Cursus bijengezondheid

Bijengezondheid NBV

Het herkennen van ziekten

• Gezond broed

• De ontwikkeling in het voorjaar

• Observatie

• Ziekte beelden

• Overzicht ziekten en plagen

Bijengezondheid NBV

Gezond broed

Bijengezondheid NBV

Gezond broed

• Mooi aaneen gesloten broed

• Weinig open cellen tussen het gesloten broed

• Deksels droog en enigszins bolvormig

• Larven zijn parelwit van kleur

• Larven liggen in de karakteristieke C-vorm

Bijengezondheid NBV

Gezond broed

Bijengezondheid NBV

De ontwikkeling in het voorjaar

• Is goed te volgen op de bodemlade

• In de winter 5 straten bezet

• Doorzichtige wasplaatjes en veel stuifmeel

• Na een paar weken mooi weer 9 straten bezet

• Volken die achterblijven kunnen ziek zijn

Bijengezondheid NBV

Ontwikkeling gezond volk

• In de winter : een vijftal ramen bezet

• Een paar weken mooi weer :10 ramen bezet

• Eind april : 20 ramen bezet, 12 ramen broed

• Eind mei : de bijen puilen de kast uit

Bijengezondheid NBV

Herkennen van bijenziekten

• Op afstand van de kast

• Voor de kast

• Op de bodemlade

• In het broednest

Bijengezondheid NBV

Op afstand van de kast

• Vliegen de bijen massaal

• Brengen ze veel stuifmeel naar binnen

• Vliegen de bijen te vroeg of te lang door

• Vliegen de bijen bij te koud weer

Bijengezondheid NBV

Voorzijde kast en op de grond

• Vuil op de vliegplank of tegen de wand

• Dode bijen of mummies

• Hangen veel bijen voor de kast

• Krabbelaars voor de kast

Bijengezondheid NBV

Voordeel van de bodemlade

• Je hoeft de kast niet steeds te openen

• Van de bodemlade is veel af te lezen

• De ontwikkeling van het volk is goed volgen

• Vooral in de koude periode is de bodemlade een uitstekend middel om het volk te controleren

Bijengezondheid NBV

Lezen van de bodemlade

• Hoe groot is het broednest

• Veel stuifmeel op de bodem

• Doorzichtige wasplaatjes of bolle deksels

• Varroamijten of andere dieren

Bijengezondheid NBV

De volwassen bijen

• Hoe reageert het volk op aanraken kast

• Bruist het kort op en wordt weer stil ?

• Beschadigde of misvormde vleugels

• Veel donkere glimmende bijen

Bijengezondheid NBV

Afwijkingen in het broednest

• Onregelmatig of gaten patroon

• Uitpuilende bolle deksels

• Dode larven of verdroogde resten

• Deksels met gaten of stinkend broed

Bijengezondheid NBV

Hoe stel je de juiste diagnose

• Bij een ziekte behoren bepaalde symptomen

• Sommige symptomen komen bij meerdere ziekten voor

• Een diagnose is niet altijd eenvoudig te stellen

• Vaak is aanvullend laboratoriumonderzoek nodig

• Raadpleeg de overzichtstabellen van ziektebeelden en ziekten

• Raadpleeg bij twijfel de bijengezondheidscoördinator

Bijengezondheid NBV

No Waar Verschijnsel Mogelijke ziekte of plaag Aanvulling

1 Voor de kast of op de bodem Dode bijen Niet eenvoudig te bepalen Aanvullend onderzoek nodig

2 Voor de kast Krabbelaars Virusinfectie

Nosema

Tracheeën mijt ½ kg bijen voor de kast

3 Vliegplank en voorwand Ontlasting Roer Bruine vlekken

Nosema Druppelvormige vlekken

Amoebe Gele kleur

Meiziekte Pasta achtig

4 Vliegplank en op de grond Stukjes was en raat Roverij Bijen vluchten bij openen kast

5 Vliegplank en op de grond Witte of gekleurde mummies

kalkbroed Wit of grijs/zwart

Steenbroed Groengeel, grijs of zwart

6 Bodemlade Bruine ovale mijten varroabesmetting

7 In de kast Besmeurde raten Roer Smerige celranden

Nosema

Amoebe Gele ontlasting

8 In het broed Dode larven Kakbroed

Steenbroed

Zakbroed Zak gevuld met vloeistof

Amerikaans vuilbroed Trekt slijmachtige draad

Europees vuilbroed Onnatuurlijke houding

Bijengezondheid NBV

Overzichtstabel ziektebeelden

9 In het broed Open cellen tussen gesloten broed

Inteelt Hagelschot

AVB en EVB

10 In het broed Onregelmatig broednest AVB Gronderige leemachtige geur

EVB Geur van rottend materiaal

Virusinfectie Verhouding bijen/broed fout

11 Celdeksels Ingezonken AVB en EVB

12 Celdeksels Kleine gaatjes Kalkbroed

AVB en EVB Karakteristieke vormen

13 Celdeksel Bolle deksels Bultbroed Dar in werkstercel

14 Cellen Meerdere eieren Leggende werkster Wordt bultbroed

15 Cellen Bruine mijten Varroa Bruine ovale vorm

Tropilaelaps Kleiner dan varroa

16 Cellen Witte kristallen Varroa ontlasting

17 Cellen Dode bijen Honger Met de kop naar binnen

18 Raten Tunnels van wit spinsel Wasmot

Bijengezondheid NBV

Overzichtstabel ziektebeelden

19 Raten en spleten Witte lange larven Wasmot Maken spinsel

Kleine kastkever Laten slijmspoor achter

20 Op de ramen Zwarte kevertjes Kleine kastkever

21 Op de ramen Roodbruine ovale mijten Tropilaelaps Mijten rennen over de raat

22 Op de bijen Kleine mijten of luizen Varroa Bruine ovale vorm

Tropilealaps Kleiner dan varroa

Bijenluis Kop, borst en staartstuk

23 Volwassen bijen Misvormde vleugels DWV

Tropilaelaps

24 Volk als geheel Trage ontwikkeling Niet eenvoudig te bepalen Aanvullend onderzoek nodig

Bijengezondheid NBV

Overzichtstabel ziektebeelden

Bijengezondheid NBV

Overzichtstabel bijenziekten

No Naam Soort Bijbehorende ziektebeelden

1 Kalkbroed schimmel - wit/gele of groen/grijze mummies - mummies los in de cellen of de bodem, op de vliegplank of voor de kast op de grond

2 Steenbroed schimmel - wit/grijze of lichtgroen/bruine mummies-mummies zitten vast in de cellen

3 AVB bacterie - draden trekkend- lege cellen, ingevallen deksels, gaatjes in de deksels- raten hebben bruin beige kleur en hebben gronderige leemachtige geur- ingedroogde korst zit vast in de cel

4 EVB bacteriën - niet draden trekkend- larven zijn verkleurd en liggen gedraaid in de cel. Zurige geur of zweetvoetengeur- soms verzegeld broed met ingezakte celdeksels of met gaatjes - ingedroogde korst ligt los in de cel

5 Zakbroed virus - streklarf kleurt eerst bruin/zwart- de kop knikt voorover - larve lijkt net een met vloeistof gevuld blaasje

6 DWV virus - gekreukelde of nauwelijks ontwikkelde vleugels.

7 APV virus - broedafwijkingen lijkend op EVB verschijnselen

8 Overige virussen virus - krabbelende, lusteloze bijen, soms met trillende vleugels- broedafwijkingen, hagelschot, afwijkende larven en verzegeld broed- haarverlies en zwartkleuring van de volwassen bijen- volken ontwikkelen zich niet goed

Bijengezondheid NBV

9 Nosema eencellige - ontlasting op de onbezette raten en bij vlieggat of vliegplank- te weinig bijen in verhouding tot het broednest- trage voorjaarsontwikkeling

10 Amoebe eencellige - hetzelfde als nosema. Microscoop onderzoek nodig.

11 Roer verstopping - besmeurde raten en vliegplank

12 Meiziekte verstopping - schudden met hun achterlijf om tot ontlasting te komen

13 Hagelschot moer - opvallend veel broedloze cellen

14 Bultbroed moer - onregelmatig broednest met bolle deksels

15 Varroa mijt - mijten op de varroa-bodem

16 Acarapis mijt - ½ kg bijen krabbelen voor de kast na de eerste reinigingsvlucht- volken ontwikkelen zich slecht. Weinig vliegactiviteit

17 Tropilaelaps mijt - mijten in het volk

18 Bijenluis vlieg - vooral op de kop van de koningin

19 Wasmot Mot - lange tunnels met spinsels in de raten

Overzichtstabel bijenziekten

Bijenziekten

• Broedziekten

• Ingewandsziekten

• Mijten, luizen, motten en kevers

Bijengezondheid NBV

Broedziekten

• Kalkbroed en steenbroed

• AVB en EVB

• Zakbroed

• DVW, APV en overige virusziekten

Bijengezondheid NBV

Kalkbroed

Bijengezondheid NBV

Ziektebeeld Kalkbroed

• Larven sterven na het sluiten van de cel

• Kleine gaatjes in de celdeksels

• Dode larven verharden

• Kleuren wit of grijszwart

Bijengezondheid NBV

Verspreiding Kalkbroed

• Schimmel kan drie jaar besmettelijk blijven

• Sporen blijven overal aan kleven

• Uitwisseling van materialen

• Vervliegen van bijen

Bijengezondheid NBV

Preventieve maatregelen

• Houd sterke en krachtige volken

• Raten regelmatig vernieuwen

• Kleine volken warm houden

• Desnoods koningin vervangen

Bijengezondheid NBV

Amerikaans vuilbroed

Bijengezondheid NBV

Ziektebeeld AVB

• Onregelmatig broednest

• Veel open cellen tussen gesloten broed

• Ingezonken celdeksels bij gesloten broed

• Openingen in een aantal celdeksels

• Gronderige leemachtige geur

Bijengezondheid NBV

Draden trekken bij AVB

Bijengezondheid NBV

Verspreiding AVB

• De imker is de grootste verspreider

• Uitwisseling van materialen

• Vervliegen of beroving ziek volk

• Reizen naar gebied met besmette volken

Bijengezondheid NBV

AVB : meldingsplichtige ziekte

• Informeer het bestuur van de afdeling

• Melden bij Bijen@wur

• Het adres vind je in het bijenblad

Bijengezondheid NBV

Europees vuilbroed

Bijengezondheid NBV

Ziektebeeld EVB

• Larf sterft voordat de cel gesloten is.

• Larf ligt in een onnatuurlijke houding

• Dode larf verkleurt geel/bruin

• Je kunt geen draden trekken zoals bij AVB

Bijengezondheid NBV

Verspreiding EVB

• De imker is de grootste verspreider

• Uitwisseling materialen

• Vervliegen en roven uit besmet volk

• Reizen met de volken

Bijengezondheid NBV

Maatregelen bij EVB

• Zwakke of erg zieke volken opruimen

• Raten vernietigen en kast ontsmetten

• Sterk volk op schone raat zetten

• Voer een varroabestrijding uit

Bijengezondheid NBV

Virussen

• SVB : zakbroedvirus

• DWV : Deformed wing virus

• ABPV : Acute bee paralysis virus

• Overige virussen

Bijengezondheid NBV

De virussen zitten overal

• In de honing

• In het stuifmeel

• In het bijenbrood

• In het broed

• In de koningin

• In de eieren

• In het sperma

• In het voedersap

• Op de volwassen bijen

• In de uitwerpselen

Bijengezondheid NBV

Het transport van virussen

• door de varroamijt

• door luchtcirculatie

• door voedseloverdracht

• door fysisch contact

• door de ontlasting

• door het sperma

• door de eierstokken

• door vervliegen

• door roverij

• door de imker

Bijengezondheid NBV

Ziektebeeld

• Verhouding bijen en broed is uit balans

• Oriëntatie problemen en sterker vervliegen

• Krabbelaars voor de kast

• Haarverlies, verkleuring en broeduitval

Bijengezondheid NBV

Preventieve maatregelen

• Raat vernieuwing

• Varroabestrijding

• Resistente volken telen

• Hygiënisch imkeren

Bijengezondheid NBV

Pauze

Bijengezondheid NBV

Zakbroed ( SVB )

Bijengezondheid NBV

Ziektebeeld Zakbroed

• Larven verkleuren van parelwit naar geel

• Dode larven lijken op gevulde blaasjes

• Resten hebben een kenmerkende vorm

• Resten zijn gemakkelijk te verwijderen

Bijengezondheid NBV

De gevolgen van zakbroed

• Oriëntatie stoornissen

• Trage ontwikkeling, verkorte levensduur

• Minder stuifmeel verbruik

• Minder stuifmeel verzamelen

• Verlies aan broed

Bijengezondheid NBV

Maatregelen bij zakbroed

• Er is geen specifieke behandeling

• Besmette raten vervangen

• Bij ernstige besmetting moer vervangen

• Zakbroedvirus maar paar weken infectieus

Bijengezondheid NBV

Hoe behandel je een broedziekte

• De grootste deel van de infectie zit in het broed

• Verwijder besmette ramen

• Hang schone ramen of kunstraat in

• Zet desnoods een heel volk op kunstraat

• Eventueel samen met een varroabestrijding

Bijengezondheid NBV

Algemeen advies broedziekten

• Besmette ramen vernietigen

• Vervangen door schone raat

• Desnoods het hele volk op schone raat

• Kast eerst uitboenen en ontsmetten

Bijengezondheid NBV

Ingewandsziekten

• Nosema apis en Nosema cerana

• Amoebe

• Roer

• Meiziekte

Bijengezondheid NBV

Nosema Apis

Bijengezondheid NBV

Nosema ontlastvlekken

Bijengezondheid NBV

Ziektebeeld Nosema Apis

• Trage ontwikkeling

• Overmatige sterfte

• Krabbelende bijen voor de kast

• Bijen kunnen niet vliegen en hangen bij elkaar

Bijengezondheid NBV

Verspreiding Nosema Apis

• Zwermen

• Verenigen

• Overhangen besmette raten

• Vervliegen

Bijengezondheid NBV

Diagnose door darmonderzoek

Gezond

Ziek

Bijengezondheid NBV

Maatregelen Nosema Apis

• Verdwijnt bij een goede dracht in het voorjaar

• Schone raat geven

• Materiaal waarmee gewerkt wordt ontsmetten

• Imker met sterke volken

Bijengezondheid NBV

Nosema Cerana

• Begin deze eeuw in Europa ontdekt

• Is in een groot aantal volken aangetoond

• Nog geen eenduidig behandel advies

• Zelfde voorzorgen en maatregelen bij N. Apis

Bijengezondheid NBV

Ziektebeeld Amoebeziekte

• Diarree, altijd gele ontlasting

• Jonge bijen warmen zich op in de zon

en lopen weg, ze kunnen niet vliegen

• Vanaf einde winter tot ongeveer mei

• Treedt meestal op in combinatie met Nosema

Bijengezondheid NBV

Verspreiding Amoebeziekte

• Door diarree in de kast terecht

• Door vervliegen en roverij

• Verenigen

• Uitwisselen besmet materiaal

Bijengezondheid NBV

Maatregelen bij Amoebeziekte

• Materiaal ontsmetten

• Schone drinkplaats

• Opruimen ernstig zieke volken

• Imker met sterke volken

Bijengezondheid NBV

Roer

Bijengezondheid NBV

Ziektebeeld Roer

• Opgezwollen achterlijf

• Bijen vliegen zelfs bij slecht weer

• Typische bruine ontlastvlekken

• Smerige celranden en besmeurde raat

Bijengezondheid NBV

Verspreiding Roer

• Is geen besmettelijke ziekte

• Ontstaat als bijen zich niet kunnen ontlasten

• Treedt op na lange winterzit

• Onzuiverheden of te veel stuifmeel in het voer

Bijengezondheid NBV

Maatregelen bij Roer

• Volk in schone kast op kunstraat

• Kast schoonboenen en afvlammen

• Verdund suikerwater 2 : 3 voeren

• Volk klein houden

• Zwaar zieke volken niet behandelen : opruimen

Bijengezondheid NBV

Preventieve maatregelen

• Sterke volken inwinteren

• Inwinteren met zuiver voer

• Niet met heidehoning inwinteren

• Voorkom verstoringen tijdens winterzit

Bijengezondheid NBV

Andere problemen

• Hagelschot

• Bultbroed

• Leggende werkster

• Honger

Bijengezondheid NBV

Hagelschot

Bijengezondheid NBV

Hagelschot wijst op inteelt

• Te veel paren met verwante darren

• Achteruitgang in genetische variatie

• Veroorzaakt diploïde darren

Bijengezondheid NBV

Diploïde darren

• Een dar heeft 16 enkele chromosomen

• Diploïde dar heeft 16 paar chromosomen

• Deze larven worden herkend

• Werksters verwijderen ze onmiddellijk

Bijengezondheid NBV

Bepaling percentage hagelschot

• Snijdt een parallellogram uit

• Zijden 10 cellen = 100 cellen

• Leg dit op een raam met broed

• Tel het aantal open cellen

• Maximaal 15 open cellen

• Anders de moer vervangen

Bijengezondheid NBV

Bultbroed

Bijengezondheid NBV

Hoe ontstaat bultbroed ?

• Onbevruchte eieren in werkstercellen

• Een jonge moer die het nog moet leren

• Een onbevruchte moer of het sperma is op

• Een leggende werkster

Bijengezondheid NBV

Maatregelen bij bultbroed

• Bij een jonge moer even afwachten

• Een onbevruchte of oude moer vervangen

• Leggende werkster : volk opruimen

Bijengezondheid NBV

Leggende werkster

Bijengezondheid NBV

Maatregelen bij leggende werkster

• Kenmerk : meerdere eieren in een cel

• Het is beter de kast op te ruimen

• Sla alle ramen 5 meter voor de stal af

• Vernietig de ramen, maak de kast schoon

Bijengezondheid NBV

Honger

Bijengezondheid NBV

Ziektebeeld bij honger

• Kenmerk : bijen zitten dood diep in de cel

• Oorzaak : te weinig voer in de kast

• Voorzorg : altijd twee volle ramen met voer

• Winter : afstand wintertros naar voer te groot

Bijengezondheid NBV

Einde les 2

Vragen of opmerkingen ?

Bijengezondheid NBV