17

1

Loverboys

Wat is een loverboy? De definitie wordt verschillend gehanteerd. Loverboys gebruiken verleiding als methodiek om vervolgens het slachtoffer uit te buiten. Het begrip dook voor het eerst op midden jaren negentig. De zaak van de vier Marokkaanse jongens die het toen betrof, bleek een taaie voor politie en justi-tie. De slachtoffers waren nog steeds in de ban van hun uitbuiters. In de loop der jaren heeft het fenomeen loverboys veel aandacht gekregen. Het onderwerp heeft prioriteit in het overheidsbeleid en tal van instanties zijn actief om het loverboy-probleem het hoofd te bieden. De belangrijkste daarvan komen aan bod de laatste paragraaf van dit hoofdstuk.

1.1 Waar praten we over?

DEFINITIE JEUGDPROSTITUTIE

Jeugdprostitutie is het verrichten van een of meer seksuele handelingen, met of voor een ander, door jongens en meisjes onder de 18 jaar voor geld, goederen of een tegenprestatie.1

1.1.1 Jeugdprostitutie in Nederland

Jongens en meiden die zich prostitueren, doen dat doorgaans omdat zij zich van-wege hun omstandigheden gedwongen voelen: schulden, dakloosheid, verslaving, geen verblijfsstatus, wraak vanwege eigen seksueel misbruikervaringen tijdens jeugd, geld en manipulatie door een vriendje.

Er is weinig bekend over de omvang van jeugdprostitutie in Nederland. Minderjarigen werken doorgaans in de circuits die aan het oog van de samenle-ving onttrokken zijn. Daardoor blijven zij moeilijk bereikbaar voor hulpverlening en politie, maar ook voor onderzoekers. De aangiftebereidheid van slachtoffers is niet groot en instellingen registreren niet of onvolledig.

1. Deze definitie van jeugdprostitutie is in 2006 door MOVISIE en het Platform Jeugdprostitutie

geformuleerd en wordt door de experts jeugdprostitutie in de praktijk en beleid gedragen.

18

1.1.2 Loverboys

1.1.2 Loverboys

De term ‘loverboys’ komt niet voor in het Wetboek van Strafrecht en in de literatuur wordt gebruik gemaakt van verschillende definities. De definitie die de politie Rotterdam-Rijnmond aanhoudt, is een invulling van het artikel mensenhandel, arti-kel 273f Wetboek van Strafrecht. Deze definitie luidt:

DEFINITIE LOVERBOYS

Loverboys zijn mensenhandelaren die vrouwen en/of mannen doelbewust emotioneel afhankelijk maken door (de belofte van) het aangaan van een lief-desrelatie en hen vervolgens –via dwang, (dreiging met) geweld of een andere feitelijkheid, afpersing, fraude, misleiding, misbuik van uit feitelijke omstan-digheden voorvloeiend overwicht, misbruik van een kwetsbare positie van deze vrouwen of mannen- uit te buiten, veelal in de prostitutie.2

Wat loverboys onderscheidt van andere mensenhandelaren, is hun werkwijze. Naast het gebruik van dwang, geweld en chantage, maakt de loverboy ook gebruik van verleidingstechnieken. Hij creëert een emotionele afhankelijkheid van zijn slachtoffer door (de belofte van) het aangaan van een liefdesrelatie.

‘Je moet het zo zien: een loverboy is een beginner. Een loverboy manipuleert meisjes de prostitutie in. Hij maakt haar verliefd op hem en zorgt ervoor dat hij op een of andere manier macht over haar krijgt. Daarna is het een fluitje van een cent. Een pooier pakt het meestal wat zakelijker aan en zorgt ervoor dat hij geen al te per-soonlijke relatie met zijn meisjes krijgt.”3

Citaat van een loverboy

Het slachtoffer voelt zich aangetrokken tot haar loverboy en doet er alles aan om haar gedrag aan te passen om hem gunstig te stemmen. Daarnaast ervaart het slachtoffer na verloop van tijd angst, boosheid en voelt zich bedreigd. Wanneer zij weg wil van haar loverboy, doet ze dat niet uit angst voor represailles en voor het beëindigen van de enige ‘positieve’ relatie die ze op dat moment heeft.

Veel slachtoffers zijn weg uit hun vertrouwde omgeving. Isoleren van een meisje maakt een belangrijk onderdeel uit van de methodiek die loverboys hanteren. De loverboy werkt ernaar toe om het slachtoffer voor zich te laten werken in de

2. V. Zanetti & K. Kanters. 2009.3. A. van Dijk & L. Terpstra, 2005.

19

Loverboys 1.1.4

prostitutie. Andere manieren van uitbuiting van slachtoffers komen ook voor: drugshandel, afsluiten van abonnementen en leningen, leasen van auto’s op haar naam en in beslag nemen van haar uitkering of studiefinanciering.

‘Hoe komt het nou dat zoveel meiden voor de charmes van de loverboys vallen? We moeten kijken naar een dieperliggend probleem: elk mens heeft als basisbehoefte gekend en erkend te worden. Ik denk dat het daaraan schort tegenwoordig. Vooral bij jonge meiden. We zoeken allemaal naar iemand die ons het idee geeft dat we gezien zijn, dat we gekend zijn, dat we geliefd zijn. Die behoefte is zo sterk, dat loverboys zien: “Hé, dat is makkelijk, ik hoef daar niet eens veel voor te doen”.’4

Toos van Heemskerk, hulpverlener Het Scharlaken Koord

1.1.3 Loverboys en culturele achtergrond

Vooral allochtone jongens nemen de rol aan van loverboy. De grootste culturele groepen zijn Marokkanen en Antilianen. Bovenkerk en Pronk (2007) hebben daar een eenvoudige verklaring voor: ‘Het vroegere Nederlandse pooierdom is op zijn retour geraakt nadat de handel in drugs (vooral hasj en tegenwoordig nederwiet) profijtelijker bleek te zijn. In de immigratiesamenleving die Nederland is gewor-den, vormt het souteneurschap typisch een economische niche voor kansarme minderheden.’

1.1.4 Pas op voor stereotypering

Bij het woord ‘loverboy’ gaan overal de signalen op rood. Het beeld dringt zich op van snelle jongens die met dure auto’s bij schoolpleinen onzekere meisjes ver-leiden en ze de prostitutie in manoeuvreren. Het beeld van de op luxe gerichte loverboy komt vaak niet meer overeen met de werkelijkheid, zegt Robert Bragonje in het dagblad De Gelderlander. Bragonje is korpsexpert mensenhandel bij de politie Gelderland-Midden. ‘Die jongens lezen ook kranten, ze lopen niet meer te koop met hun geld. Je hebt meer kans als je zoekt naar jongens op een oud brommertje.’5

Bij loverboys in relatie tot hun slachtoffers is niet per se sprake van prostitutie. Bert ter Haar, die als teamleider bij de politie veel te maken heeft met loverboypro-blematiek, zegt in hetzelfde artikel in de Gelderlander: ‘Wie een meisje prostitueert, moet advertenties plaatsen, heeft 06-nummers nodig, een hotelkamer. Dat zijn

4. EO, Mijn Loverboy, mei 2010.5. De Gelderlander, Loverboy zoekt slachtoffer vooral online, 21 december 2010.

20

1.2 Loverboys

zaken die sporen achterlaten. Seks met een minderjarige is een zwaar delict, waar zeer goed op wordt gelet.’

De manier van uitbuiting verandert; het draait niet om prostitutie alleen. Er is meer aan de hand is dan het ‘simpel’ verliefd laten worden van de meiden om hen vervolgens als prostituee te laten werken. Zware mishandeling en bedreiging wor-den niet geschuwd. En het gaat allang niet meer om het laten werken als prostituee. Meiden worden opgescheept met torenhoge schulden doordat leningen op hun naam worden afgesloten. Daarnaast worden de meiden ingezet als drugskoerier of doen ze zelf (onder dwang) mee aan het ronselen van andere slachtoffers. Het werk van loverboys is geëvolueerd. De methodes zijn aan verandering onderhevig, maar ook het werkterrein is voor een belangrijk deel verplaatst van het schoolplein naar de computer (zie ook paragraaf 5.2).

1.2 Ontstaansgeschiedenis

Gedwongen prostitutie komt al eeuwen voor in Nederland. Het verschijnsel van loverboys is relatief nieuw. In 1995 werd het begrip voor het eerst gebruikt in een voor die tijd opmerkelijke zaak. In de omgeving van Utrecht was de politie vier Marokkaanse jongens op het spoor gekomen, die jonge meisjes op een bijzondere manier de prostitutie in lokten. Hun machtsmiddel was in eerste instantie namelijk geen fysiek geweld of bedreiging. De jonge mannen wisten door middel van ‘liefde’ hun slachtoffers voor zich te winnen. De meiden waren verliefd geworden op de jongens. Ze dachten dat ze de enige vriendin waren, terwijl op hetzelfde moment in totaal acht dames in de ban van de vier mannen waren. Na onderzoek bleek het om in totaal 24 vrouwen te gaan, waarvan de jongste 16 jaar. Hun liefde ging zelfs zo ver dat ze tijdens de zitting met een spandoek voor de rechtbank stonden. Hierop de leus: ‘Laat onze lieffies vrij’.6

De zaak was lastig rond te krijgen voor het team van twaalf politiemensen dat fulltime aan het onderzoek werkte. Veel vrouwen legden in eerste instantie wel een verklaring af, maar zij wilden geen aangifte doen. Uiteindelijk bleven er van de 24 meiden maar 7 over die wel aangifte deden.

Sindsdien werd de term ‘loverboy’ verbonden aan zaken waarin meiden het slachtoffer werden van gedwongen prostitutie door jonge mannen.

NIEUWE TERM: POOIERBOYS

Eind 2008 introduceerde de toenmalige minister van Justitie Ernst Hirsch Ballin de term ‘pooierboys’.7 Hij wilde af van de benaming ‘loverboys’, omdat deze titel volgens hem een te rooskleurig beeld schetste van de desbetreffende per-sonen. Hij vond de term te ‘verhullend’ en ‘vergoelijkend’. Door de benaming

6. Bovenkerk e.a., 2009.7. Brief Minister van Justitie, 8 december 2008.

21

Loverboys 1.2

pooierboys te gebruiken, zou het voor iedereen duidelijker zijn wat deze jonge mannen waren: geen lieve jongens, maar souteneurs.

Zijn pleidooi stuitte op enige tegenstand. De titel pooierboys dekt de lading onvoldoende. ‘Het doel van de loverboy is om zo snel en zoveel mogelijk geld aan een meisje te verdienen met een zo klein mogelijke pakkans. In de praktijk gebruikt hij verschillende manieren om zijn slag te slaan. Prostitutie is daar één van, maar ook drugssmokkel en meisjes met valse papieren leningen laten afsluiten. Een loverboy is dus geen pooierboy. Als die term ingeburgerd raakt, wordt de aanpak versmald tot de ergste vorm: prostitutie. Mensenhandel en uitbuiting gaan over meer en vragen om een bredere en preventieve aanpak.’8

In de media werd geleidelijk aan steeds meer aandacht besteed aan het fenomeen loverboys. In 2002 zond het televisieprogramma ‘Vermist’ een programmaon-derdeel uit over een meisje dat door loverboys was geronseld. Zij zou zich op de Amsterdamse wallen bevinden.9 Slachtoffers kregen een podium om te praten over hun ervaring. De uitzendingen dienden zo deels als voorlichting.

Ook op scholen werd steeds meer duidelijk dat leerlingen mogelijk slachtoffer kon-den worden van deze praktijken. Er kwamen voorlichtingspakketten. In 2007 pleitte de PvdA er in de gemeenteraad van Den Haag bijvoorbeeld voor dat er in het hele voortgezet onderwijs in de stad extra voorlichting zou komen rondom loverboys.

ANDERE TERMEN VOOR ‘LOVERBOYS’Naast loverboys wordt gesproken over:

LovergirlsMeisjes die voor loverboys andere meiden ronselen. Ze sluiten eerst vriend-schap met de meisjes en weken hen los van hun gezin.

GolddiggersMeisjes die jongens verleiden voor dure cadeaus of geld. Om aan de wensen van ‘hun meisje’ te voldoen, wenden de jongens zich tot het krijgen van snel geld, bijvoorbeeld via drugshandel of overvallen.

SuikeroomsMannen die, vaak dakloze, jongens overladen met cadeaus en aandacht en hen helpen als er problemen zijn of als er iets geregeld moet worden. Net als de loverboys vragen zij daar in eerste instantie niets voor terug. Na de eerste seks

8. Persbericht MOVISIE, 23 april 2009.9. www.srtv.info/loverboys_ontwikkelingen, maart 2011.

22

1.3 Loverboys

zijn de jongens chantabel. De jongens zwijgen omdat ze zich schamen voor het seksueel misbruik en/of dat ze seks hebben gehad met een man.10

‘Ik had niet veel vriendinnen op school en voelde me een beetje een buitenbeentje. Toen het nieuwe schooljaar begon, kwam Tiffany bij mij in de klas. Voor ik het wist, werden we beste vriendinnen. Zij had altijd heel veel geld en droeg de duurste merkkleding. Ook kende ze heel veel jongens. Vaak gingen we shoppen en dan kocht ze een tas voor me of een mooie Dolce & Gabanna-broek. Ik keek enorm tegen haar op en vroeg me ook vaak af hoe ze aan zoveel geld kwam. Na een paar maanden vertelde ze het me. Ze zei dat ze seks had met jongens voor geld en omdat ik haar beste vriendin was, zou ze ook klanten voor mij regelen. Na een paar weken kwam ik erachter dat zij het werk helemaal niet zelf deed. Dat liet ze doen, door mij en nog een stuk of vijf andere meiden.’11

Lovergirl slachtoffer

1.3 Cijfers: het topje van de ijsberg

Het is onbekend wat de precieze omvang is van het loverboyprobleem. We gaan uit van een aantal van 1.500 minderjarige meisjes die in de (gedwongen) prostitutie werken.12 Bij gebrek aan recenter onderzoek dat even veelomvattend is, wordt dit aantal nog steeds aangehouden.

Gezien haar nationale registratiefunctie, heeft CoMensha het meest volledige beeld van de omvang van loverboyslachtoffers. CoMensha kreeg in 2010 210 mel-dingen binnen. Dit cijfer vormt slechts het topje van de ijsberg veel gevallen worden niet gemeld bij CoMensha. De precieze omvang van het probleem kan niet worden achterhaald. Dat heeft verschillende redenen:• het is onduidelijk wat een loverboy precies is. Hierdoor bestaat de kans dat

sommige instanties een slachtoffer niet als zodanig herkennen en niet meene-men in de registratie;

• de aangiftebereidheid onder slachtoffers is zeer summier;• er wordt niet of slecht geregistreerd en informatie wordt niet optimaal uitge-

wisseld, waardoor overlap kan ontstaan;• veel politiekorpsen registreren naar delict en niet naar delictmethode.

Loverboypraktijken vallen onder het delict mensenhandel zoals beschreven

10. www.openogen.com, www.jeugdprostitutie.nu, www.ggd-flevoland.nl, maart 2011.11. www.schoolenveiligheid.nl, mei 2011.12. Nisso, 1998.

23

Loverboys 1.4

staat in het Wetboek van Strafrecht. Daarom wordt het als mensenhandel gere-gistreerd en niet specifiek als loverboy.13

Veel slachtoffers doen geen aangifte. Om verschillende redenen: uit angst voor represailles van de loverboy, vanuit een gevoel van loyaliteit ten aanzien van de jon-gen en zijn vriendengroep. ‘De politie doet toch niets’, is een veelgehoord argument van loverboyslachtoffers. Of: ‘Hij krijgt maar een kleine straf en staat zo weer op straat.’ De andere kant van de medaille is dat onder druk van hun loverboy slachtof-fers zich schuldig maken aan strafbare feiten. Sommige meiden worden door hun uitbuiter ertoe aangezet om zelf andere meiden te ronselen voor prostitutie of zich in te laten met drugshandel en diefstal. Het komt vaak voor dat slachtoffers zichzelf niet zien als slachtoffer, zij stappen niet naar de politie.

‘Ik weet niet hoe grootschalig het loverboyprobleem is. Dat weet niemand. Maar in 2010 waren er bij het Expertisecentrum voor Mensenhandel en Mensensmokkel (EMM) 3.500 afzonderlijke mutaties ingevoerd in de computer van vermoedens van mensenhandel. Dat is al een veelvoud van de meldingen die CoMensha berei-ken. CoMensha heeft de meldingen vergeleken en ontdekte dat de namen in hun registratie verschilden van die van het EMM. En voor de beeldvorming over de grootte van de prostitutie: in Amsterdam alleen al zijn op jaarbasis 10.000 prosti-tuees actief. Dan hebben we het nog niet over andere vormen van uitbuiting. Het probleem is enorm groot.’14

Henk Werson, expert mensenhandel bij de KLPD

Hulpverleners schatten dat er minstens honderd slachtoffers per provincie per jaar vallen.15

1.4 Betrokken instanties

Diverse overheidsinstellingen en onafhankelijke instanties werken met elkaar samen om het probleem omtrent loverboys in kaart te brengen en terug te dringen. In deze paragraaf komen de belangrijkste aan bod.

13. V. Zanetti & K. Kanters, 2009.14. Interview februari 2011.15. V. Zanetti & K. Kanters, 2009.

24

1.4.3 Loverboys

1.4.1 CoMensha

In Nederland wordt de registratie van slachtoffers van mensenhandel uitgevoerd door het Coördinatiecentrum Mensenhandel (CoMensha). Dat doet het centrum sinds janu-ari 2003. CoMensha verzamelt landelijk informatie over slachtoffers van mensenhandel, coördineert na een melding de opvang en hulpverlening voor een slachtoffer en geeft voorlichting aan mensen die beroepsmatig met slachtoffers te maken (kunnen) hebben.

De opsporingsdiensten van de politie en de Marechaussee hebben een wette-lijke meldplicht. Zij moeten elk vermoedelijk slachtoffer van mensenhandel bij CoMensha melden. Verder komen er ook meldingen binnen van opvanginstellingen, particulieren, advocaten, meldpunten jeugdprostitutie, et cetera. De meldplicht is beperkt tot de opsporingsdiensten, dus wat de organisaties betreft is CoMensha afhankelijk van hun welwillendheid.

1.4.2 Expertisecentrum Mensenhandel en Mensensmokkel

Om een landelijk beeld te krijgen van de aard en omvang van de mensenhandel-problematiek, is bij de Nationale Recherche een centraal informatiepunt opgericht: het Expertisecentrum Mensenhandel en Mensensmokkel (EMM). Dit staat onder gezag van de landelijk coördinerend officier van justitie die is belast met mensen-handel en mensensmokkel van het Landelijk Parket. Het EMM bundelt alle signalen van politiemensen, Marechaussee en de Sociale Inlichtingen en Opsporingsdienst (SIOD) op het gebied van mensenhandel en -smokkel. Dit betreft informatie over zowel daders als slachtoffers. Ook vermoedens van hulpverleners en omstanders komen via de administratie van de politiemensen op straat terecht bij het EMM. De medewerkers van het EMM maken documenten die de politiekorpsen in het land kunnen gebruiken voor hun strafrechtelijke onderzoeken.

Het EMM is een samenwerkingsverband tussen de dienst Nationale Recherche Informatie (dNRI), de dienst Nationale Recherche (dNR) van het Korps Landelijke Politie Diensten (KLPD), de Koninklijke Marrechaussee (KMar), de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) en de Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD). Het voordeel van het EMM als centraal registratiepunt is dat dit politieonderdeel onafhankelijk inzicht kan krijgen in waar criminele organisaties actief zijn en hoe zij zich verplaatsen. Mensenhandel verplaatst zich continu, het EMM verschaft inzicht in wat er (inter)nationaal speelt.

1.4.3 Nationaal Rapporteur Mensenhandel

Sinds 2000 heeft Nederland een Nationaal Rapporteur Mensenhandel (NRM). Daarvan bestaat er wereldwijd slechts één. Deze rapporteur wordt ondersteund door het Bureau Nationaal Rapporteur Mensenhandel (BNRM). Het is de taak van de NRM om de Nederlandse regering, vanuit een onafhankelijke positie, te informeren over

25

Loverboys 1.4.5

de aard, omvang en mechanismen van mensenhandel. Het BNRM biedt de regering informatie over wet- en regelgeving, preventie, opsporing en vervolging van men-senhandelaren en hulpverlening aan slachtoffers. Ook doet het bureau aanbevelingen voor verbetering van de aanpak van mensenhandel. De NRM maakt onder meer gebruik van de cijfers van CoMensha en kan inzage krijgen in alle dossiers van de politie en andere partijen die registraties bijhouden op het gebied van mensenhandel.

1.4.4 Task Force Aanpak Mensenhandel

In februari 2008 richtte de toenmalig Minister van Justitie Hirsch Ballin de Task Force Aanpak Mensenhandel op. Het doel van de Task Force is om de stagnaties in de bestrijding van mensenhandel te signaleren en op te heffen door het wegnemen van praktische obstakels. De Task Force is strategisch van aard, de partijen die er zit-ting in hebben houden onder meer toezicht op de uitvoering van de aanbevelingen van de NRM binnen hun eigen organisaties.

In de Task Force, onder voorzitterschap van het Openbaar Ministerie, zit-ten mensen die sleutelposities bekleden: de NRM, vertegenwoordigers van de departementen van Binnenlandse Zaken, Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Buitenlandse Zaken, de politie, het lokaal bestuur en de rechters.

1.4.5 Ketenaanpak

Nederland is doordrongen van het loverboyprobleem. In steeds meer gemeenten is de ketenaanpak mensenhandel, ook wel integrale (keten)aanpak genoemd, in opkomst. Bij een ketenaanpak gaat het om een combinatie van een strafrechtelijke en bestuurlijke aanpak en preventie/hulpverlening. De bestaande ketenaanpakken verschillen van elkaar.

Per regio kent de ketenaanpak verschillende partners. De hoofdgroepen zijn:• opvanginstellingen;• overheidsdiensten (waaronder gemeenten, gemeentelijke diensten en de

Arbeidsinspectie);• opsporingsdiensten (waaronder politie, OM, KMar en SIOD);• hulp- en dienstverlening;• gezondheidsdiensten (waaronder de GGD’s).

Bij de ketenaanpak kunnen ook de Belastingdienst, advocatuur, COA en de reclassering betrokken zijn. Speciaal gericht op loverboyproblematiek spelen het Bureau Leerplicht en de Raad voor de Kinderbescherming een rol en de ketenaanpak mensenhandel.16

16. Nationaal Rapporteur Mensenhandel, 2009.

26

1.5.1 Loverboys

OVEREENKOMSTEN EN VERSCHILLEN KETENAANPAKKEN

De ketenaanpakken vertonen overeenkomsten en verschillen. De NRM benoemt de volgende overeenkomstige elementen in de diverse ketenaanpakken men-senhandel en loverboys:• de regie ligt bij een ketenregisseur en/of één partner (vaak de gemeente);• afspraken zijn vastgelegd in convenanten en/of protocollen;• strafrecht, bestuursrecht, preventie en hulpverlening worden

gecombineerd;• de partners overleggen (structureel) over doelstellingen, beleid en de ont-

wikkeling van de aanpak (vaak in een stuur- of werkgroep);• in een casusoverleg worden signalen en gevallen van mensenhandel

besproken met de partners, informatie wordt gedeeld en interventies wor-den gecoördineerd;

• er is een meldpunt voor signalen van loverboys. Er worden extra investerin-gen in opvang en hulpverlening aan slachtoffers gedaan;

• toezicht en handhaving worden geïntensiveerd;• er vindt uitwisseling van informatie tussen de partners plaats;• door betere signalering en toezicht worden problemen aan de ‘voorkant’

(preventief) aangepakt;• er wordt (ter preventie) voorlichting gegeven aan (mogelijke) slachtoffers,

(mogelijke) daders en hun (allochtone) ouders, bijvoorbeeld via scholen, buurt- en wijkcentra;

• er is een voorziening/loket voor prostituees ten behoeve van het verbeteren van hun positie en het signaleren van misstanden;

• er wordt geadviseerd over hoe slachtoffers kunnen worden gesignaleerd en bejegend;

• er zijn afspraken over communicatie richting de media;• er wordt gewerkt aan een signalenlijst mensenhandel;• er worden concrete targets geformuleerd.17

1.5 Beeldvorming versus waarheidsvinding

1.5.1 Maria Mosterd

Twee jaar lang stond ze in de bestseller top 60. Ruim 250.000 exemplaren gingen over de toonbank van het boek Echte mannen eten geen kaas, vier jaar in handen van een loverboy, geschreven door Maria Mosterd (1989). Maria schreef haar verhaal als therapie. Door haar begeleiders van de Hoenderloo Groep werd ze gestimuleerd om

17. Nationaal Rapporteur Mensenhandel, 2009.

27

Loverboys 1.5.1

het bij een uitgever te brengen. Uitgeverij Van Gennep maakte er een boek van en bracht het in februari 2008 uit als non-fictie.

Misdaadjournalisten Peter de Vries en Hendrik Jan Korterink gingen de feiten uit het boek van Maria Mosterd na en kwamen, afzonderlijk van elkaar, tot de conclusie dat Echte mannen eten geen kaas grotendeels op verzinsels berust. In mei 2010 kwam Korterink met een tegenboek: Echte mannen eten wél kaas. Uit de gesprekken die hij voerde met onder anderen de hoofdfiguur uit Mosterds boek loverboy Manou, andere jonge mannen uit zijn netwerk, de school waarop zij zat en haar vader, ont-staat het beeld dat zij hooguit twee maanden contact had met een groep Antillianen en niet vier jaar. Wellicht had zij één keer tegen haar wil groepsseks. Ook zou Maria nooit zoveel van school hebben kunnen spijbelen. Volgens de schooladministratie was zij in het eerste jaar geen enkele keer ongeoorloofd afwezig, in het tweede jaar elf uur, waartegen de school is opgetreden. In het derde jaar zocht de school contact met een leerplichtambtenaar omdat de moeder moeilijk bereikbaar was. In januari 2010 werd in een rechtszaak de claim van Maria en haar moeder van € 73.000 tegen het Thorbeckecollege in Zwolle niet toegekend. De ouders hebben gefaald, zo oor-deelde het gerechtshof.

Korterink: ´Veel media hebben boter op hun hoofd. Ze namen kritiekloos de ver-halen van moeder en dochter over. Nu blijkt dat het grootste deel niet klopt, houdt iedereen angstvallig zijn mond. Alleen Trouw, Volkskrant, NRC en De Wereld Draait Door hebben hun excuses over de te gemakkelijke journalistieke aanpak erkend.´18

Voorbeeld: Maria Mosterd en de mediaTrouw-redacteur Iris Pronk erkent dat zij geen kritische noten heeft geplaatst bij het verhaal van Maria Mosterd. In haar artikel Gevallen voor de loverboy19 doet zij aan zelfonderzoek:

‘Honderdduizenden lezers, inclusief een leger journalisten, lazen haar boek als waargebeurde horror. Kritische vragen kreeg de schrijfster nauwelijks. Hoe komt dat?

[…] Eerst hijsen “wij van de media” Maria eensgezind op het podium, waar-door zij kan uitgroeien tot hét nationale loverboyslachtoffer. […] En vorige maand, na het grondige onderzoek van twee misdaadjournalisten, stortten wij ons weer gretig op “Maria’s bedrog”.

[…] Het woord “loverboy” bevat binnenrijm en verwijst bovendien naar twee onderwerpen die bij iedereen emoties oproepen: kinderen en seks. De combina-tie roept afkeer, angst en ook een ongemakkelijk soort opwinding op. De loverboy is een gladde griezel, een moderne duivel die het op jonge, kwetsbare meisjes heeft gemunt: voor journalisten is bijna geen mooier onderwerp denkbaar.

18. De Stentor/Zwolse Courant, Kijk naar de feiten, 19 juni 2010.19. Trouw, 5 juni 2010.

28

1.5.2 Loverboys

[…] Een slachtoffer niet geloven – dat is een heel vervelend, onbehaaglijk gevoel. Dat bekruipt me ook terwijl ik dit stuk schrijf. Want stel nou dat […] de twee misdaadjournalisten het bij het verkeerde einde hebben? Dat Manou toch een meedogenloze pooier is? Dat Maria wel degelijk jarenlang slachtoffer was van seksueel misbuik en geweld? Geef ik haar dan, met mijn hier publiekelijk beleden ongeloof, niet nog eens een gemene trap na?

De scepticus ondergraaft de positie van het slachtoffer en laadt daarmee de verdenking op zich partij te kiezen voor de dader. Misschien is het de angst om met mogelijk kwaad besmet te raken, om min of meer medeplichtig te worden, die maakt dat ik mij intuïtief aan de kant van het slachtoffer schaar.”

‘Om vast te stellen waarom een meisje realiteit en fictie door elkaar haalt, is diag-nostiek nodig. Stel het IQ vast, niet om te weten of ze dom is of slim, maar om te kunnen vaststellen of er sprake is van een trauma of dat zij fantasierijk is. Dan kun je ermee omgaan. Ik heb Maria ontmoet bij een televisieoptreden en ik heb met haar moeder gesproken. We hebben nog wat politieonderzoek gedaan naar haar situatie. Dat er iets aan de hand is met Maria, is een feit. Of er sprake is van een loverboysituatie, dat weet ik niet. Maar zoiets verzin je nooit helemaal, dan is er iets duchtig loos.’20

Henk Werson, expert mensenhandel bij de KLPD

20. Interview, februari 2011.

29

2

Wettelijk kader

Loverboys zijn mensenhandelaren en uitbuiting is hun oogmerk. Bij de straf-baarstelling van mensenhandel staat de lichamelijke en geestelijke integriteit en persoonlijke vrijheid van het individu voorop. De staat moet dit belang beschermen. Het is zoeken naar de juiste aanpak van loverboys. Zij weten feilloos de mazen van het net te vinden en zodra een wet wijzigt, passen zij hun aanpak aan. In 2000 werd in Nederland het bordeelverbod uit 1912 opgeheven om negatieve uitwassen in de prostitutiebranche beter te kunnen aanpakken. Vijf jaar later werd artikel 273f, het mensenhandelartikel, opgenomen in het Wetboek van Strafrecht. In 2010 werd arti-kel 248e, ‘grooming’, toegevoegd aan het wetboek. Dat artikel betreft het strafbaar stellen van ronselen van minderjarige slachtoffers via het internet.

2.1 Mensenhandel in Nederland

Loverboys zijn mensenhandelaren. Verleiden is hun methodiek om hun slachtoffers vervolgens te kunnen uitbuiten of minderjarigen aan te zetten tot het verrichten van seksuele handelingen met of voor een derde tegen betaling. Het doel is zo snel mogelijk geld verdienen aan hun slachtoffers. Als prostitutie daartoe het aangewe-zen middel is, dan zullen ze hun slachtoffers manipuleren om zich te prostitueren. Maar ze deinzen ook niet terug voor andere vormen van criminaliteit.

Het is een kat en muis spel tussen de loverboys en de opsporingsdiensten en de wetgevende macht. Loverboys zijn razendsnel in het aanpassen van hun technie-ken. Profielen zijn handvatten, maar zijn niet allesomvattend. Houd daarom in het achterhoofd: loverboys verschillen onderling en zij passen zich sneller aan situaties aan dan wij het kunnen opschrijven.

30

2.2 Wettelijk kader

VORM VAN MENSENHANDEL

Een meisje of vrouw dwingen in de prostitutie te werken, haar verdiensten afnemen en haar lange dagen laten werken zonder dat zij zelf haar klanten kan uitkiezen, is een vorm van mensenhandel. Mensenhandel houdt in dat mensen (on)vrijwillig en onder mensonterende omstandigheden moeten werken en daarvan door anderen wordt geprofiteerd. Het is een ernstige schending van de mensenrechten en een (zeer) zware vorm van criminaliteit.1

De bestrijding van mensenhandel staat in Nederland hoog op de politieke agenda. Hierdoor hebben er de afgelopen jaren diverse veranderingen plaatsgevonden op gebied van de mensenhandel wet- en regelgeving. Een groot deel van deze wijzi-gingen werden uitgevoerd in de seksindustrie, omdat het fenomeen mensenhandel al eeuwenlang aan prostitutie wordt gerelateerd. De eerste internationale overeen-komst dateert uit 1904 en had als doel vrouwen en meisjes te beschermen die voor buitenlandse prostitutie werden geronseld. De strafbaarstelling en uitlevering van daders werd in 1920 mogelijk gemaakt en in het jaar daarop werd in Nederland de handel in vrouwen wettelijk strafbaar gesteld. Het feit dat ook jongens wor-den uitgebuit in de prostitutie, werd al in 1921 erkend. Binnen de Nederlandse wetgeving werd de handel in volwassen mannen door een verandering in de termi-nologie in 1994 erkend. Vrouwenhandel veranderde in de sekseneutrale benaming: mensenhandel.2

In de afgelopen jaren vonden nog twee belangrijke wijzigingen plaats. Op 1 okto-ber 2000 verdween de strafbaarstelling van exploitatie van prostitutie officieel uit het Wetboek van Strafrecht. Voor die tijd werd het in Nederland gedoogd. De laatste voornaamste wijziging vond plaats in 2005, toen werd de nieuwe mensenhandel-bepaling in het Wetboek van Strafrecht in werking gesteld: artikel 273f.

2.2 Artikel 273f

De wetgever heeft gekozen voor één mensenhandelbepaling, waarin veel gedra-gingen van uiteenlopende aard strafbaar zijn gesteld. Dit mensenhandelartikel is opgenomen als artikel 273f Wetboek van Strafrecht. Het complete artikel staat in bijlage 2 achterin deze Kleine Gids. De mensenhandelbepaling is een complex artikel. Het onderscheid tussen de aard van de verschillende soorten werk c.q. dienstverlening en tussen meerderjarige en minderjarige slachtoffers maakt dat er een groot aantal subonderdelen nodig was om alle strafbaar te stellen gedragingen

1. www.rijksoverheid.nl.2. M. Smit & M. Boot, 2007.

31

Wettelijk kader 2.4

te beschrijven. Het resultaat is het langste artikel uit het Wetboek van Strafrecht, dat bovendien niet eenvoudig te doorgronden is.3

De mensenhandelbepaling artikel 273f trad in januari 2005 in werking. Dit arti-kel beschrijft wat wordt verstaan onder mensenhandel, wanneer er sprake is van een delict en welke straf daarop staat. Uitbuiting is het kernbegrip binnen de men-senhandelbepaling. In artikel 273f wordt tevens aandacht besteed aan gedwongen arbeid binnen andere sectoren dan de prostitutie.

In juli 2009 is artikel 273f aangepast. De wijziging betreft de strafmaat, deze is verhoogd en is na te lezen in paragraaf 14.8.

AANWIJZING MENSENHANDEL

In de ‘Aanwijzing mensenhandel’ zijn de kernpunten van de aanpak van men-senhandel verwoord: hoe moet de opsporing en vervolging van mensenhandel worden aangepakt. Signalen van mensenhandel moeten worden opgepakt en relevante aanknopingspunten onderzocht. Als dat mogelijk is, moet dat leiden tot vervolging.

De Aanwijzing mensenhandel is per januari 2009 gewijzigd. De nieuwe Aanwijzing verduidelijkt dat mensenhandel ambtshalve kan worden vervolgd en dat een aangifte niet noodzakelijk is voor opsporing en vervolging.4

2.3 Grooming

Sinds januari 2010 heeft Nederland haar wetgeving aangepast en ‘grooming’ straf-baar gesteld onder artikel 248e in het Wetboek van Strafrecht, zie achterin deze Kleine Gids voor de wettekst. Onder grooming wordt verstaan: het door een vol-wassen persoon op internetsites actief benaderen en verleiden van minderjarigen met als uiteindelijk doel het plegen van seksueel misbruik met die minderjarige. Door deze bepaling kan de persoon worden vervolgd zodra hij een voorstel doet voor een ontmoeting met het kind en daar ook de voorbereidingen voor treft. De strafmaat hiervoor is maximaal twee jaar gevangenisstraf of een geldboete van de vierde categorie.

2.4 Opheffing van het bordeelverbod

Op 1 oktober 2000 verdween het algemeen bordeelverbod, dat gold sinds 1912, uit het Wetboek van Strafrecht onder Minister van Justitie Korthals. Tot die tijd was prostitutie in Nederland gedoogd. Sinds de opheffing van het verbod is prostituee een legaal beroep voor meerderjarigen die het vrijwillig uitoefenen. Vrijwillig houdt

3. Nationaal Rapporteur Mensenhandel, 2009.4. Nationaal Rapporteur Mensenhandel, 2009.

32

2.4 Wettelijk kader

in: de vrouw bepaalt zelf met wie zij seks heeft, zij krijgt zelf betaald en mag dat geld zelf houden. Aan de andere kant geldt dat vormen van exploitatie van prosti-tutie, waarbij sprake is van geweld of misbruik of waarbij minderjarigen betrokken zijn, strenger worden gestraft. Bij een minderjarige is iedere klant strafbaar.

EINDE BORDEELVERBOD

Als gevolg van de opheffing van het algemene bordeelverbod en de legalisering van exploitatie van vrijwillige prostitutie, zal de overheid het prostitutiewe-zen kunnen sturen en reguleren. Gemeenten krijgen de bevoegdheid om een lokaal vergunningenbeleid te voeren. Door legalisering van de prostitutiesector, kan deze zich ontdoen van criminele randverschijnselen als drugscriminaliteit en vuurwapenhandel. Strafbaarstelling van exploitatie van onvrijwillige pros-titutie en het verhogen van de sancties, maken een effectiever strafrechtelijk optreden mogelijk. De afzonderlijke strafbaarstelling van het voordeel trek-ken uit seksuele handelingen van een minderjarige levert een bijdrage aan de bestrijding van seksueel misbruik van minderjarigen.5

De verwachting bleef uit dat de opheffing van het bordeelverbod mensonterende bijverschijnselen van prostitutie zou laten verdwijnen.

MISSTANDEN IN DE PROSTITUTIEBRANCHE

De opheffing van het algemeen bordeelverbod heeft niet geleid tot een pros-titutiebranche zonder misstanden. Controle en toezicht op de prostitutie zijn geen garantie dat vrouwen niet onder dwang werken. Het strafrechtelijk onder-zoek ademt bedreigingen, geweld, angst en afhankelijkheid. Het is een illusie dat een schone normale bedrijfstak is ontstaan. In de vergunde raamsector van de prostitutiegebieden in Amsterdam, Alkmaar en Utrecht konden mensenhan-delaren, pooiers en bodyguards jaren hun gang gaan.6

‘Legaliseren van prostitutie zorgt er niet voor dat het ophoudt. Bordeelhouders heb-ben niet door dat je gedwongen wordt. De kamers waarin ik werkte, huurde ik op mijn eigen naam. Ik werd geïndoctrineerd door mijn pooier, tegen de kamerver-huurder ging ik echt niet zeggen dat ik onder dwang werkte. Ik moest uiteindelijk toch weer thuiskomen met geld. Ik was net een robot. Wanneer een kamerverhuur-

5. Persbericht Ministerie van Justitie, 28 december 1999.6. Korps Landelijke Politiediensten/Dienst Nationale Recherche, 2008.

33

Wettelijk kader 2.5

der mijn blauwe plekken opmerkte, zei ik: “Ik heb weer een grote mond gehad, je weet hoe dat gaat”. Daarmee was de kous af.’7

Citaat van een loverboyslachtoffer

2.5 Nieuwe prostitutiewet

PEESPAS

In de eerste maanden van 2011 was er in de media veel ophef over de peespas die minister Opstelten, van Veiligheid en Justitie, wilde invoeren. Met de pas zouden prostituees zich moeten kunnen legitimeren aan hun klanten dat zij legale sekswerkers zijn. Met name vanuit de prostitutiebranche zelf was zoveel weerstand, dat de minister besloot af te zien van de veelbesproken peespas. Legale sekswerkers lieten van zich horen, zo’n pasje was te stigmatiserend voor hen. Bij invoering zouden zij in de illegaliteit verdwijnen. Dan maar liever thuis werken, met een vaste klantenkring, of als escort in hotels. Pooiers die vrouwen dwingen en uitbuiten, zouden hiermee van de overheid een cadeau in handen krijgen. Als zij vrouwen tot prostitutie kunnen dwingen, kunnen zij hen ook dwingen zo’n pasje op te halen. Want hoe denkt een gemeenteambtenaar die het pasje uitgeeft in één enkel gesprek vast te kunnen stellen dat een vrouw wel of niet gedwongen werkt? Eenmaal zo’n pasje op zak, is de uitbuitingssituatie gelegaliseerd.

Uit evaluaties van de opheffing van het bordeelverbod, blijkt dat het voortbestaan van misstanden in de prostitutiebranche met name te wijten is aan de gemeente-lijke en regionale verschillen in prostitutie- en vergunningenbeleid en onvoldoende zicht op niet-vergunde bedrijven en vormen van prostitutie, zoals escort en thuis-werkers. Om die misstanden aan te pakken, heeft de Tweede Kamer op 29 maart 2011 het wetsvoorstel Regulering prostitutie en bestrijding misstanden seksbranche aangenomen. De behandeling van dit wetsvoorstel vond te laat plaats om de infor-matie hierover in deze druk nog mee te kunnen nemen.

Met de nieuwe wet zijn prostituees verplicht zich in te schrijven in het landelijk register van prostituees. Hiervoor wijst de minister enkele gemeenten aan die de registratie op zich nemen. Met de registratie is het verplicht een intakegesprek te voeren. Naast het landelijk register prostituees komt er een landelijk escortregister. De minimumleeftijd om te mogen werken als prostituee wordt verhoogd van 18 naar 21 jaar. Het is verboden een seksbedrijf uit te oefenen zonder vergunning. De

7. Gesprek met slachtoffer, februari 2011.

34

2.5 Wettelijk kader

nieuwe wet maakt een klant strafbaar als deze niet is nagegaan of een prostituee is ingeschreven in het landelijk register.

TELEURSTELLING OVER NIEUWE PROSTITUTIEWET

Soa Aids Nederland, het Aids Fonds en tal van andere betrokkenen in het veld zijn zeer teleurgesteld dat de Tweede Kamer gisteren de nieuwe prostitutie-wet heeft aangenomen. De regering beoogt met de wet het tegengaan van mensenhandel, gedwongen en illegale prostitutie. De wet zal juist het tegen-overgestelde bereiken, mensen Soa Aids Nederland en het Aids Fonds. Sterker nog: exploitanten en klanten krijgen meer macht ten koste van de sekswerkers.

‘[…] Ten slotte is de nieuwe leeftijdsgrens een probleem. Onderdeel van de nieuwe wet is een verhoging van de minimumleeftijd van prostituees van 18 naar 21 jaar. Hiermee zouden zogenoemde loverboys minder kans hebben om meisjes te ronselen voor de prostitutie. Echter, in de praktijk blijkt dat de meeste slachtoffers van loverboys worden geronseld rond 14-, 15-jarige leeftijd. De kans is nu alleen maar groter dat deze slachtoffers langer gedwongen in de illegale prostitutie werken en zo dus nog moeilijker traceerbaar zijn voor hulp-verleners en gezondheidsinstanties.

Het is wel een goede ontwikkeling dat er een vergunning komt voor escort-bedrijven. Bovendien zijn we blij dat minister Opstelten heeft toegezegd zich in te zullen zetten voor positieverbetering.’8

8. Persbericht Soa Aids Nederland en Aids Fonds, 30 maart 2011.

Deel II

Slachtoffer en dader

Deel II van deze Kleine Gids gaat dieper in op twee belangrijke partijen in loverboyzaken: de (vermoedelijke) dader en het slachtoffer. In dit deel wordt onder andere besproken welke meisjes een risico lopen om (sneller) slachtoffer te worden van een loverboy. Ook worden daderkenmerken besproken aan de hand van groe-pen jongens en mannen die veelal te boek staan als dader van dit soort misdrijven. Hoofdstuk 3 gaat over de slachtoffers, in hoofdstuk 4 worden de daders behandeld.

37

3

Slachtoffers

‘Ik wilde altijd mijn zusje zijn omdat zij altijd de aandacht kreeg. Ik wilde voor één dag voelen hoe het voelt om aandacht te krijgen van je hele familie. Ik wilde één dag de gelukkigste zijn.’

Citaat jonge vrouw in anonieme opvang Asja

Wie zijn nu die meisjes die in handen vallen van een loverboy? Zijn ze jong, naïef, dom? Is het hun eigen schuld? Wat is hun sociale achtergrond? Hét slachtoffer bestaat niet, evenmin als dé dader. Toch zijn er wel wat algemeenheden te noemen. Die komen in dit hoofdstuk aan de orde.

3.1 Kenmerken

Loverboyslachtoffers zijn te vinden in alle lagen van de bevolking. Ze hebben ver-schillende sociaal economische, culturele en etnische achtergronden. Het is vaak een combinatie van eigenschappen en achtergronden die meisjes kwetsbaar kan maken. Leven in een multiprobleemgezin bijvoorbeeld, of seksueel misbruik in hun jonge jaren. Veel meiden die zich inlaten met een loverboy voelen zich vaak een-zaam, zijn gevoelig voor aandacht en hebben moeite om ‘nee’ te zeggen. Ze laten zich gemakkelijk beïnvloeden en voelen zich gevleid als een jongen op ze afstapt. Soms is een meisje gewoonweg op zoek naar een beetje spanning in haar leven en vindt ze het stoer om met deze jongens om te gaan. Ook meiden die relatief sterk lijken, hebben zwakke momenten. Als er net een ouder is overleden bijvoorbeeld. Een beetje aandacht van een jongen is dan meer dan welkom. Ze heeft seks met hem, hij maakt daar een foto van en ze is chanteerbaar. Loverboys zijn psychologen in de dop: ze weten precies welke meiden ze hoe moeten benaderen.

38

Regio van waaruit slachtoffers loverboy worden aangemeld1

2010

Regio Totaal

Brabant-Zuid-Oost 118

Rotterdam-Rijnmond 18

Limburg-Zuid 12

Groningen 11

Brabant-Noord 9

Friesland 6

Amsterdam-Amstelland 5

IJsselland 5

Limburg-Noord 4

Utrecht 4

Haaglanden 3

Noord-Holland Noord 3

Zeeland 3

Buitenland 2

Flevoland 2

Zaanstreek-Waterland 2

Drenthe 1

Hollands Midden 1

Noord- en Oost-Gelderland 1

Totaal 210

NB: Het ontbreekt Nederland aan een centraal registratiepunt voor jeugdpros-titutie. Niet alle slachtoffers van loverboys in Nederland worden bij CoMensha geregistreerd. De groep slachtoffers is groter dan in bovenstaand kader wordt weergegeven.

1. CoMensha.

3.1 Slachtoffers