14

DE LIEFDE VERGAAT NOOIT (1 KORINTIËRS 13, 8)OVER HUWELIJK EN GEZIN, VIJFTIG JAAR NA VATICANUM II

Thuis kijken wij met onze kinderen, ondertussen allemaal twintigplussers, wel eens naar ‘Thuis’, de soap op één. Vandaag krijgt ‘thuis’ een connotatie van relaties en verhoudingen allerhande, die vaak nog weinig te maken hebben met de idealen zoals een Kerk die verkondigt. Vraag is of de grondige herziening van de kerkvisie op het huwelijk en het gezin die Vaticanum II vijftig jaar geleden uittekende, nog wel standhoudt. Waar speelde die conciliaire vernieuwing zich toen af? En zijn we al toe aan een hertaling in deze complexe tijd?

Lea Verstricht

Wat is er gebeurd?Huwelijk en gezin zijn altijd en in alle culturen belangrijke elementen in de vormgeving van een samenleving. Om een samenleving te ordenen is een goede politieke, economische of juridische structuur onontbeerlijk. In onze contreien gold het ‘traditionele’ huwelijk van man en vrouw, waarbinnen kinderen geboren worden en opgroeien, lang als hoeksteen van de samenleving.

De Kerk heeft dit altijd ondersteund door het huwelijk en het gezin in de ‘natuurorde’ te plaatsen die tegelijk ook zo ‘door God was gewild’. Die natuurlijke orde kreeg daardoor een goddelijk karakter. En daaraan heeft een mens uiteindelijk niets te zeggen. Tot vijftig jaar geleden was dit de gangbare manier om over het huwelijk te spreken: een instelling, door God gewild, die hoofdzakelijk de bedoeling had de openheid voor kinderen te garanderen en ze groot te brengen. Van liefde tussen de partners was op dat moment geen sprake. De ‘goddelijke orde’ bood geen ruimte aan de bedoelingen van twee mensen.

LiefdeMisschien is ‘liefde’ wel de grote vernieuwing van het Tweede Vaticaans Concilie. Zowel in het decreet Over het lekenapostolaat als in Gaudium et Spes wordt geschreven over het huwelijk en het gezin. Op beide plaatsen wordt de liefde sterk geaccentueerd.

In het decreet Over het lekenapostolaat geldt de liefde als de ziel van dat apostolaat. Vanuit die liefde en hun geestelijk leven kunnen leken hun taak in de wereld en in de Kerk vruchtbaar

maken. Vanuit die houding wordt de ‘ver-nieuwing van het tijdelijke’ een eigen taak die toevertrouwd wordt aan de leken. Daarvoor dient ook de lekenspiritualiteit een eigen karak-ter te krijgen. Het huwelijk en het gezin, die als een van de terreinen van het apostolaat worden behandeld, blijven benoemd als de “eerste en levenskrachtige cel van de maatschappij” waarin geloofsopvoeding van kinderen belang-rijk is, maar evenzeer de oproep om “doorheen hun leven de heiligheid en onontbindbaarheid van het huwelijk tot uiting te brengen en waar te maken”.

Gaudium et Spes geeft ook ruimte aan deze twee accenten. Het gaat erom dat partners zich schenken aan elkaar enerzijds en hun kinderen opvoeden anderzijds. De liefde geldt ook hier als bodem voor de relatie en de

© Liesbeth Pulinckx

15

opvoeding. Trouw en eenheid zijn begrippen die hier onlosmakelijk mee verbonden zijn, eerder dan instelling of natuurlijke (goddelijke) orde. De toestemming van de partners maakt het huwelijk en de trouw tot een gebeuren dat zich kan spiegelen aan het verbond van God en zijn volk. Want ook daarin is het Concilie vernieu-wend: naast de louter juridische kijk wordt er een Bijbels-theologische visie ontwikkeld die de wederzijdse liefde tussen partners een eigen (goddelijke) waarde geeft: het huwelijksverbond is daarmee een nieuwe term en realiteit.

Een boodschap die standhoudt?Het probleem begint als we merken dat de liefde ook altijd menselijk blijft en dus nooit vol-ledig beantwoordt aan het ideaal waarvan de conciliedocumenten uitgaan. Al gauw komt de vraag naar boven wat er gebeurt als de liefde over is. Of wat te doen met de liefde tussen partners van hetzelfde geslacht. In de voorbije vijftig jaar werden pogingen ondernomen door paus Paulus VI en paus Joannes-Paulus II om hier een antwoord op te geven, in respec-tievelijk een toespraak tot de Rota Romana (1976) en de apostolische exhortatie Familiaris Consortio (1981).

“Wat leert het verbond van God met zijn volk, of van Christus met zijn Kerk, aan de generatie die opgroeit met Thuis? „

Zo kregen we van Paulus VI te horen dat de liefde weliswaar de basis vormt, maar dat het jawoord de relatie optilt tot een niveau dat verder gaat dan louter liefde, omdat het jawoord de liefde tot een juridische

instelling maakt die onafhankelijk werkt van de betreffende personen. En Joannes-Paulus II omschrijft het huwelijk als een “totale zelf-gave”, maar tegelijk als “Gods plan”, waardoor man en vrouw ten diepste leren kennen wat het betekent om mens te zijn die geroepen wordt tot liefde.

Het is blijkbaar niet eenvoudig om de liefde van twee mensen als basis voor een huwelijk vol te houden, zonder terug te vallen in preconciliaire schema’s of relaties te plaatsen in een natuur-lijke of goddelijke orde waaraan mensen niet mogen of kunnen raken. De nieuwe wending die Vaticanum II introduceerde, levert na vijftig jaar meer vragen op dan antwoorden.

Wat doen we met de vrijheid en de verant-woordelijkheid waartoe de mens door God is geroepen? Wat betekenen de woorden van Paulus “de liefde vergaat nooit” in deze context van complexe relatiestructuren? Hoever staat het ondertussen met de lekenspiritualiteit? Kan die groeien vanuit de alledaagse relationele realiteit of is ze daarboven verheven? Wat leert het verbond van God met zijn volk, of van Christus met zijn Kerk, aan de generatie die opgroeit met Thuis?

We staan nog maar aan het begin van deze refl ecties. Maar ik ben ervan overtuigd dat die denkoefening een weg kan uitstippelen in het labyrint van relaties waarin wij zijn terechtgeko-men. De liefde vergaat immers nooit.

© Liesbeth Pulinckx

TE LEZEN:

• Pastorale constitutie Gaudium et spes. Over de Kerk in de wereld van vandaag.

• Decreet Over het lekenapostolaat.

• Joannes-Paulus II, Familiaris Consortio.

• Thomas Knieps, Huwelijk en gezin in het perspectief van Vaticanum II, in Rondom Gezin, 33 (2012), 2-16.

© Hilde Welffens