Dak- en thuisloosheid in rurale gebiedenProf. dr. Koen HermansProjectleider Armoede en Welzijn LUCAS / Onderzoeksgroep Sociaal Werk KU Leuven

Definitie van dakloosheid en thuisloosheid Strategieën om dak- en thuisloosheid aan te pakken Thuisloosheid op ‘platteland’: nood aan specifieke

aanpak?

Opbouw presentatie

2

European Consensus conference on homelessness (december 2010)

– Een nationale/regionale strategie ter bestrijding van dak- en thuisloosheid

– Vijf doelstellingen om dak- en thuisloosheid aan te pakken

– Onderbouwing van de strategie met gegevensverzameling over dak- en thuisloosheid (vraag- en aanbod)

– Monitoren van resultaten van het gevoerde beleid

Dak- en thuisloosheid hoog op (Europese) beleidsagenda

3

Niemand mag genoodzaakt zijn om tegen zijn wil op straat te moeten overnachten bij gebrek aan opvang die aangepast is aan zijn situatie

Niemand mag genoodzaakt zijn om langer dan nodig te moeten verblijven in de opvang bij gebrek aan doorstroommogelijkheid naar (begeleid) wonen

Niemand mag uit een instelling ontslagen worden zonder voldoende nazorg en een oplossing voor zijn woonsituatie

Niemand mag uit huis worden gezet bij gebrek aan begeleidings- en herhuisvestingsmogelijkheden

Niemand die jongvolwassen wordt of is mag thuisloos worden als gevolg van de overgang naar volwassenheid.

Europese doelstellingen

4

Wettelijke OCMW-definitie van dakloosheid:– de persoon die niet over een eigen woongelegenheid beschikt,

die niet de middelen heeft om daar op eigen krachten voor te zorgen en daardoor geen verblijfplaats heeft, of die tijdelijk in een tehuis verblijft in afwachting dat hem een eigen woongelegenheid ter beschikking wordt gesteld

CAW-definitie van thuisloosheid:– een persoon zonder permanente woonst, werk en/of

bestaansmiddelen – een combinatie van persoonlijk, relationele en

maatschappelijke kwetsbaarheid, – geen bindingen van betekenis op deze drie domeinen

(ontankering)

Definitie(s) van dak- en thuisloosheid

5

Europese ETOS: ruime definitie van thuisloosheid en uitsluiting op de huisvestingsmarkt

Vier categorieën: – Dakloosheid– Thuisloosheid– Onzekere huisvesting– Onaangepaste huisvesting

Cijfermateriaal in Vlaanderen?

European Typology of homelessness and housing exclusion

6

7

Risicofactoren vs triggers

8

Triggers:– Verlies van werk – Schorsing van uitkering– Huurachterstand met uithuiszetting als mogelijk gevolg– Verlaten van instelling– Verlaten van gevangenis– Verlaten van het ouderlijk huis– Beëindiging verblijf in opvang– Intra-familiaal geweld

Triggers:

9

Thuisloosheid als armoedeprobleem: OCMW Thuisloosheid als huisvestingsprobleem

– Lokaal woonbeleid : toegankelijkheid van huisvestingsmarkt– Preventie van verlies van woonst

Thuisloosheid als opvangprobleem:– Noodopvang: CAW, OCMW, lokale besturen– Tijdelijke opvang: CAW, OCMW

Thuisloosheid als GGZ-probleem:– Uitstroom uit instellingen– Psychiatrische thuiszorg– Artikel 107– Drughulpverlening

Nood aan gecoördineerde aanpak via strategie en netwerkaanpak

Thuislozenzorg: aparte sector of op kruispunt van sectoren?

10

Schotland: rechtenbenadering– Recht op huisvesting moet door lokale overheid gegarandeerd

worden – Via aanbod van huisvesting of via woonbegeleiding bij vinden

van huisvesting

Nederland: GGZ-benadering– Sterke betrokkenheid van GGZ-actoren– zorgcoördinatie

Finland : housing first van chronische daklozen– Woongelegenheid ipv begeleiding voor ‘moeilijkste doelgroep’

Onze definitie bepaalt mede de aanpak

11

Voorkomen van instroom:– Preventie van uithuiszetting– Gecoördineerde aanpak van instellingsverlaters

Versnellen van uitstroom:– ‘housing first’ en ‘housing-led’ benaderingen

Aanpak van dak- en thuisloosheid : wat werkt

12

Aantal uithuiszettingen op jaarbasis: volgens VVSG meer dan 12.000

Groeiende evidentie dat preventie van uithuiszetting werkt en ‘kosteneffectief’ is

Bij eerste signalen van huurachterstand of overlast :– Eerste signalen serieus nemen– Specifieke expertise : pro-actief en aanklampend handelen– Samenwerking tussen welzijnsactoren (CAW en OCMW)

Quid privé-markt ?

Voorkomen van instroom: preventie van uithuiszetting

13

Voorbeeld : Aantal opgestarte gerechtelijke procedures tot uithuiszetting en aantal effectieve uithuiszettingen (58 van 94 SHM)

14

2005 2006 2007 2008 2009 20100

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

ProcedureUitzetting

Kans op uithuiszetting na opstart procedure per provincie

Provincie 2005 2006 2007 2008 2009 2010

  SHM Kans SHM Kans SHM Kans SHM Kans SHM Kans SHM Kans

Antwerpen 16 0.34 16 0.40 16 0.38 15 0.41 17 0.30 17 0.30

Vlaams-Brabant 3 0.38 4 0.38 4 0.40 5 0.57 6 0.37 6 0.24

W-VL 9 0.34 12 0.34 13 0.51 13 0.38 14 0.27 12 0.15

O-VL 17 0.56 18 0.47 18 0.42 19 0.46 21 0.42 19 0.36

Limburg 2 1 2 0.91 2 0.86 3 0.70 4 0.42 4 0.48

Totaal 47 0.41 52 0.41 53 0.42 55 0.44 65 0.33 58 0.28

15

Versnellen van uitstroom

• ‘Housing-first’ en ‘housing-led’ benaderingen– Tegengaan van ‘instititutionalisering’– Huisvesting als stabiliserende factor– Huisvesting primeert, maar in combinatie met begeleiding

• Reactie tegen woonladder

• Doelgroep: chronisch daklozen met multi-problematiek of ook ruimer?

• Begeleiding: louter keuze van cliënt of ook vorm van voorwaardelijkheid

16

Nederlandse woonladder

17

Instellingsverlaters als specifieke doelgroep

18

19

Instellingsverlaters: wat werkt?

• Nood aan betere samenwerking tussen residentiële en ambulante voorzieningen

• GGZ-hervorming Artikel 107: mobiele teams als kans– Doelgroep van personen met chronische problematiek– Nood aan integrale aanpak

• Overgang naar volwassenheid als problematische fase:– Overgang naar volwassenhulp– Personen met ‘zwak sociaal netwerk’– Groeiende groep jonge leefloners: een ander label maar zelfde

groep? • Hier is nog heel wat winst te boeken !

20

Structurele oplossingen mogen niet vergeten worden• Betaalbaar wonen:

– Huurtoelage als instrument ter bestrijding van armoede

• Alternatieve woonvormen :– Samenwonen – Solidair wonen

21

Thuisloosheid in meer landelijke gebieden • Dakloosheid als stedelijk fenomeen?

• ‘vergeten’ in onderzoek

• Veronderstellingen:– Meer onzichtbare dakloosheid– Meer vormen van ontoereikende huisvesting– Minder uitgebreid en nabij hulpverleningsnetwerk

22

Aanpak in landelijke gebieden

• Breng vraag en aanbod in beeld– Vraag: verschillende types van thuisloosheid– Aanbod: wie doet wat

• Vertrek van gemeenschappelijke doelstellingen

• Belang van bovenlokale samenwerking, kennisopbouw en gemeenschappelijke acties

• Minimale ingrediënten van succesvolle aanpak :– Preventie van uithuiszetting– Versterking SVK– Woonbegeleiding 23

Voor info over ons onderzoek

www.kuleuven.be/lucas

Koen.hermans@med.kuleuven.be

24