12 Quest Psychologie

Dat vervelende gevoel heeft nut

Stel, je bent een middelmatige student. Je speelt basketbal, maar tijdens de wedstrijden houd je vooral de bank warm. Je haalt voldoendes maar zelden hoger dan dat. En als je naar je droombaan soliciteert, verpruts je van de zenuwen het gesprek. Ondertussen haalt een van je medestudenten hoge cijfers, speelt de basketbalsterren van de hemel en scoort bovendien een baan waar jij alleen maar van kan dromen. Hoe voelt dat? Pijnlijk, waarschijnlijk, concludeerden Japanse onderzoekers die negentien studenten vroegen zich zo’n scenario voor te stellen terwijl ze onder de hersen

Jaloezie een stomme emotie? Leuk is het niet, maar jaloers zijn kan ons wel motiveren om beter ons best te doen.

TEKST EMMEKE BOS / ILLUSTRATIES INGE TRIENEKENS

scanner lagen. Op het moment dat ze aan de succesvolle medestudent dachten, reageerde bij hen het hersengebied dat betrokken is bij pijn en conflict. Alsof dat nog niet genoeg is, worden we ook nog eens onaardig en minder loyaal als we jaloers zijn. Zo zijn jaloerse collega’s op het werk minder behulpzaam en kijken ze sneller uit naar een andere baan, bleek uit onderzoek aan de Gebze Technische Universiteit in Turkije onder 111 werknemers. Al met al lijkt jaloers zijn dus vooral onprettig en onhandig te zijn. Het staat dan ook niet te boek als een deugd. ‘Zet uw zinnen niet op het huis van een

ander’, doceert de Bijbel. En ‘wees niet zoals de boze stiefmoeder van Sneeuwwitje’, vertelt Disney (want dan loopt het slecht met je af). En zeggen dat je jaloers bent, klinkt eigenlijk als ‘ik ben ondankbaar’ met een toefje ‘ik heb mijn zaakjes minder goed voor elkaar’. Want echt succesvolle mensen hoeven niet jaloers te zijn, toch? Waarom worden we het dan wel?

Motiverend‘Jaloezie is geen fijn gevoel, maar als je iets wil bereiken is jaloezie wel weer goed’, vertelt sociaal psycholoog en jaloezieonderzoeker Niels van de Ven

Mooi!Jaloers?

9%is weleens jaloers op andermans auto. Mensen tot 35 jaar hebben

er vaker (17%) last van dan oudere mensen (7%)

*BRON: QUEST-ENQUÊTE VAN MULTISCOPE

Jaloers op ander-mans geld? 22 procent van ons kent dat gevoel. Eén troost: de jaloezie neemt gemiddeld af naarmate we ouder worden.

Hoe jaloers ben jij?

14 15Quest Psychologie Quest Psychologie

Als we jaloers zijn, is er blijkbaar iets aan de hand. We willen iets, maar hebben het niet

kwijtraken. Dat ging compleet willekeurig, dus hoe slim je speelde maakte weinig uit. Hoeveel je verdiende wel: aan het eind van het spel kon je de virtuele muntjes inleveren voor echte, klinkende Britse ponden. Eerlijk was het spelletje alleen niet. De spelers nummer één en twee kregen steeds 130 muntjes, de spelers drie en vier kregen er honderd. Na tien rondes kregen de bevoordeelde spelers bovendien een mooie bonus van 500 muntjes. Alle spelers konden dat zien, maar er werd niet verteld waarom de twee dat extraatje kregen.

Gluren naar de buren

Stel dat je buren de loterij winnen. Wat doe jij? Misschien voel je wel de neiging een mooie, nieuwe auto aan te schaffen of een dure verbouwing te plannen. Dat is wat Canadees onderzoek van onder andere Georgetown University doet vermoeden. De onderzoekers zagen dat Canadezen van wie de buren een loterij

wonnen, meer risico liepen om failliet te gaan (hier in Nederland zou je dan in de schuld sanering komen). Daarvoor analyseerden ze tussen 2004 en 2014 7000 loterijwinnaars en hun buren. De onderzoeksvraag: hoe vaak vroegen mensen een faillissement aan in de jaren voor en nadat hun buren een loterij wonnen? Het antwoord: als de prijswinnaars

zo’n 30.000 dollar opstreken (een gemiddeld jaarinkomen), dan steeg de kans dat een van de buren in de twee jaar daarna een faillissement aanvroeg met 6,6 procent. De onderzoekers denken dat de onfortuinlijke buren meer ‘zichtbare’ spullen aanschaften, spullen die hun buren konden zien, zoals een mooie auto. Dat bracht ze vaker in problemen.

Jaloerse spruit

Kunnen jonge baby’s ook jaloers worden? Zeker wel. Twee onderzoekers van Texas Tech University (VS) testten in 2002 of zes maanden oude baby’s jaloers reageerden als hun moeder niet hen, maar een levensechte babypop aandacht gaf. Hiervoor verzamelden ze 32 moeder kindkoppels, die ze aan twee tests onderwierpen. In de ene test lieten ze de moeders hun baby twee minuten negeren terwijl ze aandacht schonken aan een babypop, in het andere geval gaven moeders aandacht aan het boekje Elmo Makes Music. Zowel de pop als het boekje maakte af en toe geluid. Toch leverde de pop meer boze blikken en pruilmondjes op dan het boekje: de baby’s keken bij die test bijna de helft van de tijd ongelukkig. Bij de boekjes test was dat maar een kwart van de tijd.

van Tilburg University. ‘Jaloezie laat zien wat je belangrijk vindt. En het kan je motiveren om harder te gaan werken.’ Als we jaloers zijn, iemand benijden of afgunstig worden, is er blijkbaar iets aan de hand. We willen iets, maar we hebben het niet. Of we hebben iets, maar we zijn bang om het kwijt te raken aan de ander. Onze jaloerse gevoelens motiveren ons daar wat aan te doen. Neem het romantische comedycliché: de hoofdpersoon beseft pas dat hij de ware liefde heeft gevonden als ze net smachtend in de armen van een ander valt en begint dan met een heroïsche escapade om op het nippertje alsnog haar hart te winnen. Jaloezie? Yep. Motiverend? Zeker.

Sneller rennenDat effect bestaat niet alleen in romantische komedies. Onderzoekers van de Universität zu Köln (Duitsland) lieten deelnemers aan een hardloopwedstrijd een enquête invullen. Daarin stonden stellingen als: ‘Als ik jaloers ben op anderen, motiveert dat mij om mijn

halen we liever de ander naar beneden. In dat geval zijn we zelfs bereid om zelf in te leveren om de ander af te zien gaan.

Beetje gemeenDat menselijke trekje kwam ook aan het licht bij een onderzoek van gedrags economen van onder andere de Britse Oxford University. Ze ontwierpen een gokspelletje. De vier spelers, die allemaal achter hun eigen computerscherm zaten en elkaar niet konden zien, kregen virtuele muntjes. Zetten ze die in, dan konden ze hun winst verdub belen of hun geld

Nadat het spel afgelopen was, konden de spelers ervoor kiezen elkaars geld te verbranden. Zo konden de ‘verliezers’ de bevoorrechte spelers een toontje lager laten zingen. Dat was alleen niet gratis. Ze moesten daarvoor zelf geld inleveren. De ‘prijs’ varieerde omgerekend van twee tot vijfentwintig cent voor elke pond die verbrand werd. Tot verrassing van de onderzoekers verbrandde ruim zestig procent van de deelnemers andermans geld, zelfs als ze er vijfentwintig cent per pond voor moesten betalen. Vooral de twee rijkste spelers zagen zo hun geld in

vlammen opgaan. Dat waren ook de spelers die de extra muntjes hadden gekregen. Zo werd het gat tussen de rijke en arme spelers minder groot. Helemaal gelijk werden hun opbrengsten overigens niet, misschien omdat de spelers maar één keer geld konden verbranden en daar niet mee konden doorgaan tot de verdeling volledig ‘eerlijk’ was. Wat bezielden de proefpersonen die hun eigen geld opofferden om andermans

doelen te halen’ of ‘Ik probeer andermans successen te herhalen’. Wat bleek? De mensen die invulden dat andermans successen hen motiveerden om harder te werken, stelden hogere doelen en waren in de wedstrijd ook sneller. Kortom: door anderen te benijden, word je zelf beter. Maar pas op: dat werkt alleen als je denkt dat de andere loper of benijdenswaardige collega dat succes ook echt verdiend heeft. Stel nou dat die hardloper een dure loopcoach cadeau heeft gekregen van zijn rijke ouders. Of dat die collega zijn promotie heeft gekregen door bij de baas te slijmen. Zou je dan nog steeds je best doen om zelf beter te worden? Of zou je liever achter de rug van die succesnummers over hun zogenaamde prestatie roddelen? Waarschijnlijk het laatste. Want zodra je het gevoel krijgt dat iemand zomaar geluk in zijn schoot geworpen krijgt, krijgt dat jaloerse gevoel een naar bijsmaakje: afgunst. Dan zie je de ander niet langer als een voorbeeld. Integendeel. Wanneer we afgunst voelen,

12%van de mannen is weleens

jaloers op andermans partner, onder vrouwen

is dat 11 procentBRON: QUEST-ENQUÊTE VAN MULTISCOPE

Je bent stik jaloers op de nieuwe relatie van een vriend(in). Geef je dat toe? 37 procent laat zich niet in de kaarten kijken. 15 procent zegt het eerlijk.

16 17Quest Psychologie Quest Psychologie

geld te verbranden? Volgens jaloeziedeskundige Van de Ven zit het zo: ‘We vinden onze relatieve positie veel belangrijker dan hoeveel geld, schoonheid of talent we precies hebben. Beter zijn dan je concurrenten, dat is pas belangrijk.’ Want dan is de hoofdprijs voor jou. Of dat nou die felbegeerde

hun tegenspeler dat bedrag ook inden. De andere proefpersonen werd verteld dat hun tegenspeler niets had gekregen, maar dat diegene wel wist dat zij vijf euro hadden ontvangen. Vervolgens moesten ze opnieuw een vragenlijst invullen. Deze keer vroeg de tegenspeler hen bij elke vraag om hulp. Wat bleek? Als de proefpersonen dachten dat hun tegenspeler geen geld had gekregen voor de eerste vragenlijst en zijzelf wel, dan bleven ze hem door de bank genomen langer helpen.Die behulpzaamheid laten we trouwens alleen maar zien als we vermoeden dat we onterecht een voordeeltje hebben. Als we denken dat we geheel terecht iets verdiend hebben, bijvoorbeeld omdat we nu eenmaal de vragenlijst beter hadden ingevuld, dan blijft er van dat effect niets meer over.

Verdiende promotie?En laten we nu net de neiging hebben om te denken dat we die mooie bonus heus wel verdiend hebben. We zijn namelijk niet zo goed in onze kwali teiten inschatten. De meeste mensen denken dat ze beter, slimmer en aardiger zijn dan de gemiddelde persoon. En bovendien meer bescheiden. Goede kans dus dat jij dacht dat je die promotie dik verdiend had, maar dat een collega (die net zo goed gelooft dat ie beter is dan gemiddeld) er andere ideeën op nahoudt. Volgens Van de Ven is het goed om dit in je achterhoofd te houden, de eerst volgende keer dat je jaloers op iemand bent. ‘Vraag je altijd af of die ander het niet ook verdiend heeft.’ En blijft het toch steken dat je vriendin haar baan opgezegd heeft en nu lekker de wereld rondreist? Misschien schuilt er dan in jou ook wel een wereldreiziger. Tijd om je af te vragen of je nog wel op de juiste plek zit. Q

emmeke.bos@quest.nl

Nooit jaloers?!

Wie zijn het vaakst jaloers? En waarop? Quest liet onderzoeks bureau Multiscope duizend Nederlanders ondervragen over hun jaloerse gevoelens. Wat bleek? Lang niet iedereen zegt jaloers te zijn. 47 procent van de mannen en 32 procent van de vrouwen beweert dat. En van de mensen boven de vijftig jaar zegt zelfs 53 procent nooit jaloers te zijn. Jaloezieonderzoeker Niels van de Ven van de Tilburg University gelooft er niet zoveel van. ‘Ik denk dat mensen die zeggen nooit jaloers te zijn, zichzelf voor de gek houden.’ Volgens hem is iedereen weleens jaloers. ‘Zelfs boeddhisten zullen soms jaloers zijn op iemand die nog meer zen is dan zij.’ Van de Ven denkt eerder dat mensen niet graag toegeven dat ze weleens jaloers zijn op een vriend(in) of collega.

Het minst jaloers zijn we op?Waarop zijn we wel jaloers?

Op hoe iemand anders contact kan leggen

Andermans kinderen

Op andermans figuur Mooie plaatjes op social media

Op andermans geld Andermans lengte

21% 2%

14% 3%

20% 3%

32% 4%

37% 6%

25% 7%

Woordensoep

Jaloezie, afgunst, benijden… die woorden betekenen allemaal net iets anders. Jaloezie (of jealousy in het Engels) wordt in het Nederlands vaak gebruikt als er drie partijen in het spel zijn. Zo zijn verliefde mensen jaloers als hun partner een ander leuker lijkt te vinden. En kinderen kunnen jaloers worden op de aandacht die hun nieuwe broertje of zusje krijgt. Maar kijk je verlekkerd naar de glanzende Mercedes van de buur

man? Dan valt dat eerder onder afgunst of benijden. Bij die emoties zijn er niet meer dan twee mensen in het spel: jij en die ander. Die emoties liggen vrij dicht bij elkaar en ook niet elke taal heeft daar apart woorden voor. In het Engels is er bijvoorbeeld maar eentje: envy. En ook Italianen en Spanjaarden gooien het op een hoop. De Russen zijn daarentegen lekker duidelijk. Die spreken van een ‘witte’ (benijden) en ‘zwarte’ (afgunst) vorm.

Lekker puh

Afgunst doet pijn, en het tegenovergestelde, leedvermaak, kan heel lekker voelen. Vooral als je zelfvertrouwen net een knauw heeft gekregen. Dat zag psycholoog Wilco van Dijk van de Universiteit Leiden in een onderzoek onder studenten die naar een geflopte

Idolsauditie keken. Vooraf liet Van Dijk ze een intelligentietest doen. De ene helft kreeg te horen dat ze het heel goed hadden gedaan en bij de beste tien procent hoorde. De andere helft werd verteld dat ze bij de slechtste tien procent zaten. Daarna kregen ze een Idolsfilmpje te

zien waarin iemand erg slecht zong en belachelijk gemaakt werd. De helft die zojuist had gehoord dat ze slecht scoorde, bleek het filmpje veel leuker te vinden. Wil je dus extra genieten van leedvermaak, dan kun je dus het best eerst een deuk in je zelfvertrouwen oplopen.

promotie is, of de leuke jongen achter de bar.

Gewoon in de uitverkoopAfgunstig zijn maakt ons dus onaardiger. En dat zou wel eens de reden kunnen zijn dat het zo’n nuttige emotie is. Want verplaats je eens in de persoon

op wie iedereen afgunstig is. Die zit er meestal niet op te wachten dat anderen onaardig doen. Daarom doen mensen die een hoog cijfer halen of een mooie nieuwe broek dragen soms alsof het niet zoveel voorstelde en dat ze gewoon een beetje geluk hadden. Niet voor niks hoor je best vaak zinnetjes als ‘ach, het stelde niet zoveel voor’ of ‘dankjewel, hij was gewoon in de uitverkoop hoor’ als je iemand een compliment geeft.Kortom: als we denken dat mensen ons benijden, dan komen we ze tegemoet. Dat bleek ook uit een onderzoek van Van de Ven uit 2017. Proefpersonen moesten vragenlijsten invullen op een computer. Aan het eind kregen ze te horen dat ze het precies even goed hadden gedaan als hun ‘tegenspeler’ en dat ze er vijf euro voor kregen. Sommigen werd verteld dat

Beter zijn dan een ander: dat is belangrijker dan hoeveel geld, schoonheid of talent we precies hebben

4%van de vrouwen

(en 2% van de mannen) is

weleens jaloers op andermans

kinderenBRON: QUEST-ENQUÊTE VAN MULTISCOPE

6 procent van de kinderlozen is soms jaloers op het kroost van anderen.