!!!!

Nieuwsbrief!#3,!jaargang!6,!29!juni!2011!!

De!kiezer!heeft!altijd!gelijk!(maar!krijgt!niet!altijd!zijn!zin)!!Mark%van%de%Velde%!Nick!Clegg,!de!Britse!vice1premier!en!leider!van!de!Liberal!Democrats,!heeft!het!niet!gemakkelijk!nadat! slechts! een! derde! van! de! Britse! kiezers! zijn! wens! tot! een! kiesstelselwijziging! bleek! te!steunen.! Na! de! verkiezingen! in! 2010,! die! geen! van! de! partijen! aan! een! absolute! meerderheid!hielp,!vormden!de!Liberal!Democrats!een!coalitie!met!de!Conservative!Party!van!David!Cameron.!Van!meet!af!aan!benadrukten!Clegg!en!Cameron!dat!een!coalitie!alleen!kan!ontstaan!door!geven!en!nemen!van!beide!partijen!–!een!wezenskenmerk!van!de!Nederlandse!politiek!maar!een!nieuw!fenomeen! in! Groot1Brittannië,! dat! gewend! is! aan! regeringen! die! steunen! op! de! absolute!parlementaire!meerderheid!van!één!enkele!partij.!!Gaandeweg! kreeg! de! liberale! achterban! steeds! beter! zicht! op! het! prijskaartje! van! de! liberaal1conservatieve!samenwerking.!Vooral!studenten!voelden!zich!verraden!toen!de!Liberal!Democrats!(LibDems)! instemden! met! de! verhoging! van! collegegelden,! ook! al! had! Clegg! in! de!verkiezingscampagne! bezworen! dat! hij! geen! verhoging! zou! accepteren.!Maar! Clegg! incasseerde!alle! tegenslagen! en! dramatische! opiniepeilingen! grootmoedig,! verwijzend! naar! het! nationale!belang!en!in!stille!hoop!dat!een!toezegging!van!de!Conservatieven!het!Britse!politieke!landschap!blijvend!kon!veranderen:!een!referendum!over!een!aanpassing!van!het!kiesstelsel.!!Het!bestaande!Britse!kiesstelsel!heeft!de!charme!van!de!eenvoud.!Het! land! is!opgedeeld! in!650!districten!die!elk!één!vertegenwoordiger!leveren!voor!het!Britse!Lagerhuis.!De!zetel!gaat!naar!de!kandidaat! die! het! grootste! aandeel! van! de! stemmen! wint;! een! absolute! meerderheid! van! de!stemmen! is!niet!nodig.!Dit! stelsel! staat!bekend!als! first&past&the&post! (FPTP),! een!merkwaardige!naam!eigenlijk!als!wordt!bedacht!dat!er!geen!post!is:!er!bestaat!geen!kiesdeler!of!welke!andere!eis!dan!ook!waaraan!voldaan!moet!worden.!!Voor!een!partij!wier!achterban!gelijkmatig!is!verdeeld!over!het!land,!zoals!die!van!de!LibDems,!is!FPTP!een!zeer!nadelig!stelsel.!Zij!genieten! landelijk!steun!van!ongeveer!een!vijfde!tot!een!kwart!van!de!kiezers,!maar!omdat!het!hun!ontbreekt!aan!echte!kiezersbolwerken!behalen!zij!doorgaans!slechts!een! fractie!van!het!aantal! zetels.!Zo!kon!het! in!2010!gebeuren!dat!de!Liberal!Democrats!met! 23! procent! van! de! stemmen! nog! geen! 9! procent! (57! zetels)! van! de! Lagerhuiszetels!veroverden,!terwijl!de!29!procent!stemmen!van!Labour!goed!waren!voor!afgerond!40!procent!van!de!zetels!(258).!

!Deze! wanverhouding! tussen! stemmen! en! zetels! was! en! is! een! steen! des! aanstoots! voor!voorstanders! van! evenredige! vertegenwoordiging.! De! parlementsleden! in! Westminster!vertegenwoordigen!bovendien!een!slinkende!groep!kiezers.!Het!gezamenlijke!kiezersaandeel!van!Labour!en!de!Conservatieven!daalde!van!bijna!90!procent!in!1950!gestaag!tot!65!procent!in!2010,!maar!in!het!zetelaandeel!is!dat!verlies!aan!steun!niet!terug!te!zien.1!Een!ander!veeg!teken!is!dat!een!afnemend!aantal!parlementsleden!de!helft!of!meer!van!de!kiezers!uit!zijn!district!achter!zich!heeft! staan.! In! 2005! en! 2010! haalde! slechts! een! op! de! drie! gekozen! kandidaten! een! absolute!meerderheid,! terwijl! het! in! 1951! maar! 6! procent! van! de! parlementsleden! aan! de! absolute!meerderheid!ontbrak.2!!!De!kwalen!die!het!Britse!stelsel!vandaag!de!dag!nog!immer!plagen,!kwamen!uitgebreid!ter!sprake!in!de!Nederlandse!discussie!die!uiteindelijk!leidde!tot!de!afschaffing!van!het!districtenstelsel!en!de!invoering! van!de!evenredige! vertegenwoordiging! in!1918.!De! liberaal! Tydeman!waarschuwde! in!1917!bijvoorbeeld!indringend!voor!de!funeste!invloed!die!een!districtenstelsel!met!gedoodverfde!winnaars! kon! hebben! op! de! politieke! betrokkenheid! van! de! kiezer! en! geloofde! dat! evenredige!vertegenwoordiging!tot!“nieuw!politiek!leven!in!sommige!delen!des!lands”!zou!leidden.3!Een!van!de!argumenten!van!de!tegenstanders!van!FPTP!is!dan!ook!dat!politici!die!zich!al!verzekerd!weten!van!de!steun!van!een!aanzienlijke!minderheid!(zogeheten!safe,seats)!geen!energie!meer!steken!in!het! overtuigen! van! zwevende! kiezers! of! andersdenkenden.! De! harde! kern! van! sommige!kiesdistricten!stuurt!immers!al!generaties!lang!een!politicus!van!dezelfde!partij!naar!Westminster,!zodat!er!voor!kandidaten!van!anderen!partijen!geen!eer!aan!de!campagne!te!behalen!valt.!!Uit!de!peilingen!voor!de!verkiezingen!in!2010!bleek!dat!er!een!reële!kans!bestond!dat!of!Labour!of!de! Conservatieven! aangewezen!waren! op! coalitiesteun! van! de! Liberal! Democrats.! Dat! bood! de!laatsten! een! uitgelezen!mogelijkheid! voor! eens! en! voor! altijd! af! te! rekenen!met! FPTP! dat! hun!decennia! lang! veroordeelde! tot! de! politieke! zijlijn.! Sinds! 1922! zijn! de! LibDems! voorstander! van!evenredige! vertegenwoordiging,! maar! tot! nu! toe! liepen! alle! studies! en! voorstellen! tot! een!kiesstelselwijziging! stuk! op! het! simpele! feit! dat! Labour! noch! de! Conservatieven! er! in! electoraal!opzicht!baat!bij!hadden.4!Niettemin!stelde!Labour! in!zijn! laatste!verkiezingsprogramma!voor!om!het!bestaande!stelsel!aan!te!vullen!met!de!Alternative!Vote!(AV).! In!plaats!van!één!kandidaat!te!kiezen,!mag!de!kiezer!bij!de!AV!de!kandidaten!nummeren! in!een!zelfgekozen!volgorde.!Als!geen!enkele! kandidaat! na! eerste! telling! op! vijftig! procent! van! de! stemmen! kan! rekenen,! wordt! de!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!1! Phil!McCarvill,!Devising,an,Electoral,System,for,the,21st,Century:,The,case,for,AMS,!mei!2010,!p.!4!(Institute!for!

Public!Policy!Research:!www.ippr.org).!2! Guy!Lodge!en!Glenn!Gottfried,!The,Right,Alternative?,Assessing,the,case,for,the,Alternative,Vote,!april!2011,!p.!8!

(Institute!for!Public!Policy!Research:!www.ippr.org).!3! Jasper!Loots,!‘Een!sprong!in!het!duister.!Over!de!invoering!van!de!evenredige!vertegenwoordiging!(1917)!en!de!

kritiek!op!haar!werking!in!de!jaren!twintig!en!dertig’,!in:!Anne!Bos,!Ron!de!Jong!en!Jasper!Loots,!Sprong,in,het,duister.,De,overgang,van,het,absolute,meerderheidsstelsel,naar,het,stelsel,van,evenredige,vertegenwoordiging,in,1918,!2005,!pp.!11157,!p.!25!(www.ru.nl/cpg).!

4! Zie!voor!een!kort!overzicht!van!gesneefde!plannen!voor!een!nieuw!Britse!kiesstelsel!Pippa!Norris,!‘The!Politics!of!Electoral!Reform!in!Britain’,!International,Political,Science,Review!16!(1),!1995,!pp.!65178.!

kandidaat!met! de!minste! stemmen! geëlimineerd! en!worden! de! op! hem!uitgebrachte! stemmen!volgens!de!tweede!voorkeur!van!de!kiezer!herverdeeld!onder!de!overgebleven!kandidaten,!net!zo!lang!tot!een!kandidaat!vijftig!procent!van!de!stemmen!heeft!verworven.!!Door!de!AV!telt!ook!de!voorkeur!mee!van!stemmers!wier!kandidaat!het!niet!heeft!gehaald!en!in!dat! opzicht! is! het! een! flinke! verbetering.!Maar! tussen! de! AV! en! de! door! de! Liberal! Democrats!gewenste!evenredige!vertegenwoordiging!gaapt!een!enorme!kloof.!Niet!voor!niets!noemde!Nick!Clegg! –! voordat! zijn! partij! in! zee! ging! met! de! Conservatieven! –! AV! een! “miserable! little!compromise”!uit!de!koker!van!de!Labour!Party.5!Die!woorden!kwamen!als!een!boemerang!bij!hem!terug! toen! bleek! dat! het! coalitieakkoord! tussen! zijn! partij! en! de! Conservatieven! (die! wilden!vasthouden! aan! het! bestaande! stelsel)! niet! meer! bood! dan! een! referendum! over! de! AV.! De!LibDems!waren!aldus!genoodzaakt!hun!volle!gewicht! te!gooien!achter!een!voorstel!waarover!ze!maar! matig! enthousiast! waren! en! dat! ze! op! zijn! best! beschouwden! als! een! eerste! stap! naar!evenredige!vertegenwoordiging.!In!de!referendumcampagne!draaide!het!uiteindelijk!alleen!om!de!voors! en! tegens! van! de! AV! als! zodanig! en! raakte! de! belangrijkere! vraag! welk! type! stelsel!(meerderheidsstelsel! of! evenredige! vertegenwoordiging)! de! Britten! op! den! duur! willen! buiten!beeld.6!!Het!is!niet!waarschijnlijk!dat!de!AV!het!Britse!stelsel!met!zijn!enkelvoudige!districten!had!kunnen!genezen!van!de!noodzaak!tot!strategisch!stemmen,!de!safe,seats,!en!de!ondervertegenwoordiging!van!politieke!minderheden.!Wel! laat!onderzoek! laat! zien!dat!de! zetelverdeling!met!de!AV!meer!zouden! lijken!op!de!stemverhoudingen! in!het! land,!ook!al!blijft!het!verschil! tussen!stemmen!en!zetels! aanzienlijk.7! Hoe! dan! ook,! de! Britten! verwierpen! in! het! referendum! op! 5! mei! met! een!overtuigende!tweederde!meerderheid!de!AV!ten!gunste!van!het!bestaande!stelsel.!Daarmee!is!het!onderwerp!kiesstelselhervorming!voor!onbepaalde!tijd!van!de!politieke!agenda!verdwenen,!zeker!als!de! LibDems!naar!verwachting! in!de!komende!verkiezingen!worden!afgestraft.!De!uitslag!van!het!referendum!maakt!het!voor!de!LibDems!lastig!vol!te!houden!dat!het!bestaande!systeem!voor!het!gros!van!de!kiezers!apert!oneerlijk!is,!want!kennelijk!ervaren!die!dat!niet!zo.8!!!Wie!het!principe!van!de!evenredige!vertegenwoordiging!aanhangt,! kan! zijn!hart!ophalen!bij!het!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!5, The,Independent,!22!april!2010.!6! De!tegenstanders!van!de!AV!beweerden!natuurlijk!dat!de!AV!alleen!maar!zou!leiden!tot!meer!strategisch!

stemmen,!minder!transparantie,!enzovoort.!Hun!argumenten!staan!op!de!site!van!No!to!AV!(www.no2av.org).!De!voorstanders!(vgl.!voetnoot!2)!waren!minder!goed!georganiseerd!en!stonden!voor!de!lastige!opgave!een!fictief!stelsel!te!verdedigen!voor!een!grotendeels!ongeïnteresseerd!publiek;!een!stelsel!bovendien!dat!met!uitzondering!van!Australië!vrijwel!nergens!wordt!gebruikt!voor!landelijke!verkiezingen.!

7! David!Sanders!e.a.,!‘Simulating!the!Effects!of!the!Alternative!Vote!in!the!2010!UK!General!Election’,!Parliamentary,Affairs!64!(1),!2011,!pp.!5123.!Labour!zou!248!zetels!hebben!gehaald,!de!Conservatieven!284!en!de!LibDems!89.!!

8! Met!“eerlijk”!wordt!meestal!bedoeld!dat!de!machtsverhoudingen!in!het!parlement!de!relatieve!kracht!van!de!politieke!partijen!in!het!land!weerspiegelt!(proportionaliteit),!maar!ook!de!vertaling!van!stemmen/zetels!in!macht!kan!eerlijk!of!oneerlijk!worden!gevonden!(denk!aan!de!in!Nederland!vaak!problematische!vertaling!van!verkiezingssuitslagen!naar!kabinetten).!Zie!voor!een!uitgebreide!bespreking!van!het!begrip!“eerlijkheid”!in!verband!met!verkiezingen:!Adrian!Blau,!‘Fairness!and!Electoral!Reform’,!The,British,Journal,of,Politics,and,International,Relations!6!(2),!2004,!pp.!1651181.!

Nederlandse! kiesstelsel,! dat! geen! kiesdrempel! en! geen! districten! kent.! De! evenredigheid! in!Nederland!kan!alleen!nog!worden!opgekrikt!door!het!totaal!aantal!Kamerzetels!te!vergroten.!Dat!wil!niet! zeggen!dat!er! in!ons! land!niets! te! klagen! is!over!het! kiesstelsel.! Een! ieder!die!wel!eens!bewust!heeft!gestemd!op!een!kandidaat!die!door!de!partij!laag!op!de!lijst!is!gezet,!is!gestuit!op!de!voorkeursdrempel! (25! procent! van! de! kiesdeler)! die! de! invloed! van! kiezers! op! de! personele!samenstelling!van!het!parlement!minimaliseert!en!de!safe,seats!warm!houdt!voor!kandidaten!die!door!de!partij!hoog!op!de!lijst!zijn!gezet.!!Uit! partijpolitiek! oogpunt! is! veel! voor! de! voorkeursdrempel! te! zeggen.! Partijen! hebben! een!buitenproportionele!invloed!op!de!persoonlijke!samenstelling!van!hun!Tweede!Kamerfractie,!wat!bevorderlijk!is!voor!de!fractiediscipline!en!eenheidsdenken.!Kritische!Kamerleden!kunnen!immers!worden!afgestraft!met!een!onverkiesbare!plaats!op!de!volgende!lijst.!Voor!de!buitenwacht!luidt!de!verdediging! echter! dat! de! voorkeursdrempel! dient! als! garantie! op! een! evenwichtige,! diverse!fractie!die!een!afspiegeling!van!de!maatschappij!vormt;!een!nogal!bevoogdende!houding!jegens!de!kiezer! die! kennelijk! geen! goed! zicht! heeft! op! de! kwaliteiten! van! de! kandidaten! en! eigenlijk!verondersteld! wordt! te! stemmen! op! een! kandidaat! met! overeenkomstige! niet1politieke!kenmerken! (geslacht,! etnische! achtergrond,! leeftijd,! provincie,! et! cetera).! Als! in! Den! Haag!werkelijk! alle! in! de!maatschappij! levende!meningen! gehoord!moeten! kunnen!worden! –! en! dat!diende!de! evenredige! vertegenwoordiging! toch! te!bewerkstelligen!–!dan! kan! voorkeursdrempel!uit!de!Kieswet.!!Mark!van!de!Velde!!