Nummer 23 (17 juni 2017), pagina 28. © Elsevier

De burger als nieuwe politiemanCRIME / Buurtwachten op het platteland gaan steeds vaker zelf de georganiseerde misdaad te lijf, omdat de politie het laat afweten. Woninginbraken, drugs-criminaliteit: burgers lossen het zelf wel op. Al leidt dat soms tot levensgevaarlijke situaties.

HJohan Hardeman Foto’s Flip Franssen

Het Smokkelaarspad langs de Gla-nerbeek is in duisternis gehuld. Twee breedgeschouderde man-nen met portofoons en zaklam-pen lopen zwijgend hun ronde.

Ze kijken om zich heen, achter hoge plata-nen en dicht struikgewas. Voorheen troffen ze hier vaak heroïne- en xtc-junks aan. Die lieten hun pillen en gebruikte spuiten overal rondslingeren.

Initiatiefnemer van de buurtwacht en voormalig uitsmijter Jeroen Sluik (42) pakt zijn portofoon. ‘Vanavond alles rustig,’ zegt hij. ‘Mooi,’ antwoordt centralist Henk (niet zijn echte naam) in zijn oortje. Hij zit op het hoofdkwartier, een keet aan de rand van het Overijsselse grensdorp Glanerbrug. Bij ge-vaarlijke situaties belt Henk 112. De buurt-wachters houden hem op de hoogte van hun observaties. Elke twee weken brengt hij verslag uit aan de politie.

Glanerbrug wordt al twee jaar geteisterd door drugscriminaliteit. Een jaar geleden was de overlast op een hoogtepunt. Duitse

junks overspoelden het dorp. Op het sta-tion, in de portieken van winkels en midden op straat werd openlijk gebruikt en gedeald. Kinderen en ouderen durfden nauwelijks nog naar buiten. ‘De sfeer was bedreigend,’ zegt Sluik. ‘Dealers hadden vrij spel.’

Uit boosheid richtte Sluik de Facebook-pagina BurgerNet Glanerbrug op. In het be-gin kreeg hij dagelijks zestig meldingen van drugsoverlast. Hij stuurde de berichten door naar de politie. Ook zette hij met andere be-zorgde dorpsgenoten een buurtwacht op, een ‘korps’ van beveiligers, ondernemers en huisvrouwen. Ze patrouilleerden elke dag door Glanerbrug.

Zelf achter dealers en junks aanjagen, deden ze niet. Wel maakten ze foto’s van verdachte personen en auto’s en brachten de plekken in kaart waar veel werd gedeald. ‘We overspoelden de politie met informatie. Pas toen werd hun duidelijk wat hier in Gla-nerbrug aan de hand was.’

De buurtwacht sloot een samenwer-kingsconvenant met de politie en de ge-meente. In twee maanden tijd werden vier drugspanden gesloten. Daarbij werden aan-

en

urtwacht en

n

eleden

Aantal buurtwachtenBurgerpreventie steeds populairderAantal buurtwachtenBurgerpreventie steeds populairder

aantal

©ELSEVIER WEEKBLAD BRON: VU EN ERASMUS UNIVERSITEIT

aantal

2012 2017200

300

400

500

600

700

800

ELSEVIER WEEKBLAD

2017 29ELSEVIER WEEKBLAD

17 JUNI 201717 JUNI 2017

De buurtwacht van Glanerbrug patrouilleert elke avond in het dorp

Overdag een baan, ‘s avonds de buurt

bewaken Communiceren gebeurt met een walkietalkieCommuniceren gebeurt met een walkietalkie

Junks kwamen met de trein uit Gronau voor drugs

Nummer 23 (17 juni 2017), pagina 30. © Elsevier

houdingen verricht en vond de politie vuur-wapens en harddrugs. ‘Wij hebben gezorgd voor voldoende dossieropbouw en bewijs-last. Zonder ons had de politie niet alle ar-restaties kunnen verrichten,’ zegt Sluik.

TOELATINGSEISENBurgerwachters zijn bovengemiddeld vaak blank, man, vader en als vrijwilliger actief bij een vereniging of buurtcommissie. Ze zetten zich in voor een veiligere buurt voor zichzelf en hun kinderen. En natuurlijk vinden ze het ‘gaaf om boeven te vangen’, maar liever niet ten koste van hun eigen veiligheid. Echte sensa-tiezoekers worden meestal geweigerd.

Veel buurtwachten hanteren een toela-tingsgesprek, waarin wordt gevraagd naar de achtergrond en beweegredenen van iemand die zich wil aansluiten.

Soms checkt de politie op verzoek van een buurtwacht of iemand een strafblad heeft.

MisdaadbestrijdersBurgerinitiatieven als in Glanerbrug zijn er steeds meer. Nederland telt zevenhonderd buurtwachten, blijkt uit onderzoek van de Erasmus Universiteit. In 2012 waren dat er nog twee- tot driehonderd. Onder het para-plubegrip buurtwacht vallen diverse groe-pen – van buurtvaders die hangjongeren aanspreken tot wandelgroe-aanspreken tot wandelgroe-pen die de gemeente op de hoogte stellen van honden-poep op de stoep. Dit soort vreedzame initiatieven vormt veruit de grootste groep. Ze zijn vooral actief in de stad en worden door gemeenten vaak ondersteund met hesjes en ondersteund met hesjes en zaklampen.

Een veel opvallender categorie buurt-wachten is te vinden in plattelandsgebie-den, waar de politie zich terugtrekt. De aan-rijtijd van de politie naar sommige dorpen is zo lang dat burgers noodgedwongen zelf de misdaad gaan bestrijden. De buurtwach-ters zijn, net als iedere burger, bevoegd een crimineel op heterdaad staande te houden. Zo nodig met gepast geweld. En dat gebeurt volop.

In het Veluwse dorp Uddel hielden buurtwachters onlangs een inbreker met een mes staande. Eerder schreef Elsevier hoe de buurtwacht van Uddel na een avond-lange klopjacht twee inbrekers ving en over-leverde aan de politie. De verdachten zijn

inmiddels voor de rechter geleid. Het zijn slechts twee voorbeelden in een lange rij burgerarrestaties.

In het nabijgelegen Kootwijkerbroek maakt een buurtwacht van vijftig man zelfs gebruik van helikopters, erfhonden en ko-gelvrije vesten. De groep heeft al een aantal keer inbrekers, schuurdieven en overvallers staande gehouden. Inwoners kunnen hen bereiken via een eigen alarmnummer. Bin-nen een paar minuten staan er dertig man op de stoep. De groep wordt gesponsord door het lokale bedrijfsleven.

De politie riep de inwoners van Kootwij-kerbroek twee keer tot de kerbroek twee keer tot de orde. Eenmaal nadat de buurt-wacht de auto van een ver-dachte had klemgereden. Een andere keer was de politie niet direct gewaarschuwd nadat de buurtwacht in actie kwam. Toch benadrukt de politie erg blij te zijn met deze groep bur-blij te zijn met deze groep bur-

gers. Logisch, want met een minimale aan-rijtijd van een kwartier zijn ze zelf bijna al-tijd te laat.

Het staande houden van criminelen door burgers verloopt niet altijd volgens het boekje, erkennen betrokkenen. Er worden weleens klappen uitgedeeld als verdachten niet willen meewerken. Zolang geen aan-gifte wordt gedaan, kan de politie er niets aan doen. Maar het roept wel vragen op bij de boodschap die de politie buurtwachten meegeeft: gebruik nooit geweld.

‘Onder zijn neus zag je zelfs nog coke zitten en hij droeg een alarmpistool’

eund met hesjes en

AfwezigDat buurtwachten zo populair zijn gewor-Dat buurtwachten zo populair zijn gewor-den, heeft verschillende oorzaken, zegt so-cioloog Marco van der Land (49), die onder-

zoek deed naar het fenomeen. Ten eerste voelen mensen zich steeds onveiliger. Ten tweede de komst van WhatsApp (dat bestaat sinds 2009) als handig groepscommunica-tiemiddel. Ten derde een chronisch gebrek aan politiecapaciteit.

Dat laatste probleem speelt vooral op het platteland. In januari 2016 waarschuwden Twentse burgemeesters al dat de politie het werk niet aankan. Basisteam Noordoost- Twente dreigde 26 van de 118 arbeidsplaat-sen te verliezen. Ook waren er te weinig po-litieauto’s beschikbaar. Dat kan niet langer zo doorgaan, schreven de burgemeesters in een brief. ‘Plattelandsgemeentes krijgen steeds vaker te maken met grootstedelijke problematiek als georganiseerde misdaad en ondermijning.’

In april dit jaar stuurden vijf Limburgse burgemeesters een brief aan de politie-een-heid Limburg waarin ze het tekort aan agen-ten aankaartten. De gemeenten schakelen noodgedwongen extra buitengewoon op-sporingsambtenaren (boa’s), beveiligings-bedrijven en straatcoaches in om politie-taken over te nemen. Dat is een trend die je in alle gemeenten ziet, zegt Van der Land. ‘Steeds meer partijen worden betrokken bij de veiligheid. Dat is een automatische cor-rectie op het feit dat de politie er niet is.’

De verwachting is dat de politie de ko-mende jaren nog minder aanwezig is op het platteland. De komende tien jaar worden tweehonderd van de vierhonderd politie-bureaus gesloten. Die maatregel heeft ver-moedelijk een negatief effect op de aanrijtij-den op het platteland. De norm is dat de po-litie in 90 procent van de 112-meldingen binnen 15 minuten aanwezig is. Gemeenten in krimpgebieden duiken nu al vaak onder

de 75 procent. In de buitendorpen arriveert de politie vermoedelijk nog veel vaker te laat, al zijn daar geen harde cijfers van.

De Nationale Politie, gevormd in 2013, heeft de focus verschoven naar stedelijke criminaliteit. Steeds meer politiebureaus in dorpen worden gesloten. Er zijn minder agenten beschikbaar en de aanrijtijden op het platteland worden langer. Als reactie verleggen criminelen hun werkterrein naar het platteland, waar ze ongestoord hun gang kunnen gaan. In dorpen en op boerde-rijen is genoeg te halen.

AMERIKAANS VOORBEELDIn de jaren tachtig ontston-den de eerste buurtwach-ten in Nederland, geïnspi-reerd door de neighbour-hood watches in de Verenigde Staten. De laat-ste jaren neemt het aantal buurtwachten in Nederland

een vlucht. Socioloog Marco van der Land (49) vindt het normaal dat burgers zich inzetten voor hun veilig-heid. ‘Dat is altijd zo ge-weest. De uitzondering is de tijd van de verzorgingsstaat na de Tweede Wereldoorlog.

We keren nu historisch ge-zien terug naar de normale situatie.’ Van buurtwachten die geweld gebruiken, moet hij niets hebben. ‘In de ge-bieden waar die actief zijn, is dringend extra politieca-paciteit nodig.’

Zelf doenIn het Brabantse gehucht De Moer weten ze daar alles van. Vanaf 2015 ging het dorp ge-bukt onder een inbraakgolf. Bijna elke boer-derij was al eens aan de beurt. Tractors, zit-maaiers, kettingzagen: alles van waarde wordt gestolen. Vermoedelijk zitten profes-sionele Oost-Europese bendes achter de in-braken, maar zeker weten doet niemand het, want de daders zijn meestal spoorloos verdwenen als de politie arriveert.

Zo stalen brandstofdieven diesel uit de brandstoftank van een shovel op de melk-veehouderij van boerin Ingrid. Ze deed aan-gifte bij de politie, maar hoorde niets terug.

Ze stelde ook de buurtwacht op de hoogte. De buurtwacht beloofde de boerderij goed in de gaten te houden. Ze heeft meer ver-trouwen in hen dan in de politie. ‘Als ik hulp nodig heb, klop ik aan bij de buurtwacht, want die mensen ken ik. Mijn wijkagent ken ik niet, ik heb geen idee wie dat is.’ Om de politie te ondersteunen, richtte Willy Beser (60) met wat dorpsgenoten een buurtwacht op. In alle acht straten van het vijfhonderd inwoners tellende dorp wonen er twee.

Op onregelmatige basis patrouilleren de buurtwachters in het dorp. Dat leidde al en-kele keren tot succes. Zo vond de buurt-wacht eens een tas met inbrekerswerktuig in een sloot, waarna de politie door DNA-sporen op de spullen vier inbrekers kon ar-resteren. Beser en zijn team vatten ook eens een inbreker in de kraag die strak van de co-caïne stond. ‘We moesten hem stevig tegen de grond duwen. Onder zijn neus zag je zelfs nog coke zitten en hij droeg nog coke zitten en hij droeg een alarmpistool.’ Of die keer dat hij twee Roemenen aan-sprak die foto’s maakten van huizen. Hij hield hen net zo lang aan de praat tot de politie arriveerde.

Beser begrijpt best dat de

politie er niet altijd is. ‘We kunnen niet ver-wachten dat in zo’n klein dorp veel politie rondrijdt. Daarom helpen we zelf een handje. Als we hen bellen, komen ze altijd. Daarover hebben we geen klagen.’

Eigen rechterHet lijkt een win-winsituatie. De politie Het lijkt een win-winsituatie. De politie heeft extra ogen en oren, en de burgers voe-len zich betrokken bij de veiligheid in hun dorp. Toch is niet iedereen er gelukkig mee. Burgemeesters en politievakbond ACP waarschuwden al eens voor situaties waarin burgers voor eigen rechter gaan spelen. Ze zijn bang dat het geweldsmonopolie van de overheid wordt aangetast als burgers achter criminelen aangaan. Eigenrichting ligt op de loer.

Burgers brengen zichzelf bovendien in gevaar, stelt het Centrum voor Criminaliteits preventie en Veiligheid (CCV). ‘Dat mensen voor zichzelf opkomen, kan ik hun niet kwalijk nemen, maar het loopt soms verkeerd af,’ zegt hoofd lokale projec-ten Hendrik-Jan Kaptein (53). Hij kent ge-noeg praktijkvoorbeelden van burgers die een winkeldief of inbreker staande wilden houden, maar klappen kregen en in het zie-kenhuis belandden. ‘Burgers moeten niet zelf de held willen uithangen.’

Alle zorgelijke geluiden van deskundi-gen ten spijt – in Glanerbrug zijn ze maar wat blij met hun buurtwacht. De drugshan-del lijkt goeddeels uitgebannen. Jeroen Sluik krijgt haast nooit meer tips van dorpe-lingen op Facebook. Toch blijven hij en de andere buurtwachters doorgaan, want ‘je moet altijd alert blijven’.

De buurtwachters passeren het treinsta-tion. Hier stapten junks een jaar geleden nog in drommen uit de trein uit Gronau, net over de Duitse grens. Op het perron wacht-ten de dealers hen op. Op aandringen van de buurtwacht heeft de gemeente de bosjes rond het station weggehaald. Het is nu een stuk veiliger. Er passeert een douane-auto. Stapvoets rijdt het voertuig rondjes om het station. ‘Eerst zag je die hier nooit, sinds wij zijn gaan melden wel.’

Aangekomen in de keet

E

Aangekomen in de keet gaan de oortjes af en de zak-lampen uit. De muziek gaat aan en er komt een krat bier op tafel. ‘Het moet wel gezel-lig blijven,’ zegt Sluik. ‘Buurt-wacht is tenslotte vrijwilli-gerswerk.’

‘Als ik hulp nodig heb, klop ik aan

bij de buurt-wacht, want die mensen ken ik’

Steeds minder dorpen hebben een politiebureau. Burgers lossen de problemen zelf op

WEEKBLAD

Op het hoofdkwartier is voor de patrouille een briefing. Achteraf wordt er een biertje gedronken