GEZICHTEN EN FIGUREN TEKENEN

Giovanni Civardi

D E K U N S T V A N

GEZICHTEN EN FIGUREN TEKENEN

Niets is zo intrigerend als de menselijke fi guur. In dit boek wordt de veelzijdigheid hiervan in beeld gebracht.

Met verschillende tekentechnieken en -materialen toont auteur Giovanni Civardi stap voor stap hoe de basis van een fi guur – in alle mogelijke houdingen – getekend moet worden. Vervolgens worden de

instructies om de accenten aan te brengen in beeld gebracht. De schetsen en beschrijvingen zorgen ervoor dat je in een paar stappen een fi guur naar wens op papier kunt zetten.

Een waardevol naslagwerk dat een bijdrage levert aan de technische ontwikkeling van elke tekenaar, of deze nu amateur of professional is.

Kijk voor meer informatie op www.defonteintirion.nl

GIO

VA

NN

I CIV

AR

DI G

EZ

ICH

TE

N E

N F

IGU

RE

N T

EK

EN

EN

D E K U N S T V A N

ISBN 978 90 4391 431 4

4134193409879

FIGUREN TEKENEN

November 2007

Giovanni Gugliemo Civardi werd in 1947 in Milaan geboren. Na zich aanvankelijk te hebben gericht op illustraties en beeld-houwkunst houdt hij zich al vele jaren bezig met anatomie voor kunstenaars en geeft hij cursussen model-tekenen.

De perceptie van een vaste vormis slechts een kwestie van ervaring

John Ruskin

In de schets worden de bewegingen van de figurenlevendiger alleen al door het aangevenvan de algehele houding…De volledige vrijheid van een weergavedie noodzakelijkerwijs summier isheeft het essentiële vastgelegd

Auguste Rodin

Verandering van spijs doet etenVincent Van Gogh

De tekeningen van gezichten en figuren in dit boek zijn van model-len die hebben ingestemd of achteraf op de hoogte zijn gesteld;elke eventuele gelijkenis met andere personen berust op toeval.

INHOUDInleiding 3

Materiaal en technieken 4

Een aantal praktische overwegingen 6

1 Gezichten: iconografisch repertoire 8

1 Figuren: iconografisch repertoire 26

1 Standbeelden tekenen: de beeldhouw-

werken van Musée Rodin in Parijs 46

Dit boek is gepubliceerd doorDe Fontein Tirion UitgeversPostbus 132883507 LG Utrechtwww.defonteintirion.nl

Omslagontwerp: De ontwerpunie, Danny DijkstraZetwerk Nederlandse editie: De ZrIJ, UtrechtVertaling (vanuit het Italiaans): Aniek Njiokiktjien/Vitataal, Feerwerd

ISBN 978 90 4391 431 4 NUR 476

Voor het eerst gepubliceerd in Italië in 2009 door Il Castello srl,Via Milano, 73/75, 20010 Cornaredo (MI)Oorspronkelijke titel: Schizzi di volti e di figure

© 2009 Il Castello srl, Milaan© 2011 De Fontein Tirion Uitgevers, Utrecht

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of open-baar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

No part of this book may be reproduced in any form by print,photocopy, microfilm or any other means without prior writtenpermission from the publisher.

NL Sketching people 001-064-elixyz.qxd:text 05-09-2011 12:04 Pagina 2

3

Menselijke vormen tekenen is een bijzondere, rijke erva-ring, maar is niet zo eenvoudig. Vooral het tekenen vangezichten en van het hele lichaam wordt door velen alslastig ervaren. Meestal wordt een model getekend door eennaakt te bestuderen, met de anatomische structuur en deuiterlijke kenmerken van een levend model. Als er geennaaktmodel beschikbaar is, kunt u de modellen tekenendie zich overal om u heen bevinden, op straat of in open-bare gelegenheden. Allemaal verschillende mensen dus,met hun eigen houdingen en gezichtsuitdrukkingen. Eenoud advies is: nulla dies sine linea, oftewel geen dag zon-der lijn: maak dus in het dagelijks leven vele snelle teke-ningen, schetsen dus, van mensen die hun dagelijksebezigheden beoefenen.

Schetsen kunnen op verschillende manieren worden geïnterpreteerd en voor diverse doeleinden wordengebruikt. Ze worden veelal beschouwd als een persoon-lijke weergave in karakteristieke lijnen van beelden uit de realiteit. Een schets kan echter ook een grafische aan-tekening zijn van een kunstzinnig experiment; de kern van een ontwerp, een verzameling visuele informatie alsbasis voor de uiteindelijke versie; een voorstudie voor een gecompliceerd kunstwerk; of een studie van een

vorm die met een onderwerp te maken heeft dat in zijngeheel wordt bestudeerd of waarvan de afzonderlijkedetails worden onderzocht.

Een schetsboek wordt daardoor een waardevol instrumenten een onuitputtelijke bron van informatie en herinnerin-gen. Het is meestal niet bedoeld om aan anderen te latenzien, want het is heel intiem en persoonlijk, en juist daar-door kunt u zich er vrij en spontaan in uiten. Het isbelangrijk voor de technische ontwikkeling om onbekendemensen vrijelijk in willekeurige houdingen en omstandig-heden in schetsen te kunnen vastleggen. Door geregeldschetsen te maken kunt u uw observatievermogen en inter-pretatie verfijnen: u leert er scherper door te kijken ensneller essentiële beslissingen te nemen, want de vaardig-heid om mensen te tekenen – in een eindeloze variatie vangezichten, figuren, gebaren, houdingen, bewegingen, enz.– ontstaat vooral door aandachtig te kijken, naast deonmisbare kennis van anatomie en proporties, in een per-soonlijke esthetische interpretatie.

INLEIDING

NL Sketching people 001-064-elixyz.qxd:text 05-09-2011 12:04 Pagina 3

6

• Een schets is meestal het begin van een kunstwerk. Eenschets kan op verschillende manieren worden geïnterpre-teerd en gebruikt, maar is in wezen vooral het resultaatvan het aandachtig bekijken van een voorwerp of eenomgeving, die door weinig lijnen wordt uitgedrukt enweergegeven.

• Maak er een gewoonte van om altijd een potlood enschetsboekje op zakformaat bij u te hebben. Ze komenvan pas bij elke gelegenheid die uw nieuwsgierigheid ofbelangstelling wekt. Er zijn meerdere redenen om eenschets te maken: u ontwikkelt er uw vaardigheid door, uverzamelt er belangrijke informatie mee en analyseerteen ingewikkelde structuur, maar bovenal oefent u uwoog om verhoudingen, proporties en vormen correctwaar te nemen, u verbetert uw observatievermogen,selecteert de belangrijkste elementen die u wilt vast-leggen.

• Maak u niet ongerust over het esthetische resultaat vanuw schets: het is maar een eenvoudige aantekening, eenpersoonlijke ‘visuele notitie’, die slechts zelden tentoon-gesteld of aan anderen getoond zal worden. Let er lieverop dat uw schets fris en spontaan blijft; werk een schetsachteraf nooit bij.

• Probeer niet alles wat u ziet te tekenen, maar concen-treer u op wat essentieel is (of wat u essentieel vindt) inverhouding tot de beschikbare tijd en de moeilijkheidvan de pose. Maak – als de omstandigheden het toestaan– na een voorlopige opzet van de hele figuur en zijnhouding de schets vanuit een ander gezichtspunt ofbestudeer de details van de structuur beter.

• Het gezicht en de menselijke figuur kunnen alleen naderbestudeerd worden door gebruik te maken van modellenen poses die lang kunnen worden volgehouden. Een pro-visorische schets van een model is echter vele malenbeter dan van een foto, want als u een echt modeltekent, moet u zich wel concentreren op de driedimensi-onale elementen die karakteristiek zijn voor een bepaal-de houding of anatomische vorm.

• Het maken van schetsen van mensen die niet bewustposeren en zelfs niet eens weten dat ze geobserveerd engeportretteerd worden, kan heel lastig en ongemakkelijklijken. Toch moet u zich niet laten ontmoedigen; bijnaniemand merkt wat u aan het doen bent en goed oefe-nen zal u ongetwijfeld veel prettige ervaringen en meerzelfvertrouwen en nuttige oefening opleveren. Uw tech-nische en emotionele reactie op hindernissen die belet-ten dat een tekening helemaal kan worden uitgewerkt,zullen uw schetskwaliteiten verfijnen en uw stijl per-soonlijker maken.

• De mogelijkheden om gezichten en figuren in het echt teschetsen, buiten de deur maar ook gewoon binnenshuis,

zijn vrijwel onbeperkt en bieden een enorme keuze aanvormen, karakters en houdingen. Bijna overal zijn men-sen te vinden, maar om een gelegenheid om te schetsenoptimaal te benutten kunt u het best op een comfortabe-le plek gaan staan of zitten. Van daaruit kunt u de men-sen om u heen ongestoord en op uw gemak observeren.Ideale plekken zijn bijvoorbeeld restaurants, parken,stranden, openbaar vervoer of musea. Op die plekkenvertragen mensen hun tempo of rusten ze even uit; demodellen en houdingen veranderen voortdurend, maarer blijft toch voldoende tijd over om ze na een snelleobservatie te portretteren. Als de persoon die u tekentvan houding verandert, kunt u aan een compleet nieuweschets beginnen terwijl u wacht tot die persoon weerzijn aanvankelijke houding aanneemt, of een die eroplijkt.

• Als u het eng vindt om mensen in het echt te schetsen (umoet er rekening mee houden dat sommige mensen hetleuk vinden als ze merken wat u aan het doen bent,maar andere mensen kunnen het juist vervelend vindenen weglopen), kunt u oefenen en meer zelfvertrouwenkrijgen door beelden te gaan tekenen in musea of in deopenlucht. Deze leuke praktijkoefening biedt veel voor-delen: het model beweegt natuurlijk niet en is beschik-baar wanneer u wilt, het biedt afhankelijk van het lichtverschillende clair-obscureffecten en het kan in alle rusten tot in detail vanuit diverse en ongewone gezichtspun-ten bestudeerd worden. Op deze manier kunt u geleide-lijk aan iets leren en uw anatomische kennis, uw vaar-digheid in het vastleggen van de verhoudingen van hetlichaam en het hoofd, het perspectief en clair-obscurverbeteren.

• Om een menselijke figuur in zijn geheel of alleen hetgezicht waarheidsgetrouw te tekenen moet u tegelijker-tijd rekening houden met al deze technische disciplinesen ze toepassen in het korte tijdsbestek van het makenvan een schets. Probeer wel nadat u een tijdje ervaringhebt opgedaan in musea levende modellen te gaanschetsen.

• Een bewegende figuur schetsen is echt moeilijk, maarprobeer het wel, want zo went u aan hoe u de bewegingvan de ledematen, de richting van de beweging en dehoudingen van het lichaam moet schetsen. U moet hetbewegende lichaam heel nauwkeurig bestuderen en ookleren uw geheugen te gebruiken om de karakteristiekeaspecten van de beweging te reconstrueren. Probeer devolgende fase van een bepaalde beweging te voorzien:veel menselijke handelingen, zoals wandelen, rennen endansen, herhalen zich op cyclische wijze en kunnen danook uit het hoofd ‘gereconstrueerd’ worden door de aan-dacht telkens op een afzonderlijke fase te richten. Foto’skunnen in deze omstandigheden handig en soms zelfsonmisbaar zijn, maar dienen slechts als waardevol hulp-middel te worden gezien en niet als voorbeeld om klak-

EEN AANTAL PRAKTISCHE OVERWEGINGEN

NL Sketching people 001-064-elixyz.qxd:text 05-09-2011 12:04 Pagina 6

45

NL Sketching people 001-064-elixyz.qxd:text 05-09-2011 12:04 Pagina 45

31

NL Sketching people 001-064-elixyz.qxd:text 05-09-2011 12:04 Pagina 31

51

De denker – brons, 182 cm (1880)

NL Sketching people 001-064-elixyz.qxd:text 05-09-2011 12:04 Pagina 51

De burgers van Calais – brons, 231 cm (1889)

Detail van Ugolino

Detail van de bronstijd

64

NL Sketching people 001-064-elixyz.qxd:text 05-09-2011 12:05 Pagina 64

GEZICHTEN EN FIGUREN TEKENEN

Giovanni Civardi

D E K U N S T V A N

GEZICHTEN EN FIGUREN TEKENEN

Niets is zo intrigerend als de menselijke fi guur. In dit boek wordt de veelzijdigheid hiervan in beeld gebracht.

Met verschillende tekentechnieken en -materialen toont auteur Giovanni Civardi stap voor stap hoe de basis van een fi guur – in alle mogelijke houdingen – getekend moet worden. Vervolgens worden de

instructies om de accenten aan te brengen in beeld gebracht. De schetsen en beschrijvingen zorgen ervoor dat je in een paar stappen een fi guur naar wens op papier kunt zetten.

Een waardevol naslagwerk dat een bijdrage levert aan de technische ontwikkeling van elke tekenaar, of deze nu amateur of professional is.

Kijk voor meer informatie op www.defonteintirion.nl

GIO

VA

NN

I CIV

AR

DI G

EZ

ICH

TE

N E

N F

IGU

RE

N T

EK

EN

EN

D E K U N S T V A N

ISBN 978 90 4391 431 4

4134193409879

FIGUREN TEKENEN