De Eerste Wereldoorlog in 2018 en daarna!?Studiedag FARO, 26 april 2016

Myrthel Van Etterbeeck (KULeuven)Sophie Gyselinck & Andreas Stynen (ADVN)

Workshop 4

Identiteit en nationalisme

Concepten

• Identiteit: een gelaagde constructie

Concepten

• Identiteit: een gelaagde constructie

Vroeger voelden wij ons verwant met Duitsland en mochten erop rekenen aldaar eenkrachtige steun te vinden. Het was een jong en gezond volk, sterk en rechtschapen,wat brutaal in zijn optreden, maar vatbaar voor verfijning. Van Frankrijk kwam hetverderf - de overbeschaving, de rotheid van het hogere bestuur, (en) degoddeloosheid […]. De Engelsen had men ons afgebeeld met hun egoïsme, hunverwaandheid, vol bedriegelijke streken en sluwheid […] Nu echter heeft onzeGermaanse grootbroer ons kleine volk verwaten aangevallen omdat ons vaderlandhem in de weg ligt; Frankrijk en Engeland schieten ons ter hulp - nu ook moet dezienswijze en het gevoel voor de buur-volkeren gewijzigd worden, en onze sympathiegaan naar onze vrienden, de haat naar de vijand. Frankrijk heet weer het oude, loyalevolk, met zijn spontane opwelling van edelmoedigheid! Engeland het ras met de oud-adellijke eigenschappen en het brede gebaar dat onrecht wreekt tot het uiterste.

Stijn Streuvels, 16 augustus 1914

Concepten

• Identiteit: een gelaagde constructie

…had hij dadelijk gevat, dat de Duitschers zich van de Vlaamsche beweging haddenmeester gemaakt en ze misbruikten om hunne vuile politiek te bevorderen. Sinjoor totin merg en been, was hij uit geboorte dan ook Vlaming uit één stuk, want de echteAntwerpenaar is Vlaamsch tot in de ziel en heeft zijn taal boven alles lief. Tijl had zichnooit met den Vlaamschen strijd ingelaten, wijl de gelegenheid hem er niet toegegeven was geworden, maar de handelwijze der Duitsche overheid[…] had dadelijkden flamingant in hem ontpopt... En de strijder voor het Vaderland was ook eenstrijder voor Vlaanderen geworden...

Auctor, Tijl Uilenspiegel aan het front en onder de Duitschers, 1921, 217

Concepten

• Identiteit: een gelaagde constructie

Volgens de Walen zijn Waal en Vlaming maar voornamen en België is de familienaammaar in waarheid betekent het: de Waal is de groote broer, die altijd voorgetrokkenwordt […] Broeder Vlaming om zijn dapperheid werd maar een keer vooruitgestokenen dat was binst den oorlog, toen hij altijd en eeuwig in de eerste linie stond enbroeder Waal vooral in de bureelen zat […] En als ge het zegt, dan wordt broeder Waalnog kwaad en roept hij dat tooverwoord: “er zijn geen Vlamingen en Walen, er zijnalleen Belgen”.

Abraham Hans, De dood in Vlaanderen, 1921, 162

Concepten

• Verandering van omgeving > integratie

Concepten

• Conflicten > propaganda

Concepten

• Conflicten > propaganda

Voeux de nouvel an à l’armée allemande

Je souhaite que chaque heure - Vous meurtrisse le cœur. - Je souhaite que chaque pasque vous ferez- Vous brûle les pieds. - Je souhaite que vous deveniez aveugles etsourds - A la beauté des choses, - Et que vous marchiez, nuit et jour,- Sous un cielmorose, - Sans voir les fleurs écloses au coin des haies, - Sans entendre un mot, sanssurprendre un chant - Qui vous rappelle les femmes et les enfants - Laissés dans vosfoyers. - Je souhaite que la terre, notre terre, - Se creuse de fondrières

Sous vos canons, - Et que les rivières du pays, de notre pays, - Sortent de leur lit - Poursubmerger vos bataillons. - Je souhaite que les spectres de nos martyrs -Empoisonnent vos nuits, - Et que vous ne puissiez plus ni veiller, ni dormir, - Sansrespirer l’odeur du sang - De nos Saints Innocents.

…

Concepten

• Conflicten > propaganda

Voeux de nouvel an à l’armée allemande

…Je souhaite que les ruines de nos maisons - S‘écroulent sur vos têtes, - Et quel’angoisse trouble votre raison, - Et que le doute confonde votre rage, - Et que vouserriez éperdus comme des bêtes

Poursuivies par l’orage. . . . - Je souhaite que vous viviez assez longtemps - Pouréprouver toutes nos souffrances - Afin que Dieu vous épargne le suprême châtiment-De Son éternelle vengeance.

Emile Cammaerts, Chants Patriotiques, 1915

Concepten

• Conflicten > propaganda

Le drapeau belge

Rouge pour le sang des soldats — Noir, jaune et rouge — Noir pour les larmes desmères — Noir, jaune et rouge — Et jaune pour la lumière Et Tardeur des prochainscombats. Au drapeau, mes enfants, La patrie vous appelle, Au drapeau, serrons lesrangs, Ceux qui meurent, vivent pour elle! Rouge pour la pourpre héroique — Noir,jaune et rouge — Noir pour le voile des veuves — Noir, jaune et rouge — Et jaunepour Torgueil épique Et le triomphe après Tepreuve. Au drapeau, au drapeau. La patrievous appelle, II n’a jamais flotté si haut, Elle n'a jamais été si belle !

Emile Cammaerts, Chants Patriotiques, 1915

Concepten

Beelden uit Punch, hergebruikt in feuilletons van Abraham Hans

België in de Groote Oorlog

1. Belgen / Vlamingen in eigen land

2. Vlamingen in kampen of op de vlucht

3. Vlaamse migrantengroepen

4. Buitenlandse strijdmachten

1. Belgen / Vlamingen in eigen land

Belgisch nationalisme aangewakkerd

« — Valeureux Liégeois... » scanda une voix, puis dix voix, puis mille voix... Lespremiers, les Wallons chantaient leur hymne... […] Leur hymne disait la fiertéet la gloire des six cents Franchimontois qui étaient tous morts en combattantun contre cent. Quand ils eurent fini, des voix plus graves, plus basses, aussiardentes, entonnèrent le Lion de Flandre qui parle aussi d'un passé lumineuxoù les communiers flamands se battaient, un contre cent. Les Wallonsreprirent leur hymne, les Flamands développèrent le leur, et quand nousarrivâmes au bord de la forêt de Soignes, ces chansons aux rythmesdifférents, aux évocations différentes, aux langues différentes, s'étaientfondues en une grande chanson, la Chanson nouvelle de tout notre sol verstout notre ciel...

Fernand-Hubert Grimauty, Six mois de guerre en Belgique, 1915, 21-22

Belgisch nationalisme aangewakkerd

Als bij toverslag is een nieuwe nationale deugd bij ons ontstaan - devaderlandsliefde was vroeger iets dat ons officieel werd opgelegd en 't geengister nog enkel als een gewaagde theorie werd verkondigd - de ‘Ame Belge’ iseen wezenlijkheid geworden!’

Stijn Streuvels, 16 augustus 1914

Belgisch nationalisme aangewakkerd

La guerre ! La guerre sur les villes de Belgique IC'est donc vrai, mon Dieu !... […] Éclaire-moi, ôma Lumière, montre-moi ce qu'il fautfaire...[…] Comme une réponse, une Voix parleen mon âme : « Ils veulent me crucifier denouveau... Défends-moi, venge-moi, toi quim'aimes : le second commandement estsemblable au premier. »

Martial Lekeux, Mes cloîtres dans la tempête, 1922, 18

Frontbeweging

Frontbeweging

Frontbeweging

Activisme: ‘sublieme deserteurs’

2. Vlamingen in kampen of op de vlucht

Göttingen

Göttingen

Göttingen

Uitgeweken activisten: Reimond Kimpe (1885-1970)

Uitgeweken activisten: René de Clercq (1877-1932)

3. Vlaamse migrantengroepen

Marie van Gastel (1892-1980)

Mobilisatie in de VS

4. Koloniale en buitenlandse strijdmachten

Het zijn curieuze gasten en hunne manieren zijn zeer kinderachtig. Ze zijn geel vankleur, met platten neus en scheve ogen. Ze hebben bijna enen dwazen glimlachover zich en kijken bijna gedurig rond zodat het eigenlijk nog te verwonderen is dater nog geen een verongelukt is op onze drukke wegen. […] Zij worden meestalgebruikt om wegen te herstellen en grachten te graven […] Zij zijn niet lui en werkenop zijn minst even goed als onze burgers en Engelse soldaten. Doch wat een lawaaials die mannen in groep naast u passeren. Ze schreeuwen allen dooreen en allenom het luidst.

[…]

Deze dagen kwam ik een Chinees tegen die aan iedere arm een horlogetje droeg.Wat was hij trots toen hij zag dat ik naar zijn horloges keek. In Reningelst zijn erverscheidene duizenden van die mannen aan het werk en in Poperinge nog meer.Het zijn grote kinderen en men moet ze ook behandelen als kinderen. Daarommoet men, om er orde in te houden, slaande argumenten gebruiken en zo hebbenhun serganten een dunne ijzeren roede, die nu en dan eens op het vel van demannen neervalt. Dat zet bij hun geen kwaad bloed ze lachen eens en zijn weerbraaf.

Van Walleghem, 6 augustus 1917

Dat zijn de tomben der gevallen Marokkanen en Senegaleezen. Hoe diep-heimweeïg en vereenzaamd liggen ze daar tusschen al die Vlaamsche jongens!Welk tragisch noodlot bracht hen hier, zooverre van hunzonne-land, in deze meestalgrijze, kille, natte streken! Uit welk „douar" kwarnen zij, ginds verre, in debrandende woestijn of in de frissche oase, die bruinen, die zwarten, om hier, naastde blanke en blonde strijdmakkers, die ze niet kenden en waarvan ze de taal nietverstünden, te eindigen? Later, als alles zal voorbij zijn, zullen de Belgische enFransche vrouwen op de met frissche bloemen getooide grafsteden hunnergevallen mannen en zonen komen bidden; maar wie zal er wel ooit neerknielen bijhet verlaten graf van Mohammed of van Ibrahim in Vlaamsche aarde?

Cyriel Buysse, Van een Verloren Zomer, 1917, 117-18

Verschuiving na Wapenstilstand

“Britse kolonialen half wilde kaffers uit Zuid Afrika, wier vernis beschaving door denoorlog ver afgeschuurd was … […] begeerig lonkend met hun donkere woeste oogen,omringden ze de weerloze vrouwen […] “ ze gevoelden het, hoe bij die kerels dehartstocht opmaaide, de begeerte naar de vrouw. Het wilde oorlogsleven, de haatdien zij zagen, de reuk van bloed, had het beestachtige reeds lang ontketend. Onderelkaar leefden ze als dieren slechts getemd nu en dan door een woord een blik of eenbevel van den meester… […] ja het beest huilde in die kolonialen. […] Ze begeerdendeze buit in hun hol te slepen, als wilde dieren weleer in hun Afrikaanse wouden…

Abraham Hans, De Dood in Vlaanderen, 1921, 8-9

Hedendaagse visies

Erfgoedwerking rond WO I voor minderheden

• Voorbeelden:

– Congolezen en de Eerste Wereldoorlog (Bana-Leuven, 2014)

– Selectief geheugen? (KifKif, 2014)

– De zwarte schande (2012)

– Platform Allochtone Jeugdwerkingen (2014)

• Projectuitwerking