2016 01

De burger aan de

knoppenMeer eigen regie en

zelfmanagement door technologische ondersteuning

De SIGRA Informatief is een uitgave van SIGRA (het samenwerkingsverband van organisaties en formele netwerken in de gezondheidszorg en welzijn in de regio Groot Amsterdam, Zaanstreek-Waterland en Noord-Holland Noord). De SIGRA Informatief verschijnt circa twee keer per jaar als themanummer, met meer achtergrondinformatie over een actueel onderwerp in SIGRA-verband. Hoofdredactie Saskia Schalkwijk Eindredactie Wendy Rinzema Redactieadres Maassluisstraat 574A 1062GZ Amsterdam Tel: 020 512 88 88 E-mail: sigra@sigra.nl Website: www.sigra.nl Overname artikelen Overname van artikelen is toegestaan mits de bron wordt vermeld. Vormgeving Brandwave Drukwerk Brandwave Oplage 2000 De infographic illustraties zijn overgenomen uit de Infographic bij de eHealth-monitor 2015 – Tussen vonk en vlam, Nictiz en NIVEL, Den Haag/Utrecht 2015; vormgeving infographics Roel Schenk (Nictiz)

In Gesprek Met

Anne-Miek Vroom

Paul van der Velpen & Petra van Tiggelen (GGD Amsterdam)

Ruud & Juliëtte van Zuijlen

Leo Versteeg (Amsta)

Lian Stouthard (ahti)

Greet Prins (Philadelphia)

Hans Andriese

Ellen Maat (Cordaan)

Jeroen Crasborn (Zilveren Kruis)

Herman Klein Tiessink (Cliëntenbelang Amsterdam)

Jeroen Straatman (SIGRA)

4

8

12

16

20

22

26

32

34

40

42

Mooie Voorbeelden

Amstelring Ledenservice en Dinst.nl

Health Communicator

GoOV

Trombovitaal en Cardiovitaal

Blended behandeling

Medido, Thuis Pluskoffer en Beeldbellen

Nausea Care App

Expeditie-SlimThuis

Hipper

GPS-tracker

7

11

15

18

19

24

31

36

38

39

04

08

16

24

32

34

De burger aan de knoppen Meer eigen regie en zelfmanagement door technologische ondersteuningDe (toekomstige) zorgvrager is mondiger, zelfstandiger, digitaler en beter geïnformeerd. Ook de overheid stimuleert

de zorgvrager om meer eigen regie te voeren en verantwoordelijk te zijn voor eigen gedrag, leefstijl en gezondheid.

Dit vraagt om een omslag in de zorgsector, waarbij preventie, welzijn, participatie en eigen verantwoordelijkheid

van de burger de uitgangspunten zijn. Het doel is niet langer te sturen op ziekte en zorg, maar op gezondheid en

gedrag. Zo houden mensen meer de eigen regie, consumeren minder zorg en hebben een betere kwaliteit van leven.

Toepassingen in eHealth, mHealth en domotica kunnen

de gezondheid en de gezondheidszorg ondersteunen en

verbeteren. Zorggebruikers vinden het prettig om niet de deur

uit te hoeven voor hun zorg en vinden het belangrijk om de

juistheid van de verslaglegging van de zorgverlener te kunnen

controleren. Ze maken graag gebruik van online diensten als:

medische informatie op websites en online afspraken maken,

herhaalrecepten aanvragen en de eigen medische gegevens

inzien. Ook zelfmeting, online gegevens bijhouden over de eigen

gezondheid en online behandelingen winnen aan populariteit.

Maar wat is nu precies eigen regie en zelfmanagement? Hoe

kan technologie die zo optimaal mogelijk ondersteunen? En hoe

zorgen we ervoor dat de beschikbare toepassingen en middelen

ook daadwerkelijk worden ingezet? We vroegen dit aan

echte ervaringsdeskundigen, de zorgvragers. Daarnaast dacht

Cliëntenbelang Amsterdam mee over de inhoud van dit nummer,

vanuit het oogpunt van de burger. Ook gingen we in gesprek

met beleidsmakers vanuit de zorg, gemeente, de zorgverzekeraar

en andere spelers.

Er is een enorm aanbod van toepassingen en ondersteunende

middelen die helpen om de eigen regie te vergroten en

zelfmanagement te bevorderen. En er komen dagelijks

nieuwe bij. Teveel om hier de revue te laten passeren. In dit

themanummer dus geen uitputtend overzicht, maar een selectie.

We kregen veel reacties op onze oproep om mooie voorbeelden

van technologische ondersteuning uit de praktijk te delen. Dat

levert een gevarieerd overzicht op, van zelfmeten tot beeldbellen,

van Persoonlijk Gezondheidsdossier tot domotica.

Er kan al heel veel, maar er is nog een wereld te winnen. Laat u

inspireren door de ervaringen, meningen en voorbeelden in dit

nummer van de SIGRA Informatief.

Saskia Schalkwijk

Directeur SIGRA

3

Eigen regie betekent voor iedereen iets anders

‘Voor mij betekenen eigen regie en zelfmanagement dat ik mijn

leven kan inrichten zoals ik dat zelf wil. Het gevoel dat ik het

maximale uit mijn gezondheid haal en vooral ook rust. Maar

ik denk dat het voor iedereen iets anders betekent. Als je ziek

bent, kan de hoeveelheid eigen regie en zelfmanagement die je

wilt en aan kunt bijvoorbeeld afhangen van het stadium van je

ziekte. Voor iemand bij wie net kanker is geconstateerd, staat het

leven op zijn kop. Niet iedereen is dan in staat om de eigen regie

te voeren. In de chroniciteit van ziekten zie je vaak dat mensen

graag regie willen pakken.’

Eigen regie moet zeker geen verplichting worden

‘Er zijn ook mensen die het helemaal niet kunnen of willen.

Mensen die hier geestelijk of lichamelijk niet toe in staat zijn. Of

mensen die niet zo assertief zijn in hun eigen gezondheidsproces

en het liever aan de professionals over laten om de regie te

pakken. Ook ik wil soms helemaal geen eigen regie. Als ik iets

gebroken heb en op de spoedeisende hulp beland, dan wil ik dat

een verpleegkundig specialist, die goed van mijn situatie op de

hoogte is, de regie overneemt. Regie over de zorg voer je ook

nooit alleen. In die zin vind ik het woord ‘eigen’ ook ingewikkeld.

Zorg staat altijd in relatie tot de ander. Het is een unieke

uitdaging van alle betrokkenen.’

Meer gelijkwaardigheid tussen patiënt en zorgverlener

en aanpak stigma’s

‘Als we willen dat patiënten meer gaan participeren en de eigen

regie pakken, dan moeten we toe naar een zorg waarin de

patiënt en de zorgverlener met elkaar de zoektocht aangaan

binnen ziekteproces en gezondheid. Gelijkwaardigheid is hierin

belangrijk. De arts is de professional en heeft de medische

expertise, maar de patiënt heeft de ervaringsdeskundigheid.

Volgens mij is het voor de zorgprofessional van belang te

handelen zoals je zelf behandeld wilt worden in een gelijke

situatie. Verder is het belangrijk dat we iets doen aan stigma’s en

beeldvorming. We moeten mensen veel meer op gelijkwaardig

niveau aanspreken, meer ervaringen delen en de patiënt veel

beter zichtbaar maken.’

De belangrijkste randvoorwaarde voor eigen regie is

voor mij het PGD

Met het Persoonlijk Gezondheidsdossier (PGD) kan ik zelf

beschikken over een overzicht van relevante gezondheids-

gegevens. Ik kan dit overal ter wereld inzien, delen met wie ik

wil en zelf beheren. Zo kan ik in mijn dagelijks leven bijhouden

of bijvoorbeeld de medicatie klopt en hoef ik dit niet te doen op

het moment dat ik op de spoedeisende hulp lig. Het PGD moet

breder zijn dan alleen medicatiegegevens en ook informatie over

je ziekte bevatten. Zo krijg je meer inzicht in je ziekte en kun

je assertiever zijn in je eigen gezondheidsproces. Zorgverleners

staan vaak nog terughoudend tegenover het PGD. Ze vinden

het teveel gedoe, extra werk en zijn bang dat de patiënt de

informatie niet goed begrijpt en verkeerde conclusies trekt. Geef

dan meer toelichting in het dossier denk ik dan. Leg het uit, in

‘Mijn leven inrichten zoals ik dat wil en zoals dat bij mijn capaciteiten past’

‘Ook ik wil soms helemaal geen eigen regie’

Anne-Miek Vroom is medisch socioloog, directeur van IKONE en ervaringsdeskundige. Anne-Miek heeft de ziekte OI, de broze

botten ziekte, en is zoals ze zelf zegt al haar hele leven een grootverbruiker van zorg.

In Gesprek Met

simpele taal, zodat het voor de patiënt te begrijpen is. Als de

patiënt met behulp van het PGD al goed op de hoogte is van zijn

eigen gezondheidsgegevens, dan krijgt een consult een andere

invalshoek en is er meer ruimte voor een goed gesprek.

Ook zelfmeting kan eigen regie ondersteunen

‘Ik zou graag meer grip krijgen op mijn pijn en vermoeidheid,

door zelf dingen te kunnen meten. Bijvoorbeeld wat mijn

beweging, rust, pijn, vermoeidheid en fysieke houding zijn op

een bepaald moment en deze meetgegevens vergelijken met

mijn eigen ervaringen op dat moment. En dan samen met

experts kijken naar wat dat betekent en dit delen met andere

mensen met dezelfde ziekte, want er is heel veel kennis binnen

de patiëntengroep. Dit is helaas nog niet mogelijk.’

Technologie is een aanvulling, geen vervanging en geen

verplichting

Het leven wordt steeds dynamischer en de zorg moet daar op aan

sluiten, met behulp van technologische toepassingen. Steeds meer

korte momenten van contact, per e-mail, e-consult of videobellen.

Dit kost minder tijd en minder geld. Ik denk echter wel dat

technologische toepassingen in de zorg pas een succes worden

als alle partijen zich realiseren dat het een aanvulling is, geen

vervanging en geen verplichting. Onder patiënten leeft de angst

dat de technologie doorschiet en dat de ‘warme zorg’ verdwijnt.

Onder zorgverleners leeft de angst voor zorgverlegenheid. Ze zijn

bang dat patiënten niet goed aangeven wat ze nodig hebben

en dit online nog minder doen en dat een arts dan ook minder

makkelijk doorvraagt. Anne-Miek VroomMedisch socioloog, directeur van IKONE en ervaringsdeskundige

‘PGD zorgt voor meer inzicht en assertiviteit in je eigen gezondheidsproces’

54

Lees verder op pag. 6

7

Zorgverleners maken nog weinig gebruik van

technologie

Ik ben grootverbruiker van zorg, maar ik ervaar helaas nog heel

weinig technologische toepassingen bij mijn zorgverleners.

Zorgverleners hebben vaak nog niet veel kennis van en ervaring

met technologische toepassingen. Dit zal met de volgende

generatie al makkelijker gaan, want technologie maakt inmiddels

onderdeel uit van de opleidingen. Zelf ervaring hiermee opdoen

als zorgverlener is een mooie manier om er meer bekend mee te

raken. Ik ken een huisarts die bijvoorbeeld zelf een fitbit kocht om

uit te proberen. Dan weet je ook wat je patiënten eraan kunnen

hebben. Ook kennis van integrale zorg is belangrijk. Meelopen met

zorgprofessionals uit andere sectoren is hierin heel waardevol.

Maak gebruik van bestaande innovaties

‘Ik merk ook dat bestaande innovaties nog niet worden

aangeboden door zorgaanbieders. Waarom is mij niet duidelijk.

Ik heb het idee dat, vooral in ziekenhuizen, men graag zelf het

wiel opnieuw uitvindt en liever een eigen innovatie uitbrengt, dan

gebruik te maken van een al bestaande innovatie. Ik denk dat er

vanuit het bestuur vaker gewoon een go gegeven moet worden

voor het gebruik van bepaalde innovaties. Verder moet er veel

meer gecommuniceerd worden over goede voorbeelden en welke

positieve bijdrage die kunnen leveren in het gezondheidsproces.

Ook burgers moeten de technologie meer omarmen

Burgers zijn vaak niet op de hoogte van wat er allemaal is op

technologisch gebied en wat hier allemaal mee mogelijk is. Ze

moeten hier veel meer informatie over krijgen, eenvoudige,

toegankelijke informatie. Ik hoor ook wel veel dat mensen er

angst voor hebben, er geen zin in hebben of zich er te oud voor

voelen. Ik denk echter dat als het belang er is, dat ze het dan wel

willen en kunnen, maar ze moeten hier wel ondersteuning bij

krijgen. Vooral voor kwetsbare doelgroepen, zoals anderstaligen of

laaggeletterden moet er laagdrempelige uitleg en ondersteuning

zijn. Hierbij kan serious gaming bijvoorbeeld een uitkomst bieden.

Verder bestaat bij veel mensen de angst voor privacyschending van

medische gegevens. In de praktijk mailen en appen mensen vaak

onveilig over hun gezondheid met artsen, maar zo gauw als het

gaat over digitale informatieoverdracht van medische gegevens,

dan is men bang dat het onveilig is. Veel mensen geven daarom

geen toestemming voor de uitwisseling van medische gegevens.

Het is belangrijk deze angst weg te nemen.

De cliënt bepaalt

Ik ben bang dat als de gezondheidszorg niet sneller meegaat in

de technologische ontwikkelingen, dat de commerciële partijen

ze inhalen. De patiënt gaat niet wachten. Ik verwacht dan

meer ongelijkwaardigheid in het aanbod van zorg, op basis van

leefgedrag en dan komt de solidariteit in gevaar. Ook draagt

digitale zorg bij aan de verzameling van ‘big data’. Deze data

dragen bij aan de macht van de zorgverzekeraars. Ik vrees dat als

commerciële partijen het overnemen we hier geen grip meer op

hebben. Om dit te voorkomen moeten we de stem van de cliënt

voorop zetten. De cliënt bepaalt wat welke partij te zien krijgt en is

eigenaar van de data.

Mooie voorbeelden

Amstelring Ledenservice en Dinst.nl bieden betrouwbare diensten aan

Dinst.nl brengt vraag en aanbod bij elkaar

De mogelijkheden zijn zeer divers, bijvoorbeeld: boodschappen-

service, kapper, klussendienst, tuinonderhoud, maaltijden… alles

aan huis natuurlijk. Op Amstelringledenservice.nl en op Dinst.nl zijn

alleen professionele en geselecteerde dienstverleners aangesloten,

die zijn gescreend aan de hand van Verklaring Omtrent Gedrag,

vakdiploma’s en een persoonlijk gesprek. Amstelring Ledenservice

staat dus in voor de kwaliteit van deze dienstverleners en

producten.

De werkwijze is vereenvoudigd sinds de samenwerking

met Dinst.nl

Ellen Ahrens (manager Amstelring Ledenservice): ‘Vroeger

vulde je een volledig aanmeldformulier online in, waarna de

dienstverlener contact met je opnam. Met de komst van Dinst.

nl vul je alleen je mobiele nummer en mailadres online in. Per sms

en mail ontvang je de gegevens van de dienstverlener, waarna je

zelf de afspraak met de dienstverlener maakt. Ook nieuw is dat je

een waarderingscijfer en beoordeling kunt invullen op de website,

zodat andere klanten zich een beeld kunnen vormen van de

dienstverlener. De kracht zit ook vooral in het gebruik van filmpjes,

zodat de klant een indruk krijgt wie bij hem thuiskomt.’

De eigen regie voeren is een onbetaalbaar bezit van

iedereen

Amstelring Ledenservice biedt mogelijkheden om die eigen regie

in stand te houden, ook vóórdat er een zorgvraag bestaat. En als

door aandoeningen, handicap of ouderdom sommige zaken niet

meer even makkelijk gaan. De diensten van Amstelringledenservice

en Dinst.nl zijn gericht op gezond zijn en blijven en langer

zelfstandig kunnen functioneren. Mensen houden hierbij ook de

eigen regie in het zelf kiezen voor een dienst en dienstverlener.

Onze doelgroep neemt de meeste diensten telefonisch af

Ellen: ‘Vanwege het geringe aantal online aanmeldingen tot

dusver, denk ik dat de ouderen het online aanmelden nog moeten

ontdekken. Ouderen bellen liever om in een persoonlijk gesprek

hun wensen kenbaar te maken, is onze ervaring.’

Sinds oktober 2015 werkt Amstelring Ledenservice samen met Dinst.nl. Dit is een digitale bemiddelaar, die de vindbaarheid en

bereikbaarheid van diensten faciliteert.

Mevrouw Bongers uit Amstelveen

Mijn man overleed één jaar geleden en hij regelde altijd

alle administratieve zaken. Nu heb ik contact met Karin van

‘Administratie aan huis’ van Amstelring Ledenservice. Haar

gegevens kreeg ik via de mail na aanmelding op de website.

Karin en ik doen samen de administratie. Wie had dat ooit

gedacht!

6

‘Patiënten zijn bang dat ‘warme zorg’ verdwijnt’

Paul van der VelpenDirecteur GGD Amsterdam

Petra van TiggelenProgrammamanager digitale zorginnovaties GGD Amsterdam

Wat is eigen regie en zelfmanagement?

Petra: ‘Voor mij betekent het dat je in gezondheid en welzijn je

eigen pad kunt bewandelen. Dat je zelf informatie kunt vergaren

en bijhouden en op basis daarvan je eigen keuzes maakt.’

Paul: ‘Eigen regie hoeft niet altijd heel ingewikkeld te zijn. Als

je bijvoorbeeld in je Persoonlijk Gezondheidsdossier je eigen

medische gegevens kunt inzien, dan is dat mooi, maar het is

niet altijd zo dat je die snapt en daar iets mee kunt. Maar als je

bijvoorbeeld daarnaast in dat dossier ook de afspraken met de

zorgverleners kunt inzien en daar invloed op hebt, dan is dat ook

eigen regie.’

Wat is er voor nodig om de burger echt aan de knoppen

te krijgen?

Paul: ‘De burger moet het vertrekpunt zijn en niet omgekeerd,

zoals de zorg juist nog vaak georganiseerd is. Je moet het ook

niet over mensen uitstorten, maar het wel altijd blijven proberen

en stimuleren. En soms kan het gewoon niet. Verder merk ik

dat de informele zorg vaak verder is dan de formele zorg in

het gebruik van technologische toepassingen. Als de formele

zorg hier niet goed op aansluit, dan heeft dit een remmende

werking.’

Wat is de meerwaarde van technologie?

Petra: ‘Het maakt zorg toegankelijker, dichterbij en beschikbaar

op een moment dat het jou uitkomt. Bij chatconsulten voor

jongeren bijvoorbeeld merken we dat jongeren het online

makkelijker vinden om dingen te vragen of te vertellen dan in

een persoonlijk consult en ze komen sneller nog even terug in

de chat. Je kunt online grotere groepen tegelijk bereiken en toch

zorg op maat leveren. Een mooi voorbeeld hiervan is onze ‘love

coach’ vrijlekker.nl. Op deze website krijgen jongeren informatie

over veilig vrijen op basis van wat ze al weten en nog willen

weten. Door online coaching krijgen ze uiteindelijk filmpjes en

informatie te zien die op hun situatie van toepassing zijn. Een

ander voorbeeld is de app ‘Samen Starten’, die we gebruiken

op de iPad, voor ouders van kinderen van 0-2 jaar. In deze app

staan onder andere filmpjes, links, verwijswijzers en tipsheets,

waarmee we samen met de ouders tot een advies en een plan

op maat komen, waar de cliënt zelf altijd weer bij kan.’

Wat is er voor nodig om technologische toepassingen te

implementeren?

Paul: ‘Het is vooral belangrijk om het gewoon te gaan doen.

Je moet kleinschalig beginnen, steeds kleine stapjes doen, even

een stap terug als het nodig is en dan weer vooruit. Je moet niet

te lang wachten, want dan verlies je het contact en is de kloof

tussen wat echt nodig is en wat jij hebt bedacht alweer te groot.’

Petra: ‘Wij zetten vaak de stap om iets te gaan gebruiken,

waar andere partijen dan op meeliften. Zij brengen er soms

verbeteringen in aan, waar wij weer van leren.

In gesprek met Paul van der Velpen (directeur) en Petra van Tiggelen (programmamanager digitale zorginnovaties) van

GGD Amsterdam.

‘Technologie maakt zorg toegankelijker, dichterbij en beschikbaar wanneer

jij dat wilt’

8 9

‘Met digitale zorg moet je gewoon starten’

Lees verder op pag. 10

In Gesprek Met

Wij maken als GGD deel uit van veel samenwerkingsverbanden,

waarbinnen de samenwerking tot mooie resultaten leidt. Ik zie

in Amsterdam dat veel organisaties met hetzelfde vraagstuk

allemaal het wiel willen uitvinden, terwijl ze juist massa moeten

maken en meer moeten samenwerken.’

Hoe krijg je de zorgprofessional mee?

Paul: ‘Door deze te scholen. De professional krijgt een andere

rol, wordt meer sparringpartner en moet weten wat er op

de markt is en hoe het werkt. Zo kan hij zelf betrouwbare

toepassingen aanbevelen, maar ook meepraten over bijvoorbeeld

social media, want dat is de belevingswereld van de cliënt.’

Petra: ‘Wij proberen binnen de GGD op verschillende

manieren de zorgprofessional mee te krijgen. We hebben een

innovatieclub, doen aan interne kennisdeling en één keer per jaar

organiseren we een wedstrijd voor het beste innovatieve idee in

digitale zorg. Het plan van de winnaar voeren we uit.’

GGD App store

Petra: ‘In januari 2016 zijn we gestart met de GGD App store.

Hierin zetten we apps die wij als GGD hebben getest en waar

wij ons keurmerk aan geven. We doen dit landelijk met alle

GGD’en samen. We kijken dan vooral naar gezondheidsapps

die bijdragen aan eigen regie, zoals bijvoorbeeld de ‘Beter app’,

de ‘Stoppen met roken app’ en de ‘Groei app’. We gaan hierin

samenwerken met het NIVEL en het NPCF en het is de bedoeling

dat iedere GGD vijf á tien apps per jaar gaat testen. We zijn

gestart met vijftig apps in de App store!’

‘App store voor gezondheidsapps met keurmerk van GGD’

• Op de SOA-poli kunnen mensen zelf online afspraken

maken, de uitslag checken en via een anamneselijst bepalen

of ze naar de poli moeten of naar de huisarts.

• Er loopt een proef met healthcoins. Hiermee wordt gezond

gedrag en gezond gewicht gestimuleerd, door mensen

hiervoor te belonen met kortingen.

• Via www.jouwggd.nl kunnen jongeren via een chatconsult

een professional raadplegen en via fora ervaringen en kennis

uitwisselen.

• Via www.jgzouderchat bieden we ouders met (jonge)

kinderen een chatconsult. Via www.sense.info kunnen

jongeren chatten met vragen over seks en veilig vrijen.

• De Groei app is er voor ouders met kinderen, om de

ontwikkeling van hun (ongeboren) kind bij te houden en

onder andere inzage krijgen in het verloskundige dossier en

het JGZ-dossier.

• We starten binnenkort een pilot met de SAG-

gezondheidscentra rond het PGD Karify. We willen Karify

koppelen aan de groei-app. Hierdoor ontstaat een koppeling

tussen het JGZ-dossier en verloskundig dossier. Het is een

pilot om te experimenteren met het Persoonlijk Gezondheids-

dossier: van mensen die zwanger zijn tot mensen die een

kindje hebben gekregen.

• Op Pinterest informeren we door middel van moodboards

met gezonde voeding.

• Op Youtube met ‘how to’ filmpjes, bijvoorbeeld hoe werkt

de SOAtest of het gezondheidsonderzoek. Specifiek voor

ouders met kinderen 0-19 hebben we filmpjes op

www.groterworden.nl.

Voorbeelden van technologische toepassingen die de

GGD inzet

10 11

Health Communicator is een meertalig anamnese- test-

en voorlichtingssysteem

Het programma heeft een speciaal wachtkamersysteem voor

het doen van pré-consulten door laaggeletterde of anderstalige

patiënten. De Health Communicator werkt met bestaande

vragenlijsten, met meerkeuze vragen in de eigen taal. Patiënten

kunnen de vragen zelf van het scherm lezen, maar voor

laaggeletterden zijn de vragen ook te beluisteren. Patiënten

kunnen thuis ook de vragen per mail invullen en terugsturen.

Verder bevat het systeem een patiëntenportaal ingericht voor

zelfmetingen, een communicatie-app voor patiënten in een

ziekenhuisbed, een testsysteem voor het eenvoudig uitvoeren van

testen en het voorlichtingsplatform Medichannel.TV. In het systeem

zitten nu 7 talen, wat in 2016 uitgebreid wordt naar 11 talen. Er

zijn inmiddels 200 zorgverleners die met Health Communicator

werken en 150.000 patiënten hebben toegang ertoe.

Ook kwetsbare groepen hebben recht op goede zorg

In Nederland heeft 20% van de mensen een anderstalige

achtergrond. Zo’n 11% is laaggeletterd. Beide groepen zijn extra

kwetsbaar in onze samenleving en hebben minder mogelijkheden

om de zorg te krijgen die zij nodig hebben. Om ervoor te zorgen

dat deze doelgroepen ook toegang tot de juiste zorg krijgen,

ontwikkelde Hans Nederhof, huisarts in Amsterdam Noord, Health

Communicator.

Betere communicatie voor betere zorg

Patiënten vinden het prettig dat er begrip is voor hun

taalachterstand. Ze voelen zich hierdoor meer begrepen en hebben

het gevoel dat er meer aandacht voor ze is. Dit draagt bij aan hun

gevoel voor eigenwaarde. Ook krijgen ze hierdoor meer inzicht

in hun eigen ziektebeeld en gaan beter voorbereid het gesprek

in met de arts. Tijdens een consult is er nu veel meer tijd over om

bijvoorbeeld te bespreken hoe een patiënt met zijn of haar ziekte

omgaat. Patiënten zijn hierdoor meer gemotiveerd en in staat om

zelf de eigen regie te pakken.

Goede zorg begint met een goede anamnese

Die maakt het programma mogelijk. Het programma zorgt voor

vermindering van de tijd die nodig is voor registratie en vergroot

de efficiëntie van het consult door het doen van pré-consulten.

Ook is de informatieoverdracht beter. Zorgverleners en patiënten

kunnen beter met elkaar communiceren. Vragen die eerst door

onbegrip simpelweg niet gesteld konden worden, worden nu wel

gesteld en beantwoord. Ook de koppeling met het HIS maakt dat

er efficiënter gewerkt kan worden.

Wat brengt de toekomst?

Hans Nederhof: ‘We blijven Health Communicator ontwikkelen,

door nieuwe mogelijkheden aan de infrastructuur toe te voegen.

Zoals de invoeging van interactieve meertalige leersystemen, een

patiëntvolgsysteem, de zorgpadberekening, de koppeling van

wearables en de introductie van de zorghomeostaat. We werken

onder ander samen met het VU, het KWF, Comoray, de Alzheimer

stichting, het Trimbos instituut en het Longfonds. Sluit u ook aan!

Samen bouwen we een veilige communicatie-infrastructuur die zijn

weerga in de zorg niet kent.’

Health Communicator: Zorg zonder grenzenHealth Communicator is ontworpen om de communicatie tussen arts en patiënt te verbeteren en biedt de patiënt de

mogelijkheid om in zijn eigen taal het spreekuurconsult voor te bereiden.

Mooie voorbeelden

12

‘Ondersteunende technologie maakt het leven makkelijker voor mensen zonder beperking Voor mensen met een beperking maakt technologie het leven mogelijk’Hoe treffend deze uitspraak is, wordt duidelijk tijdens het verhaal van ervaringsdeskundigen Ruud en Juliëtte van Zuijlen. Ruud

is MS-patiënt en verlamd vanaf zijn nek. Hij is grotendeels afhankelijk van ondersteunende technologie om zo zelfstandig

mogelijk te kunnen leven. Ruud is opgeleid als psycholoog en zijn vrouw Juliette, directiesecretaris bij de afdeling ICTS van

de Universiteit van Amsterdam, is afgestudeerd in spraaktechnologie. Beiden spelen een actieve rol in belangenbehartiging

in de zorg.

Wat betekent eigen regie en zelfredzaamheid voor jullie?

Ruud: ‘Omdat ik helemaal verlamd ben vanaf mijn nek heb ik

mensen nodig die mijn handen vervangen, bijvoorbeeld om mij een

pil te geven als ik die nodig heb. Eigen regie betekent voor mij dat

ik in staat ben om deze mensen zelf aan te sturen en de controle te

hebben over wat ik wel en niet wil.’

Wat is er voor nodig om de eigen regie te kunnen

pakken?

Ruud: ‘Ik probeer in principe altijd zelf de regie te pakken

in situaties. Ik zie de samenleving als een spiegel, waarbij je

terugkrijgt wat je uitstraalt. Dus als ik me onderdanig op stel, gaat

alles over me heen, maar als ik uitstraal dat ik de lead wil dan krijg

ik die ook.’

Juliëtte: ‘Voor ons is het een noodzaak om de te eigen regie te

pakken, om Ruud zo zelfstandig mogelijk te laten functioneren.

Veel mensen vinden het echter lastig en wij merken ook dat je er

niet toe wordt uitgenodigd. Het vereist doorzettingsvermogen,

assertiviteit, kennis en vooral ook levenslust, de wil om te blijven

participeren.’

Kan technologie dit ondersteunen en vergroten?

Ruud: ‘Technologie helpt mij om zo zelfstandig mogelijk te zijn.

Ik heb een aangepaste rolstoel, die ik zelf kan besturen. Met

behulp van de iPhone en verschillende apps kan ik door middel van

aanpassingen in huis bijvoorbeeld zelf de lichten bedienen en de

deuren open en dicht doen. Daarnaast kan ik met Siri, de virtual

assistant van Apple, met de iPhone ook zelf bellen of berichtjes

versturen door middel van spraakherkenning. Zo kan ik ook

afspraken maken met Transvision, het aanvullend openbaar vervoer

van de gemeente, en hiermee zelfstandig door de stad reizen. De

iPhone bedien ik via een joystick, die ik met mijn kin bestuur.’

Juliëtte: ‘De mogelijkheden van de technologie geven je naast

zelfstandigheid ook een gevoel van eigenwaarde, omdat je dingen

weer zelf kan doen, in plaats van dat je het aan iemand anders

moet vragen.’

Maken jullie ook gebruik van digitale zorg?

Juliëtte: ‘Als het nodig is mailen we met de revalidatiearts en de

huisarts. We doen dit niet veilig, want dat is nog niet mogelijk.

De eventuele onveiligheid vinden wij niet opwegen tegen de

voordelen die mailen biedt.

13

Ruud van ZuijlenPsycholoog & MS-patiënt

Juliëtte van ZuijlenDirectiesecretaris afdeling ICTS, Universiteit van Amsterdam

13

Lees verder op pag. 14

In Gesprek Met

‘Wij zijn noodgedwongen koploper en moeten veel dingen zelf uitzoeken’

Zorggebruikers* willen online diensten:

41%

Afspraken maken

via internet 33%

Eigen medische gegevens inzien via internet

43%

Herhaalrecept aanvragen via internet

*die voordelen zien van internet voor hun huidige situatie. (n=510)

51%

Medische informatie op

websites

Het grote voordeel is dat je een consult goed kunt voorbereiden,

zodat je tijdens het consult niks vergeet en allemaal dezelfde

agenda hebt. Ook kan de arts er eventueel voor het consult alvast

over nadenken. We sturen ook wel foto’s op, bijvoorbeeld van

doorligwonden. De arts kan op basis van de foto bepalen of het

nodig is om langs te komen of niet. Het mailcontact dat we nu

hebben met de revalidatiearts is direct en dan weet je dat je vraag

bij de juiste persoon terechtkomt. Via een portaal is het mailen

veilig en dat is natuurlijk prettig, maar het moet wel gelijk bij de

juiste persoon terechtkomen.’

Welke struikelblokken ervaren jullie?

Juliëtte: ‘In de zorgsector wordt technologie nog maar

mondjesmaat omarmt en is er nog weinig kennis hierover. Wij

zijn hier noodgedwongen voorloper in en dat betekent dat we

het grotendeels allemaal zelf uit moeten zoeken. Wij zoeken op

internet en volgen andere mensen op social media die hier ook

mee bezig zijn. Ook is het elke keer weer een zoektocht naar wie

wat vergoedt. Domotica valt bijvoorbeeld onder de Wmo en wordt

vergoed door de gemeente, zoals de rolstoel. De techniek die Ruud

gebruikt op de rolstoel valt echter weer onder de zorgverzekeraar.’

Ruud: ‘Zorgorganisaties leveren over het algemeen alleen

standaardoplossingen, terwijl maatwerk juist vaak nodig is. Wij

hebben hele goede ervaringen met de Hoogstraat in Utrecht.

Zij leveren wel maatwerk en zoeken net zo lang tot ze de juiste

oplossing vinden. Zij hebben bijvoorbeeld het frame gemaakt dat

over mijn schouders hangt, waar mijn kinbesturing op vastgemaakt

kan worden. Deze besturing zat eerst vast aan de rolstoel,

waardoor hij bij elke hobbel tegen mijn hoofd aan botste, heel

onhandig en pijnlijk.’

Hoe krijgen we de burger meer aan de knoppen?

Juliette: ‘Ik denk dat het in de relatie tussen de professional en de

patiënt belangrijk is dat deze gelijkwaardiger wordt, vooral bij een

chronische ziekte. Je moet meer partner van elkaar zijn en de rol

van professional is meer die van coach. Hij moet uitgaan van wat

het voor jou betekent en het gesprek aangaan en niet alleen maar

informatie zenden. Verder vind ik het heel belangrijk dat ervaringen

van patiënten structureel, online op één plek uitgewisseld kunnen

worden. Er zijn nu heel veel fora, maar geen initiatieven die deze

informatie bij elkaar brengt. Veel kennisnetwerken staan nu ook

niet open voor patiënten, maar alleen voor professionals, terwijl

patiënten waardevolle kennis en ervaring kunnen toevoegen.

Ook een platform met een overzicht van alle technologische

toepassingen zou handig zijn; een plek waar gebruikers handige

apps kunnen aanbevelen, met tips en trucs en duidelijke

handleidingen, gericht op de gebruikers.’

14 15

Zorggebruikers* willen online diensten:

41%

Afspraken maken

via internet 33%

Eigen medische gegevens inzien via internet

43%

Herhaalrecept aanvragen via internet

*die voordelen zien van internet voor hun huidige situatie. (n=510)

51%

Medische informatie op

websites

Zorggebruikers* willen online diensten:

41%

Afspraken maken

via internet 33%

Eigen medische gegevens inzien via internet

43%

Herhaalrecept aanvragen via internet

*die voordelen zien van internet voor hun huidige situatie. (n=510)

51%

Medische informatie op

websites

Zorggebruikers* willen online diensten:

41%

Afspraken maken

via internet 33%

Eigen medische gegevens inzien via internet

43%

Herhaalrecept aanvragen via internet

*die voordelen zien van internet voor hun huidige situatie. (n=510)

51%

Medische informatie op

websites

Zorggebruikers* willen online diensten:

41%

Afspraken maken

via internet 33%

Eigen medische gegevens inzien via internet

43%

Herhaalrecept aanvragen via internet

*die voordelen zien van internet voor hun huidige situatie. (n=510)

51%

Medische informatie op

websites

Zorggebruikers* willen online diensten:

41%

Afspraken maken

via internet 33%

Eigen medische gegevens inzien via internet

43%

Herhaalrecept aanvragen via internet

*die voordelen zien van internet voor hun huidige situatie. (n=510)

51%

Medische informatie op

websites

Zorggebruikers* willen online diensten:

41%

Afspraken maken

via internet 33%

Eigen medische gegevens inzien via internet

43%

Herhaalrecept aanvragen via internet

*die voordelen zien van internet voor hun huidige situatie. (n=510)

51%

Medische informatie op

websites

Nictiz/NIVEL 2015

GoOV is een app, met actuele OV-informatie en een

hulplijnfunctie

De deelnemer wordt stap voor stap via de smartphone begeleid

bij de reis die hij maakt, van deur tot deur. De looproute naar de

halte of het station, informatie over de aankomst van de bus en

een melding wanneer je uit mag stappen. Via het portaal op de

website worden de reisgegevens vooraf ingevuld. Wanneer er

tijdens de reis vragen zijn of de deelnemer heeft hulp nodig, dan is

er een hulplijn waarbij medewerkers dankzij GPS kunnen zien waar

de persoon op dat moment is. Ze kunnen dan begeleiding bieden,

zodat de persoon de reis weer verder zelf kan maken.

MEE & de Wering gaat in Alkmaar starten met het project MEE op

weg. Ze gaan hierbij experimenteren met de reiskoffer, waar GoOV

onderdeel van uitmaakt. Bij Pameijer in Rotterdam hebben ze al

ervaring opgedaan met de app en zijn er verschillende cliënten die

hem gebruiken.

Waarom GoOV inzetten?

Simone Botman van MEE & de Wering: ‘Veel mensen met een

beperking reizen al vanaf jonge leeftijd met het ‘speciaal’ vervoer

naar school, een vrije tijdsbesteding of naar andere voorzieningen.

Het project MEE op weg wil het automatisch inzetten van dit

speciaal vervoer doorbreken – met als uiteindelijke doel: meer

keuzevrijheid en zelfredzaamheid om te reizen. Hiervoor gaan we

onder andere GoOV inzetten.’

Margareth Basart van Pameijer: ‘Door gebruik te maken van

GoOV krijg je meer regie over je dag. GoOV leidt je van deur

tot deur op de momenten die jou het beste uitkomen. Door de

week en in het weekend. Je bent dus minder afhankelijk van

bijvoorbeeld taxi’s of busjes.’

Hoe leidt dit tot meer eigen regie en zelfmanagement?

Simone: Zelfstandig reizen maakt meedoen aan de maatschappij

beter mogelijk. Iemand krijgt zo de vrijheid om op het laatste

moment te besluiten nog even iets te drinken in de sportkantine of

de mogelijkheid om stage te lopen bij het bedrijf waar hij zo graag

ervaring op wil doen. Meer zelfstandigheid en minder afhankelijk

zijn van anderen maakt dat je eigen regie toeneemt.’

Margareth: ‘GoOV geeft de cliënt veel meer keuzevrijheid in werk

en vrije tijdsbesteding. Een van onze cliënten werkte bijvoorbeeld

ergens met heel veel plezier, maar had veel taxikosten. Daarom is

ze met GoOV gaan leren reizen met het openbaar vervoer, zodat

ze daar ook kon blijven werken. Het reizen met GoOV kan er ook

toe leiden dat mensen uiteindelijk zonder deze app leren te reizen.

Dit leidt tot nog meer vertrouwen, zelfstandigheid en eigen regie.’

GoOV: zelfstandig reizen met behulp van app op smartphoneGoOV stelt iedereen die moeite heeft met zelfstandig reizen, zoals mensen met een verstandelijke beperking, cognitieve

aandoening of senioren, in staat om zelf met het openbaar vervoer te reizen.

Meer informatie op www.go-ov.nl

Contactpersonen: Simone

Botman van MEE & de Wering en

Margareth Basart van Pameijer

Mooie voorbeelden

Zorgprofessional moet inzicht hebben in mogelijkheden

cliënt

‘De mate van eigen regie en zelfstandigheid van de cliënt is van veel

factoren afhankelijk. De belangrijkste factor is natuurlijk wat iemand

nog zelf kan en wil, maar zeker zo belangrijk is de benadering van

de cliënt door de zorgprofessional. Deze moet heel goed kijken

naar de mogelijkheden van de cliënt en deze ondersteunen in die

mogelijkheden.’

Technologie geeft mensen hun vrijheid terug

‘Neem bijvoorbeeld het Elektronisch Patiëntendossier. Hiermee

krijgen mensen meer inzicht in hun eigen situatie, wat leidt tot meer

zelfstandigheid. Net als het versimpelen van de medische bijsluiters

bij medicijnen. Apps op het gebied van communicatietechnologie

leiden tot meer sociale contacten en mensen met meer sociale

contacten zijn over het algemeen zelfstandiger en kunnen beter

functioneren. Ook apps waarmee mensen meer en beter leren

bewegen of apps die helpen bij het maken van de dagelijkse keuzes

leiden tot meer eigen regie en daarmee tot tevredenheid. Niemand

vindt het leuk om afhankelijk te zijn.’

Tools moeten toegankelijk en begrijpelijk zijn voor de

doelgroep

‘Bij de ontwikkeling van nieuwe tools is het belangrijk dat de

opdracht komt vanuit een vraag uit de praktijk. Het moeten

oplossingen zijn van deze tijd, die aansluiten bij mogelijkheden die

er al zijn. Bij de ontwikkeling van deze tools is het noodzakelijk om

de cliënt en de zorgmedewerker zoveel mogelijk te betrekken bij

dit proces. Alleen dan worden de tools ook echt toegankelijk en

begrijpelijk voor de doelgroep en gaan ze deze ook echt gebruiken.’

Magisch interactief schilderij geeft mensen weer een

gezicht

‘Een mooi voorbeeld van technologie die leidt tot meer

zelfstandigheid is het Magisch Interactief Schilderij, waarmee we

in Jan Bonga werken. Dit is een interactieve muur, die mensen

met dementie helpt hun verhaal te vertellen. We laten met beeld

en geluid zien waar iemand woonde, wat voor werk hij deed, wat

zijn interesses zijn en welke muziek hij mooi vindt en zo geven we

mensen weer een gezicht. Dit leidt tot meer gevoel van eigenwaarde

en daarmee tot meer zelfstandigheid. Ook krijgen zorgprofessionals

meer handvatten voor de communicatie met de cliënt, want

het maakt vaak veel herinneringen los. Het Magisch schilderij is

ontwikkeld door illi Engineering, in samenwerking met Amsta.’

Innovaties moet je eerst testen in living labs

‘Amsta is voortdurend op zoek naar mogelijkheden om cliënten

zelfstandiger te laten functioneren. We werken hierin met veel

verschillende partijen samen, zoals onder andere met de Hogeschool

van Amsterdam. In de minor Zorgtechnologie ontwikkelen

studenten samen met Amsta tools op basis van opdrachten uit

de praktijk. Om deze tools te testen werken we met living labs.

We hebben in De Keyzer bijvoorbeeld een proef gedaan met

leefstijlmonitoring. Hier werden 22 verschillende sensoren geplaatst,

waarmee we bewoners konden monitoren. Je kunt dan bijvoorbeeld

zien hoe vaak een bewoner naar de toilet of naar buiten gaat en

of de koelkast wel open gaat. Met deze gegevens kun je dingen

vroegtijdig signaleren en bepaalde diagnostiek ondersteunen.

Alleen door technologie te testen in living labs kom je erachter of

toepassingen ook echt werken en aansluiten bij de vraag.’

In gesprek met Leo Versteeg, Beleidsmedewerker Zorg en ICT bij Amsta. Leo volgt de ontwikkelingen op de voet en zoekt

samen met de zorgprofessionals van Amsta naar mooie middelen en snufjes om het dagelijks leven van cliënten te verbeteren.

‘Als je mensen actief betrekt bij de ontwikkeling van tools gaan ze deze ook echt gebruiken’

16

Magisch Interactief Schilderij17

Leo VersteegBeleidsmedewerker Zorg en ICT bij Amsta

In Gesprek Met

Pascal Wiggers, projectmanager Digital Life bij HvA:

In de HvA minor Zorgtechnologie doen studenten kennis op over

wat er op de markt is aan zorgtechnologie. En zij leren producten

te ontwerpen, ontwikkelen en implementeren. Studenten van

verschillende disciplines werken samen met zorgorganisaties

en cliënten aan reële vraagstukken uit de zorg. Eigen regie en

zelfmanagement spelen hierin een steeds grotere rol. Zo droegen

studenten onder andere bij aan de ‘tips tegen dips’ app, die

mensen helpt na een depressie hun leven weer op te pakken en

ontwikkelden zij een app die jongeren met een verstandelijke

beperking helpt zelfstandig taken uit te voeren.

18

Vanuit die gedachte is het Arterium opgericht

Dit is een centrum voor cardiologische en internistische (zelf)zorg

in Amsterdam, waar wordt gewerkt met de CardioVitaal en de

TromboVitaal aanpak.

Trombovitaal: Patiënten die een anti-stollingsbehandeling

krijgen, controleren zelf hun bloedwaarden via een vingerprik. Zij

leren dit via een E-learning. Via een beveiligde website winnen

ze adviezen in over hun medicatie. Patiënten die niet zelf in staat

zijn om de bloedwaarde te meten, hebben de mogelijkheid om

veilig begeleid te worden middels een verlengde armstructuur. De

wijkverpleegkundige voert de prik uit en communiceert met de

medewerkers van TromboVitaal. Ook mantelzorgers werken op

deze manier.

Cardiovitaal: Een programma voor hartrevalidatie en patiënten

die een hoog risico hebben op vaatproblemen. Hierbij staan

zelfregulatie en vitaliteit voorop. Patiënten revalideren niet in

het ziekenhuis, maar in een fitnessruimte in de buurt en hebben

altijd toegang tot hun eigen medisch dossier en een begeleidend

arts. Ze kunnen ook door een e-coach begeleid worden om een

gezonde leefstijl te integreren in hun dagelijkse leven. En ze sparen

vitaliteitpunten, waarmee ze korting krijgen op allerlei producten

en diensten.

Mensen willen niet van zorg afhankelijk zijn

Sabine Pinedo en Roderik Kraaijenhagen ontwikkelden deze

aanpak vanuit de gedachte dat goede, persoonlijke en flexibele

zorg begint bij de behoefte van de patiënt. De mensen willen

goede zorg, maar willen ook vitaal blijven en niet van de zorg

afhankelijk zijn. Zelfmanagement en begeleiding op afstand zijn dé

manieren om zorg goed en betaalbaar te houden.

De patiënt voelt zich een stuk vrijer, minder afhankelijk

en staat meer zelf aan het roer

Ook is er bij Trombovitaal meer gevoel van veiligheid, omdat

de zorg overal ter wereld altijd dichtbij is. Zoals de patiënt die

opgenomen werd in Thailand en zich zorgen maakte over

zijn behandeling daar. Deze patiënt kon direct via het portaal

gerustgesteld worden. De communicatie tussen arts en patiënt

wordt beter, omdat de patiënt meer inzicht heeft in zijn eigen

aandoening.

Wat brengt de toekomst?

Sabine: ‘Uiteindelijk gaan we er, met de groei van het aantal

chronisch zieken, naartoe dat er artsen worden opgeleid om zorg

op afstand te leveren. eHealth is dan gewoon een specialisatie.

De polikliniek bevind zich in de wijk en patiënten komen er alleen

wanneer het echt nodig is, wanneer de chronische ziekte uit de

pas loopt. Vanaf januari 2016 verlenen internisten- vasculaire

geneeskunde van VUmc en AMC zorg aan patiënten met

cardiovasculaire problematiek op het Arterium, zodat de academie

ook patiënten op een dergelijke wijze kan begeleiden.’

Wie wil er nou patiënt zijn?De meeste patiënten willen geen patiënt zijn. Ze willen goede zorg en zorgverleners waar ze op kunnen vertrouwen, maar

willen er niet afhankelijk van zijn en zoveel mogelijk een normaal leven leiden.

Meer informatie op

www.trombovitaal.nl,

www.cardiovitaal.nl,

www.arterium.nl

Contactpersoon:

Sabine Pinedo van Arterium

19

6%n=70

heeft een online behandeling gevolgd in combinatie met behandeling in levenden lijve.

Groep zorggebruikers die afgelopen jaar contact heeft gehad met GGZ-hulpverlener:

Online behandelingen in de GGZ:

Nictiz/NIVEL 2015

Prezens biedt blended behandeling van depressie

Zij doen dit met een Cognitief Gedrag Therapeutisch (CGT)

protocol. Patiënten krijgen via een beveiligde website toegang

tot de behandeling. De website biedt informatie die de face-to-

face sessies ondersteunen. Elke sessie bestaat uit informatie die

wordt aangeboden met tekst, filmpjes en voorbeeld patiënten.

Ook een stemmingsdagboek en een wekelijks af te nemen

depressie klachtenlijst maken deel uit van de behandeling. De

patiënt gebruikt de website voor huiswerk, zoals het plannen van

dagelijkse activiteiten en het oefenen met het in kaart brengen

van gevoelens, gedachten en gedrag. De therapeut kan online de

voortgang van patiënten volgen en online feedback geven.

Het houdt patiënt en therapeut bij de les

Het gebruik van (mobiel) internet maakt het mogelijk zorg en

behandeling flexibeler aan te bieden en meer naar de thuissituatie

te verplaatsen. Daarnaast kunnen internet interventies de

transparantie van behandelingen vergroten en de regie van

patiënten over de eigen behandeling bevorderen. Het protocol

biedt een heldere structuur voor zowel patiënt als therapeut,

waardoor er goed gefocust kan worden. Voor patiënten vormt het

vooraf inplannen van de afspraken een stok achter de deur om het

huiswerk te maken. Zij vinden het fijn om de uitleg en opdrachten

en de feedback van de zorgverlener thuis online te kunnen lezen.

Wat brengt de toekomst?

Hoewel bij Prezens zowel behandelaren als patiënten de

mogelijkheden van blended behandelen positief beoordelen,

kost het toch veel moeite om het opgenomen te krijgen in

het reguliere behandelaanbod. De redenen hiervoor zijn niet

voldoende duidelijk. Daarom doet Prezens mee aan de Europese

implementatiestudie MasterMind. Doel is het in kaart brengen

van de factoren die het gebruik van e-mental health bij depressie

belemmeren en bevorderen.

Blended behandeling van depressie in de basis GGZOm de voordelen van e-mental health te benutten en de nadelen te ondervangen, bieden zorgverleners in de GGZ steeds

vaker een blended behandeling: een gecombineerde vorm van online en face-to-face contact.

Meer informatie op

mastermind-project.eu

Contactpersoon: Els Dozeman

PhD, Verpleegkundig specialist/

onderzoeker Prezens, GGZ

inGeest

Mooie voorbeeldenMooie voorbeelden

Eigen regie is vooral tweerichtingsverkeer in contact

tussen burger en zorgverlener

‘Niet iedereen kan en wil in elke situatie eigen regie. Ik denk dat een

zorgverlener vooral veel mensenkennis nodig heeft om te bepalen

wanneer iemand eigen regie aan kan en hoeveel. De zorgverlener

moet hiervoor de dialoog aangaan met de burger en meer ruimte

maken voor echte kennismaking, het bespreken van de achtergrond

van de burger en de opties die er zijn in ziekte en gezondheid. Eigen

regie moet je wel stimuleren, maar nooit opdringen.’

Technologie kan eigen regie en zelfredzaamheid

ondersteunen en vergroten

‘Een voorbeeld hiervan zijn de apps waarmee mensen door middel

van zelfmeting data over hun gezondheid verzamelen. Hiermee

hebben zowel de burger als de zorgverlener makkelijker en sneller

toegang tot gezondheidsdata. Dit heeft een preventieve werking.

Als mensen eerder zien dat er iets mis is, kan ziekenhuisbezoek

voorkomen worden. Een mooi voorbeeld van een goede app vind

ik de ‘Thuisarts app’. In deze app kun je zelf een diagnose stellen,

door het invoeren van je symptomen en je kunt hierin een dossier

opbouwen en met je huisarts delen. Patiënten krijgen hiermee

meer inzicht in hun ziekteproces. De app is ontwikkeld door het

Nederlands Huisartsgenootschap en wordt daarom door huisartsen

als betrouwbaar ervaren en serieus genomen.’

Onderwijs kan zorgprofessional van nu beter toerusten

op huidige ontwikkelingen

‘ahti heeft onderzocht wat hiervoor nodig is. Aan dit onderzoek

deden 70 zorgprofessionals uit alle verschillende zorgsectoren mee.

Hieruit bleek dat zorgverleners meer kennis nodig hebben, vooral

kennis over technologische toepassingen ontbreekt. De huidige

zorgprofessional is ook anders opgeleid. Die is opgeleid in ‘zorgen

voor’ en niet in het uit handen geven van de regie. Daar is in het

onderwijs nog een grote slag te maken. Daarom richt ahti zich

bij het ontwikkelen van onderwijs vooral op het aanleren van een

ondernemende houding, je snel kunnen aanpassen aan nieuwe

ontwikkelingen en een basiskennis van technologie.’

Ook stimuleren we innovaties

‘We ondersteunen start-ups en werken mee aan de ontwikkeling

van nieuwe technologie. Belangrijk hierin is dat we ernaar streven

om al het onderwijs en de innovaties direct te implementeren in

living labs, hier in Amsterdam, maar ook internationaal. In deze

proeftuinen kunnen we gelijk kijken of iets werkt en de urgentie

aantonen, door de lijnen kort te houden met de eindgebruiker.’

Het Amsterdam Health & Technology Institute (ahti) is een internationaal kennisinstituut in de gezondheidszorg. ahti wil

bijdragen aan een hogere kwaliteit van de zorg, lagere zorgkosten en het bevorderen van een gezonde levensstijl. Om tot

nieuwe inzichten en toepassingen te komen, koppelen ze innovatief onderzoek aan ondernemerschap en onderwijs. Lian

Stouthard houdt zich bezig met lesgeven en het ontwikkelen van cursussen gericht op innovatieve technologie in de zorg.

‘De huidige zorgprofessional is opgeleid in ‘zorgen voor’ en niet in ‘zorgen dat’

‘Zelfmeting kan een preventieve werking hebben en ziekenhuisbezoek voorkomen’

20

Ik verwacht dat de echte versnelling in de technologie

vanuit de burger komt

‘Burgers zijn goed geïnformeerde, mondige klanten, die shoppen

in de zorg. De zorgwereld moet hierin meegaan en klantgerichter

worden, om deze burger beter van dienst te zijn. De grote spelers

als Apple of Google hebben hier een grote rol in, omdat ze de

burger assertiever maken. Iedereen is altijd bereikbaar en kan

zelf data verzamelen, informatie opvragen en diagnoses stellen.

Dit wakkert een behoefte aan, waardoor de burger steeds

meer gaat vragen. Ik denk dat het bijvoorbeeld helpt als een

huisartsenpraktijk iemand aanneemt die het technologieconsult

doet. Ook zorgverzekeraars kunnen een stimulerende rol

spelen, door zelf apps aan te bieden, gericht op preventie, zoals

bijvoorbeeld de gezondheidskit.’

‘Grote spelers als Apple en Google maken de burger assertiever’

Lian StouthardEducation Program Development Manager bij ahti

ahti is eind 2014 opgericht op initiatief van de gemeente

Amsterdam, Duke Global Health Institute en Amsterdam

Institute for Global Health and Development. ahti werkt

samen met de universiteiten VU, UvA en Twente, het

Academisch Medisch Centrum (AMC) en de Hogeschool

van Amsterdam.

21

In Gesprek Met

Via internet een herhaalrecept aanvragen

Via e-mail of website een vraag stellen

?

4%

58%29%

15%

72%

14%

Huisartsen zeggen dat ze dit aanbieden. (n=396)Zorggebruikers weten dat dit mogelijk is. (n=555-562)Zorggebruikers maken hier gebruik van. (n=549-555)

Nictiz/NIVEL 2015

In Gesprek Met

Wanneer ging het ‘eigen kracht denken’ bij Philadelphia

spelen?

‘Hoewel de politiek nu een jaar of drie daar op stuurt, ontstond die

gedachtegang zo’n zes jaar geleden bij ons. De burger of cliënt kan

zelf meer, en dat moeten we faciliteren. Daarom kozen we toen

voor een nieuwe pay off: ‘Het beste uit jezelf’. Maar de beweging

is natuurlijk door de jaren heen steeds explicieter geworden.’

Waar draait ‘eigen regie’ volgens u om?

‘In gesprek met professionals gebruik ik vaak het voorbeeld van

wanneer mijn dochter in het weekend langs komt. Vraag ik haar

hulp bij een probleem met de computer, dan jaagt zij mij weg

achter het ding, en regelt het even snel voor mij. Kom ik het

probleem daarna weer tegen, dan heb ik géén idee wat ik moet

doen en kan ik mijn dochter niet inschakelen, want die is op

zondagavond weer naar haar eigen huis gegaan. Zo werkt het ook

voor onze cliënten. We moeten het lef hebben om een cliënt het

zelf uit te laten vinden.’

Wat komt daarbij kijken?

‘We moeten zorgen met onze handen op de rug. Vooral in het

begin vereist dat geduld. In eerste instantie ben je er zelf meer

tijd mee kwijt. Het duurt soms wel vier maanden voor iemand het

onder de knie heeft om een bed op te maken. Verder moeten we

onze cliënten goed kunnen lezen, inschatten wat iemand kan en

wat niet.’

Hoe helpt technologie hierbij?

‘Technologie heeft bij ons een grote rol gespeeld. Neem invoering

van Digicontact, een vorm van beeldbellen. Onze cliënten bepalen

daarmee zelf het moment van contact de begeleiders, in hun

eigen omgeving, als zij het even nodig hebben. Zo’n 900 tot

1000 cliënten werken daar inmiddels mee. Laatst werd één van

onze cliënten op een groot congres voor gemeenteambtenaren

gevraagd wat het beeldbellen hem opgeleverd heeft. Best een

moeilijke vraag natuurlijk, en het bleef ook een poos stil. “Mijn

vrijheid”, zei hij toen. Prachtig.’

Hoe ging de introductie van het beeldbellen?

‘Ingegeven door de bezuinigingen keken we hoe we toch nog

goede zorg konden blijven bieden. Beeldbellen zorgde voor

een oplossing, maar tegelijkertijd verloren een paar honderd

begeleiders hun baan er door. Voor iedereen was het spannend,

maar daardoor was het voor medewerkers extra heftig. En

inmiddels weet ik hoe lang het duurt voordat men het omarmt. Je

moet echt een soort ijzeren Hein zijn.’

Zijn medewerkers er inmiddels blij mee?

Ja, een mooi voorbeeld daarvan is de introductie van ons

therapeutic motion system. Dat is een soort bewegend platform

voor een cliënt in een rolstoel. Door de televisie en de bewegingen

van het platform lijkt het net alsof je op een paard zit of op een

motor. In het begin hadden de fysiotherapeuten weerstand. “Dat

masseren van die spieren, dat was toch onze taak?” Maar toen

gingen zij ermee werken, en zagen zij welke bijzonder positieve

effecten het heeft. Spieren worden weer gebruikt, waardoor hun

eigen werk meer effect heeft.’

In gesprek met Greet Prins, Voorzitter van de Raad van Bestuur van Stichting Philadelphia Zorg. Technologische innovatie

zorgde bij Philadelphia er simpelweg voor dat cliënten ondanks bezuinigingen nog begeleid konden worden. Introductie van

beeldbellen ging niet zonder slag of stoot. Inmiddels is duidelijk dat het voor de cliënt veel positiefs oplevert.

‘Het lef om de cliënt het zelf uit te laten vinden’

‘In de publieke sector mag nooit wat mislukken. Maar jongens, dat gebeurt’

22

Wat is uw boodschap aan andere zorgorganisaties?

‘Laten we met elkaar op pad gaan, met alles wat er is en komt op

gebied van robotica en human technology. Al doende leren we.

Laten we het met elkaar aangaan, zien wat werkt en niet werkt.

Natuurlijk moet dat met de nodige zorgvuldigheid. Maar heb durf.

In de publieke sector is iedereen heel voorzichtig, er mag nooit wat

mislukken. Maar jongens, dat gebeurt.’

Greet PrinsVoorzitter van de Raad van Bestuur van Stichting Philadelphia Zorg

23

Philadelphia (opgericht in 1961)

ondersteunt mensen met een

verstandelijke beperking. Het is een

landelijke organisatie met 6.700

medewerkers, ruim 8.000 cliënten en

4.000 vrijwilligers. Ze werken in circa

100 gemeenten. Greet Prins is sinds

2009 Voorzitter van de Raad van Bestuur

van Stichting Philadelphia Zorg. In 2011

ontving zij de titel Zorgmanager van het

jaar. Daarnaast is ze lid van de Raad voor

Volksgezondheid en Samenleving (RVS).

25

De Medido

Een slimme medicijndoos, die cliënten thuis helpt de medicijnen

juist én op tijd in te nemen. De Medido geeft op vast ingestelde

tijden een signaal en reikt automatisch de medicijnen aan. Heeft

onze cliënt het signaal niet gehoord of gezien, dan ontvangen wij

automatisch een signaal, waarna we contact opnemen met de

cliënt. Lukt het niet om contact te leggen of blijkt er iets aan de

hand, dan gaat de wijkverpleegkundige direct langs.

Medido zorgt voor meer privacy en minder

afhankelijkheid

Veel mensen vinden het bezwarend dat er elke dag iemand langs

komt om te helpen met de medicijnen. Dat kost veel geld en tijd,

vinden ze. Bovendien zijn sommige mensen zeer gesteld op hun

privacy en willen niet afhankelijk zijn van iemand anders. Dat

stukje eigen regie wordt met de Medido bevorderd en in stand

gehouden.

De Thuis Pluskoffer

Een verzameling van technische toepassingen, zoals een bedmat

met sensor, een track & trace systeem en diverse met elkaar

corresponderende bewegingssensoren. De sensoren registeren

leefpatronen, waaruit we informatie kunnen halen. Bijvoorbeeld

dat iemand heel lang in de badkamer blijft (gevallen misschien?) of

dat iemand niet in de keuken terechtkomt (wordt er wel gegeten?)

Meer overzicht, duidelijkheid en rust voor mantelzorger

Met de informatie van de apparatuur uit de Thuis Pluskoffer kan

Evean zorg of ondersteuning op maat bieden, wat weer zorgt voor

overzicht, duidelijkheid en rust voor de mantelzorger. Een mooi

voorbeeld is de licht dementerende cliënt, die volgens haar man

’s nachts continu naar buiten wilde. Meneer maakte zich zorgen

en sliep zelf slecht, waardoor ze beiden een verstoord dag- en

nachtritme hadden. In overleg zijn er verschillende sensoren

geplaatst. Hieruit bleek dat zij wel vaak ’s nachts bij de voordeur

ging staan, maar niet ging dwalen. Een spoedopname bleek dus

niet nodig en haar echtgenoot kon weer beter slapen.

Beeldcontact met wijkverpleegkundige

Evean heeft ook veel ervaring met beeldbellen. Met beeldbellen

onderhoudt de wijkverpleegkundige via een iPad of computer

contact met de cliënt. We ondersteunen op deze manier

bijvoorbeeld cliënten met de longaandoening COPD, maar

monitoren ook cliënten met chirurgische wonden.

Minder huisbezoeken

Eén van de voordelen van beeldcontact is dat je een cliënt vaker

kunt spreken, wat nodig is bij sommige typen zorg, én kunt zien,

maar dan zonder de reistijd. Een wond kun je dagelijks op afstand

bekijken en een cliënt die benauwdheid ervaart kun je in de ogen

kijken en coachen. Huisbezoeken blijven natuurlijk bestaan, maar

de frequentie is niet zo hoog als toen er nog geen beeldcontact

mogelijk was.

‘Denken en doen vanuit nog zelf kunnen’Slimme oplossingen van Evean die de zelfredzaamheid van mensen vergroten en daarmee voor meer regie én behoud van

identiteit zorgt.

Meer informatie op

www.evean.nl/innovatie

Contactpersoon:

Maike Sparrius van Evean

24 25

Mooie voorbeelden

In Gesprek Met

Nictiz/NIVEL 2015

Zelf de touwtjes in handen hebben

‘Eigen regie en zelfmanagement betekenen voor mij zelf de

touwtjes in handen hebben en achter dingen aangaan en

voldoende kennis hebben van wat je mogelijkheden zijn. Op

die manier kun je ervoor zorgen dat je de juiste zorg krijgt,

beschikt over de juiste hulpmiddelen en dat ook de benodigde

aanpassingen aan je huis worden gedaan.’

Technologie maakt het leven makkelijker

‘Met de komst van de zelfmeet-apps heb ik meer inzicht in mijn

eigen gezondheid, meer privacy en meer zelfmanagement. Ook

levert het veel tijdwinst op, omdat ik niet meer steeds naar een arts

toe hoef te gaan. Ik maak onder andere gebruik van ‘On-track’. Dit

is een insuline-app waarmee ik zelf mijn waarden kan bijhouden,

kan interpreteren en vervolgens kan doseren. Ook houd ik zelf

mijn INR waarden bij en doseer vervolgens mijn noodzakelijke

antistolling. Ik heb hiervoor van Atal-Medial een korte cursus

gehad. Als ik er zelf niet uitkom met mijn glucosewaarden en

insulinedosering, dan kan ik de overzichten doorsturen naar

de specialist. Andere toepassingen waar ik gebruik van maak

zijn de scootmobiel, deuropener op afstand, intercom en een

alarmsysteem.’

De zorg moet meegaan in de ontwikkelingen

‘Ik merk dat de zorg nog lang niet altijd meegaat in de

technologische ontwikkelingen. Bij veel huisartsenpraktijken is er

bijvoorbeeld nog weinig kennis van zelfmeet-technologie en email-

of videoconsulten komen niet goed van de grond. Er zijn allerlei

apps waar je zelf dingen mee kunt meten, maar die moet je dan

vervolgens wel naar je arts kunnen mailen. Artsen moeten meer

de voordelen ervan gaan zien. Het verbetert de communicatie met

de patiënt als deze meer inzicht heeft in zijn eigen gezondheid.

Het levert tijdwinst op als een gesprek al voorbereid is per mail

of als een consult per mail of zelfs via videocommunicatie kan

plaatsvinden. Een ander mooi voorbeeld vind ik het gebruik van

filmpjes bij de uitleg van een ingewikkelde ingreep, zodat de

patiënt meer inzicht krijgt in wat er gaat gebeuren.’

Gegevensuitwisseling tussen zorgaanbieders is prima, maar

ik wil zelf bepalen tussen wie

‘Ik hecht sterk aan privacy. Maar dat is wel afhankelijk van de

context waarin het gebruikt wordt. Ik ben een voorstander van

open kanalen. Als ik een arts snel even per mail wil raadplegen,

dan vind ik privacy niet zo belangrijk. Dan wil ik dat zo simpel en

snel mogelijk kunnen doen. Ik heb toestemming gegeven voor de

uitwisseling van mijn Elektronisch Patiëntendossier (EPD) tussen

apotheek, huisarts en specialist. Hierbij verwacht ik wel dat dit op

een veilige manier gebeurt en zou het een kwalijke zaak vinden als

dat niet zo is. Ook wil ik zelf kunnen bepalen welke zorgaanbieders

hier inzage in krijgen. Een Persoonlijk Gezondheidsdossier (PGD)

heb ik nog niet. Ik heb al sinds enkele jaren mijn medische

gegevens ergens online staan, zodat deze in geval van nood

geraadpleegd kunnen worden. Ik reisde zakelijk vaak naar de VS

en alle medische gegevens pasten niet op een medische info-

medaille. Maar ik weet eerlijk gezegd niet zo goed wat de ins en

outs zijn van een PGD zoals dat in de maak is, waar je het voor kan

gebruiken en wat nou precies het verschil is met het EPD.’

Hans Andriese is gepensioneerd management consultant. Hij reisde als zelfstandig adviseur veel in binnen- en buitenland.

Hans is diabetespatiënt en zorgde geruime tijd voor zijn vrouw als mantelzorger. Sinds twee jaar is hij actief bij Cliëntenbelang

Amsterdam en is bestuurslid van de cliëntenraad van GAZO.

‘Zelfmeting is mooi, maar moet wel opvolging vinden in de zorg’

26 27

Hans AndrieseGepensioneerd management consultant en ervaringsdeskundige

‘Er zijn allerlei apps om zelf dingen mee te meten, maar die moet je vervolgens wel

naar je arts kunnen mailen’

Zelf meten en bijhouden van gegevens over:Lichamelijke activiteit

2014 2015

12%

19%

Doktersbezoeken en/of behandelingen

2014 2015

3%7%

n=682-689

In Gesprek MetIn Gesprek Met

Een mondige patiënt die meer meedenkt dwingt de

professional om anders te denken

Wouter: ‘Ik denk dat inzage hebben in je eigen medische

gegevens als patiënt één van de belangrijkste voorwaarden is voor

eigen regie en zelfmanagement. Je moet voldoende informatie

hebben als patiënt, om vanuit een meer gelijkwaardige positie in

gesprek te gaan met de zorgverleners over wat je wilt en wat er

mogelijk is. Als professionals moeten we zo dapper zijn om die

stap te maken. Als ik kijk naar de huisartsen, dan ervaren die hierin

allerlei drempels. Ze zijn bang dat patiënten hier niet goed mee om

kunnen gaan, ze zijn bang voor kritiek en klachten en vrezen dat

het extra werk genereert. Ook beveiliging is natuurlijk een issue.

Ervaringen elders en beschikbaar onderzoek leren dat dit allemaal

meevalt en onze eerste ervaringen laten zien dat we vooral

positieve reacties krijgen. Als we die stap maken en patiënten

worden mondiger en gaan meer meedenken, worden we wel

gedwongen om anders te gaan denken en werken.’

Karify stelt patiënt in staat om proactief met zijn gezondheid

aan de slag te gaan

Ingrid: ‘We werken inmiddels bij alle locaties met Karify. Op dit

moment is binnen Karify online behandeling mogelijk door de

praktijkondersteuner huisarts GGZ en kunnen patiënten via dit

platform afspraken maken. Er zitten inmiddels acht online GGZ

eHealth modules in Karify, zoals somberheid, mindfulness en

angstproblematiek. Op één locatie kunnen de patiënten nu via

Karify een e-consult of een herhaalrecept aanvragen. Binnenkort

zal dit op alle locaties mogelijk zijn. Onze ambitie is Karify te

ontwikkelen tot een Persoonlijk Gezondheidsdossier (PGD), waarin

de patiënt zijn gegevens beheert en bepaalt wie toegang krijgt.’

Uitbreiding Karify

Wouter: ‘We onderzoeken samen met de GGD de mogelijkheid

van een koppeling van Karify met de groei-app. Maar

vooral werken we hard aan de koppeling met ons Huisarts

Informatiseringsysteem (HIS) om het voor onze patiënten mogelijk

te maken hun eigen huisartsendossier in te zien. Onze HIS-

leverancier moet daarvoor nog wel de nodige stappen zetten.

Naar mijn mening moet je als HIS-leverancier anno 2016 deze

koppeling mogelijk gaan maken.’

Van Ziekte en Zorg naar Gezondheid en Gedrag

Marijke: ‘Preventie speelt een grote rol in het behouden van de

eigen regie en zelfmanagement. We merken echter dat mensen

vaak moeilijk te motiveren zijn tot een echte gedragsverandering,

gericht op gezonder leven. Daarom zijn we met behulp van Big

Move gestart met de aanpak ‘van ziekte en zorg naar gezondheid

en gedrag’. Dit betekent dat professionals geschoold worden om

op een andere manier het gesprek aan te gaan met de patiënt.

Het gaat hierbij om een uitgebreider, open gesprek, waarin onder

andere besproken wordt wat iemands achtergrond is, waar hij

woont, wat voor werk hij doet en hoe zijn netwerk eruit ziet.

Het idee is dat in deze informatie handvatten gevonden worden,

waarmee iemand zelf gemotiveerd wordt om in beweging te

komen.’

In gesprek met drie medewerkers van de SAG: Ingrid Gerhardus, projectmanager eHealth /Karify en centrummanager

gezondheidscentrum Helmersstraat en Vlaanderen, Wouter van Weers, portefeuille ICT en Business intelligence en huisarts en

Marijke Koggel, beleidsmedewerker.

Van ziekte en zorg naar gezondheid en gedrag

‘Preventie speelt een grote rol in het behouden van eigen regie en

zelfmanagement’

28

Kijk naar de mogelijkheden en niet naar de

onmogelijkheden

Marijke: ‘Een mooi succesverhaal van deze aanpak is het verhaal

van een diabetes patiënt, die teveel overgewicht had, maar niet

de motivatie kon opbrengen om af te vallen. Uit de gesprekken

bleek dat hij weinig sociale contacten had, maar wel een broer

in de stad, waar hij vaker contact mee wilde hebben. Uiteindelijk

hebben de gesprekken ertoe geleid dat de patiënt een fiets kocht

en regelmatig naar zijn broer fietst om daar samen te koken en te

eten. De gesprekken helpen om samen op een creatieve manier

naar oplossingen te zoeken, niet vanuit de onmogelijkheden, maar

vanuit de mogelijkheden.‘

De aanpak kost nu meer tijd, maar levert op termijn meer op

Ingrid: ‘We hebben inmiddels op acht gezondheidscentra

praktijkondersteuners en huisartsen geschoold in deze aanpak.

De nieuwe werkwijze vraagt om het anders organiseren van

de werkzaamheden en dat geldt voor alle disciplines. Vooral

assistenten kunnen veel taken hierin doen, maar een voorwaarde

hiervoor is wel dat werkprocessen vergemakkelijkt worden. Als

we bijvoorbeeld een deel van de telefonische werkzaamheden

wegnemen, doordat cliënten zelf online afspraken maken, komt

er meer tijd vrij voor andere taken. Op termijn moet deze aanpak

natuurlijk sowieso meer tijd opleveren. Wij beginnen met het

introduceren van deze aanpak bij de gemotiveerde centra, die

weer reclame voor zichzelf maken en dan volgen anderen vanzelf.’

29

Marijke KoggelBeleidsmedewerker

Ingrid GerhardusProjectmanager eHealth/Karity en centrummanager gezondheidszorg Helmersstraat en Vlaanderen

Wouter van WeersPortefeuille ICT en Business Intelligence, huisarts

Lees verder op pag. 30

Nictiz/NIVEL 201530 31

Belemmerende factoren bij het inzetten van technologie is

onder andere de technologie zelf

Wouter: ‘Er is een zeer versnipperd landschap van automatisering

en het realiseren van koppelingen vraagt om grote investeringen

in geld, tijd en mankracht. Als we kijken naar het HIS, dan worden

daar bijvoorbeeld maar mondjesmaat technische stappen in gezet.

Verder is er natuurlijk ook nog de menselijke kant: de angst bij

patiënten en professionals over privacy en beveiliging. Bij het

inzetten van apps speelt dat het aanbod enorm is en dat je vaak

niet weet wat de goede apps zijn. Toch denk ik dat mensen met of

zonder onze bemoeienis steeds meer van alles gaan meten en deze

gegevens willen delen met hun dokter. We moeten kijken wat we

hiermee willen en of Karify hier een rol in kan hebben.’

Patiënten denken mee over de keuzes die wij maken

Ingrid: ‘Om patiënten meer te betrekken bij de keuzes die wij

hierin maken, hebben we sinds een klein jaar een cliëntenpanel.

Dit bestaat uit circa honderd mensen, waarbij we kunnen toetsen

welke kant we op moeten. Hierbij hebben we bijvoorbeeld de

aanpak van ziekte en zorg naar gezondheid en gedrag getoetst.

We merken wel dat we hierin als organisatie nog moeten groeien,

we moeten leren dit vaker in te zetten.’

De Stichting Amsterdamse Gezondheidscentra (SAG) bestaat uit 15 gezondheidscentra verspreid over Amsterdam en

biedt zorg aan meer dan 85.000 Amsterdammers. Huisartsen, doktersassistenten, praktijkondersteuners, psychologen en

paramedici werken hier samen aan een goede geïntegreerde eerstelijnszorg , ondersteund door het bedrijfsbureau.

De NCA heeft meerdere functies

Het geeft een herinnering voor medicatie inname. Dagelijks

vraagt de NCA naar de mate van misselijkheid, met behulp van

de Visual Analoge Scale (VAS), en het optreden van braken,

het misselijkheidrapport. Het misselijkheidrapport geeft de

medisch en verpleegkundig specialist informatie over de mate

van misselijkheid, braken en het gebruik van escape medicatie.

Er is een invoeroptie voor het aantal tabletten en dosering per

medicijn dat is verkregen van de apotheek. En het biedt informatie

over de chemotherapie, anti-emetica en bijwerkingen, evenals

contactgegevens van de afdeling oncologie.

Misselijkheid en braken zijn bijwerkingen waarvoor

patiënten angstig zijn

Toch nemen patiënten, ondanks mondelinge en schriftelijke

informatie, de medicijnen hiertegen vaak niet volgens voorschrift

in. Tijdens poliklinische controles kunnen patiënten niet altijd

aangeven op welke dagen na de behandeling er klachten waren

van misselijkheid en braken en wat de intensiteit van deze klachten

was. Door de NCA krijgt de behandelaar informatie, over braken,

de intensiteit van misselijkheid en het gebruik escape medicatie,

die kan worden gebruikt om de zorgverlening per patiënt te

verbeteren.

Alle informatie in één app

Door het herinneren aan inname van de medicijnen, neemt de

therapietrouw toe, waardoor minder klachten van misselijkheid

en braken ontstaan. Eén patiënt vertelde dat als ze zich ziek voelt

door de chemotherapie, ze dan op de bank ligt met een kleedje en

haar mobiele telefoon. Naar de kast lopen om de informatiemap te

pakken kost dan al veel moeite. Het is dan fijn om de informatie in

je telefoon op te zoeken.

Wat brengt de toekomst?

In de testfase zijn noodzakelijke aanpassingen naar voren

gekomen. De projectgroep kijkt of die op korte termijn gerealiseerd

kunnen worden. Momenteel omvat de NCA 5 behandelplannen,

maar er zijn echter meer dan 200 behandelcombinaties. Deze

behandelplannen worden gefaseerd ingevoerd in de NCA.

Ook wordt er nagedacht over de verdere ontwikkeling van de

NCA. De hoop is dat patiënten de NCA straks van start tot en

met het eind van hun behandeling kunnen gebruiken, voor

informatie over diagnostiek, behandeling, medicatieherinnering en

afsprakenherinnering. Zo kan uiteindelijk schriftelijke informatie tot

het verleden behoren.

De Nausea Care App voor oncologiepatiënten die chemotherapie krijgenIn het OLVG werd in 2013 de Nausea Care App (NCA) ontwikkeld: een smartphone applicatie die herinnert aan inname van

medicijnen tegen misselijkheid en braken en voorlichting geeft over bijwerkingen van chemotherapie.

Voor meer informatie over de NCA:

Melissa Sombroek,

m.i.sombroek@olvg.nl

Contactpersoon: Melissa

Sombroek van het OLVG

Mooie voorbeelden

wil graagonline inzage*

40-46%

hadonline inzage*

0-1%

Online inzage in medische gegevens door zorggebruikers:

*Bij huisarts, medisch specialist, t di hfysiotherapeut of GGZ-hulpverlener.

(n=70-550)

Elke cliënt is uniek en wil graag persoonlijke zorg

‘Wij proberen de cliënt in zijn persoonlijke context zo goed

mogelijk te ondersteunen en vinden het belangrijk dat mensen

hierbij hun eigen keuzes maken en eigen invloed ervaren. Dit

komt tot uitdrukking in de ’kleine’ keuzemogelijkheden in het

dagelijks leven, maar zeker ook in belangrijke beslissingen over

ingrijpende zaken. In de verstandelijk gehandicaptenzorg doen wij

dat bijvoorbeeld volgens de methode ‘Dat vind ik ervan’. Hierbij

kunnen cliënten op alle leefdomeinen aangeven hoe ze dingen

ingevuld willen hebben. Dit wordt vertaald naar een zorgleefplan.’

Technologie moet toegevoegde waarde bieden aan cliënt

‘Technologie kan eigen regie en zelfmanagement zeker

ondersteunen. Hiervoor zijn echter wel goede en betaalbare

oplossingen nodig, die echt toegevoegde waarde bieden aan

de cliënt. We moeten veel meer denken vanuit de toegevoegde

waarde voor de klant, dan alleen maar vanuit de technologische

oplossingen. Het gaat pas werken als wij goed aan onze klanten

weten duidelijk te maken wat ze ermee kunnen en wat het nut

ervan is.’

Als je inzicht hebt in wat er gebeurt, kun je betere zorg

bieden

‘Ik denk dat het echte verschil gaat komen als we met technologie

kunnen zorgen dat mensen zich thuis veiliger voelen en we

betere zorg kunnen leveren doordat we inzicht hebben in

leefstijlpatronen, omdat we iemand 7x24 uur kunnen volgen.

Als we met behulp van sensoren bijvoorbeeld inzicht krijgen

in het slaappatroon van een cliënt, dan kunnen we daar de

slaapmedicatie op aanpassen, zodat de cliënt weer slaapt. Als

je inzicht hebt in wat er gebeurt, dan kun je betere zorg en

ondersteuning bieden. Daarom zijn we met technologiepartijen

bezig om slimme sensortechniek te ontwikkelen, die deze

gedigitaliseerde data gaan leveren.’

We gebruiken al verschillende technologische toepassingen

‘Een mooie technologische oplossing vind ik Familienet, dat we

gebruiken bij onze cliënten in de Verpleging & Verzorging. Dit

is een veilige pagina, waarop zowel zorgverleners als cliënten,

hun familie en mantelzorgers berichten, foto’s, documenten en

een agenda kunnen delen. Op deze manier houden we contact

met de familie en mantelzorgers en houden ze betrokken bij het

dagelijks leven van de cliënt. Zo kunnen we laten zien wat er die

dag is gedaan, maar ook bijvoorbeeld heel praktisch doorgeven

dat de shampoo op is. Andere voorbeelden zijn de ‘Tem-stem app’

voor GGZ-cliënten die stemmen horen, de GPS-tracker, waarmee

cliënten met een beperking zelfstandig reizen met het openbaar

vervoer en de ‘Triage app’.

Wat wil de cliënt en wat bestaat er al

‘We hebben ook een pilot gedaan met Quli, onder cliënten

met een licht verstandelijke beperking. Quli is een veilig social

media-platform, met de mogelijkheid tot een persoonlijk

gezondheidsdossier (PGD) en het gebruik van verschillende Apps.

Tijdens de pilot bleek dat deze cliënten geen apart programma

wilden gebruiken, dit vonden ze te stigmatiserend. Ze wilden

liever gewoon via een WhatsApp-groep communiceren met

elkaar en zorgverleners. Dit moet natuurlijk wel veilig gebeuren,

dus we hebben hiervoor richtlijnen opgesteld voor cliënten en

medewerkers. Kortom, we proberen bij Cordaan dus echt goed te

kijken naar wat wil de cliënt en daarbij zoveel mogelijk gebruik te

maken van bestaande consumententechnologie.’

In gesprek met Ellen Maat, directeur Strategie, Kwaliteit en Innovatie bij Cordaan.

‘Kijk goed naar wat de cliënt wil en maak zoveel mogelijk gebruik van consumententechnologie’

32 33

Ellen MaatDirecteur Strategie, Kwaliteit en Innovatie bij Cordaan

In Gesprek Met

35

Mensen moeten het gevoel hebben dat ze zelf sturen in het

zorgproces

‘Mensen in hun kracht zetten en ze met raad en daad hierbij

ondersteunen, is speerpunt nummer één bij het Zilveren Kruis. Het

is van belang hierbij goed te kijken naar wat de cliënt wil, wat hij

daarin zelf kan en waar hij ondersteuning van anderen nodig heeft.

Vooral bij mensen met een complexere zorgvraag. Dit is ook een

zoektocht naar de motivatie van mensen, naar de mogelijkheden

waarover ze beschikken om zaken te kunnen begrijpen en of ze

überhaupt lichamelijk in staat zijn het te kunnen. Als je hiervoor

aandacht hebt, neemt de motivatie van mensen toe en kunnen zij

meer. Eigen regie moet je zeker stimuleren. Dit kost op de korte

termijn meer tijd en energie, maar op de lange termijn neemt het

zelf oplossend vermogen toe.’

Er is meer onderzoek nodig naar de effecten van deze

ontwikkeling

‘Er wordt naar mijn idee te weinig onderzoek gedaan naar wat

ervoor nodig is om tot meer eigen regie en zelfmanagement te

komen. En wat de effecten zijn van deze ontwikkeling? Wat zijn

de plussen en minnen van de participatiesamenleving? Het is

logisch dat cliëntenorganisaties en burgerinitiatieven hierin de lead

nemen. Zij weten als geen ander wat er nodig is om de burger

een goed gevoel te geven bij deze ontwikkelingen. En wat ervoor

zorgt dat de burger het prettig vindt om binnen zijn mogelijkheden

de eigen regie te pakken. De andere partijen moeten hier op

aansluiten. Op deze manier werk je vraaggericht en niet vanuit

het aanbod en wordt het niet teveel opgelegd. Dit lijken mij

ook mooie onderzoeksvragen voor de Leerstoel Grote Stad en

Gezondheidszorg.’

Technologie ondersteunt meer eigen regie, maar preventie is

minstens zo belangrijk

‘Technologie speelt een belangrijke rol in het proces van meer

eigen regie en zelfstandigheid. Daarom ondersteunen wij

initiatieven die wij relevant vinden. Dit doen we door dit uit te

dragen, en daar waar relevant ook mee te financieren. Maar ook

door andere partijen te stimuleren hier energie en geld in te steken,

zoals bij het initiatief zelfzorgondersteund.nl. Maar wat minstens

zo belangrijk is, is dat je echt een duurzame gedragsverandering

gericht op gezonder leven weet te bewerkstelligen bij de burger.

Hoe kunnen wij burgers inspireren eigen verantwoordelijkheid te

nemen voor gezondere leefstijl, met gezondere voeding en meer

bewegen? Dit moet leiden tot meer vermogen om zelf te bepalen

hoe je zaken regelt. Hierbij moet zeker aandacht zijn voor hoe

je burgers ondersteund met adviezen en hoe zij zaken het best

kunnen uitvoeren.’

Wij stimuleren innovatieve oplossingen

‘Vanuit ons SAG Innovatiefonds stimuleren we innovatieve

toepassingen. We stimuleren bijvoorbeeld apps, zoals de zelfmeet

apps voor diabetici of de triage-app ‘moet ik naar de dokter’. Ook

nemen we deel aan Zelfzorg Ondersteund, dat ondersteunde

zelfzorg realiseert door krachtenbundeling van vertegenwoordigers

van patiënten, zorgaanbieders en zorgverzekeraars. In Nijkerk

ondersteunen we de ontwikkeling van een PGD (Persoonlijk

Gezondheidsdossier) Ook zijn we betrokken bij de ontwikkeling

van Health Communicator (zie pag. 11).’

In gesprek met Jeroen Crasborn, Senior Adviseur Zorgstrategie Zilveren Kruis

‘Er is meer onderzoek nodig naar de effecten van de participatiesamenleving’

34

Ik geloof sterk in de dynamiek van de ‘toegevoegde waarde

creatie’ markt

‘Ik denk dat de versnelling in innovatie en technologie vanuit

de markt gaat komen. De vraag, maar vooral ook de positie van

de burger is belangrijk en wordt steeds sterker. Ondernemers

springen hier op in. Uiteindelijk hangt de kans van slagen van

een innovatie en beleidsverandering vooral samen met de waarde

die het heeft voor de gebruiker. Ik denk dat we dit niet teveel

moeten willen sturen. Wel moet je daar waar nodig streven naar

standaardisatie, zoals bij de ontwikkelingen van een landelijk eisen

pakket rondom het PGD. Als er nu PGD’s ontwikkeld worden,

is het van belang dat ze gemakkelijk kunnen aansluiten op de

systemen van ziekenhuizen, huisartsen, apotheken, LSP en andere

systemen. Maar ook toegankelijk zijn voor nieuwe relevante apps

en zaken die de burger relevant vindt om in haar PGD opgenomen

te zien. Ook op het gebied van veiligheid en privacy moeten

landelijke eisen gesteld worden. Kortom, als open deur, maar je

kunt het niet genoeg benadrukken: als je de gebruiker centraal

stelt bij gewenste ontwikkelingen, dan is een gebruikersgerichte

gezondheidszorg en samenleving een realistisch perspectief.’

Jeroen CrasbornSenior Adviseur Zorgstrategie Zilveren Kruis

35

In Gesprek Met

‘Duurzame gedragsverandering naar gezonder leven minstens zo belangrijk’

Pieter Jeekel van Zelfzorg Ondersteund:

Samen zelfmanagement succesvol en op grote schaal realiseren.

Dat is het hoofddoel van de coöperatie Zelfzorg Ondersteund,

een uniek gezamenlijk initiatief van patiënten en consumenten

(DVN, Longfonds, Hart Vaatgroep, NPCF), zorgverleners (NHG,

InEEN, LHV, NDF) en zorgverzekeraars (CZ, Zilveren Kruis,

VGZ, Menzis, De Friesland, ONVZ). Zelfzorg Ondersteund

doet dat door patiënten te stimuleren en te ondersteunen

en helpt zorggroepen, huisartsen en praktijkondersteuners

met hun implementatie door middel van kennisdeling, tools,

implementatie begeleiding en indien nodig financiële middelen.

Voor meer informatie zie www.zelfzorgondersteund.nl

36

Expeditie-SlimThuis geeft uitleg en informatie over

eHealth, mHealth en domotica

De Expeditie is er voor ouderen die veilig en comfortabel thuis

willen blijven wonen, hun mantelzorgers, en voor mensen met

een chronische ziekte of beperking. Om de informatieverschaffing

zo laagdrempelig mogelijk te maken, organiseert de Expeditie-

SlimThuis bijeenkomsten in de eigen omgeving van de doelgroep.

De initiatiefnemers organiseren ook expeditie-workshops voor

zorgprofessionals. In alle gevallen reist ook altijd de SlimoTheek

mee. Hier kunnen expeditiebezoekers ter plekke zorginnovaties

en slimme apparaten of diensten voor huis, tuin, keuken en zorg

uitproberen.

Onbekend maakt onbemind

Nog steeds weten veel senioren, hun mantelzorgers en andere

burgers niet wat technologie voor hen kan betekenen. Dat het hen

kan ondersteunen in hun thuissituatie. En dat geldt in veel gevallen

ook nog steeds voor zorgprofessionals. Als deze laatsten weten

wat er op het gebied van zorgtechnologie, domotica en innovatie

op de markt is, kunnen zij hun cliënten en mantelzorgers beter

ondersteunen bij de eventuele aanschaf van slimme middelen.

Vaak ogen de slimme producten te technisch (ingewikkeld), te

modern (gadget) of zijn ze juist te stigmatiserend. Redenen dat de

ontwikkelaars hun klanten niet echt kunnen bereiken.

Met de Expeditie-SlimThuis en de SlimoTheek worden

drempels geslecht

De Expeditie-SlimThuis en de SlimoTheek laat mensen ontdekken

en ervaren welke slimme technologische hulpmiddelen mogelijk

iets voor hen kunnen betekenen. Tijdens een expeditie-bijeenkomst

wordt uitgelegd wat domotica is en kunnen mensen zelf zien hoe

het is om zittend in een stoel het licht aan te doen, de verwarming

lager of hoger te zetten of de voordeur te openen. Dat je met

beeldbellen de ander gelijk op je computerscherm of tablet ziet,

maakt het fenomeen zorg-op-afstand een stuk begrijpelijker

Expeditie-SlimThuis komt naar je toeWie meer weet over slimme middelen, over eHealth en Domotica en zelf die producten heeft uitgeprobeerd, kan beter bepalen

of hij ze wil gebruiken. Dát is wat Expeditie-SlimThuis en de SlimoTheek mogelijk maken.

Voor meer informatie op:

www.expeditie-slimthuis.nl

Contactpersoon: Marianne

Schenderling van

Expeditie-SlimThuis

De Expeditie-SlimThuis bezocht mevrouw Smit en haar

kinderen. Zij wilden weten hoe persoonsalarmering

werkt en wat beeldbellen precies is. Mevrouw Smit was

verrast over de persoonsalarmering: ‘Veel gewoner dan

die grijze ketting met rode alarmknop en ’t mooie is je

kunt er mee naar buiten, wel zo handig!’ Mevrouw Smit

kreeg voor kerst van haar kinderen een tablet. Daarmee

leest ze nu online het nieuws, doet ze spelletjes en

kan ze beeldbellen met haar kleindochter in Amerika.

Thuiszorg heeft ze nog niet nodig, maar er staat wel

alvast een app op de tablet.

37

Mooie voorbeelden

38 3939

Inzicht in hoeveelheid en intensiviteit van bewegen

Sensortechnologie maakt, met behulp van sensoren, inzichtelijk

hoe actief iemand is tijdens de revalidatieperiode en welke

activiteiten worden uitgevoerd. Met behulp van een draagbare

sensor op de heup wordt de hoeveelheid en intensiteit

van bewegen gemeten gedurende de dag. Na ontslag uit

de zorginstelling worden in de thuissituatie van de cliënt

omgevingssensoren geplaatst. Deze sensoren geven meer

informatie over de activiteiten van het dagelijks leven. Het dagelijks

functioneren van de cliënt in de thuissituatie is door gebruik van

beide sensoren makkelijker in kaart te brengen. De gegevens

afkomstig van de sensoren zijn in te zien door de therapeut via

een beveiligde website. De therapeut bekijkt samen met de cliënt

minimaal één keer per week de gegevens.

Revalideren gebeurt in toenemende mate thuis

Ouderen (65+) gaan steeds eerder na een heupfractuur-operatie

naar huis, waarbij het revalidatietraject vanuit multi-professionele

zorg (ergotherapie, fysiotherapie en oefentherapie) in toenemende

mate in de thuissituatie wordt uitgevoerd. Therapeuten geven aan

dat de effectiviteit van de behandeling vaak te wensen over laat.

Dit komt omdat ze niet direct zicht hebben op de hoeveelheid

bewegingsactiviteiten door de cliënt in de thuissituatie.

Meer inzicht leidt tot actievere rol cliënt in

revalidatieproces

Voor cliënten is het vaak lastig om te benoemen welke

activiteiten en hoeveel activiteiten zij doen op een dag en hoe

intens hun inspanning is. Dankzij de sensorinformatie heeft de

cliënt meer zicht op zijn eigen activiteitenniveau en kan hij een

actievere rol nemen in het revalidatieproces. Dit ondersteunt

zijn zelfmanagement. Daarnaast helpt de sensortechnologie de

therapeut om beter in te schatten of doelen haalbaar zijn en of

behandelafspraken effect hebben in het dagelijks functioneren van

de cliënt. De sensorinformatie kan de dialoog tussen de cliënt en

therapeut faciliteren om de cliënt te motiveren en te coachen.

Wat brengt de toekomst?

Een eerste versie van het systeem wordt op dit moment getest

in een pilot met therapeuten en cliënten van de deelnemende

zorgorganisaties. Samen met de therapeuten wordt dit systeem

geëvalueerd. Ook wordt gewerkt aan de ontwikkeling van een

applicatie voor de cliënten, zodat deze zelf zijn gegevens kan

inzien en beheren. De toevoeging van de cliëntenapplicatie zal nog

meer bijdragen aan het zelfmanagement van de cliënt.

Hipper: Revalideren met sensoren na een heupfractuur; In het onderzoeksproject ‘Hipper’ ontwikkelen onderzoekers van de Hogeschool van Amsterdam samen met therapeuten en

cliënten van Cordaan, Vivium, Zonnehuisgroep Amstelland en Zorgcirkel een nieuw behandelprotocol met sensortechnologie

dat toepasbaar is in de revalidatie.

Meer informatie over dit

onderzoek:

Pascal Wiggers,

p.wiggers@hva.nl

Contactpersoon: Marleen Post,

Robbert Kruijne en Margriet Pol van

de Hogeschool van Amsterdam

‘Ik heb meer rust nu ik weet dat ik kan zien waar hij is als

hij naar de dagbesteding gaat’

Een dwaalincident is heel stressvol voor cliënt en mantelzorger.

Het leidt tot zorgen bij partner en familie wanneer de persoon met

dementie van huis is en heeft vaak als gevolg dat iemand eerder

wordt opgenomen dan wenselijk is. Een GPS tracker zorgt ervoor

dat mensen met dementie langer zelfstandig erop uit kunnen,

voor een wandeling, even naar de supermarkt of bijvoorbeeld de

post halen. Wanneer het toch misgaat, kan de mantelzorger of de

zorgverlener deze persoon eenvoudig terugvinden met behulp van

het online portaal op de mobiele telefoon, tablet of computer. Dit

zorgt voor veel meer rust bij alle betrokkenen.

‘Kunnen jullie haar uitleggen waarom zij de GPS tracker

mee moet nemen?’

Tijdens de pilot bleek dat met name begeleiding bij de introductie

van de GPS tracker bij de persoon met dementie van belang is. In

dit stukje wordt de persoon met dementie geconfronteerd met zijn

of haar beperkingen. Dit ligt meestal heel gevoelig en is moeilijk

voor de familie om te doen. Ook het gebruik van de online portal

door de mantelzorger is niet altijd even makkelijk. Het is fijn als

hier uitleg over gegeven wordt.

Lage kosten en goede begeleiding nemen drempels weg

Inmiddels kunnen mensen bij dwaalgedrag voor €20 per maand

gebruik te maken van de GPS tracker. Deze wordt in bruikleen

gegeven en men kan gebruik maken van de online portaal. Door

deze lage kosten, de begeleiding bij introductie en de extra uitleg

aan de mantelzorger over het gebruik, worden drempels voor

gebruik weggenomen.

Wat brengt de toekomst?

Michael Haan, Stichting Mantelzorg en Dementie: ‘We gaat

het project de komende maanden meer continuïteit geven, door

ons te richten op het informeren van verwijzers (professionals

die veelvuldig in contact komen met mensen met dementie in de

thuissituatie). Op deze manier kan de GPS toepassing eerder en

efficiënter worden ingezet.’

Dwaalgedrag van mensen met dementie beter beheersbaar met GPS tracker In 2015 onderzocht de Stichting Mantelzorg en Dementie in een pilot hoe GPS toepassingen bij dementie het beste kunnen

worden ingezet. Van het hele praktische, hoe zorg je ervoor dat iemand de GPS tracker meeneemt tot hoe introduceer je de

GPS tracker bij iemand met dementie.

Meer informatie op:

stichtingmantelzorgendementie.nl

Contactpersoon: Michael Haan

van Stichting Mantelzorg &

Dementie (michaelhaan@smend.nl)

Mooie voorbeeldenMooie voorbeelden

Kansen en mogelijkheden om regie te vergroten

‘Technologische ondersteuning moet gericht zijn op het vergroten

van de eigen kracht van de cliënt. Het dient de cliënt handvatten

te geven om zich te versterken in zijn positie en om keuzes en

beslissingen te kunnen maken in de zorg en ondersteuning die hij

of zij wil krijgen. Technologie kan ook de naasten en de hulpver-

leners van de cliënt ondersteunen, wat het netwerk van de cliënt

verstevigt.’

Cliëntenparticipatie is onontbeerlijk

‘De praktijk wijst uit dat bij het ontwikkelen van technologische

toepassingen in de zorg de nadruk nog te vaak ligt op de tech-

nologie, in plaats van op de betrokkenheid van de cliënt. Cliën-

tenbelang Amsterdam speelt, in samenspraak met patiëntenorga-

nisaties, een belangrijke rol in het betrekken van de cliënt bij de

ontwikkeling en implementatie van technologische toepassingen.

Wij doen dit, omdat een actieve inbreng van cliënten en patiënten

noodzakelijk is om de kwaliteit vanuit het cliëntenperspectief te

garanderen. Zo wordt het uiteindelijke product beter op de wensen

en behoeften afgestemd.’

Cliëntenpanel test en denkt mee

‘Wij doen dit onder andere met behulp van een cliëntenpanel,

waar mensen uit verschillende cliëntgroepen, belangenbehartigers

en ervaringsdeskundigen aan deelnemen. Zij testen bijvoorbeeld

het gebruik van apps en websites op gebied van gebruikersvrien-

delijkheid, toegankelijkheid en de meerwaarde voor de cliënt.

Voorbeelden hiervan zijn Health Communicator, de Tablet-app en

Bewegen.tv. Ook zijn wij betrokken bij projecten gericht op laag-

geletterden. Zo werkt ons cliëntenpanel onder andere mee aan het

ontwikkelen van iconen bij het gebruik van medicijnen.’

Samenwerking met andere partijen

‘Met de gemeente Amsterdam kijken we via een zogeheten

burgertafel hoe informatie over het sociale domein via de digitale

weg (portals) goed bij alle burgers en cliënten terechtkomt. Dus

makkelijk te vinden is en vooral ook goed te begrijpen is. Ook

moeten burgers er makkelijk met vragen terecht kunnen. Verder

werken wij samen met patiëntenverenigingen, zoals bijvoorbeeld

het Longfonds rayon Amsterdam, de Hart en Vaatgroep en Her-

senletselvereniging Noord-Holland. We brengen ontwikkelaars met

hen in gesprek en laten producten evalueren of onderzoeken op

cliënttevredenheid. Hoe waarderen zij deze vorm van digitale zorg?

Welke verbeteringen zijn nodig of wenselijk?’

E-learning voor voeren Keukentafelgesprek

‘Cliëntenbelang Amsterdam gaat in samenspraak met het cliën-

tenpanel een E-learning ontwikkelen, gericht op het voeren van

een keukentafelgesprek. Deze E-learning wordt zowel met tekst

in begrijpelijke taal als met een filmpje ondersteund. Het doel van

deze E-learning is burgers beter voorbereiden op het keukenta-

felgesprek, zodat ze weten wat ze kunnen verwachten en wat de

status en het doel van dit gesprek is. Als ze beter zijn voorbereid en

meer informatie hebben, kunnen ze beter zelf de regie pakken in

dit gesprek. Door het aan te bieden als E-learning denken wij een

groter deel van onze cliëntgroepen te kunnen bereiken.’

Technologie heeft pas meerwaarde als het aansluit op de

wens en behoefte van de cliënt

‘Technologie moet een bijdrage leveren aan het informeren en

ondersteunen van cliënten bij hun hulp- en ondersteuningsvraag

en aansluiten bij de wens en behoefte van de cliënt. Een ander

belangrijk punt is de beveiliging van persoonsgegevens. Die moet

‘Technologische ondersteuning vanuit het perspectief van de cliënt!’In gesprek met Herman Klein Tiessink, senior Beleidsmedewerker Zorg bij Cliëntenbelang Amsterdam.

40

Herman Klein TiessinkSenior Beleidsmedewerker Zorg bij Cliëntenbelang Amsterdam

In Gesprek Met

goed zijn. Zolang dit niet het geval is en er twijfels bestaan, maken

veel cliënten geen gebruik van bepaalde toepassingen. Daarom

is het belangrijk om cliënten goed te informeren over hoe hun

gegevens worden beschermd. Cliëntenbelang Amsterdam doet dit

vanuit de collectieve belangenbehartiging, door in te brengen dat

het belangrijk is dat cliënten geïnformeerd worden om afspraken

te maken met bijvoorbeeld zorgverleners, vrienden of familie over

het meekijken of meelezen of het bieden van hulp bij het gebruik

van technologische toepassingen. En heel belangrijk: technologie

mag niet in de plaats komen van het persoonlijk contact! Dit is de

angst die leeft bij veel cliënten. Duidelijk moet zijn dat digitale zorg

een vorm van ondersteuning is náást het persoonlijk contact.’

41

kgHoe gaat het met u?

Nou, uhm..: deze week 45 uurgeslapen, 28078 stappen gezet,

0.65kg aangekomen en m’n bloeddruk stijgt wanneer ik

naar de wc moet.

Sorteer voor op toenemend belang

Wat kan de zorgverlener met de

metingen? Maak

informatie-uitwisseling tussen zorggebruiker en zorgverlener makkelijker.

Nictiz/NIVEL 2015

43

Eigen regie betekent anders denken en (be)handelen

‘Dat eigen regie en zelfmanagement verschilt per persoon en per

situatie, blijkt duidelijk uit de interviews in dit nummer. En eigen

regie moet van twee kanten komen. Een paar citaten: ‘eigen regie

is vooral tweerichtingsverkeer in het contact tussen burger en

zorgverlener’; ‘patiënt en zorgverlener moeten meer gelijkwaardig

met elkaar de zoektocht aangaan’ en ‘eigen regie vraagt om het

lef om de cliënt het zelf uit te laten vinden’. Eigen regie vraagt om

een andere mindset en anders (be)handelen en dat moeten zowel

burgers als zorgverleners leren. Al doende in de praktijk en in

cursussen en opleidingen.’

Toepassing technologische middelen gaat niet vanzelf

‘De inzet van technologische middelen speelt een belangrijke rol bij

het versterken van de eigen regie en het verbeteren van zorg. Dit

themanummer maakt duidelijk dat technologische ondersteuning

heel veel omvat: zelfmeetapparatuur, gezondheidsapps, domotica,

Persoonlijk Gezondheids Dossier, blended care en beeldbellen,

om maar een aantal voorbeelden te noemen. En de toepassing

van al deze technologie gaat lang niet altijd vanzelf. Er zijn nog

veel drempels. Zo leeft bij burgers onder andere de angst voor

het onbekende, voor het verdwijnen van de ‘warme’ zorg en voor

privacyschending van medische gegevens. Bij zorgverleners is er

onder andere gebrek aan kennis en ervaring en leeft er ook angst

voor extra werk, kritiek en klachten en voor privacyschending. Ook

hier is ondersteuning, begeleiding en scholing van de burger en de

zorgverlener nodig’.

De versnelling in techniek en innovatie gaat vanuit de

burger komen

‘Uit de interviews komt ook duidelijk naar voren dat burgers

goed geïnformeerde, mondige klanten zijn, met een steeds

sterkere vraag, waar de markt op inspringt. Duidelijke signalen

die gegeven worden zijn dan ook: inzetten van technologische

middelen moet je gewoon gaan doen en al doende leren; als je

wilt dat het gebruikt wordt en toegevoegde waarde heeft, betrek

de burger erbij en sluit vooral zoveel mogelijk aan bij al bestaande

consumententechnologie.’

Nieuwe programmalijn ICT, innovatie en eHealth bij

SIGRA

‘De zorg anno nu is dus onlosmakelijk verbonden met de inzet van

ICT en technologische middelen en dat zal alleen maar toenemen.

Met de integratie van SIGRA en EZDA, begin 2015, is de expertise

van SIGRA verbreed met kennis en ervaring op het gebied van ICT

en eHealth. Het Programma ICT, innovatie en eHealth richt zich

op elektronische informatie-uitwisseling tussen zorgaanbieders

onderling en met de patiënt/cliënt, en de daarvoor noodzakelijke

standaardisatie. En daarnaast op de inzet van andere digitale

toepassingen en technologische middelen, om de kwaliteit van

(zelf)zorg te verbeteren en de (informatie)positie van de burger

te versterken. Mooie voorbeelden van onderwerpen die al

opgepakt zijn binnen SIGRA zijn: zoeken naar veilige oplossingen

voor beeldbellen, kennisdeling rond innovaties bij de zorg voor

dementerenden en een verkennende bijeenkomst over Persoonlijke

Gezondheidsdossiers.’

‘Optimale inzet van technologische middelen voor ondersteuning burger bij eigen regie. Dat is een speerpunt van programma ICT, innovatie en eHealth van SIGRA’In gesprek met Jeroen Straatman, manager ICT, innovatie en eHealth bij SIGRA

42

Kennis delen en verbinden

‘ SIGRA richt zich op het delen van kennis en ervaring en het op

de agenda zetten en houden van het onderwerp ‘de burger aan

de knoppen’ binnen onze netwerken. In april 2015 organiseerde

SIGRA het goed bezochte seminar De burger aan de knoppen.

Dit onderwerp is verder uitgediept in dit themanummer en in

september geven we hier weer een vervolg aan in het ICT-seminar

van 2016. In de Zorg2025 bijeenkomsten, die we samen met de

Rabobank Amsterdam, Amsterdam Economic Board en de Kamer

van Koophandel organiseren, proberen we bruggen te slaan tussen

zorgprofessionals, bestuurders en innovatieve ondernemers. Daar

worden vier keer per jaar nieuwe toepassingen gepresenteerd en

er wordt gesproken over implementatiestrategieën, living labs

en manieren om tot opschaling te komen. In december 2015

was het thema ‘Innovaties voor kwetsbare Amsterdammers’.

Met Cliëntenbelang Amsterdam denken we na over hoe we de

cliënt meer actief kunnen betrekken bij dit onderwerp. En met

de gemeente Amsterdam en Zilveren Kruis werken we aan een

gezamenlijke visie op zorg, digitale informatie-uitwisseling en inzet

van technologische middelen, waarin ‘de burger aan de knoppen’

ook een centraal thema vormt. Het is duidelijk dat dit thema

leeft. Onze inzet is er op gericht om alle betrokkenen te helpen er

dagelijkse praktijk van te maken.’

Weet u als lezer nog andere aandachtspunten/knelpunten binnen

dit thema, waar actie op nodig is en waar SIGRA een rol in kan

spelen, laat het ons dan weten!

43

In Gesprek Met

‘Onze inzet is er op gericht om van de burger aan de knoppen dagelijkse

praktijk te maken’

Jeroen StraatmanManager ICT, innovatie en eHealth bij SIGRA

OPROEP!

44

Samen Gezond inGroot Amsterdam,

Zaanstreek-Waterland &Noord-Holland Noord

© SIGRA 2016 • www.sigra.nl