Literatuuronderzoek over de relatie tussen kenmerken uit de Romantiek en het land art werk van de eerste helft van het oeuvre van Richard Long

Literatuuronderzoek over de relatie tussen kenmerken uit de Romantiek en het land art werk van de eerste helft van het oeuvre van Richard Long.

SachaDufils

Onderzoeksbegeleider:MelvinCroneDatum:28mei2017Opleiding:DocentBeeldendeVormingDeeltijdVerkort

3

Inhoudsopgave

1. Inleiding1.1 Aanleidingonderzoek……………………………………………………………………………………………………………41.2 Beschrijvingonderwerp…………………………………………………………………………………………………………41.3 Doelenrelevantie………………………………………………………………………………………………………………...41.4 Vraagstelling………………………………………………………………………………………………………………………….51.5 Definities……………………………………………………………………………………………………………………………….51.6 Leeswijzer……………………………………………………………………………………………………………………………..51.7 Verantwoordingliteratuuronderzoek……………………………………………………………………………………51.8 Zoeklocaties………………………………………………………………………………………………………………………….61.9 Zoekhulpmiddelen………………………………………………………………………………………………………………..6

2. Onderzoeksvragen

2.1 EenbeschrijvingvankenmerkenvandeRomantiekuitdekunst-encultuurhistorischehandboeken,uitgegevenindelaatstetwintigjaar…………………………………………………………………7

2.2 EenbeschrijvingvanvijflandartsleutelwerkenuitdeeerstehelftvanhetoeuvrevanRichardLong……………………………………………………………………………………………………………………………………..10

2.3 EenbeschrijvingvandematewaarinderomantischekenmerkenteherkennenzijninhetoeuvrevanRichardLong………………………………………………………………………………………………………16

3. Conclusieenkritischereflectie

3.1 Conclusie…………………………………………………………………………………………………………………………….213.2 Kritischereflectie………………………………………………………………………………………………………………..22

4. Bronnen4.1 Literatuurlijst………………………………………………………………………………………………………………………23

4

1.Inleiding

1.1AanleidingonderzoekAanheteindevandeachttiendeeeuwnamhetmentaleenspiritueleleveninEuropaenNoord-Amerikaeenhistorischeennietterugtedraaienveranderingaan(Vaughan,1994).DeperiodedieeindachttiendeeeuwontstondenhalverwegedenegentiendeeeuwopzijneindeliepwordtdeRomantiekgenoemd.Ondanksdevaagheidvandeterm‘romantiek’isdezeonmisbaargewordeninonzehuidigetaalWolf(2010).“Welevennogsteedsineenromantischtijdperkenhetluktonsnietomonsdaaraanteontworstelen”,schrijftDoorman(2008).Ongeveereenjaargeledenlasikhetboek‘DeRomantischeOrde’vanDoorman(2008)enhetideedatwijnogsteedsineenromantischtijdperkleven,heeftmenietlosgelaten.Volgensderomantischekunstenaarsenfilosofenbiedtalleeneenesthetiseringvanhetlevenuitzichtopeenharmonieusbestaan.Daarbijgaatditromantischeenthousiasmesamenmeteentragischbesefvandeuiteindelijkeonvervulbaarheidvanhetverlangennaareenheid.Deromantieklooptdaarmeevooruitopdepostmodernetwijfelenironiemetbetrekkingtotdemaakbaarheidvanharmonie(DeMul,2007).IndeschilderkunstwordtdeRomantiekgekenmerktdooridyllischeafbeeldingenvanwandelendeboerenengrazendekoeieninzonovergotenlandschap,ofwoestenatuurscenesmetstormwindenwaarinmensenkleinzijnafgebeeld(Kennepohl,2014).

1.2BeschrijvingonderwerpDehelewereldkaneenstudiozijnvoordelandartkunstenaar.Eenwoestijn,strand,veld,eenstukverlatengrondkaneenstudioworden.Hetlandschapzelfiscruciaalinlandart.Allesinhetlandschap,elkdetail,detexturen,kleurenenvormenzijnallemaalelementenwaarlandartkunstenaarsmeewerkenalszijhunkunstmaken(Malpas,2005).Wekunnenlandartbinnenderomantischetraditievanhetnoordenbeschouwen.LandartgreepvolgensRobertRosenblum(Ruhrbergetal.,2013)terugophetwerkvankunstenaarsalsFriedrichenTurner.InhetwerkvanConstableroepenritueleplekkenuitdeprehistoriedehuiveringvaneenkosmischeoerkrachtop.Ooklandschapskunstenaarsherinnerenonsaanzulkeindrukwekkendelandschappen(Ruhrberget.al.,2013).Denatuurneemteengrootseplekinzowellandart,eenkunststromingdieontstondindejarenzestig,alsindekunstvandeRomantiek.RichardLongwaséénvandepioniersvandelandartstroming.Longwordtsomsgenoemdalseen‘romantisch’beeldhouwer.Landschapskunstenaarslijkenvanuitdeliteratuurveelgemeentehebbenmetromantischekunstenaars(Malpas,2005).NetalsbijderomanticispeeltderelatietussendemensendenatuurbijvoorbeeldeenbelangrijkerolinhetwerkvanRichardLong.InditonderzoekwordtonderzochtofdekenmerkenuitdeRomantiekenhetlandartwerkvanRichardLongdaadwerkelijkmetelkaarinverbindingstaan.

1.3DoelenrelevantieDoorman(2008)heeftmetzijnboekeenbewustwordingaangewakkerdvooreenrelatietussendeRomantiekendehedendaagsecultuur.EchterontbreekteendirecterelatietussendeRomantiekenhedendaagsekunst.Inditonderzoekwordtdaardieperingegaan.Alsleerlingenzichmeerbewustwordenvanhedendaagseenkunsthistorischeverbanden,zalermeeraansluitingzijnbijhuneigenleefwereld.Naarmijnervaringwordtzekerindeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijskunst-en

5

cultuurtheorievaakintijdsperiodenofstromingenbehandeld.Inhetexamenprogrammakunst(algemeen)havo/vwowordenervaardighedenvandeeindexamenleerlingverwachtzoalshetkunnenleggenvanverbandenvandeopgedanekennis(CollegevoorToetsenenExamens,2017).Ditonderzoekzaleenuitkomstkunnenbiedenofhetleggenvanhedendaagseenkunsthistorischeverbandenzinvolkunnenzijn.Hetonderzoekzalbovendienvoormijzelfenvooranderevakdocenteneenverdiepingzijnvankunstencultuurhistorischeverbanden.

1.4VraagstellingDehoofdvraagluidtalsvolgt:HoeromantischishetlandartwerkuitdeeerstehelftvanhetoeuvrevanRichardLong?Deelvragen:

1. WelkekenmerkenvandeRomantiekzijnerbeschrevenindekunst-encultuurhistorischehandboeken,uitgegevenindelaatstetwintigjaar?

2. WatzijndevijflandartsleutelwerkenuitdeeerstehelftvanhetoeuvrevanRichardLong?3. InwelkematezijnderomantischekenmerkenteherkenneninhetoeuvrevanRichardLong?

1.5DefinitiesInditonderzoekverwijstdetermRomantieknaardeperiodetussen1790en1850.DitisdetijdsperiodedieruimgenomengezienwordtalsdehistorischeRomantiek.DeRomantiekdieontstaataanheteindevandeachttiendeeeuwenvoornamelijkindeeerstehelftvandenegentiendeeeuwzichtbaarwordt,iseensamengaanvantijdsgeestenartistiekeproductie(Haesebrouck,2011).LandArtwordtinditonderzoekgedefinieerdalskunstdiedirectinhetlandschapgemaaktwordt,hetvormenvanhetlandschaptoteenkunstwerkofhetmakenvanstructurendoorgebruikvannatuurlijkematerialen.Landschapskunstenaarsmakenooklandschapskunstingaleriesofmuseadoormateriaaluithetlandschaptegebruikenofeeninstallatieofsculptuurtemaken(Tate,z.d.).InditonderzoekwordtermetdeNederlandseterm‘landschapskunst’ooknaarlandartverwezen.

1.6LeeswijzerInhoofdstuk2.1wordenerkenmerkenvandeRomantiekbeschrevenuitdekunst–encultuurhistorischehandboekenuitgegevenindelaatstetwintigjaar.Vervolgenswordenerinhoofdstuk2.2vijfsleutelwerkenuithetlandartwerkvandeeerstehelftvanhetoeuvrevanRichardLongbeschreven.Inhoofdstuk2.3wordterbeschreveninwelkematederomantischekenmerkenuithoofdstuk2.1inverbandkunnenwordengebrachtmethetlandartwerkvanRichardLongdatbeschrevenisinhoofdstuk2.2.DeconclusiebestaatuiteenomschrijvingvandegevondenverschillenenovereenkomstentussendekenmerkenuitdeRomantiekenhetlandartwerkvanRichardLong.Indekritischereflectiewordtgereflecteerdopdegebruiktetheorie,onderzoeksopzet,planning,leeropbrengstenenresultaten.

1.7VerantwoordingliteratuuronderzoekDitonderzoekiseenkwalitatiefliteratuuronderzoek.DewerkenvanLongindenabijeomgevingdekkenniethetoeuvrevanLongenzijnzodanigbeperktaanwezigdaterinhetveldnietonderzocht

6

kanwordennaarderelatietussendeRomantiekenhetlandartwerkvanLong.DekeuzevooreenliteratuuronderzoekisgebaseerdophetfeitdatereenruimehoeveelheidliteratuuristevindenoverdeRomantiekenhetwerkvanRichardLong.ErisnoggeenspecifiekonderzoekgedaannaarderelatietussenRomantiekenLong.Inditonderzoekwordtdebestaandeliteratuurgeanalyseerd,zodatdehoofdvraagkanwordenbeantwoord.AllereerstwordtindeliteratuuronderzochtwelkekenmerkenvandeRomantiekerzijnbeschreven.Deliteratuurwaardezekenmerkenuitwordengehaaldwordtbeperkttothandboekenuitgegevenindelaatstetwintigjaar.TegelijkertijdzalerinliteratuurenprimairebronnengezochtwordennaarbeschrijvingenentoelichtingenophetwerkvanRichardLong.Dezebeschrijvingenentoelichtingenvormeneenleidraadomdegevondenkenmerkenuitdeliterairehandboekenteselecteren.HiernawordternaarsleutelwerkengezochtuithetoeuvrevanRichardLong.OmhetonderzoekuitvoerbaartemakenbinnendetijdsperiodediehiervoorstaatwordterbeperkttothetlandartwerkuitdeeerstehelftvanhetoeuvrevanLong.OpbasisvandekenmerkenvandeRomantiekwordenerverbandengezochtmetdebeschrevenliteratuuroverhetlandartwerkvanRichardLong.NaastdebeschrijvingenvanuitdeliteratuuroverhetwerkvanRichardLong,zullenerookprimairebronnenwordengebruiktomteonderzoekenwatdeintentiesvanRichardLongzijnomzijnwerktemaken.Hiervoorwordtopzoekgegaannaar(video)interviews.Debeeldbronneninditonderzoekzijnillustratiefenvoordeanalysewordtverwezennaardeliteratuur.DeconclusiezalbestaanuiteenbeschrijvingvandegevondenovereenkomstentussendekenmerkenuitdeRomantiekenhetlandartwerkvandeeerstehelftvanhetoeuvreRichardLong.

1.8ZoeklocatiesDezoeklocatiesdievoorditonderzoekwordengebruiktzijndeCentraleBibliotheekDenHaag,KoninklijkeBibliotheekDenHaag,RKD-NederlandsInstituutvoorKunstgeschiedenis,OpenbareBibliotheekAmsterdam,bibliotheekBreitnerAcademie,Narcis,JSTOR,Google(Scholar),YouTubeenliteratuuraangeschaftviaAmazon.co.uk.

1.9ZoekhulpmiddelenVoorhetzoekennaarrelevanteliteratuurzalomtebeginnenwordengezochtoptrefwoordenzoals:Romantiek,Romanticism,handboekenRomantiek,handbookRomanticism,kunstgeschiedenis,cultuurgeschiedenis,arthistory,RichardLong,landArt,mostimportantworksRichardLong,keyworksRichardLong,exhibitionsRichardLong,kunsttwintigsteeeuw,interviewRichardLong.Daarnazalgebruikgemaaktwordenvandesneeuwbalmethode.Naastliteratuurwordterinditonderzoekookgebruikgemaaktvanprimairebronnenzoalskrantenartikelenenvideo’s,omdatditdevoornaamstebronnenzijnwaarininterviewsmetRichardlongzijnverwerkt.

7

2.Onderzoeksvragen2.1EenbeschrijvingvankenmerkenvandeRomantiekuitdekunst-encultuurhistorischehandboeken,uitgegevenindelaatstetwintigjaarDeperiodetussen1790en1850isdetijdsperiodedieruimgenomengezienwordtalsdehistorischeRomantiek.DeRomantiekdieontstaataanheteindevandeachttiendeeeuwenvoornamelijkindeeerstehelftvandenegentiendeeeuwzichtbaarwordt,iseensamengaanvantijdsgeestenartistiekeproductie(Haesebrouck,2011).DeliteraireSturmundDrangbewegingstondindelatejaren1760aanhetbeginvandeRomantiek.Dezebewegingbestonduiteenaantaluitgesprokenindividuelekunstenaarsdieeengemeenschappelijkkenmerkdeelden,hunafkeervoorhetgeloofindemaakbaarheid.KunstenaarsuitdeSturmundDrangbewegingnamenalleenhunpersoonlijkgewetenalsmaatstaf.Kunstmoestoorspronkelijk,origineelenindividueelzijn.Dekunstenaarwasmetanderewoordeneen‘genie’(Haesebrouck,2011).DituitgesprokenindividualismestaatlatercentraalindeRomantiek.Deromanticistreefdenernaaromalleenaanhuneigengevoelens,overtuigingen,hoopenvreesuitdrukkingtegeveninalhunoneindigevormenenschakeringen(Honour&Fleming,2013,p.648).DeRomantischebenaderingslootdeontwikkelingvanéénenkelestijluit.Omervaringenconcreettemaken,heeftderomantischekunstenaarweleenstijlnodig.Omdathijinopstandisgekomentegenhettraditioneleenalgemeenaanvaardekanditnietdestijlvanzijntijdzijn.Deromantischekunstenaarzochteenfaseuithetverledenwaarmeehijzichintuïtiefverwantvoelde.IndeRomantiekherleeftdusnietéénbepaaldestijl,maareenpotentieelonbeperktaantalstijlen(Janson,2001).JohnCostablezeidatschilderkunstvoorhem‘alleeneenanderwoordvoorgevoel’wasenCasparDavidFriedrichdatdeenigewetvoordekunstenaarzijneigengevoelenswaren(Honour&Fleming,2013).Kunstenaarsvoeldenzichvrijhunpersoonlijkevisioenenoppapiertezetten,wattotdietijdalleendichtershaddengedaan(Gombrich,2009).Deplaatsdiehetindividualismeinneemtblijktbijvoorbeelduithetbelangvandeschets,demeestspontanekunstvorm,dieopdemeestdirectewijzehetindividuelehandschriftvandekunstenaarlaatzien.Maareenzeerbeheerste,uiterstgedetailleerde,preciezetekeningkonookuitdrukkinggevenaandehypergevoeligereactievandekunstenaaropdeprachtenverfijningvannatuurlijkevormen(Honour&Fleming,2013).DoorditsoorttegenstellingenisergeenspecifiekestijltoetekennenaandeRomantiek.DeRomantiekwasmeereenvisiedaneenstijl.OmdemensvisievandeRomantiektebegrijpenkunnenwehetbesteteruggrijpennaarRousseauspleidooivooreennatuurlijkemens.Rousseausteltdatdemensderuimtemoetkrijgenomzijngevoelensteuitenenzichzelfmoetkunnenzijn.Rousseauvormdemetzijndenkendebasisvandetypischromantischevisieopdemenselijkenatuur:hetromantischeindividumoetzichzelfongebondenkunnenontplooien(Haesebrouck,2011).Dekrachtvandeimaginatie,ofweldeverbeeldingiseenkernpuntindeRomantiek.Deromanticihaddendeneigingomdeverbeeldingalseenoverwinningtezienvanhetinstinctieveophetredeneren.DitwaseenreactieopdeneoclassicistischeofVerlichtendeovertuigingdatjedewereldmoetkennendoorempirisme,ofwelkennisdievoortkomtuitervaring(Chaplin&Faflak,2011).Deromantischekunstenaarprobeertdebestaandewereldtedoorgrondenenvervolgenseenhelenieuwewereldtescheppendoordekrachtvandeverbeelding.Hijlaatnietalleendedingenbuiten

8

hemopzichinwerken,maarzijnhogeregeestisactiefwerkzaam.IntegenstellingtothetVerlichtendedenken,gebruikthijnietalleendezintuigenofderatio,maardeverbeelding.Deverbeeldingiseenkwaliteitvanuitzonderlijkewaardeenisdeschakeltussenhettastbareenontastbare.Deromantischekunstenaarwordtmeestalgezienalsmannelijk.Hijheefteenverontwikkeldesubjectiviteitenzijnwerkrepresenteertdeeenzameprestatievaneenindividudiezichzelfenzijnplekindewereldbegrijpt.Zo’nmannelijkgevoelvansubjectiviteitishetduidelijkstzichtbaarinhetverlangenvanderomantischekunstenaarnaarhetbeheersenenoverwinnen,inhetbijzonderindeontmoetingmetdenatuur.DemeestbaanbrekendestudiesoverdeRomantiekzijngebaseerdophetwerkvanmannelijkekunstenaarsuitdieperiode(Chaplin&Faflak,2011).Dithoeweldekunstenaar,het‘genie’,eenaantaleigenschappendienttebezittendietraditioneelalsvrouwelijkwordengezienzoalsgevoeligheidenemotionaliteit.Hetuitenvansterkeemotiesdoorvrouwelijkekunstenaarsgoldalstypischvoorhetvrouwelijkeemotioneletemperament,terwijlditbijeenmanalsuitingvanzijn‘genie’werdgezien.Eencentraalkenmerkvanderomantischeconceptualiseringvandekindertijdwashetgevoelvanzuiverheid,onschuldenauthenticiteit(Chaplin&Faflak,2011).HetbegripdatdekindertijdeenaparteontwikkelingsfaseisinhetlevenvaneenindividuwerdindeRomantiekmeergerealiseerd.Hetkindwasnietmeereenkleinvolwasseneofeenbezitvandefamilie.Rousseauwasinvloedrijkinhetvoorstellenvannieuwemanierenvanonderwijsgevenaankindereneninhetontwikkelenvanhetideedatdekinderjareneentijdvannatuurlijkeonschuldis.Romantischekunstenaarslijkendekinderwereldoptevattenalseenparadijselijkestaat(Tempel,2006).Dezeidealiseringvanhetkindgaatookgepaardmetnostalgievoorhetverliezenvandeonschuldenpuurheid.Representatiesvandekindertijdstaanookinverbandmetderomantischeangstenvanhetverliezenvande‘cultureleonschuld’indecontextvandegroeiendeurbanisatieenindustrialisatie(Chaplin&Faflak,2011).Inheteindvandeachttiendeeeuwenbeginnegentiendeeeuwnamdeurbanisatieendeindustrialisatieinbehoorlijkematetoe.Ditbeïnvloeddeookhetaanzichtvanhetlandschap.Romantischekunstenaarsreageerdenopdiversemanierenopdezeveranderingvanhetlandelijkeenstedelijkelandschap.Vaakwerddeoverbevolktestadtegenoverdeechteschoonheidvandenatuurgezet.Delandschappendienogonaangetastwarendoordeindustrialisatiewerdeneenheiligetoevluchtvoorderomantici(Chaplin&Faflak,2011).ErwareneenaantalesthetischetheorieëndiedeachttiendeeeuwdomineerdeendeRomantiekhebbenbeïnvloed.Deeersteisdetheorievanhetsublieme.Hetsubliemeindenatuurkanomschrevenwordenalseenervaringdievoortkomtuitontzagenverwonderingvoorindrukwekkendeobjectenenlandschappen(Chaplin&Faflak,2011).Deervaringvanhetsubliemeindenatuurwordtopgewektdoorangstenontzagvooreengrootsheiddieniettebevattenis(Haesebrouck,2011).Hetsubliemewordtinderomantiekgekoppeldaandeonbevattelijkegrootsheidvandenatuurzoalsbergen,stormen,zeeën,vulkanen.Dereactiehieropbestaatnietalleenuitintensevervoering,maarbevattegelijkertijdeengevoelvantranscendentievanhetfysieke.Eengevoeldatjeuithetlandschaptreedtenuitdezetastbarewereldwordtopgetild.DenatuurstaatsymboolofiszelfseenvervangervanGod(Chaplin&Faflak,2011).Veleromantischeschildershebbengeprobeerdhetsubliemeinhunschilderijentevatten.Deromanticusiseen

9

wandelaarenlooptnietdooreenbosomhouttesprokkelenofbessenteplukken,maarzoektnaargeestelijkerustenhelingindenatuur.Eenromanticusheeftdeveronderstellingdatachterdewerkelijkheidvanhetaardse,dagelijksebestaaneenhogerewaarheidschuilt.Hoenatuurlijkerdeomgevingenheteigenleven,hoedichtermenbijdehogerewaarheidkomt.Daaromhaddenderomanticieenvoorkeurvooruitgesprokennatuurlijkeenonaangetasteomgevingen(Haesebrouck,2011).Deromantischekunstenaarwilontsnappenaandeverstikkendealledaagsewerkelijkheidenzoektzijntoevluchtindenatuur,inhetverledenofinverreoorden.Ofwelderomanticusiseenescapist.TochiserookeenanderetheoriewaardeRomantiekveelaantedankenheeft,detheorievanhetpittoreske.Indeesthetischetheorievanhetpittoreskelagveelnadrukopdeaangenameeigenschappenvanbepaaldetypelandschappen.Metnamelandschappendiegekenmerktzijndoorruigheidofinteressantekwaliteitenhebben,nietvlakofsaaizijn,maarookweernietzoruwzodatzesubliemeterreurveroorzaken,wareninteressantvoorkunstenaars.Dezetheoriemoedigdehetreizennadrukkelijkaanmethetdoelomhetlandschaptewaarderen.Hetbenadrukthetbelangvandeschilderkunstomdeschoonheidvanhetlandschapvastteleggen(Chaplin&Faflak,2011).Delandschapsschilderkunsthadveelvoordeelvandenieuwevrijheidvandekunstenaarindekeuzevanzijnonderwerp.TotdeperiodevandeRomantiekwaslandschapsschilderkunstvrijonbelangrijk.Vooralschildersdie,omgeldteverdienen,schilderijenmaaktenvanbuitenhuizen,parkenoflandschappenwerdennietserieusgenomen.Maardoordeveranderenderomantischegeestbeschouwdenkunstenaarshetalshunlevensdoelomditsoortschilderkunstweertotnieuwewaardigheidteverheffen(Gombrich,2009).Deromantiekwasookeenpolitiekproject.Erontstondeengroeiendgevoelvoornationalismeendituittezichineennadrukkelijkefascinatievoorheteigenverleden.Romantischeschildershieldenerbijvoorbeeldergvanomruïnesteschilderen.Dezewarennietlangereenhoopoudestenen,maardezestenenverwijzennaardegeschiedenis(Haesebrouck,2011).Ruïnesgevengelegenheidtotreflectie.Vervalvangoedgefundeerde,stenenbouwwerkenplaatsthetmenselijklevenineenanderlicht.Ruïnesstaanvoorgebouwendieooiteenbelangrijkefunctiehaddenindenationalegeschiedenis.Doorhetopkomendenationalismewerdenruïnesafgebeeldalseenicoonvandegrootsheidvanhetvaderland.Behalvenationalegevoelensendeschoonheidvanverval,kaneenruïneookdestrijdtussencultuurennatuurverbeelden.Deruïnestaatvooreenglorierijkverleden,maarheeftookgeenfunctiemeerenzaldoordenatuurweerwordenopgeslokt.Cultuurisooituitdenatuurontstaan,maarisernooitvanlosgekomen(Tempel,2006).

10

2.2EenbeschrijvingvanvijflandartsleutelwerkenuitdeeerstehelftvanhetoeuvrevanRichardLongHetoeuvrevanRichardLongiszeeromvangrijk.Longmaakteindeafgelopenvijftigjaarhonderdenwerkenenisnogsteedsactief.IndebeschikbareliteratuuroverLong’swerkwordenermaarschaarsindividuelewerkenbesproken,erwordtveelalinalgemenetermengesprokenoverzijnwerk.Omdedeelvraag“WatzijndevijflandartsleutelwerkenuitdeeerstehelftvanhetoeuvrevanRichardLong?”tekunnenbeantwoordeniserindeliteratuurgezochtnaarwelkewerkennuessentieelzijngeweestvoordeontwikkelingvanLong’swerkvanuitartistiekoogpunt.DoordathetoeuvrevanLongzoomvangrijkishebikmijbeperkttotdeeerstehelftvanzijnkunstenaarschap.Indithoofdstukwordenvijfsleutelwerkenbeschrevendiedeessentievanzijnwerkzoveelmogelijkomvatten.Dezesleutelwerkenhebbeneenaanzetgevormdtotnieuweartistiekeontwikkelingenwatbetreftwerkgebiedenvorm-enmateriaalgebruik.DezesleutelwerkenomvattenzoveelmogelijkdeessentiëleartistiekeontwikkelingendieRichardLongindeeerstehelftvanzijnnogsteedsvoortzettendeoeuvreheeftgemaakt.RichardLongisgeenkunstenaardieineenstudiowerkt.Alzijnbekendstewerkenzijngemaaktophetplattelandofinmuseaengalerieën.Longkiestervooromaltijdmetdenatuurenhetlandschaptewerken,omdatdithemhetgrootstepleziereninspiratiegeeft(Seymour,Moorhouse,HookerenLong,2002).Voorhemkankunsteenvoetstapzijn,eensteen,eenplattegrond,eentekst,eensculptuurofeenfoto.VoorLonggaathetomdekennisnemingvanzijnacties,inwelkevormdanook.Hetgaatomdeessentievanzijnpersoonlijkeervaringennietomderepresentatieervan.Indejarenzestigwarendestromingenperformancekunst,conceptuelekunst,minimalisme,ArtePoveraenlandartaanhetontstaan.RichardLongwaseenpionierdiealdezestromingeninzijnwerkcombineerde(Smallenburg,2015).Nu,vijftigjaarlater,zienweinzijngeheleoeuvredatdeuitingsvormvanzijnwerkverschilt.HetbasismateriaalwaarLongmeewerktisaltijddenatuurofhetlandschap.ZijnwerkisgebaseerdopwandelingendiehijmaaktdoorEuropa,Azië,deVerenigdeStatenendeuiteindenvandewereld(Brenson,1986).Longwordtdaaromveelalbeschrevenalslandschapskunstenaar.Echterzijnde‘tekst’-en‘kaart’werkendiehijmaaktzeerconceptueeltenoemen.Landartwaseenstromingindejarenzestigwaarinkunstenaarshunstudio’sverlietenvoordewoestijnenenbergeninWest-Amerika.Zegebruiktengrofgereedschapomtekensachtertelaten.Hetresultaatwaseenenormeuitbreidingvandekunst,waarinlandschap,aardformaties,dehorizon,hetweerenerosiereëlematerialenwerden(Ruhrberget.Al.,2013).LandartisvolgensTate(z.d.)kunstdiedirectinhetlandschapgemaaktwordt,hetvormenvanhetlandschaptoteenkunstwerkofhetmakenvanstructurendoorgebruikvannatuurlijkematerialen.Landschapskunstenaarsmakenooklandschapskunstingaleriesofmuseadoormateriaaluithetlandschaptegebruikenofeeninstallatieofsculptuurtemaken(Tate,z.d.).LonggeeftineeninterviewvanMCAAustralia(2014)zelfaandatlandarteenAmerikaansfenomeenis.Longzegtinditinterviewdatzijnwerkmeergaatomhet‘zijn’indewerelddanomgrootsesculpturentemakenmetgrovegereedschappenzoalsgraafmachines.Heteerstesleutelwerkis‘ALineMadebyWalking’uit1967(Afbeelding1).Ditwerkiseenkunsthistorischeklassiekerdieinveleboekenencatalogiisgereproduceerd.HetwerkbetekendedegrotedoorbraakvoorRichardLong.RichardLongwaseentweeëntwintigjarigekunstacademie

11

studentenbeslootomdeochtendeensnietinzijnatelierdoortebrengen,maareropuittetrekken.HijpaktedetreinrichtingSurreyenbleefnetzolangzittentotdebebouwingoverginginplatteland.Hierstaptehijuitenbegontewandelen.Hetwerk‘ALineMadebyWalking’bestonduithetwandelenoverdezelfdelijnopeengraslandschapnetzolangtotereenrechtpaadjevanplatgetraptgraswasuitgesleten.Eenpaddatnergenstoeleiddeendatstoptebijeendonkerbosjeaandehorizon(Smallenburg,2015).Longlegdedezeveranderinginhetlandschapvastmeteenfoto.WandelenspeeltinallewerkenvanLongeengroterol.HijbewandeldedeHimalaya,hetAndesgebergteenCairngormsinSchotlandurenlang,dagenlangensomszelfswekenlang(Waters,2015).

RichardLonghadzijneersteeigenexpositiein1968bijgalerieKonradFischerteDüsseldorf.VanafhetbeginwerkteLongzowelindebuitenruimtealsbinnen.In1967haaldehijeenbuitenwerknaarbinnen.LongvervoerdeeencirkelvanstokjesdiehijinhetnoordenvanEngelandhadgemaaktnaareenbinnenruimteinStMartin’s.MaarvoorzijnexpositiebijgalerieKonradFischerwerdhijgeconfronteerdmethetexposerenineengalerie,eenplekwaarhetdraaitomdepresentatievankunstwerken.DezeconfrontatieisessentieelgeweestvoorhetmakenLong’ssculpturen.HierontdekteLonghoehijgebruikkonmakenvandebinnenruimteennietalleeneenbuitenwerknaarbinnenhaalde.Degalerieruimtewasneutraal,hadeengrijzevloer,wittemurenenkunstmatiglicht.Inzo’nomgevinghadLongnieteerdergewerktenhijbesloothiergebruikvantemaken.HijgingnaarDüsseldorfmeteenhoopstokjesdiehijvandebomenlangsderivierAvonhadgeknipt.Dezelegdehijinrechtelijnenopdevloervandegalerie.Destokjeskwamenlichtjesbijelkaarinheteinde

12

vanderuimte,watvooreensoortvisuelehorizonzorgdevoordekijkerdieervoorstond.Eenlageafsluitendemuurmaaktehetonmogelijkomderuimtetebetreden.Doordatdegalerievloergeengelijkerechthoekwas,eindigdesommigelijnenvanstokjeseerder.Devloervandegaleriezouopdiemaniergezienkunnenwordenalseenuitsnedevaneenveldmetgelijkmatigelijnenvanstokjes.Hetwerk,betiteldmet‘Untitled’(Afbeelding2)leekdusalsofzijnalgemenevormwerdgeregeerddoordevormvandegalerie(Fuchs,1986).Maaralszijnsculptuureenuitsnedevanietslijkttezijn,ontstaatdevraagwaarvandezeuitsnedeis.Hetenigeaannemelijkeantwoordisvaneenwandeling.DestokjesvoordeexpositieingalerieKonradFischerkwamenuitBristol,degeboorteplaatsvanLong.Hetmateriaalwerdvervoerd,maardesculptuurzelfniet.DezewerddoorLongterplaatsegeconstrueerdinDüsseldorfdoorzichtelatenleidenenzichaantepassenaanderuimtevandegalerie.ErmoetvoordekunstenaarhaastweleenrelatietussenhetmateriaalendegalerieruimtezijngeweestvolgensFuchs(1986).

DezeexpositieinDüsseldorfwasbelangrijkvoorhetwerkvanLong,omdathijbepaaldebeginselenontdektevanhoekunstineenbinnenruimtewordtgemaakt.HetlietdemogelijkheidziendatLongkunstindebinnenruimtekanmakenzonderde‘lichtheid’teverliezendiehijbelangrijkvindtinzijnwerk.Zijnwerkmoeteenzekergemakhebbenendecomplexiteitvanhetwerkmoetniettechnischoffysiek,maarmentaalzijn.Delijnenvandestokkenvanhetwerk‘Untitled’in1968rakendevloerheelzachtjesaan,zonderzichoptedringen.Hetwerkverstoortderuimtenauwelijks,netalsde‘LineMadebyWalking’amperhetgrasverstoort.Geenvandezewerkenlijkenderuimtetebeheersenendoorhunfragielefysiekestaatisditooknietdebedoeling.Desculptuuris,vooreensculptuur,totaalnietmonumentaal.Maarhetbeeldiskrachtenonvergetelijk.Ditwerk‘Untitled’wasnetzo’nfundamentelefactorvoordevormingenuitbreidingvanLong’skunstalszijnwerk‘LineMadebyWalking’(Fuchs,1986).

13

IndejarenzeventigbreiddeLongzijnprocesvanhetmakenvantijdelijkeveranderingeninhetlandschapuit.Hijverzameldematerialendiehijvondindeomgevingengebruiktedezematerialenomersculptureninhetlandschapvantemaken.Indejarendievolgdenontwikkeldendesporeninhetlandschapvanrechtelijneninvierkantelijnen,gebogenlijnen,cirkels,spiralen,dribbelenenkrassen.Elkmogelijkmiddelomindenatuursculpturentemakenmetwatervoorhandenismetbehulpvaneenvoudigehandelingendiedekunstenaarkandoenmetzijnhandenofvoeten,isinhetoeuvrevanLongterugtezien.Hetresultaatvandezeactieszijnvastgelegdopeenfoto.LongbreiddeindejarenzeventigzijnwandelgebiedvanzijnthuislandEngelanduitnaarandereonherbergzamegebieden(Smallenburg,2015).EenvandeeerstewerkendieLongvervanhuis,ineenfysiekzeeruitdagendeomgevingmaaktewas‘Alineindehimalayas’uit1975(Afbeelding3).HetiseenzwartwitfotodieresulteerdeuiteenwandelingdieLongmaakteinhetNepaleseHimalayagebergte.Defotolaateenruigrotsachtiglandschapzienmetsneeuwbedektebergpieken.Eenhardenkaallandschapdattypischisvoorplaatsenvanhogehoogte.Deluchtisdiepenhelderblauw.Eensmalle,rechtelijnbestaandeuitwittestenenbegintopdevoorgrondenverdwijntindechaotischetextuurvandedonkereberg.Delijnisinhetmiddenvandefotogeplaatstendelijnbegintmeteenkleinblokijs.Defotowordtopdezemanierdramatischgehalveerd.Hetismoeilijkomdeschaalvandestenenenrotsachtigebergentebeoordelen,doordatergeenmenselijkeofdierlijkeaanwezigheidis.Hetlijktalsofertussendevoorgrondendebergeneengroteafstandbestaat.Long’sfoto’shebbenaltijdwelietstijdloos,ietssereens.Hetzijnesthetischefoto’svanberglandschappen,wolkenluchten,gletsjers,merenenrivierenwaarindesporenvanLong’skortstondigeaanwezigheidtezienzijn.Longnoemtdezefoto’szelfbewijzendathijergeweestis(Smallenburg,2015).

14

VanafdejarentachtigmaakteLongvaak‘modder’werkendiegemaaktwerdenopgalerie-ofmuseummuren.HiervoorgebruikteLongzijnhandengedooptinmodder.DitkonbijvoorbeeldmodderuitderivierAvonzijn,uitzijngeboorteplaatsBristolofandermateriaaldatuitdeomgevingkwam.Hoewelhijdemodderdirectopdemurensmeert,ishetnietdebedoelingomdezewerkenalsschilderijentezien.Longzegtzelfineeninterview(MCAAustralia,2014)dathijzijnmodderwerkennietalsschilderijenziet,omdatschilderijenvolgensLongmetkwastenwordengemaaktenhijmaaktzijnmodderwerkenmetzijnhanden.NetalsLong’ssculptureninhetlandschap,zijndezemodderwerkeneencombinatievanhetmateriaal,deenergievandekunstenaarendesituatievanderuimte(Seymouretal.,2002).Hetwerk‘RiverAvonMudCircle’uit1982(Afbeelding4)waseenwerkdatdirectopdemuuruitgevoerdwerddoorLong.HijtransporteerdemodderuitderivierAvonnaarhetmuseuminOntario,Canada.Netzoalszijnhandelingenindebuitenruimte,gebruiktehijzijnlichaamomtekensvanmodderachtertelatenopdemuur.Longsmeerdedemoddermetzijnblotehandenopdemuurendevinger-enhandafdrukkenblevenzichtbaaropdemuur(Brenson,1986).Hetprocesvandezemaniervanschilderenblijftzichtbaarenlaatduidelijkherhalendebewegingenzienvandekunstenaar.MetdesimpelegebarengemaaktmetblotehandencreëertLongeeningewikkeldpatroon.DoorhetgebruikenvandenederigstematerialenmaaktLongeenwerkvanbijnahypnotischeschoonheid.Ditwerkbevatordeenwanordedoordechaotischeenexpressievemaniervanschilderen,maarwelbinneneenperfectecirkel.DoordatLongdirectopdemuurschildertwordtheteenwerkdatspecifiekvoordieruimtebedoeldisenishetookonmogelijkomdezeteverplaatsenofoneindigtebewaren.AlsdemodderwerkenvanLonggeëxposeerdwordeninmuseawordenzeterplaatsegemaaktdoordekunstenaarenookweerverwijderdofovergeschilderdalsdeexpositievoorbijis(Brenson,1986).Terwijldezemodderwerkentijdelijkzijn,hebbenzeookeentijdlozekwaliteit.Detoepassingvanmodderopdegaleriemuurdoetdenkenaandevroegstemenselijkeimpulsomietstecreëren.Hetdoetdenkenaandegrotschilderingdiegebondenisaanhetoppervlakendeplekwaardeschilderingisaangebracht,maarsteltookeenkosmischeofspiritueledimensievoor.Hetverlangenomietsachtertelatenisonderdeelvanonsbestaan(Seymouretal.,2002).

15

InLong’swerkspeeltdevormvandecirkeleengroterol.LongheefthetineeninterviewvanMCAAustralia(2014)overhetmakenvancirkelsinzijnwerk.Voorhemzijndevormendiehijmaaktintuïtiefenhebbenookeenpraktischekant.Longisafhankelijkvanmaterialendiehijvindtinhetlandschapenhetenelandschapleentzichmeervooreenrechtelijn,terwijlhetanderemeergeschiktisomeencirkelintemaken.VoorLongiseencirkeleenarchetypeeneensoortperfectmenselijkideedatopverschillendemanierengebruiktkanworden(MCAAustralia,2014).Hetwerk‘RedSlateCircle’uit1988(Afbeelding5)iseenstevigecirkelsamengestelduitrotsendieeenplatteonderkanthebbenenzogesnedenomgelijkmatigopdegalerievloertekunnenplaatsen.Deoverblijfselenvandestenenzijnonafgewerktgebleven,watresulteertineenopvallende,kronkelendetextuur.Destukkenrodeleisteenwijzennaarbovenindegalerieruimte.DeleistenenkomenvandegrensvanVermontenNewYork.Indezeinstallatiewordendestenenzorgvuldiggeordendombinnendevoorafbepaaldediametervandecirkeltepassen.Inhetgevalvande‘RedSlateCircle’isditeendiametervanviermeter.Zowordteenlandschapgecreëerdvaningewikkeldetexturenenlevendiggekleurdestenen.Zezijnopzo’nmanierneergelegddatgeenenkelstukleisteenelkaarraakt(Tate,z.d.).Erzijnveelmanierenomcirkelsvansteentemaken.Afgezienvanhetformaat,datvooralafhankelijkisvanderuimteiserveelvariatieinhetkiezenvansteen,zoalstype,kleur,vorm,grootteengewicht.DezevariatiesvormdenhetcentraleideeindeontwikkelingvanLong’sstenenwerken(Fuchs,1986).Ookalstaathetwerk‘RedSlateCircle’opzichzelfinderuimte,hetkwamvoortuiteenwandelingdieLongmaakte.OokindebinnenruimteverrichtLongdezelfdehandelingenalsvoordewerkendiehijindebuitenruimtemaakt.Hijpaktstenenop,draagtzeenplaatstzeopzo’nmanierdatzeeenpatroonvormen(Fuchs,1986).AlsjeditdeeneweekinhetlandschapvanAustraliedoetentweewekenlaterineengalerieinLonden,moeterweleenmentaleenfysiekerelatiezijntussendezetweebeschrijftFuchs(1986).HetmeestcrucialeaspectinLong’swerkisdateraltijdeenwandelingaantengrondslagligt.

16

2.3EenbeschrijvingvandematewaarinderomantischekenmerkenteherkennenzijninhetoeuvrevanRichardLongOmdebeantwoordingvandezedeelvraagoverzichtelijktehoudenhebikmijbeperkttotdebeschrevenkenmerkenuithoofdstuk2.1endevijfsleutelwerkendierepresentatiefzijnvoordeeerstehelftvanhetoeuvrevanRichardLonguithoofdstuk2.2.OmdezedeelvraagtebeantwoordeniserindeliteratuurenprimairebronnengezochtnaarbeschrijvingenoverhetwerkvanLongenzijneigentoelichtingenopzijnwerk.OmdithoofdstukoverzichtelijktemakenzijndekenmerkenvandeRomantiekinkopjesverdeeld,waaronderdekenmerkeninrelatietothetwerkvanRichardLongzijnbeschreven.

HetsubliemeenhetpittoreskeVanafhetbeginwerdLongomschrevenalseenkunstenaardiedeEngelsetraditievanlandschapskunstenaarsvoortzet(Archer,1997).LongverbindtzichzelfintoenemendemateaandelangeEngelsetraditievandeverbintenismethetlandschap.InHensher(2012)zegthijdathijnietoverdezerelatienadenkt,maaralsjeveertigjaarterugkijkt,lijktdezeverbindingerweltezijn.Longismeestalbetrokkeninderomantischefascinatievoorhetsublieme.Hijlooptdoordewilderenatuurgebiedenvandewereld,netzoalsdeachttiende-eeuwseromanticidedenomdenietigheidvandemenstegendeuitgestrektheidvandenatuurvastteleggen.Zijnmodderwerkenzijnequivalentaanromantischeschilderijenvanstormachtigehemelen,wordtindeEveningStandard(2009)geschreven.TochzienweinLong’sbuitenwerkengeenmenselijkefigurenenwordtdegrootsheidvanhetlandschapniettegenoverdekleinemensgepresenteerd.Rosengarten(2009)schrijftover‘ALineMadebyWalking’datdekeuzevanhetlandschapsymbolischnietvanbelangwas.Hethadgeenhistorische,geologischeofautobiografischeresonantie.Ooktoontdekeuzevoorhetlandschapgeenassociatiesmetdetheorievanhetpittoreskeofhetsublieme.Hethadeerdereenpraktischentopografischdoel,hetlandschapwasnamelijkomvangrijkenplat.Deactiehadergensietsnauwkeurigsendoordachts,maarwasooknietmetafysischofpersoonlijk(Rosengarten,2009).Sommigelandschapskunstwordtoverweldigddoorromantischeomstandigheden,erzijnbuitenwerkenvanRichardLongdieerbijvoorbeeldkwetsbaaruitzieningrootsewoestijngebiedenofsneeuwigelocaties(Malpas,2005).RichardLongzegtineeninterview(MCAAustralia,2014)zelfdatzijnbuitenwerkenhelemaalnietkwetsbaaroffragielzijn.Denatuurlijkematerialenzoalsstenenzijnvolgenshemjuistijzersterk.JezouLong’scirkelskunnenzienalseensoortvangoddelijkekunst,omdatdecirkelsduidelijkgoddelijkethema’soproepenzoalstijd,cycli,maanstanden,transformaties,rituelen,astronomieengazomaardoor(Malpas,2005).HoewelLongzichvoorzijnbuitenwerkeninsubliemelandschappenzoalsdeHimalayabegeeftenzijnwandelingenfysiekzeerveeleisendkunnenzijn,woontenwerkthijnogsteedsinzijngeboorteplaatsBristol.DelandschappenindezeomgevingzijnpittoreskerdanbijvoorbeelddeHimalaya.Longheeftaltijdaangegevendatzijninspiratiealseersteuitdenatuurkomtenlandschappenhemdeenergiegevenvoorideeën(Malpas,2005).Deromantischekunstenaargebruiktdezelfdeemotioneleencultureleaspectenalsdelandschapskunstenaar,namelijkdemenselijkerelatiemetdenatuur.NetzoalsbijderomanticigaathetbijLongomhetgevoeldathijheeftmethetlandschap.HoewelLong,volgensBrenson(1986)dwaaltoverdezeplaneetenhoudtvandetexturendiede

17

aardetebiedenheeft,isergeenblijkvandatLongzichzelfhierinverliest.Long’swerkenzijnvolgensBrenson(1986)overdachtenanalytisch.Longheeftgeenillusiesoverdepuurheidvandelandschappenwaarhijinloopt.“Dartmoorisbijvoorbeeldeenwildernis,maarikweetdatheteenmensgemaaktlandschapis”zegLonginWroe(2013).“Ikhebgeenromantischegedachtedatiknaareenonaangeraaktstukvandeaardega.Deplekkenwaariknaartoegazijnoveralhetalgemeenleeg,omdatdatdatbijmijnwerkpast”(Wroe,2013).

IndividualismeLongverteltineeninterview(MCAAustralia,2014)dathijzeerintuïtiefwerkt.Longgeeftwelaandatereenpraktischekantzitaanzijnwerk.Hetmoetuitvoerbaarzijnenhijisafhankelijkvandeomstandigheden.DemodderwerkenvanLongdiegemaaktwordenopgalerie-ofmuseummurenzijnpersoonlijkehandtekeningen.Alleendekunstenaarkandezemaken.DitgeldtnietvoorLong’sbinnenwerkenvanstenen.Longlaathiervoorinstructiesachterhoedewerkeninelkaargezetmoetenworden,zodatgaleriesenmuseazeinelkaarkunnenzettenzodatzijzonderdeaanwezigheidvanLongzijnwerkkunnententoonstellen(Malpas,2005).“Deaanwezigheidvanhetwerkineengalerieisopmerkelijk”zegtarcheoloogRenfrewinWroe(2013).Renfrewzegtdatjeheelbewustbentdathetwerkisgemaaktmetgrootstebedachtzaamheiddooreenkunstenaardiealleenwerkt.AlleswatLongdoetishetproductvaneensimpelemenselijkeintentie,hetwerklegtverslagvanLong’saanwezigheidenzijnacties(Wroe,2013).VoorLongstaatsubjectiviteitvoorop.Zijnkunstmoeteersthemzelfbehagen.Hijzegthierover:“Ikmaakkunstopzo’nmanierdathetineersteinstantiebetekenis,eendoelenpleziervoormezelfgeeft(Malpas,2005,p.85).”UitdezetoelichtingblijktdatLong’swerkeenindividueelkarakterheeft,eenbelangrijkkenmerkdatbijderomanticicentraalstond.Inhoofdstuk2.1werdbeschrevendatergeenspecifiekestijltoetekennenisaandeRomantiek,geziendezestromingzoontzettendindividueelwas.HoewelergeenstijlaandeRomantiekisverbonden,washetmateriaalgebruikindieperiodewelandersdandatvanLong’s.IntegenstellingtotderomanticigebruiktRichardLonggeenmaterialen,zoalsolieverfofinkt,omdenatuurterepresenteren.Longwerktlieverdirectmetdenatuurhijmaaktzijnhandenviesmetmodder,sneeuw,stenenenhout(Malpas,2005).

HetvrouwelijkeRichardLongisnietdemeestoverduidelijke‘vrouwelijke’kunstenaaruitdetwintigsteeneenentwintigsteeeuw.EntochkunnendevormeninLong’swerkenzoalsdecirkels,ovalenenstenengezienwordenals‘vrouwelijke’vormen.AfgezienvanzijnpraktischeenlogischewerkwijzeinLong’swerkkanzijnintuïtieve,poëtischeaanpakgezienwordenalseen‘vervrouwelijkte’esthetischemethodologie(Malpas,2005).Deromantischekunstenaarismannelijk,maardienteenaantaleigenschappentebezittendietraditioneelalsvrouwelijkwordengezien(Chaplin&Faflak,2011),Longheeftklaarblijkelijkvrouwelijkekenmerkeninzijnwerk.

18

OriginaliteitTimHilton,kunstcriticusvoorTheGuardian,zegtinWroe(2013)dathetwerkvanLongeendoodeindheeftbereikt.LongverbindtzichvolgensHiltoninWroe(2013)nietmetdeworstelingvanhethierennuomkunsttemakendatlogischisvooronzetijd.IndejarenzestigbegonLongmethetmakenvaneenwandelingalskunstenditisaltijddeessentievanzijnwerkgebleven.Longheeftnietmeerdecontextwaarhijmeebegonenhijheeftookgeennieuwecontext.Opvelemanierenhebbenzijntijdsgenotenhuninteresses,hunreactieopdewereldenhunkunstveranderd.Longheeftditnietgedaan(Wroe,2013).PeterFuller,ookkunstcriticus,beweertdatLong’swerktekenendisvoorhetverliesvanzoweldeesthetischealsdespiritueledimensiesvandekunst.Hijtoonteenkleinspoorvanverbeeldingvanvaardigheidendetransformatievanmaterialen.IntegenstellingtotdegrootsteprestatiesvandeBritsetraditieinkunst,isLong’srelatietotdewereldvandenatuursimpelwegregressief.Deromantischekunstenaarmoetoorspronkelijkenorigineelzijn(Haesebrouck,2011)envolgenskunstcriticiHiltonenFullerisRichardLongditnietmeer.FilosofieprofessorJohnHaldane,dieLongaldertigjaarlangkenteneenvandemeestbetekenisvolleprivécollectiesvanzijnwerkheeft,zegtdatditeenmisverstandis.Sommigemensenzeggendateen‘RichardLong’een‘RichardLong’is,maardatisalleenretrospectiefzegtHaldaneinWroe(2013).Alsiemandzijnwerkin1973,‘83,’93ennuzag,kanhijniet,opbasisvanhetwerkuit1973hetwerkuit1983identificerenalseenwerkvanLong.RichardLongkomtaltijdmeteennieuwebestemming,maarhijdomineerteennieuwwerkzodanigenlegtzijneigenkaraktererinzodathetherkenbaarwordtalseen‘RichardLong’(Wroe,2013).“Ikzoueenmiljoenstenencirkelskunnenmakenendannogzullenzeallemaalanderszijn”beschrijftLonginMalpas(2005).Longzegtineeninterview(MCAAustralia,2014)datoriginaliteiteenbelangrijkerolspeeltinkunst.Longzegtdatwandeleneenbelangrijkonderdeelisomorigineleideeënteverkrijgen.DezeopmerkinglaatblijkendatLongzelfwaardehechtaanhetontwikkelenvanoriginelewerken.LongzegtinCook(2015)dathijmetzijneerstedoorbrekendewerk‘ALineMadebyWalking’deintentiehadomnieuwekunsttemakenwatookeennieuwemaniervanwandelenbetekende:wandelenalskunst.Deoriginaliteitdievoorderomanticizobelangrijkwas,wasaanhetbeginvanLong’scarrièreoverduidelijkaanwezigenuitdeprimairebronnenblijktLonghiernogsteedswaardeaantehechten.

DeverbeeldingendewandelingEenwandelingalskunstwerkmoetookindevrijejarenzestigbesteenradicaalideezijngeweest(Smallenburg,2015).RichardLongbeschrijftdathijaltijdhetgevoelheeftdathijeenanderpersoonisnaeenwandelingdanhijdaarvoorwas.Wandelenzetaantotmijmerenenditkantotgrootsegedachtenleiden.Dezintuigenwordengeprikkeldendefantasiekrijgtruimtedevrijelooptenemen.Debestemmingdoetereigenlijkniettoe,alsdereismaarnaardeverbeeldingleidt.Voorromanticiwaswandeleneenmanieromzichaftezettentegendegevestigdeorde.Deromanticilietenzozienwatvoorvrijegeestenzijwaren(Smallenburg,2015).Smallenburg(2015)schrijftdatRousseauinzijnBekentenissen(1782)schrijftdathijalleenkanmediterenalshijaanhetwandelenis.Alshijstopt,houdthijopmetdenken.Zijngeestwerktalleenmetzijnbenen.Hetwandelenwasvoorderomanticieenmanieromdegeestdevrijelooptelaten.Naeenwandelingkonderomantischekunstenaarmetzijngrootstegedachteneennieuwkunstwerkscheppen.VoorRichardLongisdewandelingzelfhetkunstwerk.AlleenwordteenwandelingdoorLongaltijdinwoordofbeeldverwerkt.Hetgaaterduswelomdathijzijnervaringmetdetoeschouwerkandelen.

19

Cook(2015)vroegopeenpersconferentieaanLongoferietsspeciaalsisaanwandelen,buitenhetmakenvankunst.Longreageerde:“Oja!,hetisgoedvoordezielenhetiseengoedemanieromindewereldtezijn”.Longdeeltklaarblijkelijkdezelfdekijkophetwandelenalsderomantici,hetzorgtvooreenvrijegeest.Ineeninterview(MCAAustralia,2014)zegtLongdatwandelenheelkalmerendenmeditatiefkanzijn.Tijdenshetwandelenkanjeinhetmomentzijnenkunjedezorgenvandewereldloslaten(MCAAustralia,2014).Long’sbinnenwerkenverwijzenaltijdnaareenwandeling.Hijzegthierover:“Deexpositiemagdanwelineengalerieruimteindestadzijn,maarinhetwerkkanmenoveralnaartoereizen”(Temkin,2005,p.82).

KindertijdSomsgedraagtLongzichalseenkindinhetlandschap,hijverplaatst,gooit,schoptenmaakteenhoopvanstenen(Malpas,2005).VolgensBrenson(1986)maakthetnietuithoeveelLongreistenhoeveelzijnwerkwordtgewaardeerd,hijbehoudtietsvandeverbazingvanhetrondzwervenvaneenkinddoorlandschappenmethogebomen,eenbeekofvooreeneerstekeervaneenheuvelafrollen.Temkin(2005)vroegineeninterviewaanLongofhijooitzijnwerkheeftmoetenverdedigentegenhetfeitdateenkindhetzoukunnenmaken.Longreageerdedathijdatjuistalscomplimentopneemt.Longbeschrijftdatéénvandebestedefinitiesvanhetkunstenaarzijnisdateenkunstenaardedingendoetwaardemeestemensenmeestoppenalszevolwassenworden.“Dekunstenaarisiemanddiedoorgaatmetdepretuitzijnkindertijd”(Temkin,2005,p.81).Deverheerlijkingvanderomanticivandekindertijd(Tempel,2006)ishierinteherkennen.

Nationalisme,escapismeenvergankelijkheidLongzegtzelfdathijeenvandeweinigeinternationaalbekendekunstenaarsisdiewoontwaarhijisgeborenendatdithemwelbevalt.Elkegoedekunstenaarisopdeeersteplekeenlokalekunstenaar(Wroe,2013).“Dusofikhetnuleukvindofniet,ikbeneenEngelsekunstenaar.Jezetzulkedingennietvast,maarnuvelejarenlaterkaniknietontkennendatikdeeluitmaakvaneenEngelsetraditievanlandschapskunst”(Wroe,2013).Hieriseenopvallendeovereenkomstteherkennenmetderomanticusdienationalistischis,maarooksteedsdedrangheeftomeropuittetrekkenenverreoordenoptezoeken.InLong’swerkzienwegeenfascinatievanruïnesterugkomen,zoalsdieinhethandboekvanTempel(2006)wordtbeschreven.Longmaaktzijneigensculptureninvaakongereptenatuurlijkelandschappen.HoewelerdusgeenfascinatievoorruïnesteherkennenisinLong’swerk,iserweleenonderliggendkenmerkdatopmerkelijkis.Devergankelijkheiddiegepaardgaatmetderomantischefascinatievoorruïnes,isookterugtezieninLong’sbuitenwerken.‘ALineMadebyWalking’iseendoordemensgeconstrueerdwerk,maarzaldoordenatuurweerovergenomenworden.DelijndieLongmaaktedoorvelemalenheenenweertelopendoorhetgraszalweeraangroeien.DestenendieLongzorangschiktein‘ALineinTheHimalayas’zullendoordeweersomstandighedenenwellichtanderepasserendewandelaarsnieteeuwigzoblijvenliggen.Long’sbinnenwerkenzullenwelbewaardblijven.Inzijnmodderwerkendaarentegenzienwedezevergankelijkheidwelweerterugkomen,aangeziendezewerkennaeententoonstellingweerweggewassenoverovergeschilderdworden.

20

RichardLonggafineengesprekzelfaandathijblijismethetfeitdatzijnwerkvergankelijkis.Opdiemanieriszijnwerkmenselijker.Hetbeperktefysiekebestaanvanzijnwerkdoetdenkenaandevergankelijkheidvanhetmenselijkbestaan(Fuchs,1986).“Ikgebruikhetlandschapzonderdebehoefteomhettebezitten”zegtLonginCook(2015).Longgebruiktdewereldzoalshijdezevindtenaccepteertdatzijnbuitenwerkgebondenisaanveranderingenuiteindelijkzalverdwijnen.InhetwerkvanLongzalcultuur,netzoalsinhoofdstuk2.1beschreven,nietloskomenvannatuur.

21

3.Conclusieenkritischereflectie3.1ConclusieInditliteratuuronderzoekisonderzochtofereenrelatieistussendekenmerkenvandeRomantiekenhetlandartwerkvandeeerstehelftvanhetoeuvrevanRichardLong.Watteconcluderenis,isdaterinLong’slandartwerkinzekerematekenmerkenvandeRomantiekteherkennenzijn.Uitditonderzoekisgeblekendatdegebruiktebronnenverschillendezienswijzenaantonen.OpvallendisdatkunstcriticiinRosengarten(2009),Brenson(1986)enWroe(2013)deaanwezigheidvankenmerkenuitdeRomantiekzoalshetsubliemeenoriginaliteitinLong’swerktotaalontkrachten.EenkunstverzamelaarvanLong’swerkgeeftinWroe(2013)juistweeraandatLong’swerkwelorigineelisendehetzelfdegeblevenessentievanzijnwerkgetuigtvaneenpersoonlijkestempel.Malpas(2005)schrijftdanweerdatsommigelandartvanLongoverweldigdwordendoorromantischekenmerken.UitLong’sintentieblijktdatergeenbewusterelatieismethetsublieme,maardathijwelveelwaardehechtaanoriginaliteit(MCAAustralia,2014).Longlaatzelfblijkgevenvandeaanwezigheidvanhetindividuelekenmerkinzijnwerkenwekunnenconcluderendatervrouwelijkekenmerkenterugkomeninzijnwerk(Malpas,2005).WezieneengroteovereenkomsttussenderomanticusalswandelaarenRichardLong.Longbeschrijftzelfeenmeditatiefkarakterenhetopdoenvaninspiratiedoorhetwandelen(MCAAustralia,2014),ditkomtergovereenmetderomanticusdiewandeltomzijngeestvrijtemakenendeverbeeldingdevrijelooptegeven(Smallenburg,2015).ErzitookeenzekerescapistischennationalistischkenmerkinLong’swerk.Longzoektdemeestverreoordenopenheeftdebehoefteeropuittetrekken,maarkomtaltijdterugnaarzijnthuislandwaarhijnogsteedswoontenwerkt(Wroe,2013).VolgensLongiseenkunstenaariemanddiedoorgaatmetdepretuitzijnkindertijd(Temkin,2005),hierinzienwedeverheerlijkingvoordekindertijddiekenmerkendisvoorderomanticiterugkomen(Tempel,2006).HetbeperktefysiekebestaanvanLong’swerk(Fuchs,1986)doetdenkenaandefascinatievoorhetkenmerkvergankelijkheiddiewebijderomanticizien.Uitditonderzoekblijktdatverbindingentussenniet-opeenvolgendekunststromingen,maarkunststromingendieingroteretijdsperiodenuitelkaarliggenzinvolkunnenzijn.Ditiseengoeduitgangspuntomkunst-cultuurtheorielessenoptebaseren.Alsleerlingenhedendaagsekunst,watnugemaaktwordtendusactueelis,kunnenverbindenmetvroegerekunststromingenzaldetheoriehiervandichterbijhunleefwereldkomentestaan.Naarmijnervaringwordtzekerindeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijskunst-encultuurtheorievaakintijdsperiodenofstromingenbehandeld.Ditonderzoekgeeftaanleidingtothetwerkeninthema’szoals‘natuur’of‘individualisme’.Ditisvoordepraktijkopdrachtenaleenbekendfenomeen,maarvoordebehandelingvantheoretischelesstofnaarmijnervaringnogniet.Ditterwijlindelandelijkeeindexamensvoordekunst-encultuurvakkenvandehavo/vwo-leerlingwordtverwachtdathijonderlingeverbandenkanleggenvandeopgedanekennis.Alservanafdeonderbouwkunst-encultuurtheoriewordtbehandeldinthema’szalhetonderzoekendkarakterhiervankunnenbijdragenaandeontwikkelingvanhetverbindenvanopgedanekennis.

22

3.2KritischereflectieAllereersthebikondervondendatergeruimeliteratuurbeschikbaarwasommijnonderzoekuittekunnenvoeren.Gezienhettijdsbestekwaarinhetonderzoekuitgevoerdmoestworden,hebikmijmoetenbeperkenindebeschikbareliteratuur.DooreerstmeerinzichttekrijgeninhetoeuvrevanRichardLonghebikdejuisteinformatieuitdeliteratuurwetenteselecteren.Hetvooronderzoeknaarbronnenheeftmijdanookmeertijdgekostdandatikaanvankelijkgeplandhad.Ditheeftervoorgezorgddatmijntijdsplanningniethaalbaarwasenikachterliepopschema.HetaanbodvanprimairebronnenzoalsinterviewsmetLongzijnwatschaarser.Ditheeftgeenbelemmeringvoormijnonderzoekopgeleverd,wantzelfshierinhebikmoetenselecterenomdatikhetonderzoekandersnietuitvoerbaarkonmakenbinnenhettijdsbestek.Deresultatenvanhetonderzoekkomenredelijkovereenmetmijnverwachtingen.MijnverwachtingwasdaterromantischekenmerkeninLong’swerkteherkennenzijn,omdatditvanuithetvooronderzoekindeliteratuuralgesuggereerdwerd.Daarnaasthadikooknietverwachtdatereeneenduidigantwoorduitdehoofdvraagzouvloeien,maardatdeovereenkomstenenverschillentussendeRomantiekenRichardLonggenuanceerdzijn.Ditisookzogebleken.DeresultatenvanditonderzoekzijngebaseerdopdegeselecteerdekenmerkenvandeRomantiekendemeningenuitdegeselecteerdeartikelen.Alsikdekeuzevoordebronnennetwatandershadgemaaktwarenderesultatenwellichtniethetzelfdegeweest.Ineengrotertijdsbestekhadikuitgebreideronderzoekkunnendoenenzelfsveldgerichterkunnenonderzoeken,zoalsbijvoorbeeldLongzelfbenaderenvooreeninterview.Doordatmijnbegeleidersteedsbenadruktedathetgaatomdebeantwoordingvandedeelvragen,benikgerichtergaanwerken.Defeedbackvanmijnbegeleiderspeeldeeengroterolinhet‘onderzoekgericht’tewerken,gezienhetuitvoerenvaneenliteratuuronderzoekvoormijgeenbekendterreinwas.Ikhebregelmatigmijndeelvragenmoetenbijstellenomhetonderzoekbehapbaartemaken.Demoeilijkheidzathemvoormijinhetvan‘grootnaarklein’tewerken.Doormijnpersoonlijkeinteressevoorhetonderwerpvondikhetlastigominformatiewegtelaten.Deindividuelebegeleidingheeftmijmeergeholpenomgerichtestappentezetteninmijnonderzoekdandegroepsbijeenkomsten.Deraakvlakkenmetdeonderzoekenvanmijnmedestudentenwarenvrijminimaal,omdatzijeenveldonderzoekdeden.Mijneigenkunst-encultuurhistorischekennisiszeergegroeiddoorditonderzoek,omdatikmijhebverdieptinzoweldeRomantiek,landartenhetwerkvanRichardLong.Ditzalmijhelpenbijhetgevenvankunst-encultuurtheoretischelessen.Ditonderzoekiseenverrijkinggeweestvoormijnonderzoekendvermogenendebewustwordingvanhetbelanghiervanzowelvoormijzelfalsvoordeoverdrachtnaarhetvoortgezetonderwijs.Ditonderzoekheeftopgeleverddathetleggenvanverbindingentussenhedendaagseenkunst-cultuurhistorischeverbandenergzinvolzijnenikzalinmijnlessendaarommeerthematischetheorielessengevendandatdezegebaseerdzijnopvastetijdsperioden.Ikverwachtdatdithetonderzoekendvermogenbijleerlingenstimuleert,zoalsdatbijmijheeftgedaan.Ditzalnaarmijnideetengoedekomenvoordevaardighedendieerverwachtwordenvandeeindexamenleerlinghavo/vwo.

23

4.Bronnen4.1LiteratuurlijstArcher,M.(1997).Artsince1960.Londen:ThamesandHudson.Brenson,M.(1986).Art:AttheGuggenheim,worksbyRichardLong.Geraadpleegdop30april2017,vanhttp://www.nytimes.com/1986/09/12/arts/art-at-the-guggenheim-works-by-richard-long.html?pagewanted=allChaplin,S.&Faflak,J.(2011).TheRomanticismHandbook.NewYork:Continuuminternationalpublishinggroup.Cook,W.(2015).RichardLonginterview:‘Iwasalwaysanartist,evenwhenIwastwoyearsold’.Geraadpleegdop29april2017,vanhttps://www.spectator.co.uk/2015/08/richard-long-interview-i-was-always-an-artist-even-when-i-was-two-years-old/#CollegevoorToetsenenExamens(2017).Kunst(algemeen),vwoin2017.Geraadpleegdop22mei2017,vanhttps://www.examenblad.nl/examen/kunst-algemeen-vwo/2017Doorman,M.(2004).Deromantischeorde.Amsterdam:Bakker.EveningStandard,(2009).TakeawalkonthetamesidewithRichardLong.Geraadpleegdop10mei2017,vanhttp://www.standard.co.uk/arts/take-a-walk-on-the-tame-side-with-richard-long-7414883.htmlFuchs,R.H.(1986).RichardLong.Londen:ThamesandHudson.Gombridge,E.H.(2009).Eeuwigeschoonheid.Houten:Gaade.Haesebrouck,K.van(2011).Cultuurgeschiedenis:eenhandboek.Soesterberg:Uitgeverij.Hensher,P.(2012).TheLong(andsquiggly)roadtoOlympicglory:Howa328ftartworkwaspaintedwithwateringcans…bycarheadlight.Geraadplaagdop14mei2017,vanhttp://www.dailymail.co.uk/news/article-2183662/Olympic-art-road-Box-Hill-created-Richard-Long-painted-watering-cans.html#ixzz4hGUxgXlGHonour,H.&Fleming,J.(2013).Algemenekunstgeschiedenis.Amsterdam:J.M.Meulenhoff.Janson,H.W.(2001).HistoryofArt.NewYork:HarryN.Abrams,Inc.Kennepohl,H.(2014).Wezijnnognooitzoromantischgeweest.Rotterdam:Lemniscaat.Londongrip.(z.j.).RiverAvonMudCircle,NationalGalleryofCanada,Ottawa,1982[Foto].Geraadpleegdop20mei2017vanhttp://londongrip.co.uk/wp-content/uploads/2011/08/droppedImage_11.jpgLong,R(z.j.).RichardLong:ALineMadebyWalking:1967[Foto].Geraadpleegdop20mei2017,vanhttp://www.tate.org.uk/art/images/work/AR/AR00142_10.jpgLong,R.(1968).Untitled:austellungbeikonradfischerDüsseldorf1968[Foto].Geraadpleegdop20mei2017,vanhttp://www.richardlong.org/Exhibitions/2011exhibitions/untitl.htmlLong,R.(1975).Alineinthehimalayas1975[Foto].Geraadpleegdop20mei2017,vanhttp://www.richardlong.org/Sculptures/2011sculpupgrades/himalaya.htmlLong,R.(z.j.).RichardLong:RedSlateCircle:1988[Foto].Geraadpleegdop20mei2017,vanhttp://www.tate.org.uk/art/artworks/long-red-slate-circle-t11884Newartgallerywalsall.(2014,14mei).RichardLongInConversation[Videobestand].Geraadpleegdop1mei2017,vanhttps://www.youtube.com/watch?v=XVCEku5SAWo&t=821sMalpas,W.(2005).TheArtofRichardLong:Completeworks.Maidstone:CrescentMoon.

24

MCAAustralia.(2014,21augustus).RichardLong–AnnLewisAOMemorialAddress2014[Videobestand].Geraadpleegdop30april2017,vanhttps://www.youtube.com/watch?v=NNcLCttPADkMul,J.de.(2007).Hetromantischeverlangenin(post)modernkunstenfilosofie.Zoetermeer:Klement.Tate(z.d.).Landart.Geraadplaagdop14mei2017,vanhttp://www.tate.org.uk/art/art-terms/l/land-artTate(z.d.).RichardLong:RedSlateCircle1988.Geraadplaagdop14mei2017,vanhttp://www.tate.org.uk/art/artworks/long-red-slate-circle-t11884Temkin,A.(2005).Contemporaryvoices:worksfromtheUBSArtCollection.NewYork:TheMuseumofModernArt.Ruhrberg,K.,Schneckenburger,M.,Fricke,C.,Honnef,K.(2013.Kunstvande20eeeuw.Keulen:Taschen.Seymour,S.,Moorhouse,P.,Hooker,D.,Long,R.(2002).RichardLong:Walkingtheline.Londen:ThamesandHudson.Smallenburg,S.(2015).Expeditielandart.Amsterdam:DeBezigeBij.Vaughan,W.(1994).Romanticismandart.Londen:ThamesandHudson.Waters,L.(z.d.).RichardLong:TimeandSpace,Arnolfini.Geraadpleegdop30april2017,vanhttps://elephantmag.com/richard-long-time-and-space-arnolfini-gallery/Wolf,N.(2010).Romantiek.Keulen:Taschen.Wroe,N.(2013).Nostoneunturned.Geraadpleegdop3mei2017,vanhttps://www.theguardian.com/artanddesign/2003/jun/28/art.artsfeatures1