De klassiekers onder de aangifteplichtige dierziekten

Willie Loeffen

Vanaf ±10.000 jaar geleden

Mazelen, influenza, pokken, tuberculose, brucellose, enz.

Dierziekten

Vanaf 4e eeuw: Runderpest epidemieën in Europa Vanaf 16e eeuw: Mond- en klauwzeer Vanaf begin 19e eeuw: Longziekte bij runderen Vanaf eind 19e eeuw: Klassieke varkenspest

Bestrijdingsmaatregelen Verbod op verplaatsen

van dieren Quarantaine-eisen Doden van zieke dieren Vaccinatie/serumtherapie

Bestrijding in Nederland

Eerste Veewet (1870) ● Mogelijkheid van georganiseerde dierziektebestrijding

Aangifteplichtige dierziekten vanaf 1872 ● Veepest bij herkauwers (RP) ● Longziekte bij runderen (CBBP) ● Kwaadaardige klauwzeer bij schapen

(rotkreupel, tot 1880) ● Kwade droes bij paarden ● Huidworm bij eenhoevigen ● Dierenschurft bij paarden en schapen ● Pokken bij schapen ● Miltvuur ● Hondsdolheid ● Mond-en-klauwzeer (vanaf 1880)

Georganiseerde bestrijding

Rijksseruminrichting (1904-1958) ● Productie (sera, entstoffen, diagnostica) ● Diagnostiek ● Wetenschappelijk onderzoek

Staatsveeartsenijkundig Onderzoeksinstituut (1930-1958) ● Primair bestrijding MKZ

Centraal Diergeneeskundig instituut (1959 e.v.)

De “klassiekers”

Tuberculose Brucellose Runderpest Mond-en-klauwzeer Klassieke varkenspest Aviaire influenza Afrikaanse varkenspest

Bacterie vs. virus

Bacterie

Virus

Runderpest

Mogelijk duizenden jaren oud Europa zwaar getroffen in 18e/19e eeuw

1745

1866

Runderpest

Wereldwijd epidemieën tot ver in 20e eeuw

Runderpest

Nederland vrij sinds 1869

1994 Wereldwijd bestrijdingsprogramma

2011 Runderpest wereldwijd uitgeroeid

2000 2012

Mond-en-klauwzeer

Eeuwenoude ziekte onder evenhoevigen 1838 Eerste uitbraken in Nederland 1880 Ziekte aangifteplichtig in Nederland

050

100150200250300350400450500

09111315171921232527293133353739414345474951535557596163656769717375777981838587899193959799010305070911131517

Jaar

500

20500

40500

60500

80500

100500

120500

Aant

al u

itbra

ken

Mond-en-klauwzeer

Vanaf 1940 vaccinatie mogelijk Vanaf 1953 verbod op vervoer niet-gevaccineerde dieren Jaren 60 uitbraken bij (vooral) varkens, schapen, geiten

050

100150200250300350400450500

09111315171921232527293133353739414345474951535557596163656769717375777981838587899193959799010305070911131517

Jaar

500

20500

40500

60500

80500

100500

120500

Aant

al u

itbra

ken

Mond-en-klauwzeer

1991 Verplichte vaccinatie -> vaccinatieverbod (EU) 2001 Laatste MKZ-uitbraak in Nederland

050

100150200250300350400450500

09111315171921232527293133353739414345474951535557596163656769717375777981838587899193959799010305070911131517

Jaar

500

20500

40500

60500

80500

100500

120500

Aant

al u

itbra

ken

Mond-en-klauwzeer

Klassieke varkenspest

1833 Beschreven in de VS

1899 Eerste diagnose KVP in Nederland

1936 KVP aangifteplichtig

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

37 39 41 43 45 47 49 51 53 55 57 59 61 63 65 67 69 71 73 75 77 79 81 83 85 87 89 91 93 95 97 99 01 03 05 07 09 11 13 15 17

Aant

al u

itbra

ken

Jaar

Klassieke varkenspest

1973 Start systematische vaccinatie Nederland

1979-80 Varkenspest-vrije jaren

1980 Europees bestrijdingsprogramma

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

37 39 41 43 45 47 49 51 53 55 57 59 61 63 65 67 69 71 73 75 77 79 81 83 85 87 89 91 93 95 97 99 01 03 05 07 09 11 13 15 17

Aant

al u

itbra

ken

Jaar

Klassieke varkenspest

1982-85 Nieuwe epidemie

1986, 1987, 1990, 1992 Kleine uitbraken

1997-98 Laatste grote uitbraak in Nederland

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

37 39 41 43 45 47 49 51 53 55 57 59 61 63 65 67 69 71 73 75 77 79 81 83 85 87 89 91 93 95 97 99 01 03 05 07 09 11 13 15 17

Aant

al u

itbra

ken

Jaar

Klassieke varkenspest

Kengetallen uitbraak 1997-1998 ● Duurde 15 maanden ● 429 besmette bedrijven ● 1300 preventief geruimde bedrijven ● 12 miljoen varkens vernietigd ● >2 miljard euro directe schade

Aviaire influenza (vogelpest)

Duizenden jaren oud Watervogels reservoir Gehouden pluimvee

vooral gevoelig voor H5 en H7

Aviaire influenza

2003 Eerste introductie in Nederland sinds >80 jaar Wereldwijd toenemende problemen met vooral H5 Verspreiding via wilde watervogels (trekvogels)

● In Azië besmetting over en weer ● In Europa vooral eenrichtingsverkeer

2014 en 2016 uitbraken met H5N8 Continue dreiging vanuit wilde fauna?

Afrikaanse varkenspest

Vermoedelijk eeuwen (millennia) oude ziekte Zo’n 100 jaar geleden in Afrika aangetoond Sinds 1960 ook niet meer weggeweest uit Europa!

● 1960-1995 Spanje Portugal + diverse uitbraken ● 1978-2017 Sardinië ● 2007-2017 Polen, Baltische staten, Moldavië,

Oekraïne, Wit-Rusland

ASF 1957, 1960

1960-1995

1977

1986 1985

1978-now

1978

1967 1969

1993

1976 1967

1964

Afrikaanse Varkenspest

Maart 1986, Zoetermeer, 94 slachtvarkens 18 dood, 43 ziek Oorzaak: voeren van keukenafval (swill)

Mogelijk relatie met uitbraak in België 1985 Tweede bedrijf besmet door mens-contact 15 bedrijven preventief geruimd (6600 varkens) Duur: 2 maanden

2007: Georgië 2014: EU 2016: Moldavië 2017: ● Slowakije? ● Hongarije? ● Roemenië?

Stand van zaken

Tuberculose en brucellose verdwenen uit Nederland

Runderpest wereldwijd uitgeroeid

Mond-en-klauwzeer en klassieke varkenspest verdwenen uit (vrijwel) geheel Europa

Afrikaanse varkenspest en Aviaire influenza nog zeer actueel!

Ruiming vogelpest

Toekomst

Klassieke dierziekten nog zeker geen verleden tijd Afrikaanse varkenspest en aviaire influenza actueler dan

ooit ● Nieuwe methoden voor oude ziektes? ● Meer, betere kennis noodzakelijk!

Daarnaast ook nieuwe dreigingen ● Voor Nederland onbekend, maar wel elders in de

wereld voorkomend ● Echt nieuwe, onbekende dierziekten

Nieuwe dreigingen, nieuwe uitdagingen...

Dank voor de aandacht