EXPERTOPINIEDO

SSIE

R IC

T IN

DE O

VERH

EID

Het onderwerp ‘data’ is hot in overheidsland. ‘Big data’, ‘open data’, en natuurlijk ‘tapdata’ staan in de belangstelling. Maar het echte verhaal gaat over een ‘war on data’ tussen overheidsorganisaties onderling, genaamd ‘ketenautomatisering’.TEKST: RENÉ VELDWIJ K BEELD: SHUTTERSTOCK

DATA EN DE OVERHEID

COPYKETENSW ie wil begrijpen wat er bij de

overheid rond data gebeurt moet zeker twintig jaar terug in de tijd. Knappe ambtenaren bedachten

toen wat nu het Stelsel van Basisregistraties heet. Belangrijke (referentie)gegevens zouden eenmalig

in gegevensbanken worden opgenomen die dan verplicht door de hele overheid zouden

worden gebruikt. Eenmalig inwinnen, meervoudig gebruiken. Burgerservice.

Fraudebestrijding. Kostenbesparing. De logische vervolgstap was om de gegevensbanken te beleggen bij overheidsorganen die er verstand van hadden: persoonsgegevens bij gemeenten, bedrijven bij de KvK, inkomens en vermogens bij de Belas-tingdienst, dienstverbanden bij UWV, voertuigen bij de RDW, et cetera.Na beleid komt uitvoering. Deze ligt bij

individuele ministeries en uitvoerende organisaties. Tussen deze spelers woedt

permanent een – meestal - stille machts-strijd, het equivalent van concurrentie tussen

private bedrijven. Niemand wil zijn persoon-sadministratie de deur uitdoen en volledig leunen

op de gemeentelijke administratie (de GBA-V). De herverkaveling van de inkomensregistratie (loonaangifteketen) leidde tot een stammenstrijd tussen SZW/UWV en Financiën/Belastingdienst,

DOSSIER ICT IN DE OVERHEID

gevolgd door een kolossale ict-faal, een toeslagen-drama, een blijvend complexe en gammele ict-infrastructuur en het vertrek van de topvrouw van de Belastingdienst. Ook bij het PGB-drama van nu zijn niet toevallig ook drie ministeries en hun organisatorische achterban in onderling gevecht.Dat herverkaveling van data strijd geeft, is begrij-pelijk. Falen bij gegevenshouders werkt direct door op de afnemers. Dat gebeurde dus in 2007 tussen UWV en Belastingdienst, waarbij de Belas-tingdienst-bazin kon vertrekken doordat ‘partner’ UWV zijn zaken niet op orde had. Iets dergelijks speelt nu tussen de gemeenten, de zorgverzeke-raars en de SVB, waarbij (ook door mij) alleen het SVB-verhaal is verteld.Lukt het opzetten van een basisregistratie wel, dan kost dit bij de afnemende organisaties werkgele-genheid en budget. En daar gaat de strijd natuur-lijk over. Bij de herverkaveling tussen UWV en Belastingdienst konden 2700 UWV-medewerkers vertrekken. Dat deed pijn. De loonaangifteketen kwam er en de rust keerde schijnbaar terug, ook omdat de politiek steeds banger werd om wetten te wijzigen.Het ontbreken aan beleid op basisregistraties heeft naast stammenstrijd nog een eff ect: orga-nisaties kijken bij het verzamelen van gegevens alleen naar het directe eigenbelang. Bij de bevol-kingsadministratie is dat het duidelijkst zichtbaar. De toekomstige Basisregistratie Personen is func-tioneel voor 95 procent een herbouw van het sys-teem dat de gemeenten al hebben. Dat afnemers in een Europese Unie waarin vijfhonderd miljoen mensen vrij mogen bewege,n ook andere gege-vensbehoeften hebben, is irrelevant. Die afnemers vinden dat ook niet erg. Het geeft ze reden om eigen persoonsadministraties te bouwen en hun eigen processen voor gegevensinwinning op te zet-ten of te behouden. Frauderende EU-medeburgers doen er hun voordeel mee.Overheidsorganisaties bestrijden de bedreiging van eff ectieve basisregistraties door de nadruk te

leggen op organisatie-overschrijdende proces-sen. Het sleutelprefi x is ‘keten’: ketenproces-sen, ketensamenwerking, ketenautomatisering. Daarbij wordt naar data gekeken als iets mate-rieels: datastromen door procesketens zoals grondstoff en en halff abricaten door een fabriek. Maar data zijn natuurlijk iets anders dan mate-rie. Materie wordt verplaatst van A naar B, maar data worden van A naar B gekopieerd. De keten-metafoor dient als frame voor het behouden en bouwen van eigen lokale gegevensbanken en de daaraan verbonden processen en budgetten.De ketenmetafoor kost geld, leidt tot werken met verouderde gegevens en zet de burger buitenspel. Ga naar uw gemeente en vraag op wie uw gegevens hebben geraadpleegd. Dat is uw recht, maar het is compleet uitgehold, want uw gegevens worden vooral geraadpleegd vanuit kopiedatabases bij honderden afnemers van uw persoonsgegevens. Alleen het UWV al houdt van veertien miljoen mensen de persoonsgegevens bij, ook als ze met die mensen niets te schaften heeft. Als ik vandaag verhuis of trouw staat dat morgen bij het UWV geregistreerd, terwijl ik als ondernemer actueel nog potentieel iets met ze te maken heb. En dat mag gewoon.Bij UWV hebben ze in elk geval nog mijn actuele persoonsgegevens uit de bevolkingsadmi-nistratie. Maar die GBA dateert van vóór het ketendenken. De gegevens over inkomens en dienstverbanden die UWV vasthoudt mogen door gemeenten (en deurwaarders!) sinds kort gewoon worden overgetankt naar de eigen sys-temen. On demand en eff ectief zonder controle. Of en hoe ze de gegevens actueel houden, is aan henzelf. Hoe ze ervoor zorgen dat gegevens niet weglekken of worden misbruikt mag Joost weten.Het formeel bestaande beleid van basisadminis-traties is vervangen door een praktijk van onder-ling slecht gekoppelde lokale gegevensbanken. Dat kan omdat er geen sturing over ministeries heen is. Zolang bestuurders en politici niet inzien wat er gebeurt en tegelijk de druk blijft om informatie te delen tussen publieke orga-nisaties, zullen we moeten leren leven met een permanent falende overheid. Het PGB-debacle zal niet het laatste keten-ict-drama zijn zolang overheden liever de burger laten creperen dan data te delen. ■

GA NAAR UW GEMEENTE EN VRAAG OP WIE UW GEGEVENS HEBBEN GERAADPLEEGD. DAT IS UW RECHT, MAAR HET IS COMPLEET UITGEHOLD, WANT UW GEGEVENS WORDEN VOORAL GERAADPLEEGD VANUIT KOPIEDATABASES BIJ HONDERDEN AFNEMERS VAN UW PERSOONSGEGEVENS.