen bleek meer dan terecht. Het is nu aan praktijken beleidsverant-woordelijken om het roer over te nemen, op de werkvloer én op het vlak van sensibi-lisatie en regulering.

Onnodig te zeggen dat dit eerste verkennende en beschrijvende onderzoek uitbrei-ding en verdieping vergt in vervolgonderzoek, waar we met dit verslag een duidelijke oproep toe doen.

Kristine KloeckAlgemeen directeur van Child Focus

VOORWOORD

DEEL IInleiding en methodologie

16

DEEL I: INLEIDING EN METHODOLOGIE

1. InleidingDagelijks zijn er duizenden minderjarigen die ergens op de wereld alleen op weg zijn. Ook op de Belgische nationale luchthaven Brussels Airport komen jaarlijks vele duizenden minderjarigen aan die een reis maken zonder hun ouders of wettelijke vertegenwoordiger. Deze “alleenreizende minderjarigen” vormen een bijzonder hete-rogene groep. Vooreerst zijn er de kinderen en jongeren die terugkeren van bijvoor-beeld vakantie of familiebezoek en alleen, met een derde of begeleid door personeel van de luchtvaartmaatschappij hun reistraject afl eggen. Daarnaast is er de groep van “niet-begeleide minderjarige vreemdelingen1” die met heel andere doeleinden, met name migratie, in België aankomen.

Anno 2007 is “globalisering” immers een essentieel element van onze leefwereld geworden, waarbij reizen, zelfs naar de andere kant van de aardbol, voor veel mensen toegankelijker wordt. Ook kinderen en jongeren reizen vaker, zowel met als zonder hun ouders. Deze groeiende tendens naar “de wereld – ons dorp” maakt dat ook migratie van mensen – hoewel een gegeven uit alle tijden – steeds zichtbaarder in beeld komt. Kinderen en jongeren vormen een belangrijke groep binnen die populatie van “migranten”, waarbij zij meestal mét, maar ook soms zonder hun ouders de reis naar een ander land aanvatten. Sinds de jaren ’90 is er groeiende aandacht voor deze groep van “niet-begeleide minderjarige vreemdelingen”, kinderen en jongeren die afkomstig zijn uit een land van buiten de Europese Economische Ruimte en zonder hun ouders of wettelijke voogd in België aankomen of verblijven.2 Sommige van deze kinderen en jongeren doorlopen het migratietraject, de reis van hun eigen moeder-land tot aan het gastland, zonder hun ouders. Heel vaak echter worden zij wél door een andere persoon begeleid, hoewel de bedoelingen van deze persoon niet steeds even duidelijk zijn en bij dit migratietraject fenomenen als mensensmokkel en zelfs mensenhandel een belangrijke impact hebben. Het feit dat deze minderjarigen niet kunnen rekenen op de ondersteuning van hun ouders, maakt hen extra kwetsbaar voor de mogelijk heel nefaste gevolgen van dit migratieproces en de hieraan gerelateerde processen van mensensmokkel en mensenhandel.3

1 Hoewel andere termen zoals “niet-begeleide buitenlandse minderjarigen” om diverse redenen meer aangewezen zijn deze doelgroep te omschrijven, kiezen we er toch voor om in dit onderzoeksrapport de wettelijke defi nitie en door de overheidsinstanties gehanteerde term “niet-begeleide minderjarige vreemdeling” te gebruiken, om verwar-ring met andere begrippen in dit rapport te vermijden.

2 Programmawet van 24 december 2002, Belgisch Staatsblad, 31 december 2002 en K.B. van 22 december 2003 tot uitvoering van Titel XIII, Hoofdstuk 6 ‘Voogdij over niet-begeleide minderjarige vreemdelingen’ van de program-mawet van 24 december 2002, Belgisch Staatsblad, 29 januari 2004.

3 I. DERLUYN EN E. BROEKAERT, “On the way to a better future: Belgium as transit country for traffi cking and smug-gling of unaccompanied minors”, International Migration 2005, 6 (1), 31-56; I. DERLUYN EN E. BROEKAERT, “Different perspectives on emotional and behavioural problems in unaccompanied refugee minors”, Ethnicity and Health 2007, 12 (2), 141-162.

17

INLEIDING EN METHODOLOGIE

De wet van 10 augustus 20054 defi nieert de begrippen mensenhandel en mensen-smokkel, begrippen die duidelijk van elkaar onderscheiden moeten worden. Zo omvat het misdrijf mensenhandel5 “de werving, het vervoer, de overbrenging, de huisves-ting, de opvang van een persoon, de wisseling of de overdracht van de controle over hem teneinde deze persoon uit te buiten.” De sectoren van uitbuiting worden in de wet limitatief opgesomd en betreffen uitbuiting van prostitutie of kinderporno-grafi e, uitbuiting van bedelarij, aan het werk te zetten in omstandigheden die in strijd zijn met de menselijke waardigheid, het wegnemen van organen of de persoon tegen zijn wil een misdaad of een wanbedrijf te doen plegen. Mensensmokkel6 wordt gedefi nieerd als zijnde “ertoe bijdragen, op welke manier ook, rechtstreeks of via een tussenpersoon, dat een persoon die geen onderdaan is van een lidstaat van de Europese Unie het grondgebied van een dergelijke lidstaat binnenkomt, erdoor reist of aldaar verblijft, zulks in strijd met de wetgeving van deze Staat, met het oog op het direct of indirect verkrijgen van een vermogensvoordeel.”

UNICEF schat dat jaarlijks 1,2 miljoen kinderen slachtoffer van kinderhandel worden7, waarbij de vrees bestaat dat deze uiterst kwetsbare jongeren gerecruteerd worden om mee te draaien in de prostitutie, maar even goed is het mogelijk dat zij economisch uitgebuit worden of slachtoffer worden van andere lucratieve criminaliteitsvormen, waaronder gedwongen arbeid, internationale adoptie, gedwongen bedelarij, organen-handel en andere potentiële risicosituaties voor de minderjarige.

Vanuit deze bezorgdheid zocht de Federale Gerechtelijke Politie Airport toenadering tot Child Focus, De Stichting voor Vermiste en Seksueel Uitgebuite Kinderen, met de bedoeling om een gezamenlijk onderzoeksproject op te starten naar de problematiek van minderjarigen die alleen (zonder de begeleiding van hun ouders) aankomen op de nationale luchthaven. Een gezamenlijk projectvoorstel werd uitgeschreven voor de periode 1 juli 2006 tot 31 mei 2007. Met de steun van de Koning Boudewijnstichting werd het onderzoek ook fi nancieel mogelijk gemaakt. Het wetenschappelijk onderzoek naar deze problematiek op het niveau van de luchthaven is internationaal erg schaars8 en op nationaal niveau zelfs volledig onbestaande. Het is dus erg relevant om een zicht te krijgen op deze toestroom van alleenreizende minderjarigen via de lucht-haven Brussels Airport en op de diverse procedures die er gehanteerd worden met betrekking tot deze jongeren. De nationale luchthaven vormt immers een belangrijke toegangspoort voor België. Jaarlijks reizen ruim 16 miljoen passagiers via Brussels

4 Wet van 10 augustus 2005 tot wijziging van diverse bepalingen met het oog op de versterking van de strijd tegen mensenhandel en mensensmokkel en tegen praktijken van huisjesmelkers, Belgisch Staatsblad, 2 september 2005.

5 Nieuw artikel 433 quinquies van het Strafwetboek.6 Nieuw artikel 77bis van de wet van 15 december 1980 betreffende de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de

vestiging en de verwijdering van vreemdelingen (“vreemdelingenwet”).7 UNICEF, Dossier kinderhandel, s.d., 6 (http://www.unicef.be/MFiles/Kinderhandel.pdf).8 In de loop van het onderzoek bleek dat in 2005 reeds een onderzoek werd gevoerd naar de problematiek van niet-

begeleide minderjarige vreemdelingen op de luchthaven London Heathrow, namelijk ‘Operation Paladin Child’. U vindt hier meer over in hoofdstuk 5 waar we het opzet van dit project kort toelichten.

18

Airport. Men heeft er momenteel evenwel geen enkel zicht op hoeveel alleenreizende minderjarigen jaarlijks op Brussels Airport toekomen.9

Het aankomen van alleenreizende minderjarigen is een fenomeen waarmee de lucht-haven dagelijks geconfronteerd wordt, maar er werd tot nu toe weinig aandacht aan deze problematiek besteed. Wie zijn deze minderjarigen, met hoeveel alleenreizende minderjarigen wordt Brussels Airport jaarlijks geconfronteerd, welke procedures worden er op de luchthaven gehanteerd inzake alleenreizende minderjarigen, is er enige vorm van controle op deze procedures, welke eventuele hiaten vertonen de procedures, bestaat er regelgeving, welke actoren zijn er betrokken bij de problema-tiek, hoe zijn deze actoren op mekaar afgestemd,…? Dit zijn maar enkele van de vele vragen die rijzen en waar bij het begin van dit onderzoek geen antwoord op kon worden geformuleerd. Dit manifest gebrek aan kennis over de situatie maakt misbruik van het bestaande systeem mogelijk en waarschijnlijk. Het is immers niet ondenkbaar dat malafi de individuen het legaal circuit exploiteren met het oog op het betrekken van minderjarigen bij allerhande criminaliteitsvormen. Dit onderzoek heeft dan ook de bedoeling na te gaan of het bestaande systeem inzake alleenreizende minderjarigen misbruik van minderjarigen toelaat.

Het onderzoeksrapport bestaat uit drie delen. Vooreerst is er een algemeen inlei-dend deel, waar we de probleemformulering, beperkingen, doelgroep en methodologie van het onderzoek toelichten. In een tweede deel bespreken we de onderzoeksre-sultaten. In hoofdstuk één stellen we de diverse actoren voor die in de onderzoeks-setting betrokken zijn. In een tweede hoofdstuk trachten we een beeld te schetsen van de toestroom aankomende alleenreizende minderjarigen op Brussels Airport en de hieraan verbonden beperkingen. Hoofdstuk drie bespreekt de diverse procedures inzake alleenreizende minderjarigen op Brussels Airport. In hoofdstuk vier worden deze procedures getoetst aan de hand van een participerende observatie op Brus-sels Airport. Hoofdstuk vijf integreert een internationale dimensie in het onderzoeks-rapport: de situatie in een aantal internationale luchthavens wordt onder de loep genomen aan de hand van werkbezoeken, die toegelicht worden in dit hoofdstuk. Deel drie ten slotte omvat de conclusie van het onderzoek en de aanbevelingen naar de praktijk en naar verder onderzoek. Een Nederlandstalige, Franstalige10 en Engelsta-lige samenvatting sluiten dit deel af.

9 Omwille van methodologische overwegingen werd het onderzoek beperkt tot aankomende alleenreizende minder-jarigen op Brussels Airport.

10 De volledige publicatie is eveneens verkrijgbaar in het Frans via de website childfocus.be.


19

2. ProbleemformuleringDit onderzoek wil ingaan op de volgende onderzoeksvragen:1) Met hoeveel alleenreizende minderjarigen wordt de nationale luchthaven Brussels

Airport jaarlijks geconfronteerd?2) Heeft deze populatie een specifi ek profi el?3) Welke actoren zijn op de luchthaven betrokken bij de problematiek van alleenrei-

zende minderjarigen en hoe zijn deze actoren op elkaar afgestemd?4) Welke opvolgingssystemen bestaan er op de nationale luchthaven Brussels Airport

voor alleenreizende minderjarigen?

Deze studie wil nagaan of de huidige procedures en praktijken inzake alleenreizende minderjarigen op de nationale luchthaven Brussels Airport misbruik van minderjarigen niet faciliteren. Op die basis willen we pragmatische en realiseerbare aanbevelingen formuleren en dit zowel op beleidsniveau als inzake de administratieve procedures die op de nationale luchthaven worden gehanteerd. Deze aanbevelingen kunnen op hun beurt geïmplementeerd worden in de Belgische regionale luchthavens en kunnen idealiter aanleiding geven tot een debat op internationaal niveau. Naast deze prakti-sche relevantie heeft het onderzoek ook een theoretische doelstelling, met name een bijdrage leveren tot de kennis inzake het fenomeen van alleenreizende minderjarigen en de inventarisatie van de mogelijke risico’s waaraan zij worden blootgesteld.

Uiteraard heeft het onderzoek ook een aantal beperkingen. Het gaat immers om een eerste verkennend onderzoek naar de problematiek van alleenreizende minderjarigen op de luchthaven Brussels Airport. Dit impliceert dat de methodologie en het denk-kader in de loop van het onderzoek bijgestuurd werden, wat tijd vergde. Vervolgonder-zoek is aangewezen en noodzakelijk. In hoofdstuk 8 worden dan ook aanbevelingen voor verder onderzoek geformuleerd, wat ons inziens van primordiaal belang is om een adequate bescherming van alleenreizende minderjarigen mogelijk te maken.

3. Het Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind als kader

Het referentiekader voor dit onderzoek is het Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind (IVRK), dat werd ondertekend te New York in 1989 en in 1991 door België geratifi ceerd werd. Het IVRK is ‘s werelds snelste en meest geratifi ceerde verdrag, enkel de Verenigde Staten en Somalië ontbreken nog. Gezien het IVRK omwille van zijn inhoudelijke relevantie en wereldwijde impact het referentiekader voor dit onderzoek vormt, besteden we hier aandacht aan de voor dit onderzoek meest relevante artikels.


20

Het IVRK is in feite gestoeld op één centraal uitgangsprincipe, met name het “belang van het kind”, wat we terugvinden in artikel 3: “Bij alle maatregelen betreffende kinderen, ongeacht of deze worden genomen door openbare of particuliere instellingen voor maatschappelijk welzijn of door rechterlijke instanties, bestuurlijke autoriteiten of wetgevende lichamen, vormen de belangen van het kind de eerste overweging”. Het belang van het kind dient dus in alle beslissingen en overwegingen steeds centraal te staan. Ook in de specifi eke problematiek van de alleenreizende minderjarigen – de focus van dit onderzoek – moet dit belang van het kind steeds de eerste én laatste overweging zijn. Niettemin is het niet altijd eenvoudig dit in praktijk te brengen. De interpretatie van “het belang van het kind” door de verschillende personen, dien-sten en instituties die betrokken zijn bij het kind of een rol spelen in beslissingen aangaande het kind, ligt soms bijzonder ver uiteen.

Het IVRK kan op verschillende manieren gelezen worden. Het is in de eerste plaats een “comprehensief verdrag”, wat betekent dat het verdrag als geheel moet gelezen worden en de onderlinge logica, opbouw en verhoudingen van de bepalingen geres-pecteerd moeten worden. Een eerste wijze om het IVRK te ontleden is aan de hand van de drie P’s.11 Hierbij worden de bepalingen van het verdrag ingedeeld in drie categorieën: protectie, provisie en participatie. Protectierechten omvatten de klas-sieke mensenrechten die bescherming impliceren tegen onterechte handelingen van de overheid of derden. We denken aan de bescherming van de lichamelijke integriteit, het leven, het gezinsleven,... Provisierechten omvatten rechten die aanspraak geven op bepaalde voorzieningen, bijvoorbeeld onderwijs, gezondheidszorg, jeugdhulp,... De derde P duidt op de participatierechten. Deze laatste categorie werd specifi ek inge-voerd voor minderjarigen en vormt een breuk met vroegere instrumenten die vooral “bescherming” tot doel hebben. Met deze participatierechten worden minderjarigen als partners beschouwd, als actoren in het sociale leven, als burgers met capaciteiten die recht hebben om deel te nemen aan het sociale leven, inclusief inspraak. We vinden deze participatierechten in diverse artikels van het IVRK terug, maar willen expliciet artikel 12 vermelden, dat als volgt luidt: “De Staten verzekeren het kind dat in staat is zijn of haar eigen mening te vormen, het recht die mening vrijelijk te uiten in alle aangelegenheden die het kind betreffen, waarbij aan de mening van het kind passend belang wordt gehecht in overeenstemming met zijn of haar leeftijd en rijp-heid. Hiertoe wordt het kind met name in de gelegenheid gesteld te worden gehoord in iedere gerechtelijke en bestuurlijke procedure die het kind betreft, hetzij rechtstreeks, hetzij door tussenkomst van een vertegenwoordiger of een daarvoor geschikte instel-ling, op een wijze die verenigbaar is met de procedureregels van het nationale recht”.

In bepaalde situaties kan er evenwel een mogelijk confl ict ontstaan tussen twee van de drie hierboven vermelde P’s, met name tussen protectie- en participatierechten. Soms worden er – in “het belang van het kind” – ten aanzien van een minderjarige beschermingsmaatregelen (protectierechten) genomen, zoals plaatsing in een bevei-

11 E. VERHELLEN, Verdrag inzake de rechten van het kind, Leuven, Garant, 2000, 252p.


21

ligde opvangstructuur, hoewel de betrokken minderjarige dit zelf niet wenst, maar in deze beslissing geen inspraak krijgt (participatierechten). In bepaalde situaties is het bijzonder moeilijk deze twee elementen af te wegen, maar hoe dan ook is het van essen-tieel belang te weten dat bij het vooropstellen van “protectie” de rechten op participatie van het betrokken kind of jongere met de voeten kunnen worden getreden.

Een tweede manier om het IVRK te lezen, vertrekt van het onderscheid tussen bepa-lingen die kinderen in het algemeen viseren en bepalingen met betrekking tot specifi eke groepen. De eerste groep bepalingen omvat onder meer recht op onderwijs, inspraak, gezondheidszorg, respect voor het gezinsleven, bescherming van de integriteit, verbod op discriminatie,... De specifi eke bepalingen in het IVRK focussen voornamelijk op ‘zwakkere’ groepen van minderjarigen die extra bescherming verdienen, zoals kinderen die gescheiden zijn van hun gezin, kinderen met een handicap en minderjarige vluch-telingen. De bedoeling van deze specifi eke bepalingen is extra bescherming te voor-zien voor die categorieën die dit nodig hebben. Deze bepalingen doen uiteraard geen afbreuk aan de rechten die minderjarigen in het algemeen toekomen.

We vermelden hier nog enkele specifi eke artikels uit het IVRK die verwijzen naar bepaalde doelgroepen. In eerste instantie is er artikel 22, verwijzend naar de doel-groep van minderjarige vluchtelingen: “De Staten nemen passende maatregelen om te waarborgen dat een kind dat de vluchtelingenstatus wil verkrijgen of dat in over-eenstemming met het toepasselijke internationale recht en de toepasselijke proce-dures als vluchteling wordt beschouwd, ongeacht of het al dan niet door zijn of haar ouders of door iemand anders wordt begeleid, passende bescherming en humanitaire bijstand krijgt bij het genot van de van toepassing zijnde rechten beschreven in dit Verdrag en in andere internationale akten inzake de rechten van de mens of humani-taire akten waarbij de bedoelde Staten partij zijn. Hiertoe verlenen de Staten, naar zij passend achten, hun medewerking aan alle inspanningen van de Verenigde Naties en andere bevoegde intergouvernementele organisaties of niet-gouvernementele organi-saties die met de Verenigde Naties samenwerken, om dat kind te beschermen en bij te staan en de ouders of andere gezinsleden op te sporen van een kind dat vluchteling is, teneinde de nodige inlichtingen te verkrijgen voor hereniging van het kind met het gezin waartoe het behoort. In gevallen waarin geen ouders of andere familieleden kunnen worden gevonden, wordt aan het kind dezelfde bescherming verleend als aan ieder ander kind dat om welke reden ook, blijvend of tijdelijk het leven in een gezin moet ontberen, zoals beschreven in dit Verdrag”.

Twee elementen zijn in dit artikel bijzonder belangrijk: vooreerst wordt erop gewezen dat ook kinderen – al dan niet begeleid door hun ouders – recht hebben op het verkrijgen van een vluchtelingenstatus en in die zin passende bescherming en humanitaire bijstand moeten krijgen. Bovendien wordt duidelijk aangegeven dat aan alle kinderen en jongeren dezelfde bescherming moet worden verleend, dus ook aan kinderen die om welke reden dan ook blijvend of tijdelijk een gezinsleven dienen te missen.


22

Ten tweede wordt in dit artikel het recht op gezinshereniging benadrukt, wat bete-kent dat overheden inspanningen moeten leveren om gezinsleden op te sporen om zo te streven naar een hereniging van het kind met zijn gezin. Uiteraard is dit een bijzonder belangrijk gegeven, maar we wijzen erop dat dit in het geval van niet-bege-leide minderjarige vreemdelingen soms volledig tegenover de mening van de jongere zelf kan staan. Een gezinshereniging betekent immers meestal een terugkeer naar het land van herkomst, wat de betrokken jongeren heel vaak zelf niet wensen12. Het is dan ook van groot belang om dit element uit artikel 22 niet op zichzelf te beschouwen, maar te koppelen aan het hoger vermelde artikel 3 van het Internationale Verdrag, met name “het belang van het kind” en in tweede instantie ook aan de vermelde “participatierechten” van het kind.

Daarnaast willen we nog volgende artikels vermelden die relevant zijn in het kader van dit onderzoek:

Artikel 34: bescherming tegen seksuele exploitatie: “De Staten die partij zijn, verbinden zich ertoe het kind te beschermen tegen alle vormen van seksuele exploi-tatie en seksueel misbruik. Hiertoe nemen de Staten die partij zijn met name alle passende nationale, bilaterale en multilaterale maatregelen om te voorkomen dat:a) een kind ertoe wordt aangespoord of gedwongen deel te nemen aan onwettige

seksuele activiteiten;b) kinderen worden geëxploiteerd in de prostitutie of andere onwettige seksuele praktijken;c) kinderen worden geëxploiteerd in pornografi sche voorstellingen en pornogra-

fi sch materiaal”.

Artikel 35: bescherming tegen ontvoering of kinderhandel: “De Staten die partij zijn, nemen alle passende nationale, bilaterale en multilaterale maatregelen ter voorko-ming van de ontvoering of de verkoop van of de handel in kinderen voor welk doel ook of in welke vorm ook”.

Artikel 37: recht op menswaardige behandeling en bescherming tegen vrijheidsbero-ving: “De Staten die partij zijn, waarborgen dat:a) geen enkel kind wordt onderworpen aan foltering of aan een andere wrede, onmen-

selijke of onterende behandeling of bestraffi ng. Doodstraf noch levenslange gevangenis straf zonder de mogelijkheid van vervroegde invrijheidstelling wordt opgelegd voor strafbare feiten gepleegd door personen jonger dan achttien jaar;

b) geen enkel kind op onwettige of willekeurige wijze van zijn of haar vrijheid wordt beroofd. De aanhouding, inhechtenisneming of gevangenneming van een kind geschiedt overeenkomstig de wet en wordt slechts gehanteerd als uiterste maat-regel en voor de kortst mogelijke duur;

12 I. DERLUYN EN E. BROEKAERT, “Niet-begeleide buitenlandse minderjarigen”, Tijdschrift voor Jeugdrecht en Kinderrechten 2005, 6 (1), 12-21; I. DERLUYN EN E. BROEKAERT, ”Niet-begeleide buitenlandse minderjarigen” in K. VAN BUYTEN (ed.), Participatierechten van kinderen. Verzamelde Commentaren, Gent, Universiteit Gent: Centrum voor de Rechten van het Kind, cahier 25, 2005, 311-336.


23

c) ieder kind dat van zijn of haar vrijheid is beroofd, wordt behandeld met mense-lijkheid en met eerbied voor de waardigheid inherent aan de menselijke persoon en zodanig dat rekening wordt gehouden met de behoeften van een persoon van zijn of haar leeftijd. Met name wordt ieder kind dat van zijn of haar vrijheid is beroofd, gescheiden van volwassenen tenzij het in het belang van het kind wordt geacht dit niet te doen en heeft ieder kind het recht contact met zijn of haar familie te onderhouden door middel van correspondentie en bezoeken, behalve in uitzonderlijke omstandigheden;

d) ieder kind dat van zijn of haar vrijheid is beroofd het recht heeft onverwijld te beschikken over juridische en andere passende bijstand, alsmede het recht de wettigheid van zijn vrijheidsberoving te betwisten ten overstaan van een rechter of een andere bevoegde, onafhankelijke en onpartijdige autoriteit en op een onver-wijlde beslissing ten aanzien van dat beroep”.

4. Doelgroep van het onderzoekZoals reeds vermeld is de populatie “alleenreizende minderjarigen” een heterogene groep jongeren. Een duidelijke afbakening en defi niëring van de verschillende catego-rieën, waarvoor bovendien op de luchthaven – onze onderzoekssetting – diverse proce-dures gelden, is aan de orde. Daarom werden in dit onderzoek diverse subcatego-rieën bepaald. Als eerste categorie nemen we de “Unaccompanied Minors”, kinderen tussen 5 en 12 jaar die alleen reizen en hierbij verplicht begeleiding genieten van de luchtvaartmaatschappij. Daarnaast is er de categorie van de “Young Passengers”, dit zijn alleenreizende 12- tot 18-jarigen. Ten derde is er de categorie van de “Minors Third Party”, waarmee we alle minderjarigen aanduiden die door een derde begeleid worden die niet de ouder of de wettelijke voogd is. Deze drie categorieën worden hieronder verder toegelicht.

4.1 Het onderscheid met niet-begeleide minderjarige vreemdelingen

We willen hier nogmaals het onderscheid benadrukken tussen alleenreizende minder-jarigen en “niet-begeleide minderjarige vreemdelingen”. Volgens de in België gehan-teerde defi nitie uit de Voogdijwet13 zijn niet-begeleide minderjarige vreemdelingen minderjarigen die afkomstig zijn uit een land dat niet behoort tot de Europese Econo-

13 Titel XIII, Hoofdstuk 6 ‘Voogdij over niet-begeleide minderjarige vreemdelingen’ van de programmawet van 24 de-cember 2002, Belgisch Staatsblad, 31 december 2002 en Koninklijk Besluit van 22 december 2003 tot uitvoering van Titel XIII, Hoofdstuk 6 ‘Voogdij over niet-begeleide minderjarige vreemdelingen’ van de programmawet van 24 december 2002, Belgisch Staatsblad, 29 januari 2004.


24

mische Ruimte (E.E.R.).14 Onze defi niëring van alleenreizende minderjarigen is dus ruimer dan de defi nitie die de Voogdijwet voorziet, aangezien in onze doelgroep ook minderjarigen worden opgenomen die wel tot landen van de E.E.R. behoren. Boven-dien kunnen niet-begeleide minderjarige vreemdelingen in de drie categorieën van ons onderzoek voorkomen: ofwel reizen zij als “unaccompanied minor”, wanneer zij niet voldoen aan de leeftijdsgrenzen om autonoom te reizen; ofwel reizen ze als “Young Passenger” indien ze ouder dan twaalf jaar zijn; ofwel worden ze begeleid door een derde, waardoor ze tot de categorie “Minor Third Party” behoren. Tot slot merken we op dat de inburgering van de term “niet-begeleide minderjarige vreemde-lingen” dit onderzoek in de beginfase sterk heeft bemoeilijkt: de politionele actoren waren immers voornamelijk bekend met de term niet-begeleide minderjarige vreem-delingen, terwijl luchtvaartactoren daarentegen enkel met de noties “Unaccompanied Minors’”en “Young Passengers” werken.

4.2 Unaccompanied Minors

Een eerste categorie van onze populatie zijn de “Unaccompanied Minors”, met name alleenreizende minderjarigen waarvan verondersteld wordt dat zij te jong zijn om auto-noom te reizen. De internationale koepelorganisatie International Air Transport Asso-ciation (IATA) heeft richtlijnen uitgevaardigd om de leeftijdsgrenzen voor deze cate-gorie vast te leggen.15 Algemeen wordt gesteld dat alleenreizende kinderen tussen vijf en twaalf jaar oud met verplichte begeleiding van de luchtvaartmaatschappij dienen te reizen. Vóór de leeftijd van vijf jaar mogen minderjarigen onder geen beding alleen reizen, zelfs niet met begeleiding, vanaf twaalf jaar kan deze dienstverlening facul-tatief geboekt worden. Elke vliegtuigmaatschappij die bij IATA aangesloten is, wordt verondersteld zich aan deze normen te houden. De richtlijnen van IATA zijn evenwel niet afdwingbaar, waarover meer in hoofdstuk 3. Hoewel de leeftijdsgrenzen door elke luchtvaartmaatschappij in principe individueel bepaald worden in hun Passenger Handling Manifest (PHM)16 en dus onderling kunnen verschillen, zullen we in dit onderzoek de IATA-norm 5- tot 12-jarigen aannemen aangezien dit de meest gangbare praktijk is binnen het luchtvaartwezen.

De UM-procedure is een extra, betalende service die bijgeboekt moet worden bij de reservatie van de vliegtuigtickets. De procedure is internationaal bepaald en gaat uit van de idee dat een alleenreizende minderjarige tussen vijf en twaalf jaar op geen enkel ogenblik onbewaakt mag reizen. Dit impliceert dat hij binnen de luchthavens ten laste wordt genomen door het grondpersoneel (op Brussels Airport door één van de

14 De landen die op 31 mei 2007 tot de E.E.R. behoren zijn: België, Bulgarije, Cyprus, Denemarken, Duitsland, Estland, Finland, Frankrijk, Griekenland, Hongarije, Ierland, Italië, IJsland, Letland, Liechtenstein, Litouwen, Luxemburg, Malta, Nederland, Noorwegen, Oostenrijk, Polen, Portugal, Roemenië, Slovenië, Slovakije, Spanje, de Tsjechische Republiek, het Verenigd Koninkrijk en Zweden.

15 Voor een uitvoerige bespreking hiervan, zie hoofdstuk 3.16 Dit is een lijvig draaiboek dat de concrete vervoersvoorwaarden van de luchtvaartmaatschappij vastlegt.


25

twee bestaande handelingmaatschappijen Aviapartner en Flightcare), terwijl op het vliegtuig de bemanning de verantwoordelijkheid draagt over de minderjarige.

De Unaccompanied Minors zijn een uiterst zichtbare categorie alleenreizende minder-jarigen: vaak draagt het kind de reisdocumenten in een “pochette” rond de hals, of worden andere gadgets gehanteerd om duidelijk te maken dat het om een Unaccom-panied Minor gaat. Zij worden bovendien geregistreerd, gezien de handelingmaat-schappijen hun service aan de luchtvaartmaatschappijen factureren. Zo reizen op Brussels Airport jaarlijks ruim 20.000 Unaccompanied Minors, waarover verder meer in hoofdstuk 2.

4.3 Young Passengers

“Young Passengers” zijn jongeren tussen twaalf en achttien jaar die voldoende zelfred-zaam worden geacht om het reistraject volledig autonoom af te leggen. Zij worden niet begeleid op de luchthaven. In het luchtvaartwezen kent men slechts drie categorieën reizigers, met name “infants” van nul tot twee jaar, “children” van twee tot twaalf jaar en ten slotte “adults”, namelijk passagiers ouder dan twaalf jaar. Young Passengers worden bijgevolg nergens systematisch geregistreerd als zijnde minderjarig, wat hun detectie sterk bemoeilijkt. Het is dus onmogelijk om een uitspraak te doen over de toestroom van Young Passengers op Brussels Airport. Wel zijn zij, omwille van hun toestand, uiterst kwetsbaar voor blootstelling aan allerlei risico’s, wat het onderzoeken van deze populatie rechtvaardigt.

4.4 Minors Third Party

Ten slotte is er de categorie van de “Minors Third Party”, zijnde alle minderjarigen die vergezeld worden door een derde die niet de ouder is, noch de wettelijke voogd. Ook hier gaat het om een moeizaam te onderzoeken categorie, temeer daar hun detectie bemoeilijkt wordt door het feit dat zij vergezeld worden door een volwassene en dus schijnbaar niet alleen reizen: uiterlijk valt niet af te leiden of het al dan niet om de werkelijke ouder of wettelijke voogd gaat, dan wel om een derde. Hoewel deze minder-jarigen in de enge zin van het woord niet alleen reizen, vormt deze categorie toch een risicopopulatie: het is immers niet uitgesloten dat zij begeleid worden door een derde met malafi de bedoelingen.

5. MethodologieAangezien het om een verkennend onderzoek gaat en er weinig tot geen literatuur voorhanden is over ons onderwerp, wordt gebruik gemaakt van diverse onderzoeks–methoden. Zo wordt de analyse van bestaand materiaal aangevuld met participerende


26

observaties. Deze methodentriangulatie vormt een belangrijke garantie om de validiteit en betrouwbaarheid van de onderzoeksresultaten te waarborgen.17 Tenslotte vereist ook de heterogeniteit van de populatie het aanwenden van diverse onderzoeksmethoden.

Om de bevindingen te toetsen aan de expertise van een aantal belangrijke actoren en aldus de betrouwbaarheid ervan te verhogen, werd een begeleidingscomité samenge-steld. Een lijst van de leden vindt u in bijlage 1. Het begeleidingscomité is in de loop van het onderzoek viermaal samengekomen: eenmaal voorafgaand aan het onderzoek (op 3 juli 2006) om de globale probleem- en doelstelling te bepalen en voorstellen te formuleren voor de methodologie, vervolgens na drie maanden (op 16 oktober 2006) om de bijsturing van het onderzoek en suggesties voor het verder verloop ervan toe te lichten en nogmaals vier maanden later (26 februari 2007) om een eerste feed-back te ontvangen over de voorlopige onderzoeksresultaten en voorstellen te formu-leren naar rapportage en publicatie toe. Een vierde en laatste samenkomst ging door op 31 mei 2007 waarbij een aantal inhoudelijke bedenkingen over het rapport ter discussie werden voorgelegd aan het begeleidingscomité.

Gezien het onderzoek gevoerd werd in een context waarin verschillende actoren met diverse belangen met of naast elkaar functioneren, was het belangrijk de onafhan-kelijkheid ervan te waarborgen. Ook het ethische aspect in dit onderzoek vergde aandacht, wat werd nagestreefd onder meer door:- geen valse voorstelling van zaken te geven: het onderzoek, diens doelstelling en de

ware toedracht van de observaties werden ten allen tijde meegedeeld;- de vrijwillige medewerking van de respondenten voorop te stellen;- het onderzoek op een zo eerlijke en objectief mogelijke wijze te voeren;- de gegevens anoniem te verwerken.

In wat volgt, wordt de methodologie van het onderzoek verder toegelicht.

5.1 Analyse van cijfermateriaal dat voorhanden is

Er wordt vooreerst een inventaris opgemaakt van het beperkt voorhanden zijnde cijfer-materiaal over alleenreizende minderjarigen, met de bedoeling een antwoord te geven op de vraag naar de omvang van hun toestroom via de nationale luchthaven Brussels Airport. We beschikken enkel voor de categorie “Unaccompanied Minors” over gege-vens die op systematische wijze verzameld werden door de facturatiedienst van de handelingmaatschappij, die hun service factureren aan de luchtvaartmaatschappij. De data werden niet verzameld met het oog op wetenschappelijke analyse, maar wel vanuit fi nanciële overwegingen, wat uiteraard consequenties met zich meebrengt voor

17 F.J.G. JANSSENS, “Betrouwbaarheid en validiteit in interpretatief onderzoek”, Pedagogisch Tijdschrift 1985, 3, 149-161; J. DE JONG-GIERVIELD, “Twee meten meer dan één. Het complementaire gebruik van survey- en interpretatieve methoden in een onderzoeksproject”, Sociologische Gids 1987, 36 (6), 420-429.


27

dit onderzoek. Vandaar dat we een extra registratiemechanisme hebben ontworpen op niveau van de Grenscontrole.

5.2 Registratie van minderjarigen door de Grenscontrole

Young Passengers worden in luchtvaartjargon als volwassen passagiers beschouwd: men registreert noch in het reservatie-, noch in het reisdossier dat het om een minder-jarige gaat die alleen reist. Dit heeft belangrijke gevolgen: doordat men niet registreert naar leeftijd, kan men evenmin nagaan hoeveel minderjarigen jaarlijks alleen reizen zonder begeleiding van de luchtvaartmaatschappij. Bovendien wordt ook nergens aandacht geschonken aan minderjarigen die met een derde persoon reizen: Minors Third Party worden even eens nergens systematisch geregistreerd.

Om aan dit probleem tegemoet te komen, werd met het hoofd van de afdeling Grens-controle van de Luchtvaartpolitie afgesproken dat gedurende de observatieperiode een bijkomende vorm van registratie zou worden ingesteld op het niveau van de grens-controle, onder de vorm van dataverzameling via de “Logging”.18 De “Logging” is het informatica systeem waarin de grenscontroleurs de paspoorten van non-EU reizigers invoeren of inscannen. Naam, geboortedatum en vluchtnummer worden sowieso gere-gistreerd en voor dit onderzoek werd afgesproken om een bijkomende code in te voeren naargelang de categorie alleenreizende minderjarigen waar het om gaat: Z1 voor Unac-companied Minors, Z2 voor Young Passengers en Z3 voor Minors Third Party.

Een beperking verbonden aan deze registratie is evenwel het feit dat het enkel om non-EU reizigers gaat: aangezien binnen de Europese Unie het principe van vrij verkeer van personen en goederen geldt, worden EU-reizigers niet geregistreerd in de Logging. Toch kunnen we aan de hand van deze registratie een eerste zicht krijgen op het aantal Unaccompanied Minors, Young Passengers en Minors Third Party dat buiten de Schengen zone reist en afkomstig is van een land dat niet tot de Europese Unie behoort. Een andere beperking is het feit dat het om een nieuwe registratievorm gaat: bij de interpretatie van de cijfergegevens moeten we er rekening mee houden dat zowel werkdruk als relatieve onbekendheid met de doelgroep van het onderzoek de resultaten mogelijks vertekenen. Om hieraan tegemoet te komen, werd door de onderzoekster een begeleidende nota ontwikkeld omtrent de doelgroep, die aan de supervisors van de Grenscontrole werd overgemaakt. Zij hebben op hun beurt de grenscontroleurs tijdens de dagelijkse briefi ng meermaals ingelicht over de problematiek en doelgroep van dit onderzoek. Op die manier konden toch de nodige garanties ingebouwd worden voor de

18 De passagiers die vanuit een EU-land reizen, worden evenwel net zo goed als passagiers die niet vanuit een EU-land reizen, aan een grenscontrole onderworpen, voor zover het gaat om landen die niet tot het Schengengebied behoren. Zij worden evenwel niet geregistreerd in de Logging: dit systeem is enkel voor non-EU passagiers. Pas-sagiers die vanuit een een Schengenland reizen, worden aan geen enkele grenscontrole onderworpen en komen aan in een andere terminal.


28

betrouwbaarheid en validiteit van deze registratie. Ook na de observatieperiode werd deze vorm van registratie behouden door de Grenscontrole.

5.3 Gerichte observaties

Naast het cijfermatig in kaart brengen van het fenomeen, wil het onderzoek inzicht verwerven in de procedures en de problematiek van alleenreizende minderjarigen aan de hand van observaties. Het gaat hierbij zowel om gerichte als om vrije observaties. Het onderscheid tussen beide kan herleid worden tot het feit dat de diverse catego-rieën alleenreizende minderjarigen al dan niet vooraf gedetecteerd kunnen worden. Bij minderjarigen die vooraf bekend zijn, kunnen gerichte observaties gebeuren. Enkel van Unaccompanied Minors is vooraf geweten dat zij alleen reizen, zodat de observaties kunnen aanvatten bij de dispatching van de handelingmaatschappij.19 Op die manier kan heel het traject van aan de gate tot in de aankomsthal gevolgd worden, wat een grote meerwaarde heeft voor het onderzoek. Er kan namelijk worden nagegaan of de procedure correct wordt toegepast van begin tot einde. Bovendien gebeuren deze observaties aan de hand van een checklist, zodat de gegevens leeftijd, geslacht, land van herkomst, reismotief, duur en plaats van het verblijf, afhaler en naleving van de procedure op min of meer systematische en uniforme wijze verzameld worden. Ook de identifi catie van de afhaler ter hoogte van de aankomsthal kan uitgebreid onder de loep worden genomen.

5.4 Vrije observaties

Voor de observatie van niet vooraf detecteerbare alleenreizende minderjarigen zijn we aangewezen op het vrij rondlopen in de terminals en in de aankomsthal, al dan niet ondersteund door bepaalde diensten zoals de Federale Gerechtelijke Politie en de Luchtvaartpolitie. Er wordt risicogericht tewerk gegaan op basis van een lijst van potentiële risicovluchten, die vooraf, in samenspraak met diverse actoren op het terrein werden bepaald.

We dienen er rekening mee te houden dat er in de passagiersstroom op Brussels Airport een onderscheid gemaakt wordt tussen passagiers die intra- versus extra-Sc-hengen reizen: binnen Schengenlanden20 geldt immers het principe van vrij verkeer van personen. Ter illustratie vindt u hieronder een kaart van de lidstaten die het Schengenakkoord ondertekend hebben op 31 mei 2007.

19 De dispatching krijgt alle oproepen tot assistentie binnen van de crew en verdeelt deze vragen over de beschik-bare medewerkers van de handelingmaatschappij.

20 Zijnde België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Griekenland, Italië, Ijsland, Luxemburg, Nederland, Noorwegen, Oostenrijk, Portugal, Spanje en Zweden. Op 1 mei 2004 is de Europese Unie uitgebreid met de volgende tien nieuwe lidstaten: Estland, Letland, Litouwen, Malta, Cyprus, Hongarije, Polen, Tsjechië, Slowakije en Slovenië. Op 1 januari 2007 werden ook Bulgarije en Roemenië lid van de EU. De huidige Schengenbuiten-grens zal voorlopig nog worden gehandhaafd; een Schengenvisum is dus niet geldig voor de nieuwe lidstaten. De nieuwe lidstaten zullen vooralsnog nationale visa verstrekken en géén Schengenvisa.


29

Figuur 1: Kaart van de Schengenlidstaten op 31 mei 200721

In principe worden personen die intra-Schengen reizen dus niet aan een grenscontrole onderworpen. Niettemin is er toch een aantal actoren dat op één of andere manier in de controle van intra-Schengen passagiers voorziet. Het gaat hier voornamelijk om de sectie “Fenomenen” van de Luchtvaartpolitie, die ambtshalve politionele controles uitvoert in het kader van mensenhandel en mensensmokkel en van de sectie “Valse en Vervalste Reisdocumenten” van de Luchtvaartpolitie. Tevens kan gerekend worden op de steun van de Federale Gerechtelijke Politie voor die observaties waarbij back-up of politionele bevoegdheid aangewezen is.22

Wat extra-Schengen vluchten betreft, is er een bijkomende fi lter: naast bovenver-melde diensten kunnen we immers terugvallen op de grenscontroleurs in de grens-doorlaatposten. Alle passagiers en dus ook minderjarigen die alleen reizen, dienen de grenscontrole te passeren indien zij een vlucht nemen die niet vanuit een Schengen-land vertrekt. De grensdoorlaatposten vormen een goed uitgangspunt vanwaar we de observaties kunnen aanvangen.

Deze onderzoeksmethode heeft een aantal beperkingen. Zo zijn de bevraging en observatie afhankelijk van een aantal omgevingsfactoren: het moment van observatie

21 dofi .fgov.be/RG/BORDER/NL/Start_Nl.htm22 Verdere toelichting bij de functies van deze actoren vindt u onder het hoofdstuk ‘beschrijving van de onderzoekssetting’.


30

(uur van de dag, de periode en hiermee samenhangend het onderscheid tussen vakan-tieperiode en buiten de schoolvakanties), de plaats van observatie, enzovoort. De gedane observaties geven daarnaast louter een momentopname weer. Zij mogen zeker niet veralgemeend worden: het gaat hier om een eerste verkennend onderzoek naar de problematiek, bijkomend en diepgaander onderzoek is aangewezen om gefundeerde uitspraken te kunnen doen over de problematiek van aankomende alleenreizende minderjarigen op Brussels Airport.

5.5 Toepassing op de diverse categorieën van de doelgroep

Gegeven de specifi citeit van elke categorie alleenreizende minderjarigen kan de gehan-teerde onderzoeksmethodologie onderling verschillen. Ter verduidelijking bespreken we hierna welke methoden per categorie werden benut.

5.5.1 Unaccompanied Minors

Een combinatie van de analyse van reeds bestaand cijfermateriaal, registratie door de grenscontrole en gerichte observaties met ondersteuning van de betrokken diensten.

Unaccompanied Minors vormen de makkelijkst onderzoekbare en meest beheersbare categorie wegens hun bekendheid: er wordt immers geregistreerd hoeveel Unac-companied Minors per dag begeleid worden door de handelingmaatschappij. Daar-naast vormen zij ook de meest zichtbare categorie omwille van het feit dat zij bege-leid worden door een medewerker van de handelingmaatschappij. Er is met andere woorden een duidelijk uitgangspunt voor de observaties: vanuit de dispatching van de handelingmaatschappij kan de hele procedure opgevolgd worden. Als een medewerker wordt opgeroepen voor een begeleiding van een Unaccompanied Minor, kan door de onderzoekster worden meegegaan naar de gate, waar de Unaccompanied Minor door de crew aan de handelingmaatschappij wordt overgedragen. Zo kan heel het traject tot de aankomsthal geobserveerd worden. Onderweg kan een aantal gerichte vragen gesteld worden aan de Unaccompanied Minor en bij de overdracht aan de afhaler kan vastgesteld worden of de persoon ook is wie hij beweert te zijn. Er kan geverifi -eerd worden of de procedures correct worden toegepast en eventuele hiaten kunnen worden gedetecteerd en gerapporteerd.

Voor de Unaccompanied Minors beschikken we over vrij volledig cijfermateriaal voor de jaren 2005 en 2006. Flightcare bezorgde ons een overzicht per maand, voor Avia-partner beschikken we over een overzicht per maand en per luchtvaartmaatschappij. Bovendien worden Unaccompanied Minors bijkomend geregistreerd door de Grens-controle indien zij extra-Schengen reizen vanuit een land dat niet tot de Europese Unie behoort.


31

5.5.2 Young Passengers

Een combinatie van registratie door de Grenscontrole en vrije observaties.

Deze groep minderjarigen is moeilijker te detecteren, aangezien ze nergens systema-tisch geregistreerd worden en niet duidelijk zichtbaar aanwezig zijn. Het is immers niet altijd evident om op het eerste zicht te bepalen of het om een minderjarige gaat. De Young Passengers kunnen ofwel binnen een (facultatieve) UM-procedure reizen, waardoor ze voor dit onderzoek onder de categorie Unaccompanied Minors vallen, ofwel kunnen ze volledig zelfstandig het reistraject doorlopen. Deze laatste groep wordt nergens, noch in het reservatiedossier, noch in het reisdossier, als minder-jarig omschreven. Dit maakt het onmogelijk op voorhand te determineren of er Young Passengers op een vlucht zitten, waardoor we genoodzaakt zijn deze minderjarigen te detecteren aan de hand van vrije observaties, zoals hierboven beschreven.

Het verkrijgen van cijfergegevens ligt ook moeilijker omwille van de non-registratie. We kunnen enkel terugvallen op de bijkomende registratie door de grenscontroleurs. Over intra-Schengen reizende Young Passengers hebben we geen adequaat cijferma-teriaal omdat zij nergens geregistreerd worden, wat een heikel punt vormt. Dezelfde bemerking geldt trouwens voor passagiers die extra-Schengen reizen vanuit een land dat tot de Europese Unie behoort: ook zij worden in principe niet door de Grenscon-trole geregistreerd.

5.5.3 Minors Third Party

Een combinatie van registratie door de Grenscontrole en vrije observaties.

De methodologie voor Minors Third Party loopt min of meer gelijk met die van de Young Passengers, behoudens het feit dat tijdens de vrije observaties vooral dient gefocust te worden op de persoon die de minderjarige begeleidt en zijn verwantschap met de minderjarige.

Voor het verkrijgen van cijfermateriaal kunnen we ook hier enkel terugvallen op de registratie door de grenscontrole omwille van de redenen die vermeld worden bij de Young Passengers.


Hoofdstuk 1Beschrijving onderzoekssetting

34

Gezien de specifi citeit van dit onderzoek en de bijzondere setting waarin het onderzoek plaatsvindt, is een introductie van de diverse actoren die bij dit onderzoek betrokken zijn, aangewezen. We bespreken achtereenvolgens de luchtvaartmaatschappijen, de handelingmaatschappijen, de koepelorganisaties van het luchtvaartwezen, de Fede-rale Gerechtelijke Politie Airport, de Luchtvaartpolitie, het Openbaar Ministerie, de Dienst Vreemdelingenzaken, de Dienst Voogdij en het Europees agentschap voor het beheer van de operationele samenwerking aan de buitengrenzen (Frontex).

1. De luchtvaartmaatschappijenUiteraard vormen de luchtvaartmaatschappijen, in concreto de bemanning van het vliegtuig, een belangrijke actor binnen onze onderzoekssetting. Zeker wat betreft Unaccompanied Minors hebben zij een duidelijke rol: zij nemen de begeleiding van Unaccompanied Minors voor hun rekening gedurende de vlucht en dragen de Unac-companied Minor over aan een medewerker van de bevoegde handelingmaatschappij op de luchthaven van bestemming. De diverse luchtvaartmaatschappijen die gedu-rende het onderzoek op Brussels Airport vliegen, zijn:23

Adria Airways, Aegean Aviation, Aer Lingus, Aerofl ot, Afriqiyah Airways, Air Algerie, Air Baltic, Air Canada, Air France, Air Malta, Air New Zealand, Air Senegal, Air Transat, Alitalia, American Airlines, Atlas Blue, Austrian Airlines, BA Cityexpress, Blue 1, British Airways, British Midland BMI, Brussels Airlines, Bulgaria Air, CSA Czech Airlines, Continental Airlines, Croatia Airlines, Cyprus Airways, Delta Airlines, Eastern Airways, Egyptair, El Al Israel Airlines, Estonian Air, Ethiopian Airlines, Etihad Airways, Finnair, Gulf Air, Hainan Airlines, Iberia, Jetairfl y, Jugoslovenski Aero-transport, KLM, Kenya Airways, Lithuanian Airlines, Lot Polish Airlines, Lufthansa, Malaysia Airlines, Malev Hungarian Airlines, Malmo Aviation, Northwest Airlines, Olympic Airlines, Ostfriesische Lufttransport, Qatar Airways, Royal Air Maroc, Scan-dinavian Airlines System, Singapore Airlines, Sky Europe, Slovak Airlines, South African Airways, Sri Lankan Airlines, Swiss International Airlines, Syrian Airlines, THY Turkish Airlines, Tap Air Portugal, Tarom, Thai Airways Int”l, Thomas Cook Airlines, Tunisair, US Airways, Ukraine International, United Airlines, VLM, Virgin Atlantic, Virgin Express, Vueling.

Daarnaast spelen de luchtvaartmaatschappijen een rol inzake het beleid rond de procedure van de begeleiding van Unaccompanied Minors. Elke luchtvaartmaat-schappij bepaalt in zijn “Passengers Handling Manifest” binnen welke voorwaarden minderjarigen al dan niet alleen mogen reizen. Indien zij aangesloten zijn bij IATA, de International Air Transport Association, zullen zij zich schikken naar de door IATA ontworpen aanbevelingen voor goede praktijken. Deze regelgeving is evenwel niet

23 brusselsairport.be


35

bindend; bijgevolg is elke luchtvaartmaatschappij vrij om de voorwaarden rond Unac-companied Minors te bepalen. Voor meer informatie hierover, zie hoofdstuk 3.

Voor wat dit onderzoek betreft, dient tevens op de medewerking van de luchtvaart-maatschappijen gerekend te worden om bepaalde passagiersgegevens te verstrekken indien er sprake is van onregelmatige binnenkomst en de bevoegde autoriteiten de luchtvaartmaatschappijen om bijkomende gegevens over een bepaalde passagier verzoeken. Het personeel van de luchtvaartmaatschappij heeft dan weer een belang-rijke rol te vervullen in het detecteren van potentiële risicosituaties tijdens de vlucht of op de luchthaven zelf.

2. De handelingmaatschappijenOp de meeste internationale luchthavens wordt de begeleiding van “passagiers met bijzondere noden” voorzien door de handelingmaatschappij(en) werkzaam op die luchthaven. Op Brussels Airport zijn op het moment van het onderzoek twee hande-lingmaatschappijen werkzaam, met name Flightcare en Aviapartner. Zij verzorgen er de dienstverlening aan passagiers met bijzondere noden. Dit kan onder meer gaan om personen met een handicap en zwangere vrouwen, maar ook alleenreizende minder-jarigen die jonger zijn dan twaalf jaar en extra ondersteuning vereisen gedurende het reistraject. Hoe deze begeleiding concreet gebeurt, wordt toegelicht in hoofdstuk 3 waarin de diverse procedures worden besproken.

3. De koepelorganisatiesEr is een aantal internationale koepelorganisaties in de burgerluchtvaart die regelge-ving heeft uitgevaardigd omtrent de categorie Unaccompanied Minors (zie hiervoor hoofdstuk 3). Hier lichten we kort hun werking toe.

3.1 IATA (International Air Transport Association)

IATA, de International Air Transport Association, vormt een koepel van diverse lucht-vaartmaatschappijen die besloten hebben zich bij de organisatie aan te sluiten en vormt met zijn 251 leden één van de belangrijkste in zijn soort. Voor de bespreking van IATA baseren we ons op het document “Passenger and Airport Services” van IATA.24

24 IATA, Passenger and Airport Services, http://www.iata.org/nr/rdonlyres/9e637783-3d57-4965-a95b-19b41423cac5/0/passenger_and_airport_services.pdf

HOOFDSTUK 1: BESCHRIJVING ONDERZOEKSSETTING

36

3.1.1 Wat is IATA?

IATA is een handelingmaatschappij die gevestigd is te Genève. Ze werd opgericht in 1945 met de bedoeling te functioneren als een samenwerkingsorgaan tussen alle aangesloten luchtvaartmaatschappijen en zorg te dragen voor veilige en betrouwbare luchtvaartdiensten. Ondertussen is IATA uitgegroeid tot een internationale handels-organisatie die als aanspreekpunt en vertegenwoordiger fungeert voor (bijna) de volledige luchtvaartindustrie. IATA is op haar beurt lid van SITA25 en werkt samen met ICAO26.

3.1.2 De werking van IATA

IATA bestaat uit diverse comités en werkgroepen. Er wordt een kort overzicht gegeven van deze werkgroepen.

1. Passenger Services Conference (PSC)PSC maakt het mogelijk dat luchtvaartmaatschappijen op geregelde tijdstippen samenkomen om het eens te worden over standaarden en procedures in verband met de omgang met passagiers en bagage, reservaties, kopen van tickets, enz. Over-eenkomsten die gesloten worden op de PSC, nemen de vorm aan van resoluties en aanbevolen praktijken. PSC levert ook een forum waar gediscussieerd kan worden over verbeteringen en nieuwe ontwikkelingen in de luchtvaart.

2. Ticketing Committee (PFPC)PFPC ontwikkelt en onderhoudt standaarden en procedures die te maken hebben met interline tickets. Dit comité is tevens verantwoordelijk voor de ontwikkeling van stan-daarden in verband met elektronische tickets en andere elektronische documenten.

3. Reservations Committee (RESCOM)RESCOM is verantwoordelijk voor resoluties en aanbevolen praktijken in verband met reservatieprocedures voor passagiers. RESCOM zorgt ook voor de Reservations Services Manual, een internationale handleiding voor reservaties en de desbetref-fende systemen.

4. Passenger and airport data interchange standards (PADIS) BoardPADIS onderhoudt elektronische datauitwisselingsstandaarden (EDI, Electronic Data Interchange) voor passagier

De luchthaven, een veilige plek voor alleenreizende minderjarigen? · 2014. 7. 10. · Deze uitgave...

Documents

Transcript of De luchthaven, een veilige plek voor alleenreizende minderjarigen? · 2014. 7. 10. · Deze uitgave...