De Arabische lente

Startschot van de Arabische lente?• 17 December 2010:

zelfverbranding M. Bouazizi in Sidi Bouzid

• 18 december – 7 januari: lokaal protest groeit (UGTT steunt de protesten op 4 januari)

• 10-14 januari: politieke massabeweging en einde van Ben Ali

• Spontaan karakter? Verrassing? (intensiteit; point of no return)

Tahrir en de Egyptische revolutie

Een regionale opstand

Verklaringen?

• Revolte van de jeugd?– Uitzichtloze toekomst van de Arabische jongeren– Hoge werkloosheid, geen vrijheid, geen welvaart

• Arabisch ontwaken? (Arab awakening)– Opstand tegen de autoritaire heersers– Ook de Arabische volkeren willen (eindelijk) democratie?– Passieve Arabier wordt wakker

Dominique Moïsi (2008): ‘de Arabische wereld bleef verstrikt in tragedie en in de negatieve emotie van ressentiment’. Volgens hem wezen ‘veel Arabische gematigden (…) de idee van vreedzame verandering en actief burgerschap af, uitgaand van de veronderstelling dat alle politieke leiders leugenachtig en corrupt zijn’

ahistorische verklaringen?

• Dus de Arabische volkeren wouden zoals als ons zijn? – Democratische samenlevingen– Liberaal democratische samenlevingen?– Eén waar de vrije markt kan floreren in een vrije samenleving?

Robert Zoellick (voormalig Wereldbank voorzitter): “it is not just a question of money. It is a question of policy.… Keep in mind, the late Mr. Bouazizi was basically driven to burn himself alive because he was harassed with red tape…one starting point is to quit harassing those people and let them have a chance to start some small businesses”.

• Kapen van de werkelijkheid? – Oorzaak exclusief bij de dictators spreekt het Westen vrij van enige

betrokkenheid– Oorzaak exclusief bij de dictatuur, spreken de economische hervormingen van

de laatste 30 jaar vrij van enige betrokkenheid

Historische en socio-economische achtergrond van de revoluties

• Economische crisis? – Macro-economische cijfers zeggen niets over hoe groei wordt verdeeld

en wie profiteert– Groeicijfers waar wij van dromen!– Lovende rapporten van het IMF over Tunesië, Egypte, Marokko en Libië

• Kleine klasse van mensen die profiteert van de groei– “Het regime”; buitenlandse bedrijven en multinationals d.m.v FTAs,

FTZs, QIZs; de oliedollars en emirs uit de Golfstaten

• Werkende klasse incasseert de laatste 30 jaar– Niet armoede maar sociale ongelijkheid ligt aan de basis van de

Arabische lente– Egyptische reële lonen in 2009 waren lager dan in 1952 – 70% van de arbeiders in de Egyptische privé in armoede

Van ontwikkelingsmodel naar neoliberaal model

• 1950-1970: ontwikkelingsstaat; Arabisch socialisme rentenierstaat (middenklasse als sociale basis)• onderwijs, publieke sector, publieke diensten, subsidies, enz.• Egypte: Industrialisatie en grote projecten (Aswan & Suez)• Mandaat van het volk (Nasser’s sociaal contract ) & ‘Egyptisch

ontwikkelingsexperiment’

• 1980-2011: SAP (aanslag op de middenklassen) • Stedelijke rellen (jaren ‘70 en ‘80) & opkomst Islamisme (& NGOs)

Infitah in Egypte

• 1974: liberalisering– Afbouwen publieke sector– Landhervorming & FDI– Privatiseren van de staatseigendom– SAP in 1991

• Marokko, Tunesië, Jordanië, Syrië … maar ook Algerije, de Golfstaten, enz.

• Opbouw van een kapitalistische klasse– Nieuwe sociale machtsbasis– Ten koste van de vakbonden, de bureaucratie, enz. – Steunen van Islamistische organisaties (verdeel &

heers)

Het revolutionaire proces

• Arabische lente was geen ‘moment’ maar een (spontaan) culminatiepunt van de spanningen van de laatste 30 jaar– Stedelijke rellen in de jaren ‘80 (Marokko, Algerije, Tunesië, Egypte (1977),

Jordanië)– Groeiende populariteit van de islamistische bewegingen, en radicale Jihad-

bewegingen (bv. moord op Sadat)– Vanaf jaren ‘2000: straatprotest in solidariteit met de Palestijnse 2de intifada– Sindsdien ook steeds meer protest tegen binnenlandse situatie (bv. Kefaya

in Egypte, mensenrechtenprotest)– Toenemend (lokaal) socio-economisch protest: tegen de duurte van het

leven (Marokko), Gafsa (Tunesië) en Mahalla (Egypte)

• Ontstaan van een ‘protestcultuur’– Waarbij de hele bevolking steeds meer betrokken raakt (boeren, arbeiders,

intellectuelen, jongeren, vrouwen, middenklasse, enz.)

De mythe van het vreedzaam protest?

Een gewelddadig proces

• Mythe van de vreedzame revolutie– Binnen een context van geweld

• Dilemma van het geweld– Geweld binnen een context van macht– (Democratische) geschiedenis van revolutionair geweld (Amerikaanse

en Franse revoluties, Russische revolutie, postkoloniale revoluties, Mandela, etc.)

– Het promoten van vreedzaamheid op het moment van de revolutionaire confrontatie heeft niets te maken met ‘beschaving’ of bepaalde ‘humanistische waarden’ maar met contrarevolutionaire ambities (of heeft een contrarevolutionair effect)

– Het geweld legt juist de contradicties bloot van zogenaamd ‘universele waarden’ (democratie, mensenrechten, etc.)

Revolutionaire geweld in een context van structureel geweld?

Revolutionaire geweld in een context van structureel geweld?

Koenraad.bogaert@Ugent.beMiddle East and North Africa Research Group (MENARG)