De liefde voor het vak

Op zoek naar een pedagogie(k) van het meesterschap

@Leraren(opleiding) Belofte voor de toekomst

25 oktober 2012

KATHO Kortrijk

Onderzoeksproject Expertisenetwerk School of Education Associatie K.U.Leuven

De liefde voor het vak Op zoek naar de pedagogie(k) van het meesterschap

Looptijd: 2010-2012

Projectgroep en betrokken instellingen:

• Katholieke Hogeschool Limburg (KHLim) – Departement Lerarenopleiding dr. Johan Ardui & Renaat Frans

• Katholieke Hogeschool Kempen (KHK) – Departement Lerarenopleiding dr. Job De Meyere & dr. Ilse Geerinck

• KU Leuven – Laboratorium voor Educatie en Samenleving Prof. dr. Jan Masschelein, Prof. dr. Maarten Simons, Mathias Decuypere & Goele Cornelissen

• KU Leuven – Centrum voor Onderwijsbeleid en –vernieuwing en Lerarenopleiding - Prof. dr. Maarten Simons

• Hoger Instituut der Kempen (HIK CVO) – Miet Verellen

Agenda

het onderzoeksproject

1. Aanleiding

2. Uitdaging 1

3. Uitdaging 2

4. www.liefdevoorhetvak.be

Aanleiding

Vlaamse Regering, 5 oktober 2007

Tien typefuncties van de leraar:

1. de leraar als begeleider van leer- en ontwikkelingsprocessen

2. de leraar als opvoeder

3. de leraar als inhoudelijke expert

4. de leraar als organisator

5. de leraar als innovator – de leraar als onderzoeker

6. de leraar als partner van de ouders of verzorgers

7. de leraar als lid van een schoolteam

8. de leraar als partner van externen

9. de leraar als lid van de onderwijsgemeenschap

10. de leraar als cultuurparticipant

Typefunctie 2: de leraar als opvoeder

De leraar kan:

2.1 samen met het team een positief leefklimaat creëren voor de leerlingen in klasverband en op school;

2.2 de emancipatie van de leerlingen bevorderen;

2.3 door attitudevorming leerlingen op individuele ontplooiing en maatschappelijke participatie voorbereiden;

2.4 actuele maatschappelijke ontwikkelingen hanteren in een pedagogische context;

2.5 adequaat omgaan met leerlingen in sociaal-emotionele probleemsituaties en met leerlingen met gedragsmoeilijkheden;

2.6 het fysieke en geestelijke welzijn van de leerlingen bevorderen;

2.7 strategieën inzetten om te communiceren met anderstalige leerlingen.

School?

Produceren

van kennis, vaardigheden, attitudes

Realiseren

van leerresultaten en competenties

Leraar?

bevorderen en stimuleren van

het leren van de leerling

op basis van professionele

deskundigheid en kennis

Leraar – als opvoeder?

Masschelein, J. (red.) (2008).

De lichtheid van het opvoeden.

Een oefening in kijken, lezen en denken.

Leuven: LannooCampus.

Pennac, D. (2008) Schoolpijn. Amsterdam: Meulenhoff.

‘Methodes zijn er genoeg, er is haast niks anders! Jullie zijn alleen maar bezig met je achter methodes te verschuilen, terwijl jullie diep vanbinnen heel goed weten dat een methode niet genoeg is. Er ontbreekt iets aan.’

‘Wat ontbreekt er dan aan?’

‘Dat kan ik niet zeggen.’

‘Waarom niet?’

‘Dat is een scheldwoord.’

‘Erger dan ‘empathie’?’

‘Veel erger. Een woord dat je absoluut niet in een school kunt

uitspreken, op een universiteit, of alles wat daar maar op lijkt.’

‘Namelijk?’

‘Nee, ik kan het echt niet…’

‘Kom op, zeg nou!’

‘Ik zeg toch dat ik het niet kan! Als je dat woord uitspreekt terwijl

je het over onderwijs hebt, dan word je gelyncht.’

‘…’

‘…’

‘Liefde.’

Liefde?

'In de opvoeding wordt beslist of wij genoeg van de wereld houden om er verantwoordelijkheid voor op te nemen' en in 'de opvoeding beslissen wij ook of

we onze kinderen genoeg liefhebben om hen niet uit onze wereld te verbannen en hen aan henzelf over te laten, noch hun de kans te ontnemen om iets nieuws - iets

dat niet door ons te voorzien valt- te ondernemen, maar hen integendeel nu al voor te bereiden op hun opgave: het vernieuwen van een gemeenschappelijke

wereld.' (p. 123)

Arendt, H., Tussen verleden en toekomst: vier oefeningen in politiek denken Leuven/Apeldoorn: Garant 1994.

Vertaling van het voorwoord en vier essays uit

Between Past and Future. Eight Exercices in Political Thought (The Viking Press, New York, 1961 & 1968)

School?

Wereld

en niet de leerling of de leraar

Vorming

en niet om welbevinden of talentontwikkeling

Vrije tijd

en niet om leren of produceren

Leraar?

Wekken van inte-resse

vanuit

een liefde voor de wereld en het vak

Lesgeven?

Inter-est een verhouding realiseren tussen de leraar en de leerling enerzijds en het

materiaal/de wereld anderzijds

het doet ertoe niet voor de leraar, niet voor de leerling maar vanuit een verantwoordelijkheid

voor de wereld

een kans om zich aan iets geven

UITDAGING 1

Hoe kan dit

zegbaar - zichtbaar – beoefenbaar

worden gemaakt

?

Moeilijkheden

Uitdaging:

• Op zoek naar woorden en beelden die een liefdevolle verhouding van de leraar uitdrukken en meedelen.

Probleem:

• Geen houding maar een verhouding

• Geen kunde en kennis maar een ervaring

Op zoek naar woorden … Het glossarium van het lerarenschap

Op zoek naar beelden … ‘Dit is de leraar’

WOORDEN

Aanwezigheid

“Je voelt het onmiddellijk, een leraar die helemaal bezit heeft genomen van zijn klas. De leerlingen voelen het vanaf de eerste minuut van het schooljaar, we hebben het allemaal wel eens meegemaakt: de leraar komt binnen en hij is er helemaal, je merkt het aan hoe hij kijkt, hoe hij zijn leerlingen begroet, hoe hij gaat zitten, hoe hij achter zijn tafel zit. Hij doet niet zomaar wat uit angst voor hun reacties, hij zit niet in elkaar gedoken, nee, hij is er helemaal bij, van meet af aan, hij is aanwezig, hij ziet elk gezicht, de klas bestaat meteen voor zijn ogen.” (Pennac, 2007, p. 94)

BEELDEN

Voor niemand in het bijzonder

BEELDEN

Gericht op de leerstof

BEELDEN

Verzameld rond de leerstof

UITDAGING 2

Hoe kan dit

zegbaar - zichtbaar – beoefenbaar

worden gemaakt

in de

lerarenopleiding

?

Moeilijkheden

Liefhebben is

geen kennis – die we zouden kunnen leren

geen vaardigheid – die we zouden kunnen ‘doen’

geen attitude – die we ons zouden kunnen eigen maken

maar

een aandachtige en zorgzame houding tot onszelf, de ander en de wereld.

Liefde van het vak vraagt om een oefening in aandachtig zijn

Uitgangspunt: iedereen kan oefenen!

Vandaar: Op zoek naar portretten

“In de literatuur zijn heel wat […] getuigenissen [over goede leraren] te vinden: Voltaire die een eerbetoon brengt aan de jezuïeten Tournemine en Porée, Rimbaud die zijn leraar Izambard zijn gedichten laat lezen, […] Julien

Green die dierbare herinneringen ophaalt aan het uiterst kleurrijke beeld van meneer Lesellier, zijn geschiedenisleraar, Simone Weil die een lofzang houdt

op haar meester Alain […], Jean-Bertrand Pontaliss die Sartre roemt, die er zo ‘uitsprong’ vergeleken bij alle andere leraren.

Als we naast al deze beroemde leraren in die bloemlezing een portret zouden schetsen van zo’n onvergetelijke leraar die haast iedereen minstens één keer in zijn schoolcarrière is tegengekomen, zou dat misschien enig licht kunnen

werpen op de kwaliteiten die nodig zijn voor het uitoefenen van dit eigenaardig beroep.”

D. Pennac, D. (2008) Schoolpijn.

Vandaar: Op zoek naar beelden

De liefde voor het vak ….

Verbeeld

Vandaar: Op zoek naar beelden

De liefde voor het vak ….

Verbeeld

Vandaar: Op zoek naar woorden

De liefde voor het vak ….

Verwoord

Glossarium

die het leraarschap onder woorden brengt

als een inspirerende wijze of een manier van doen

Vandaar: Op zoek naar woorden

Glossarium

Geduld

Ze is iemand die kan wachten. Na het stellen van een vraag is ze iemand die het kan een lange – ja bijna gênante – stilte te laten vallen. Die stilte … daar doet ze het voor. In die stilte is ze zelf geduldig: ze wacht. En in die stilte is de leerling aan het werk: hij

denkt na over de gestelde vraag, hoopt dat de leerkracht zelf wel het antwoord zal suggereren, verlangt naar een ingefluisterd antwoord van diegene die naast hem zit,

hoopt tenslotte stiekem dat wat hij denkt en zegt het juiste antwoord is. Het antwoord blijkt niet juist te zijn; dat was wel duidelijk aan de manier waarop ze reageerde: niet tevreden maar toch niet boos. En dan die nieuwe vraag: weer zoeken naar het juiste

antwoord, weer zoeken naar de focus die ze voor ogen blijkt te hebben. Wat opvalt, is dat ze niet toegeeft: het antwoord wordt op geen enkele manier voorgekauwd. Het is de leerling zelf die ze wil laten nadenken en die ze zélf de ontdekking wil laten doen. Dat vraagt van haar heel wat geduld. Zo verdraagt ze de antwoorden die ze krijgt, het niveau waarmee ze moet werken, de spanningen waarmee ze wordt geconfronteerd. Tegelijk is dulden volharden: ze houdt vol omdat ze zich gedreven voelt door wat in het midden ligt en vraagt om begrepen, gezien en gehanteerd te worden. Daarom

houdt ze het vol. Daarom is ze geduldig. Soms verliest ze haar geduld en vliegt ze uit. Het werd haar even te veel. Maar ook hiermee gaat ze geduldig om: ook dat kan

gebeuren.

Gezag

De les lukt. Ze heeft iets te zeggen. Niet gewoon omdat de leerlingen haar laten spreken en de oefening plichtsgetrouw maken. Ze luisteren echt wel naar wat ze te

zeggen heeft. Niet omdat het voor de leerlingen nu eenmaal zo hoort, niet afgedwongen, geen gevolg van haar machtspositie of overredingskracht. Ze luisteren

naar wat ze te zeggen heeft omdat ze iets te zeggen heeft. Haar leerlingen zijn geïnteresseerd in breuken – want daar gaat de les over. Op dat moment brengt ze een wereld tot leven die de leerlingen aanspreekt en die interesse opwekt. Ze slaagt erin

voor hen een nieuwe wereld te ontsluiten, iets dat er toe doet, dat van belang en waardevol is. Dat ze gezag heeft, komt dus niet zozeer omdat zij de wereld van

getallen kent en haar leerlingen (nog) niet. Ze weet dat ze aan haar expertise alleen geen gezag kan ontlenen. Ze heeft iets te zeggen, ze heeft gezag op het moment dat

leerlingen geïnteresseerd geraken in datgene waarin zij zelf geïnteresseerd is en omdat ze die interesse zélf toont. Op dat moment maakt ze zélf iets uit die wereld

tastbaar en slaagt ze erin de getallenwereld te laten spreken tot de leerlingen. Ze voelt dat wanneer die interesse er niet is, wanneer er geen wereld voor haar leerlingen

opengaat en het bijgevolg enkel gaat om haar weten tegenover het (nog) niet-weten van haar leerlingen, ze alleen nog maar orde kan bewaren door haar toevlucht te

zoeken tot belonen en straffen.

Generositeit

Ook al weet ze dat ze zo efficiënt mogelijk moet zijn en zich aan de planning moet houden, toch vergeet ze het telkens opnieuw wanneer ze voor de klas staat. Hoewel

ze geen tijd heeft, vindt ze dat ze toch moet ingaan op alle vragen. Ze kan het niet laten. Er wordt haar gezegd dat ze in bepaalde leerlingen niet teveel energie moet

steken, ‘dat is verloren tijd’, zo hoort ze. Ze zou beter haar kostbare tijd besteden aan die leerlingen waar wel iets mee te bereiken valt. Bovendien, zo zegt men, zijn er

vandaag nu eenmaal zo veel verschillende taken waarmee een leerkracht geconfronteerd wordt, dat ze als professional haar tijd en haar inspanningen zo

efficiënt en effectief mogelijk moet inzetten. Maar zo gaat het niet, ze ervaart haar tijd niet als een goed dat ze berekend moet verdelen en ze ervaart haar inspanningen niet

als investeringen die moeten lonen. Om eerlijk te zijn, ze verliest de tijd vaak simpelweg uit het oog en vergeet zich af te vragen of het wel de moeite loont. Ze gaat telkens opnieuw in de concrete situatie op en stelt zich na de bel nooit de vraag of ze

teveel doet, maar eerder wat ze nog allemaal had kunnen doen. Precies omdat ze haar inspanning niet berekent en niet aan de tijd denkt, heeft ze immers (nog) altijd tijd.

Vandaar op zoek naar oefeningen

Kijken geen observatie,

maar wel gegrepen worden

Lezen geen literatuurstudie,

maar zich verwonderen over wat er staat

Denken geen reflectie

maar een zorgende aanwezigheid bij wat er kan gebeuren

Oefenigen

Oefening 1: De leerkracht als beginner. Aandacht voor de eigenheid van het schoolse.

Oefening 2: De eigentijdse en oneigentijdse leerkracht. Lezen en noteren wat er staat.

Oefening 3: Registraties van de liefde van het vak. De verhouding tot de materialiteit en de leerstof.

Oefening 4: Registratie van kleine handelingen die getuigen van de liefde voor het vak.

Oefening 5: Gezag als het opnemen van verantwoordelijkheid voor de wereld. Uitgaan van gelijkheid.

Oefening 6: Het aanleggen van een Logboek. Aantekeningen maken bij je handelen als leerkracht.

Oefening 7: Inspirerende woorden. Gesprek met een (vak/zorg)leerkracht of leerlingbegeleider.

Oefening 8: Formuleren van handelingsbeginselen.

Oefening 9: Portret van een onvergetelijke leerkracht.

Oefening 10: Digital Story. Presentatie van de liefde voor het vak.

Oefening 11: De leerkracht als opvoeder. Woorden geven aan het pedagogische.

Oefening 12: De leerkracht als docent. Het onderzoeken van de eigen praktijk als leerkracht.

www.liefdevoorhetvak.be

Meer info? www.liefdevoorhetvak.be

Johan.ardui@khlim.be