> 2 Kurt Van EeghemKennis van taal en historie is een mensenrecht

> 3 Maria van der Hoeven‘We moeten nu een kwalitatieve slag maken’

> 4 Anne Bamford Leraren krijgen te weinig training in de kunsten

5-12 Deelsessies> A.1 Vrije tijd of schooltijd> A.2 De nieuwe onderbouw> A.3 Westerse canon> A.4 CKV-vouchers> A.5 De Wonderkamers

> B.1 Cultuureducatie en cultureel diverse deelnemers

> B.2 Kunst en erfgoed: in de klas, op school of daarbuiten?

> B.3 Cultuurprofielscholen> B.4 Samenwerking> B.5 GEM en Fotomuseum Den Haag

> C.1 Community arts> C.2 Jongeren gezocht> C.3 Het stimuleren van cultuurbeleid

op school

> C.4 Alles is erfgoed. Of zijn er grenzen?> C.5 Jongerentheater 020 met Vallen

> 12-13 Interviews met deelnemers

Brug tussen culturenMinister van OCW Maria van der Hoeven, dieop het laatste moment had aangegeven te willenkomen spreken, zei dat cultuureducatie niet alleeneen doel op zich is, maar ‘dat cultuur ook eenbrug kan slaan tussen generaties en tussenculturen’. Ze hoopte volgend jaar meer mensenuit allochtone culturen in de zaal aan te treffen.Om de kwaliteit in de cultuureducatie te verhogenstelde ze 1,2 miljoen euro extra ter beschikking,speciaal voor vernieuwende projecten met eenlandelijke betekenis.Verder wisselden de deelnemers deze dag veelervaringen uit in de vijftien luister-, discussie- enbelevingssessies, met als centrale thema jongerenen cultuureducatie. Onder de driehonderdbezoekers waren wederom heel wat Vlamingen,als gevolg van de nauwe samenwerking tussenCultuurnetwerk Nederland en de Vlaamsetegenhanger: CANON Cultuurcel Vlaanderen.Die samenwerking resulteerde eerder dit jaar inde eerste Vlaamse Dag van de cultuureducatie,over cultuureducatie in het secundair onderwijs.Op 23 januari 2007 is er opnieuw een VlaamseDag van de cultuureducatie, die zal gaan overcultuureducatie in het beroepsonderwijs.

VEEL BIJVAL WAS ER VOOR DEVLAAMSE presentator Kurt Van Eeghem,die zich kritisch uitliet over hetgeschiedenis- en taalonderwijs inNederland en Vlaanderen. Historischbesef is volgens hem essentieel om groteverbanden te zien en taal is ‘het voertuigvoor onze gedachten’. Beide wordenvolgens hem sterk verwaarloosd in hetonderwijs. Daarnaast ziet hij eenverschuiving van kennis naarvaardigheden, waardoor leerlingenalleen nog worden klaargestoomd voorhet bedrijfsleven.Ook Anne Bamford waarschuwde vooreen te lage kwaliteit van het onderwijs. Zij heeft onderzoek gedaan naarcultuureducatie in zestig landen, met alsconclusie dat overal delen van hetonderwijs onder de maat zijn. Ze pleitte onderandere voor nascholing van docenten. Depositieve effecten van cultuureducatie staanoverigens niet ter discussie. Uit haar onderzoekbleek dat in driekwart van de onderzochte landenverbeterde studieprestaties worden geconstateerd.Aandacht voor kunst blijkt bovendien belangrijkbij het ontwikkelen van een eigen identiteit.

Cultuureducatie heeft behoefte aankwaliteitsslag

Minister kondigt 1,2 miljoen extra subsidie aan

Er moet meer worden geïnvesteerd in de kwaliteit van cultuureducatie. Dat was de teneurvan de Dag van de cultuureducatie, die Cultuurnetwerk Nederland dit jaar voor de tweedemaal organiseerde. Ondanks de grotere locatie was de dag ook dit jaar weer ruimovertekend.

Bezoekers aan de Dag van de cultuureducatie.

DAG VAN DECULTUUREDUCATIE 2006

1

Bezoekers aan de tentoonstelling Jouw Wereld, MijnWereld in het Museon, waar de Dag van decultuureducatie werd gehouden.

DONDERDAG 22 JUNI 2006, MUSEON, DEN HAAG

MEI ’68? HAMER EN SIKKEL? Het zijn begrippendie bij studenten geen enkele associatie meeroproepen, begon Kurt Van Eeghem, die zijnpubliek een donderpreek beloofde. ‘Hoe komt hetdat studenten van nu zulke begrippen niet kunnenplaatsen? Dat komt doordat het onderwijs geendeugdelijke inspanning doet om hen die kennis bijte brengen.’Om te weten wie hij is, moet ieder mens zichzelfkunnen plaatsen in de historie, stelde VanEeghem, die op de Vlaamse radio en televisiecultuurprogramma’s presenteert. ‘Maar leerlingenverlaten de school nu zonder enig historisch besef.Na de moorden op Pim Fortuyn en Theo vanGogh riep iedereen dat Nederland nooit meer

zou zijn als vroeger. Daarmee vergaten deNederlanders, zoals Herman Pleij opmerkte, dat hun land is ontstaan met een politieke moord, demoord op Willem van Oranje.’Daarom pleitte Van Eeghem voor herinvoering vanhet geschiedenisonderwijs, dat in Nederland énVlaanderen steeds vaker een keuzevak is of wordtvervangen door een vak als ‘mens enmaatschappij’. ‘Een mens moet leren rechtop testaan, voordat hij kan lopen. Leerlingen moeteneerst de geschiedenis leren, die de humuslaag isvoor begrip van al het andere. Pas dan kunnen zehet grote verband leggen.’

TussentaalVoor de taal geldt hetzelfde. Van Eeghem: ‘Detaal is het voertuig voor onze gedachten. Maarook het taalonderwijs gaat achteruit. De Vlaming

kent zijn moerstaal niet meer. Hijspreekt geen Nederlands, maar kentook zijn dialect niet meer. Zelfsministers spreken in een soorttussentaal.’In Nederland is het niet veel beter,stelde Van Eeghem, waarna hij ophilarische wijze een loos gesprekjevan halve, nietszeggende zinnentussen drie Nederlanders imiteerde.Het gevolg is dat Vlamingen enNederlanders elkaar niet meer kunnenverstaan. ‘Een Vlaming kan Paul de Leeuw op de Nederlandse televisie niet volgen en eenNederlander verstaat niets van Jambers op de

Vlaamse verrekijk. Daarom wordt alles van overde grens ondertiteld. Aan beide zijden.’Dat zijn pleidooi voor beter taalonderwijs eenachterhoedegevecht zou zijn, omdat binnenkortEngels ook onze voertaal zal worden, pareerdeVan Eeghem met: ‘Iedereen spreekt Engels. Maarhoe?’ Hij erkende dat de media op dit vlak een

belangrijke verantwoordelijkheid hebben, maardat de eerste verantwoordelijkheid toch bij hetonderwijs ligt. ‘Kennis van de taal en degeschiedenis is een mensenrecht’, stelde hij.De kwaliteit van dat onderwijs is sterk afhankelijkvan de docent, zei Van Eeghem en even droomdehij weg bij de herinnering aan zijn eigen leraarNederlands, Engels én geschiedenis, die liet ziendat alles met alles te maken heeft. ‘Ik moest opmijn tenen lopen om zijn boeiende, denderendelessen te kunnen volgen. Dit was niet zomaar leskrijgen, dit was spannend.’

Nadruk op vaardighedenZe zijn er nog wel, zulke leraren, maar despoeling wordt dunner, zei Van Eeghem, dievervolgens de nadruk op het aanleren vanvaardigheden in het hedendaagse onderwijshekelde. ‘De aandacht verschuift van kennis naarvaardigheden, van kennen naar kunnen. Wekweken robotten, jongens en meisjes die

vaardigheden hebben aangeleerd om te kunnenfunctioneren in het bedrijfsleven, maar die geenopleiding voor het leven hebben gekregen.’Leerlingen van nu lezen minder boeken, en vakkenals muziek en tekenen verdwijnen uit de algemeneopleidingen. Dat is onverdraaglijk voor Van Eeghem, die er het voorbeeld bij haalde vande jonge Shakespeare, zoon van eenhandschoenenmaker. Uit diens biografie had hijhet onderwijsprogramma gelicht dat detoekomstige toneelschrijver tot zijn zeventiendehad gevolgd. Een programma van bijbel-onderricht, muziek, Latijn, retorica en bestuderingvan alle klassieke schrijvers. ‘Hoe anders is te

verklaren dat deze zoon van een handschoenen-maker later in zijn toneelteksten de mensen zo’nspiegel heeft kunnen voorhouden? Willen wij indeze lage landen aan de zee nog mensenopleiden op dat niveau? Ik vrees dat Mulisch,Hermans, Reve en Claus straks niet meer gelezenzullen worden, omdat men de nuances van huntaal niet begrijpt. Ik vrees dat dramaturgen steedsverder zullen gaan in het aanpassen vanShakespeare-stukken. Daarom is een hervormingvan het onderwijs nodig. Eerst de taal, eerst degeschiedenis.’

2

‘Pas als je de geschiedenis kent, kun je grotere

verbanden leggen’

‘De taal is het voertuig voor onze gedachten’

Kurt Van Eeghem Pleidooi voor beter geschiedenis- en taalonderwijs

Kennis van taal en historie is eenmensenrecht

Geschiedenis en taal zijn twee belangrijke vakken, die er in het onderwijssteeds bekaaider vanaf komen, aldus Kurt Van Eeghem in zijn‘donderpreek’. ‘De aandacht verschuift van kennis naar vaardigheden, vankennen naar kunnen.

>>

�

�

Kurt Van Eeghem: ‘We kweken robotten, jongens en meisjesdie vaardigheden hebben aangeleerd, maar die geenopleiding voor het leven hebben gekregen.’

3

‘WAT FIJN DAT IK HIER MAG SPREKEN VOOReen zaal waar niet alleen bobo’s en boba’s zitten,maar juist de mensen om wie het gaat’, zeiminister Maria van der Hoeven van Onderwijs,Cultuur en Wetenschap. ‘Door hier aanwezig tezijn geven jullie allemaal aan dat cultuureducatievan groot belang is. Het is goed dat jullie op zo’ndag als vandaag ervaringen uitwisselen.’Kunst en cultuur zijn ook heel belangrijk in hetonderwijs, vond de minister. ‘Niet alleen ter

bevordering van cultuur als doel op zich, maarook omdat cultuur een brug kan slaan tussengeneraties en tussen culturen. Kunst- encultuureducatie is een belangrijk middel voor deintegratie van culturen. Daarom hoop ik dat hiervolgend jaar meer mensen uit allochtone culturenin de zaal zullen zitten.’

Niet pessimistischVan der Hoeven vertelde uit eigen ervaring overde positieve werking van cultuureducatie. ‘Toen ikin het onderwijs zat, heb ik bij ons op school eenpaar keer een cabaretavond georganiseerd. Watdaarbij opviel was het enthousiasme van de jongemensen die eraan meededen. Het maakt niet uitwát je doet, als je maar steeds zorgt dat het deleerlingen raakt en dat ze het spannend vinden.Dat is belangrijker dan het vergaren van kennis.’

Gezien het pleidooi van Kurt Van Eeghem, eerderop de ochtend, moest de zaal om die laatsteopmerking wat besmuikt gniffelen. De minister lietzich daardoor niet uit het veld slaan en bepleittedat scholen kunst- en cultuureducatie eengeïntegreerde plaats geven in het onderwijs-programma. Met instemming meldde ze dan ookdat uit onderzoek is gebleken dat inmiddels 75procent van de scholen in het voortgezetonderwijs werkt aan de verankering van kunst- en

cultuureducatie in het schoolprogramma. Ophonderdvijftig scholen is die verankering al eenfeit en Van der Hoeven hoopte dat die scholenandere tot voorbeeld zullen zijn.Dat Van Eeghem kritiek had geuit op het huidigeonderwijs, was de minister overigens nietontgaan. ‘Zijn zorg over de kennis vangeschiedenis en taal, die hebben we allemaal. Jekunt niet verwachten dat die vakken bij allejongeren favoriet zijn, maar er ligt op dat vlakzeker een taak voor het onderwijs. Ik vind deontwikkeling wel zorgelijk, maar ik ben nietpessimistisch.’

Tienduizend euro per projectVan der Hoeven was niet alleen gekomen vooreen peptalk. Ze had ook iets uit te delen. Deminister kondigde alvast een subsidie van 1,2miljoen euro aan voor cultuureducatieve projecten

Maria van der Hoeven 1,2 miljoen euro extra voor cultuureducatie

Maria van der Hoeven: ‘Het is aan u om diekwalitatieve slag waar te maken. Bij de scholenzal straks zichtbaar worden wat het resultaat is.’

>>

‘We moeten nu een kwalitatieveslag maken’

Kunst en cultuur zijn in het onderwijs belangrijke instrumenten om een brug te slaantussen generaties en tussen culturen. Mede daarom kondigde minister Van der Hoeveneen subsidie aan van 1,2 miljoen euro voor cultuureducatie.

‘Cultuur kan een brug slaan tussen generaties en tussenculturen. Daarom hoop ik dat hier volgend jaar meermensen uit allochtone culturen in de zaal zullen zitten’

gericht op culturele diversiteit en talent-ontwikkeling. De officiële aankondiging volgt inhet najaar, als Van der Hoeven haar officiëlereactie geeft op het advies uit april van deOnderwijsraad en de Raad voor Cultuur over detoekomst van de cultuureducatie. Daarin staatonder meer dat cultuureducatie een kerntaak moet zijn voor culturele instellingen.‘Daar ben ik het helemaal mee eens’, zei de

bewindsvrouw, die daarom tevreden vaststelde datvan de CKV-vouchers in het schooljaar 2004-2005 maar liefst 76 procent was besteed. Eenmiljoen kinderen bezocht met zo’n voucher eenculturele instelling, wat die instellingen 5,5 miljoeneuro opleverde.‘De ambitie achter de nieuwe subsidie is om nuook een kwalitatieve slag te maken’, aldus deminister. De regeling zal worden uitgevoerd doorhet Fonds Amateur- en Podiumkunsten (FAPK) ende Mondriaan Stichting. Projecten van cultureleinstellingen met een landelijke uitstraling ofvoorbeeldfunctie, in samenwerking met scholen,kunnen met minimaal tienduizend euro peraanvraag ondersteund worden. ‘Het is aan u omdie kwalitatieve slag waar te maken’, zei Van derHoeven. ‘Bij de scholen zal straks zichtbaarworden wat het resultaat is.’

�

‘Het maakt niet uit wát je doet, als je maar zorgt dat het de leerlingen raakt. Dat is belangrijker dan hetvergaren van kennis’

�

4

DE SCHOKKENDSTE UITKOMST VAN HAARonderzoek, naar kunsteducatie in zestig landen,vond Anne Bamford dat overal delen van hetkunstonderwijs kwalitatief onder de maat bleken.‘In een kwart van de gevallen was decultuureducatie zo slecht dat de kinderen beter afwaren geweest zonder’, zei de hoogleraar aan deWimbledon School of Art in Londen.Want slecht kunstonderwijs werkt averechts, zoillustreerde Bamford met een voorbeeld: ‘Mijneigen zoon had duidelijk een muzikale aanleg.Dus stuurde ik hem naar muziekles, maar diebleek achteraf zo slecht dat hij binnen twaalfmaanden geen enkele belangstelling meer had ensindsdien nooit meer een instrument heeftaangeraakt.’

Bamford deed in 2004 het eerste internationaleonderzoek naar de stand van zaken inkunsteducatie, in opdracht van UNESCO, deInternational Federation of Arts Councils andCulture Agencies (IFACCA) en de AustralischeCouncil for the Arts. Eerder dit jaar publiceerde zehaar bevindingen in het rapport ‘The Wow Factor:Global research compendium on the impact of thearts in education’.

Zilversmeden in BhutanBamford stelde vast dat kunst vrijwel overalonderdeel is van het onderwijsbeleid. Maar ookconstateerde ze dat er vaak grote verschillen zijntussen het geschreven beleid en de werkelijkheidop de scholen. Verder bleken er grote verschillen

te zijn in wat landen tot kunst en cultuur rekenen.De term kunsteducatie blijkt ook erg plaats- encultuurgebonden. Bamford: ‘In Bhutan, waar dewelvaart tegenwoordig wordt uitgedrukt met eengeluksindex, worden zang, muziek en dans nietop school onderwezen. Tot de kunst- encultuurlessen horen daar ambachten zoalszilversmeden en ook digitale vaardigheden.’Bamford merkte dat het bijna overal droevig isgesteld met de opleiding van leerkrachten. ‘Demeeste onderwijzers hebben weinig training inkunst- en cultuureducatie gehad’, zei Bamford.‘Hetzelfde geldt voor het voortgezet onderwijs,waar docenten gemiddeld minder dan driemaanden training in de kunsten hebben genoten.

Daarom is mijn advies: als je weinig geld tebesteden hebt, stop het dan in nascholing van demensen die al op scholen actief zijn.’Ondertussen is wel bewezen dat kunsteducatiegrote voordelen biedt. Driekwart van de

onderzochte landen constateert verbeterdestudieprestaties. Aandacht voor kunst blijkt voorkinderen belangrijk bij het ontwikkelen van eeneigen identiteit en bovendien is op scholen waarkunstonderwijs wordt gegeven minder verzuim.Ook blijken de leraren er langer te blijven werken.

Zorg voor evaluatieBamford noemde vervolgens een aantalvoorwaarden voor effectieve kunsteducatie. ‘Jehebt een actieve en langdurige samenwerkingnodig met creatieve mensen en organisaties buitende school. De kunstlessen moeten toegankelijk zijnvoor iedereen, want niets is zo demotiverend alszeggen dat een kind niet goed genoeg is voor hetkoor.’ Scholen moeten blijven werken aanprofessionele ontwikkeling en moeten zich flexibel

opstellen in de samenwerking met kunst-instellingen. En die samenwerking moetgeëvalueerd worden. ‘Bijna nooit zie je dat ergeld is voor evaluatie. Vraag bij eensubsidieaanvraag daarom tien procent meer danhet bedrag dat je nodig hebt voor vastlegging enevaluatie van je project.’Ten slotte besprak Bamford in het kortkarakteristieken van kunsteducatie in Denemarken,Nederland en Vlaanderen. In Denemarken, waarBamford net een uitgebreide studie voltooide, isveel geld beschikbaar voor cultuureducatie, maarnet als overal kan de professionele kwaliteit vande onderwijzers nog wel beter.Bamford was te spreken over de langdurigerelaties die scholen en instellingen in Nederlandaangaan en het systeem van vouchers. De cultuurvan ervaringen delen en uitvoeringen gevennoemde Bamford ‘een van jullie sterkste troeven’.Maar ze was kritisch over beleidsdoelen als ‘hetbouwen van democratische competenties’ en ‘hetopbouwen van toekomstig publiek’. Over desituatie in Vlaanderen zei Bamford onder meerdat er te veel wordt geleund op een paar ‘heldendie de kar trekken’ en dat er aandacht nodig isvoor de opleiding van onderwijzers.

‘In een kwart van de gevallen was de cultuureducatie zoslecht dat de kinderen beter af waren geweest zonder’

‘Als je weinig geld hebt, stop het dan in nascholingvan onderwijzers die al op scholen actief zijn’

>>

Anne Bamford Slecht kunstonderwijs werkt averechts

Leraren krijgen te weinig training in de kunsten

Overal ter wereld is men overtuigd van de voordelen van kunst- en cultuureducatieop studieresultaten en betrokkenheid van leerlingen. Maar even algemeen is demagere scholing van onderwijzers op dit vlak, ontdekte professor Anne Bamford.

Anne Bamford: ‘Kunstlessen moeten toegankelijkzijn voor iedereen, want niets is zo demotiverendals tegen een kind te zeggen dat hij niet goedgenoeg kan zingen voor een plek in het koor.’

�

�

Illustraties uit de presentatie van Anne Bamford.

5

Alledrie komen ze regelmatig op scholen voorvoortgezet onderwijs: Leonie Meekers vanpoppodium Hedon in Zwolle, Guido de Jongh vanMetropool in Hengelo en Erik Delobel van hetBurgerweeshuis in Deventer. Ze nodigen erleerlingen uit, van vmbo tot vwo, om hun idealeuitgaansavond te bedenken. Daarbij kan alles:multimedia, film, cabaret, mode, muziek, of bijvoorkeur een mix van disciplines.Het poppodium combineert de beste ideeën engaat het project vervolgens met een aantalleerlingen uitvoeren. Er kunnen bands worden

ingehuurd, maar leerlingen mogen natuurlijk ookzelf optreden. Elf poppodia in Nederlandorganiseren op deze manier vier keer per jaar Doit!. Het project wordt gefinancierd door provincie,gemeente en de Vereniging van NederlandsePoppodia (VNP). De leerlingen kunnen de

docent zo belangrijk. Die ziet namelijk wat deleerlingen interessant vinden, zowel binnen alsbuiten de school, en kan ze wijzen op andereactiviteiten die daarbij passen. In het algemeengeldt dat het jongeren bij dit soort projectenvooral gaat om zichzelf te laten zien, elkaar teontmoeten, plezier te maken en hun talenten teontwikkelen. Waarschijnlijk dat daarom het openpodium van de SKVR zo’n enorm succes is.’

Vrije tijd of schooltijd

De ideale uitgaansavondScholieren zelf hun ideale uitgaansavond laten organiseren, in samenwerkingmet een lokaal poppodium. Dat is de essentie van Do it!, een goed voorbeeldvan de verbinding tussen binnen- en buitenschools cultureel aanbod.

toegang betalen met CKV-vouchers, dus het kost descholen niets.

Plezier makenSiska Diddens van de StichtingKunstzinnige VormingRotterdam (SKVR) gaf eenander voorbeeld van deafstemming van binnen- en buitenschools aanbod. De SKVR organiseert voor jongeren op school

kunstprojecten onder de verzamelnaam ARTRAX.Daarbij wordt veel samengewerkt met de BredeSchool in Rotterdam.‘Binnen die jongerenprojecten is vooral de relatiedie wordt opgebouwd met de deelnemers vanbelang’, zei Diddens. ‘Daarom is de rol van de

‘De docent ziet wat de leerlingen interessant vinden,zowel binnen als buiten de school’

>>

>>

Deelsessie

‘Wanneer overleed Karel Appel?’Projectmedewerker Fred Chevalkingvan Onderbouw-VO vuurde vragen af op dezaal. Omdat men al veel bleek te weten, vroegde quizmaster naar de sterfdatum van deberoemde schilder, zodat er een kleinere groepoverbleef. Toen er nog maar twee deelnemersover waren, luidde de vraag: ‘Wie bepaaltstraks het niveau na klas 2?’ Het antwoord: deschool.

Fred Chevalking en zijn collega JonnekeAdolfsen lichtten enkele van de veranderingenper 1 augustus toe. Scholen kunnen strakskeuzes maken die recht doen aan deindividuele leerlingen en aan het karakter vande school. Ze moeten wel zorgen voorvoldoende samenhang in het lesaanbod. Datdoen ze aan de hand van ‘domeinen’. Dezeven domeinen die altijd aan bod komen zijnNederlands, Engels, wiskunde, mens en natuur,

uit de zaal, die de vrees uitsprak dat hetonderwijs weer met een experiment te makenkrijgt.Wat betekent het nieuwe onderbouwmodelvoor kunst en cultuur? Alle scholen moetenaandacht besteden aan dit domein endaarnaast kan een school zich profileren methet kunst- en cultuuraanbod. Om dit terealiseren worden scholen veel meer danvoorheen gestimuleerd om samen te werkenmet culturele instellingen in de eigen omgeving.

De nieuwe onderbouw

Meer vrijheid voor de school Per 1 augustus verandert er veel in de onderbouw van het voortgezetonderwijs. Scholen krijgen meer vrijheid bij het aanbieden van onderwijs.

mens en maatschappij, kunst encultuur, en sport en beweging.Er komen 58 leerdoelen in plaatsvan de driehonderd preciesomschreven kerndoelen waar deonderbouw nu mee worstelt.Tweederde van de schooltijd ishiervoor gereserveerd. Deoverige tijd is voor kennis-verdieping of -verbreding.

Zo kan er in Friesland Fries worden gegevenen op een gymnasium Grieks en Latijn, maarde school kan zich ook gaan profileren als een‘sportschool’ of als een school waar kunst encultuur de toon aangeven.

Geen nieuw experiment‘Het onderwijsveld wilde deze ruimte, wijhebben geprobeerd het te formuleren in eenwetsvoorstel’, reageerde Adolfsen op iemand

Deelsessie

A.1

A.2

�

Een school kan zich gaan profileren met behulp vankunst en cultuur

�

6

Volgens de eerste inleider, directeur WimManuhutu van het Moluks Historisch Museumin Utrecht, is de Nederlandse geschiedenisveelkleurig. ‘Dus is de canon dat ook.’ Deontdekkingsreizen van de Nederlanders, de VOCen de kolonisatie van onder andere Indonesiëvormen uitstekende aanknopingspunten voornieuwe zienswijzen op een gemeenschappelijkegeschiedenis, zei hij. ‘Het is de verantwoorde-lijkheid van de betrokken culturele instellingen omdie aanknopingspunten te bieden.’ Zij moetenautochtone Nederlanders laten zien dat hetopnemen van immigratiegolven past in een lange

traditie, terwijl immigranten en hun nakomelingenmoeten inzien dat ze moeten kiezen: integreren ofNederland verlaten.Rasit Bal, voorzitter van de ISBO, organisatie van

45 islamitische scholen voorprimair en voortgezet onderwijs,was het daar wel mee eens.‘Maar betekent dit dat men losmoet komen van zijnachtergrond?’, vroeg hij zich af.Door een westerse canon neer tezetten, ontken je de achtergrondvan de nieuwe Nederlanders. Je zegt danimpliciet dat hun ‘roots’ niets waard zijn. En datkan leiden tot spanningen. Bal bepleitte daaromeen canon die ook voor nieuwe Nederlanders eeninspiratiebron kan zijn. ‘De canon als

overdrachtspunt moet overtuigend en inspirerendzijn, óók voor nieuwe Nederlanders’, zei hij. ‘Wemoeten er een positief richtpunt van maken.’

Wederzijdse belangstellingOp de vraag hoe culturele instellingen hier eenbijdrage aan kunnen leveren, riepen beideinleiders op tot eerlijkheid en openheid. De basisvoor een goed functionerende maatschappij eneen goed leefklimaat is authentieke, wederzijdsebelangstelling en betrokkenheid, zei Bal.Wanneer de dominante, witte cultuur stappen zetrichting minderheden, dan kan en mag zij ietsterugverwachten.Manuhutu: ‘Vervals de geschiedenis niet, laat ookde zwarte kanten van bijvoorbeeld de kolonisatiezien. Betrek nadrukkelijk vertegenwoordigers vanminderheden bij de presentaties en het beleid.’

‘De canon moet overtuigend en inspirerend zijn, óók voor nieuwe Nederlanders. We moeten er een positiefrichtpunt van maken’

>>

>>

Westerse canon

Laat de canon veelkleurig zijnDe Commissie-Van Oostrom is bezig met het opstellen van een canonvoor ‘gedeelde (cultuur)historische kennis’. Hoe valt zo’n canon te rijmenmet een multicultureel samengestelde bevolking?

Deelsessie

CKV-vouchers

Passend aanbod vergt overleg met scholenMet de CKV-vouchers op zak hebben scholen en leerlingen in theorie de mogelijkheid omkunstproducenten tot een bepaald aanbod te dwingen. Maar werkt dat in de praktijk ook zo?

Deelsessie

Volgens Jennet Sintenie van CJP maken scholengewoon gebruik van het aanbod dat er is.Culturele instellingen en creatieve ondernemersontwikkelen wel steeds vaker aanbod voorscholen, zei ze, maar niet specifiek in reactie opeen vraag.Zo is het ook bij Het Gelders Orkest, dat met eengericht educatief beleid jaarlijks zo’n 21.000leerlingen uit het primair en voortgezet onderwijsbereikt. Het orkest vraagt de deelnemende scholenaltijd hoe zij het aanbod hebben ervaren, verteldeAgnes Bolwiender, maar het is nog nooit door eenschool benaderd met een specifieke vraag.

Of culturele instellingen jongeren bereiken is eenkeuze van die instellingen, zei Demelza vanGerwen van de Stadsschouwburg Eindhoven.Haar directeur is een groot voorstander vancultuureducatie, waardoor er bij de schouwburggeld beschikbaar is om contacten te onderhouden

met scholen. Via die contacten probeert VanGerwen docenten te enthousiasmeren en teachterhalen wat de leerlingen willen zien. InHaarlem was sprake van werkelijke samenwerkingtoen het Teylers Museum scholen uit de omgevinguitnodigde te bedenken wat zij van het museumzouden willen, vertelde een van de deelnemers.Samen realiseerden ze een mooi project.

Liever één algemene vraagContact is nodig om een passend aanbod terealiseren, vonden ook deelnemers uit de zaal.Culturele instellingen moeten zich daarbij richtenop de belevingswereld van jongeren en scholenmoeten leren wat er bij de instellingen te koop is.Toch zou Bolwiender van Het Gelders Orkest nietgraag voor iedere school aanbod op maatmaken. Zij krijgt liever een algemene vraagnamens alle scholen. Van Gerwen zei die vraag tezoeken door jaarlijks bij de scholen langs te gaanen te horen welke wensen er zijn. Daar kan zijdan het aanbod voor scholen op aanpassen.Moeilijker is het om individuele leerlingen tebereiken. Bert Harskamp van Kunst & Cultuur

Drenthe maaktedaaromonderscheid tusseneducatie envrijetijdsbesteding.De educatievebenadering biedtduidelijk meermogelijkheden omtot afstemmingvan echt aanbodte komen.

Individuele leerlingen zijnmoeilijker te bereiken

A.3

A.4

�

�

7

Deze tentoonstelling breekt met het beeld dateen museum saai is’, zei Jet van Overeem,conservator educatie van het GemeentemuseumDen Haag, die een inleiding gaf op de expositiein de kelders van het museum. De tentoonstellingbestaat uit een centraal gedeelte, De Opstelling,waarin honderden objecten uit de collectie vanhet museum op theatrale wijze staan opgesteld.Nu eens niet kunsthistorisch gerangschikt, maarop kleur of motief. Daaromheen staan dertienkabinetten met verschillende thema’s, de

Wonderkamers, waar de leerlingen opdrachtenkunnen doen.Elke Wonderkamer is een wereld op zich, meteen eigen sfeer die past bij het onderwerp.Leerlingen worden aangesproken op hunverbeeldingskracht en geprikkeld om hun kenniste testen en te vergroten op het gebied van mode,muziek, kunstnijverheid en moderne kunst.Wonderkamers is bedoeld als een spannende

inleiding op het reguliere kunstmuseum.

Brug naar het museum‘Voor het basisonderwijs was al genoegaanbod. Daarom wilde ik graag iets voor delastigste groep van 13- tot 18-jarigen maken’,vertelde Van Overeem. ‘Ik wilde echter niet debelevingswereld van leerlingen als uitgangspunt nemen, maar een brug slaannaar het klassieke museum. Kunst moest hetuitgangspunt blijven. Ik wilde proberen het

eigentijdse en het referentiekader van jongeren totuiting te brengen in de presentatiemiddelen.’Voor de expositie peilde het museum de meningvan docenten in het voortgezet onderwijs. Daaruitbleek onder meer dat de docenten het HaagsGemeentemuseum voor hun leerlingen te statischvonden. Ze gaven ook aan dat leerlingen tijdenshun bezoek iets moeten kunnen doen.Die doe-activiteiten wilde Van Overeem niet in een

aparte ruimte onderbrengen, maar integreren inde presentatie zelf. ‘Leerlingen kunnen er tekenen,muziek maken, zichzelf verkleden en op decomputer werken. Het hart van de tentoonstellingis vooral gericht op kijken. Ik wilde het zo makendat je wel móet kijken. Het mooist zou ik hetvinden, als een leerling in het weekendzelfstandig nog eens terugkeert om iets opnieuwte bekijken. Als dát gebeurt, ben ik zo gelukkigdat ik opstijg.’

‘Ik wilde niet uitgaan van de belevingswereld vanleerlingen. Kunst moest het uitgangspunt blijven’

>>

>>

De Wonderkamers

Een tentoonstelling waar je naar móet kijkenDe tentoonstelling Wonderkamers is de eerste permanente tentoonstelling in eenNederlands kunstmuseum die primair is gericht op het voortgezet onderwijs.

Deelsessie

Cultuureducatie en cultureel diverse deelnemers

De doelgroep aan het woordMulticulturele groepen zijn niet zo lastig te bereiken als vaak wordt gedacht. Metenige creativiteit zijn er zeer succesvolle cultuureducatieprogramma’s mogelijk.Twee voorbeelden.

Deelsessie

De leerlingen waren nog nooit in een theater ofmuseum geweest, vertelden Frits Wielders enLaetitia Bartelink van het Johan de Witt College,een brede scholengemeenschap in Den Haag.Samen met het centrum voor amateurkunstCulturalis (voorheen Zcala) zetten ze eenlichttechniekproject op, speciaal voor dezeleerlingen van groep 2-vmbo, allemaal allochtoon,die de leerrichting Techniek Breed volgen.Om te beginnen bezochten de leerlingen een

voorstelling. Na afloop konden ze spreken met deacteurs en technici, en ook op school werd er inverschillende lessen op doorgegaan. Daarnavolgde een workshop in het theater, waarin deleerlingen afwisselend in de rol van acteur,technicus en publiek traden. Uiteindelijk maaktende leerlingen samen met een technicus van het

theater een lichtplan. Toen vielen theorie enpraktijk samen.

StoempIn Brussel zag de Koninklijke VlaamseSchouwburg zich na een verhuizing naar eenmulticulturele buitenwijk gedwongen tot eenheroriëntatie. Publieksmedewerker AnjaStroobants vertelde dat de schouwburg zichuiteindelijk realiseerde dat haar werk op drie

pilaren steunde: de ontstaansgeschiedenis vanBelgië en haar koloniale verleden (in Kongo), hetVlaamse repertoire en de islam. Het project dat Stroobants toelichtte had de derdepilaar als uitgangspunt. Om het negatieve beeldvan Belgen over Marokkanen te keren, wilde mende Marokkanen zelf aan het woord laten. Zo

ontstond de jongerenvoorstelling Stoemp.Aanvankelijk kostte het tijd en moeite om hetvertrouwen te winnen van de Marokkaansejongeren. Toen dat eenmaal gelukt was, slotenzeven professionele schrijvers zich bij het projectaan om de verhalen van de jongeren op teschrijven. De uiteindelijke voorstelling was eensucces. Aanvankelijk kwamen vooral familie envrienden kijken, maar al snel verbreedde hetpubliek zich.De schouwburg is inmiddels weer terugverhuisdnaar het centrum van de stad, waar dezelfdewerkwijze wordt gevolgd. Het nieuwe publiek blijftdaardoor komen.

A.5

B.1

�

Aanvankelijk kostte het moeite en tijd om het vertrouwen te winnen van de Marokkaanse jongeren

�

Het duurde even voor de deelnemers doorhadden dat het niet zomaar een oudschilderij was waar zij naar keken. SofieVermeiren van het Museum voor HedendaagseKunst in Antwerpen had hun ‘een landschap uit1910’ voorgespiegeld. Maar toen ontdekten zedat het weelderige bladerdak van de boomlangzaam meewuifde met de wind. Er kwamen‘ooohs’ en aaahs’ en een deelnemer wilde hetkunstwerk – een video van een ansichtkaart

waarin die wuivende boom werd geprojecteerd –meteen aanschaffen.Dit is een voorbeeld van wat de educatieafdelingvan het Antwerpse museum in huis heeft. Naastde basisrondleiding zijn er programma’s voor alleleeftijdsgroepen. Zowel volwassenen als kinderenkunnen kiezen uit de thema’s ‘kunst enmaatschappij’, ‘kunst en ondernemen’ en ‘kunsten taal’.

Diana Herz presenteerde een museum datnog niet bestaat, het Museum aan deStroom (MAS), het nieuwe stadsmuseumvan Antwerpen. Dat heeft explicietjongeren als doelgroep op het oog. Geengemakkelijke opgave voor een havenstadmet tientallen minderheden, die tezamenbinnenkort een meerderheid vormen. HetAntwerpse erfgoed zegt deze jongeren meestalniets, terwijl de collecties die worden

samengebracht in het MAS juist bestaan uit hetmateriële erfgoed van de stad en haar bewoners.

Doelgroep formuleert beleid‘Het MAS heeft alles in zich om een zoete flop teworden’, zo merkte Herz minzaam op. Daaromwordt de doelgroep actief betrokken bij hetformuleren van het toekomstige

tentoonstellingsbeleid. Op deze manier wordt ‘hetmuseum dat nog niet bestaat’ in de praktijk eenmiddel om jongeren met het erfgoed van hun stadin contact te brengen. Het museum als middel enniet als doel waar jongeren ‘naartoe moeten’, iseen grote uitdaging, aldus Diana Herz.Edwin Jacobs, tot voor kort directeur van hetMuseum Jan Cunen in Oss, gaf een voorbeeldhoe het museum naar de school kan gaan.Dankzij een ingrijpende verbouwing van deschool werden drie klaslokalen museumzaal. Hetmuseum werd een speelveld waar leerlingen naschooltijd door konden gaan met een musealeontdekkingstocht.

>>

>>

‘Het museum als middel en niet als doel waar jongerennaartoe moeten is een grote uitdaging’

Met het project Cultuurprofielscholen in hetvoortgezet onderwijs wil het ministerie vanOCW een extra impuls geven aan hetcultuurbeleid van scholen. Scholen werdenuitgenodigd mee te doen aan een pilot. Daarvoorkreeg het ministerie 106 aanmeldingen, terwijl erslechts geld was voor vier.Antoine Gerrits, secretaris van de begeleidings-commissie cultuurprofielscholen: ‘Veel aanvragenbleken subsidiabel, dus dat beloofde veel. Daaromzijn we met de minister gaan praten.’ Uiteindelijkkregen 24 scholen de kans zich twee jaar lang,met gemiddeld veertigduizend euro subsidie, teontwikkelen tot cultuurprofielschool.Cultuurprofielscholen kunnen zich ontwikkelenlangs twee lijnen: curriculumontwikkeling (vooralle leerlingen) of talentontwikkeling (voortalentvolle leerlingen). In het eerste geval wordenkunst en cultuur vakoverstijgend ingezet, insamenwerking met externe culturele instellingen.Waar talentontwikkeling voorop staat,functioneren de scholen als een soortvooropleiding. Belangrijke externe

8

Kunst en erfgoed: in de klas, op school of daarbuiten?

Het museum komt naar je toeAls de school niet naar het museum komt, komt het museum naar de school. Demuseale context is allang niet meer zaligmakend, blijkt uit drie vernieuwendevoorbeelden.

Deelsessie

Cultuurprofielscholen

Veel animo voor cultuurprofielschoolEen cultuurprofielschool is een school die zich bewust profileert op het gebiedvan kunst en cultuur. Er bleek veel meer belangstelling voor te zijn dan hetministerie had gedacht.

Deelsessie

samenwerkingspartner is hetkunstonderwijs.

Profiel vastleggen inbeleidsplanGerrits vertelde dat de begeleidings-commissie in het najaar van 2005 allescholen bezocht. Daaruit kwamenverschillende aandachtspunten naar voren. Zo is betrokkenheid van leerlingen eeneerste vereiste. Een aantal scholen heeft leerlingeneen klankbordfunctie gegeven en steeds meerscholen richten organisatiebureautjes in, waarbij

leerlingen zelfstandig opdrachten werven enuitvoeren. Even belangrijk is het draagvlak tecreëren onder docenten, in het bijzonder niet-kunstvakdocenten. Een derde aanbevelingspunt ishet inrichten van een structurele evaluatie.De samenwerking met externe partners blijktwisselend te verlopen. Nog altijd werkt slechts

eenderde van de scholen met culturele partnerssamen op basis van gelijkwaardigheid. De meestevan hen werken nog steeds vooral aanbodgericht.Ten slotte wees Gerrits op de noodzaak van

vastlegging van het cultuurprofiel in hetbeleidsplan van de school. Met de vastleggingwordt het minder afhankelijk van één trekker envan tijdelijke subsidies. ‘Als je per se wilt alsschool, dan vind je wel een manier om door tegaan.’

B.2

B.3

�

‘Als je per se wilt als school, dan vind je wel een manier om door te gaan’

�

9

In Limburg heten ze cultuurscouten, Noord-Brabant heeft ‘marktplaatsen’ en ook inprovincies als Noord-Holland en Groningen is ereen regionale aanpak voor cultuureducatie.André Kok, projectleider van de regionaleplatforms in Zuid-Holland, vertelde dat deprovincie vier jaar geleden is begonnen met hetopzetten van netwerken in regio’s. Elke regioheeft zijn eigen karakter, bepaald door essentiëlekarakteristieken zoals: bevolkingssamenstelling,infrastructuur en de verhouding tussen erfgoeden kunst. Negen van de twaalf regio’s zijn

gericht op het platteland, de overige zijn sterkverbonden aan een nabijgelegen stad. Dewerkwijze van de cultuurbemiddelaar en devorm van het netwerk kan dus ook van regio totregio verschillen.Kees Visschedijk is cultuurbemiddelaar in deregio Rijnstreek, tot tevredenheid van de hiergelegen VO-scholen. Aanvankelijk was er watscepsis, vertelde hij. Het bestaande netwerk vonddat het al jaren goed ging. Maar gaandeweg

kwamen de vragen enadviezen op gang. Voordelenzijn, aldus Visschedijk, dat hijde regio goed kent en erwoont, hij heeft zelf veelonderwijservaring, zodat hijscholen goed kan adviseren,en hij zorgt dat het aanbodieder jaar in een krantjewordt gebundeld.Vanuit de zaal kwam de vraag of er wel altijdvoldoende regionaal aanbod is. Dat was volgens

Visschedijk geen punt. ‘Er is altijd wel wat, dat ishet verrassende. Bovendien kan de cultuur-bemiddelaar het aanbod verder helpenontwikkelen.’

Directie houdt vast aan profileringVertegenwoordigers van culturele instellingen in dezaal beaamden het belang van een ongebondenbemiddelaar. Wel hadden ze soms problemen omtegemoet te komen aan de vragen die ze kregen.

De uitvoerend medewerker was wel bereid totsamenwerking, maar de directie frustreerde ditsoms, omdat de eigen profilering voorging. ‘Nietsvan aantrekken’, reageerde Visschedijk, ‘gewoonje eigen gang gaan.’ Er moet natuurlijk wel tijd engeld beschikbaar zijn, maar: ‘Dit project legtdaarvoor gelukkig de bodem.’ In Zuid-Holland iser 25.000 euro per regio beschikbaar.Een beleidsmedewerker van OCW proefde een teklagerige sfeer wat betreft de motivatie vandocenten en de randvoorwaarden. ‘De regelgevingis versoepeld en er is meer geld dan ooit voorcultuureducatie. Scholen en instellingen hebben allekans om het zonder drempels over de inhoud tehebben.’

‘De regelgeving is versoepeld en er is meer gelddan ooit voor cultuureducatie’

GEM Museum voor Actuele Kunst enFotomuseum Den Haag zijn zelfstandigeunits van het Gemeentemuseum Den Haag,vertelde marketingmanager Maarten van Os terinleiding op een bezoek aan het museum. Zehebben een eigen tentoonstellingsbeleid en eeneigen huisstijl, met een jonge, verfrissendeuitstraling. Zo worden er bijvoorbeeldopeningsfeesten georganiseerd, met dj’s, waar het

publiek kan dansen en ’s avonds de tentoonstellingbezoeken. Daarnaast is er een café-restaurant,Gember, met een groot terras, dat bijdraagt aande jonge, hedendaagse uitstraling. In GEM is ook

de programmering ‘jong’, met veel werkvan net afgestudeerde kunstenaars.Per jaar trekt het museum zo’n 35.000bezoekers, waarbij veel mensen van hetGemeentemuseum ‘even doorlopen’ naarhet GEM/Fotomuseum. De bezoekers-cijfers stijgen hierdoor, maar ook degemiddelde leeftijd, die nu op 47 jaar ligt. In het GEM komen relatief

veel jong volwassenen, het Fotomuseum krijgtvooral bezoekers in de leeftijd van veertig totvijftig jaar.

De bezoekerscijfers stijgen, maar ook de gemiddelde leeftijd

>>

>>

Samenwerking

De ongebonden bemiddelaarIn verschillende provincies bestaan regionale platforms, waarin vraag en aanbod samenkomen. Zuid-Holland werkt met twaalf‘cultuurbemiddelaars’, die zich concentreren op het specifieke van hunregio.

Deelsessie

GEM en Fotomuseum Den Haag

Dansen in het museumDe gemiddelde leeftijd van bezoekers in het Haagse Gemeentemuseum is54 jaar. Het bijbehorende GEM/Fotomuseum richt zich op een jongerpubliek, tussen de 35 en 45 jaar.

Deelsessie

B.4

B.5

Voor jongeren tot achttien jaar, vertelde Van Os,heeft het Gemeentemuseum de zogeheten‘Wonderkamers’ (zie sessie A.5). En studenten?‘Die lijken het te druk te hebben met anderezaken.’

�

�

10

Kunstenaar Koen Vanmechelen doet regelmatigprojecten met kinderen: straatkinderen inIndia, getraumatiseerde kinderen in een‘vertrouwenscentrum’ of gewoon leerlingen op eenschool. Het vertrekpunt daarbij is het eerste beelddat hij ooit maakte: een golem, een joodsesagenfiguur. Deelnemers aan zijn projectenbouwen soms zelf zo’n golem, in de vorm van eengroot karkas. Ter hoogte van het hart heeft het

beeld een deur, waar je boodschappen achterkunt verbergen.De Belgische Stichting Lezen heeft een beeld vanhem geadopteerd, vertelde hij, dat op reis gaat.Kinderen vullen de golem met gedichten enverhalen. Op andere plaatsen kunnen kinderendie teksten dan lezen. Bij een ander project, voor

een vertrouwenscentrum, worden de tekstenjuist vernietigd. Als onderdeel van huntherapie schrijven kinderen op wat ze aanniemand durven te vertellen. Ze verbergenhun brieven daarna in de golem, die zeverteert.De zaal vond het een mooi verhaal. ‘Het isbelangrijk voor kinderen zich te kunnen openen’,luidde een van de reacties.

Kunstwerk voor de wijkMarja van Hoesen had een heel ander voorbeeldvan community arts. Ze is cultuurcoördinator vanhet Friesland College (ROC) en was leider van hetproject Bloemplastiek: een kunstwerk dat isgemaakt voor de wijk Aldlan in Leeuwarden.Leerlingen van haar school hebben het beeld

gemaakt, in samenwerking met kunstenaar MarcoGoldenberg. Andere betrokkenen waren: degemeente, het wijkpanel, het centrum voor dekunsten Keunstwurk en personeel van hettechnolyceum. Het resultaat was een gestileerdeplant, met wortelkluit en bloem, waarin de namenzijn verwerkt van inheemse waterplanten engrassen.Een goed voorbeeld van community arts, vondende aanwezigen. ‘Het is een samenwerking tussenmensen uit de gemeenschap en het gaat ook omartistieke ontwikkeling.’

Als onderdeel van hun therapie schrijven kinderen opwat ze aan niemand durven te vertellen

Om jonge talenten te vinden voorPlankenkoorts springt Mark van Rijn van hetUtrechts Centrum voor de Kunsten (UCK) soms optafels in vmbo-kantines, begint hard te rappen enzet de versterker wat verder open. Wat is dat vooreen gek, hoort hij de leerlingen uit achterstands-wijken als Overvecht of Kanaleneiland hardopdenken. Eenmaal terug op de grond legt hij uitdat Plankenkoorts een talentenjacht is, waarvoorje auditie kunt doen in de categorieën dans, rap,zang of bands.Die auditie is om het vrijblijvende ervan af tehalen, legde Van Rijn uit, want uiteindelijk halenalle gemotiveerde deelnemers de vier gratis lessen

die Plankenkoorts aanbiedt. Hierna volgenvoorrondes met publiek. Ouders en buurtbewonerszien de eerste resultaten en de jongeren krijgenpodiumervaring. De winnaars gaan door naar definale van de talentenjacht, en de uiteindelijke

winnaars krijgen een baanaangeboden bij het UCK: zijworden de nieuwe coaches voorde volgende rondes.

Opleiding totwebmasterIn Gelderland worden kansarmejongeren ook opgezocht, vooralin jongerencentra. In Arnhem biedt de StichtingBeleven breedteprojecten, zoals een cursus ensociaal-artistieke projecten. Twee stagiaires vanBeleven, Sanne Ahlers en Renee Royers, verteldenenthousiast over zo’n sociaal-artistiek project:

Kunst te Water. In dit project werken zeskunstenaars samen met basisschoolleerlingen omkunstwerken te realiseren in het vele water dat denieuwe wijken van Arnhem-Zuid omringt.Debbie den Besten is projectmanager van

Streetwise, een Gelders servicebureau voor vooralde kleinere Gelderse gemeentes. Zij vertelde overeen pilotproject voor drie jaar om jongerencentrate stimuleren kunst en cultuur standaard op tenemen in hun programmering. Ook hier krijgenjongeren de kans een cultureel beroep te gaanuitoefenen. Via een intensieve opleiding van ééntot drie jaar, verzorgd door het ROC samen metvakdocenten, wordt deze moeilijk bereikbaregroep opgeleid tot webmaster, artiest ofvakdocent nieuwe kunsten.

Die auditie is om het vrijblijvende ervan af te halen

>>

>>

Community arts

Kinderen vullen het beeld metverhalenGemeenschapskunst, sociale cohesie, community arts – er zijn verschillendenamen voor projecten met een sociaal-maatschappelijke doelstelling. Soms zijnze gericht op kinderen, soms op het vergroten van gemeenschapszin.

Deelsessie

Jongeren gezocht

Op zoek naar kansarme jongerenKansarme jongeren zijn best te bereiken, maar meestal moet je ze gaanopzoeken: in de kantine of het jongerencentrum. Succesvolle projecten uitUtrecht en Gelderland.

Deelsessie

C.1

C.2

�

�

11

Het traditionele beeld, aldus Bossuyt, is dat deschool vraagt om een brood. Vervolgens komtde aanbieder van cultuureducatie aanzetten meteen taart. ‘Beide partijen weten het beter enuiteindelijk is niemand tevreden.’ Bij De Veerman,de Antwerpse cultuureducatie-instelling waar hijde scepter zwaait, eet men ‘gesneden brood’ endat brood is dan ook nog eens samen gebakken.Met die beeldspraak wilde Bossuyt aangeven hoe

de samenwerking is met scholen: vraaggericht enin nauw overleg. De Veerman maakt voorstellenen kaders, maar de school neemt allebeslissingen. ‘Alleen door de school centraal testellen krijg je bestendiging en verankering’, is deovertuiging van Bossuyt.

Tijd om te overtuigenBossuyts werkwijze is relatief tijdrovend. Maar,zei hij: ‘Tijd nemen is belangrijk om mensen teovertuigen.’ Ambtenaren probeert hij zo veelmogelijk te omzeilen, hij richt zich liever oppolitici. Die zijn met goede argumenten wel teovertuigen. Op de scholen is zijn stelregel datzeventig procent van de leraren achter eenproject moet staan, anders is de motivatie te laag.

‘Je moet geen marketingpraatjes houden, daarzijn docenten allergisch voor. Het gaat omauthentieke argumenten.’Heeft hij overal succes? Het voortgezet onderwijsis ingewikkelder dan het primair onderwijs, geefthij toe. Toch heeft hij zelfs bij een school voor

techniek een cultuurproject weten te realiseren,rondom beeldenpark Middelheim, waarin debetrokkenheid van kunstenaars met techniek eengrote rol speelde. ‘Het helpt om te zoeken naarverbindende factoren.’

‘Je moet geen marketingpraatjes houden, daar zijn docenten allergisch voor. Het gaat om authentiekeargumenten’

Bij kunst gaat het om een persoonlijkeinterpretatie, erfgoed krijgt betekenis in eenhistorische context. Kunst kan verwarringoproepen (‘het is een positief minitrauma’), bijerfgoed gaat het om herkenbaarheid. VeraBergman en Elisabeth Wiessner hielden beideneen verhaal over kunst en erfgoed. Bergman werktbij het Brabants Instituut voor School en Kunst(BISK), Elisabeth Wiessner bij Erfgoed Actueel.Waar ze het over eens waren is dat de twee

disciplines iets van elkaar kunnen leren.‘In de huidige kunsteducatie’, vond Bergman, ‘zieje vaak dat het gaat om moderne uitingen, zoalsmoderne dans en moderne kunst – terwijl hetZwanenmeer in Rusland standaard op het

programma staat. Als het gaat om historischbesef, kan de sector cultuureducatie in Nederlanddus wel wat leren.’‘Erfgoed’, zei Wiessner, ‘heeft vaak het predicaat“saai”. Dat is ten onrechte, want ook bij erfgoedspeelt het element verwondering een rol, net alsbij kunst. Maar het mag allemaal wel watvernieuwender.’

Eén loket voor scholenDe deelnemers vonden dat de verschillen wat al testerk waren aangezet. Docenten merken hetverschil vaak niet eens, vond iemand, dus de tweezijn goed te combineren. Er kwamen verschillendegeslaagde combinatieprojecten ter sprake, onderandere in het Spaarnestad Fotoarchief. Moetenondersteunende instellingen voor kunst- enerfgoededucatie zich beperken tot hun eigenterrein? De zaal vond van niet. Scholen vragenom één loket. Bovendien zijn er veelovereenkomsten bij de gebruikte didactiek.

‘Als het gaat omhistorisch besef kan desector cultuureducatie welwat leren’

>>

>>

Het stimuleren van cultuurbeleid op school

Verbindende factoren zoekenVeel cultuurprojecten in Nederland zijn eenmalig, hoogstens geschikt voor hetlosmaken van interesse. ‘Impulsbeleid’ noemde Tijl Bossuyt dat. In Antwerpen werkthij aan duurzame samenwerkingsverbanden met scholen.

Deelsessie

Alles is erfgoed. Of zijn er grenzen?

Vernieuwend erfgoed en oude kunstEr zijn veel verschillen tussen kunsteducatie en erfgoededucatie – vaak samenaangeduid als cultuureducatie. Maar de twee zijn prima te combineren, en debetrokkenen kunnen iets leren van elkaar.

Deelsessie

C.3

C.4

�

�

Jongerentheater 020 met Vallen

Jongeren treden op voor jongerenDe spelers bij Jongerentheater 020 zitten vaak nog op school, op een ROC, net zoalsde toeschouwers. Via het spelen bij 020 krijgen ze de kans om hun talenten teontwikkelen. Ook de onderwerpen liggen dicht bij de belevingswereld van despelers en hun publiek.

Deelsessie

De hoofdpersoon in Vallen, waar Jongeren-theater 020 een medley van liet zien, is opzoek naar antwoorden over het geheime verledenvan zijn overleden opa. Dan ontmoet hij een man,die hem op iedere vraag een antwoord lijkt tekunnen geven. Hij krijgt waarschuwingen, onderandere van zijn vriendin, dat hij moet oppassen.Maar toch raakt hij via die man in de ban van

extreem-rechts. Dat loopt uit op een gruwelijkdrama.Het is een thematiek die veel jongeren aanspreekt,vertelden de spelers van 020. Hoe kun jevervallen tot een bepaald soort gedrag? Hoe komtiemand tot een bepaalde daad?Jongerentheater 020 heeft de voorstelling,

gebaseerd op het gelijknamige boek vanAnne Provoost, laten bewerken doorAnouk Saleming. Elike Roovers deed deregie. Verder doen de jongeren, tussen de 14 en 21 jaar, zoveel mogelijk zelf. Ze bouwen het decor op, geven devoorstelling – met zang, dans en rap – enpraten na afloop na met de toeschouwers.

BroedplaatsDe jongeren vinden het fantastisch om te doen. ‘Jekunt in de voorstelling dingen verwerken die jezelf leuk vindt, zoals dansen’, zei Natasha Nelom.‘Via 020 krijg je daar dan les in.’ Dave Schwab,lid van het artistieke team, vertelde datJongerentheater 020 een broedplaats is voor

talentontwikkeling van jonge acteurs en makers.De manier van werken varieert steeds. Er wordtgekeken naar wat een groep spelers nodig heeft.Het is ook bijzonder dat voor scholieren zo’nvoorstelling vaak een eerste kennismaking mettheater is. Volgens Sofian Abayahya is de medleydie ze nu hebben laten zien nog maar het topjevan de ijsberg. ‘De voorstelling heeft nog zoveelmeer!’

‘Je kunt in de voorstelling dingen verwerken die je zelf leuk vindt’

Niet op je hurken MARJO BERENDSEN, medewerker bureauerfgoededucatie bij Museaal & HistorischPerspectief Noord-Holland:‘Ik deel het pessimisme van Kurt Van Eeghem niet,maar ik vind wel dat je bij cultuureducatie niet teveel op je hurken moet zitten en kinderenaanspreken in sms-taal of met een rap. We

hebben het overkinderen die bezigzijn de wereld teontdekken. Vaakvolstaat het om zealleen maar inaanraking tebrengen metcultuur of erfgoed.Een bijzondereervaring blijft jealtijd bij. DieWonderkamershier zijn een

goede vorm om de belangstelling te wekken.Bamfords speech vond ik een van de betereonderdelen. Wat zij zei, betrek ik wel op mijneigen werk. Zeker haar opmerking dat dekwaliteit zo belangrijk is.’

Somber maar niet cynischWILLEMIJN IN ’T VELD, secretaris amateurkunsten cultuureducatie van de Raad voor Cultuur:‘Ik kijk met spanning uit naar de echte reactie vanminister Van der Hoeven, in september, op onsadvies over de toekomst van de cultuureducatie.Maar het feit dat ze hier de subsidieregeling alnoemt is heel positief voor de cultuureducatie. VanKurt Van Eeghemvond ik het knapdat hij zijnsombere verhaalzo wist te brengendat je enthousiastwerd om tewerken aan degoede zaak. Jewerd er nietcynisch van. Ikvind het goed datje op zo’n dageens wat andere mensen hoort uit het buitenland.’

Vrijheid opent nieuwe wegenJAN HEGGE, kunst- en cultuurcoördinatorSegbroek College Den Haag:‘De vrijheid die de nieuwe regelgeving voor deonderbouw biedt, past goed bij ons. Wij clusterenal vakken en schuiven met lestabellen op demanier die het ministerie nu stimuleert, maardeden dat min of meer illegaal. De nieuwevrijheid opentwegen die tot nutoe ondenkbaarwaren. Jammerdat de ministermet te weiniggeld over debrug kwam.Bovendien gaatdie extra 1,2miljoen louternaar deaanbodzijde enniet naar hetonderwijs zelf. Onze school met 2250 leerlingen – waarvan er250 een kunstroute volgen – zit te springen ommeer financiële armslag.’

12

>>

>>

C.5

�

Interviews met deelnemers

13

Interviews met deelnemers

>>

Streven naar verdiepingANNEMIE GEERTS, stafmedewerker DeVeerman, Antwerpen:‘Kurt van Eeghem schudt mensen wakker. Het lijkteen negatief verhaal, maar het zal een positiefeffect hebben, omdat taal en geschiedeniswaarlijk grondslagen zijn van de cultuur. De

Wonderkamersvan dit HaagseGemeentemuseumzijn trouwensinspirerend, wantnu zie ik voor heteerst hoe eenmuseum haarcollectietegelijkertijdhistorisch enthematisch kanaanbieden. Deverschillen tussenNederland en

Vlaanderen? Bij jullie wordt systematischgepoogd kunst en cultuur in het curriculum teintegreren. In Vlaanderen gaat het watchaotischer en worden lang niet alle leerlingenbereikt. Maar bij ons zie ik wel meer streven naarverdieping.’

Niet iedereen kan kennis stampenJANINE JONGEN, educator Maritiem Museum

Rotterdam:‘Je loopt regelmatigaan tegen hetonzorgvuldigomgaan met taal,waar Kurt VanEeghem het overhad. Dan hoor ik“soepie” in plaatsvan soep. Maarniet iedereen kanop inhoud gerichtonderwijs ontvan-gen, zoals hij voor-

stelt. Veel leerlingen moet je aanspreken op hetleren van vaardigheden. Bij de luistersessie over denieuwe onderbouw had ik graag wat meer tijdvoor de zaal gezien. Er wordt veel bij de schoolneergelegd, terwijl wij als cultuurinstelling al zovaak horen dat ze ergens geen tijd voor hebben.’

Goede contacten gelegdJOKE DE VOLDER, domeinspecialist jongerenvan de Bibliotheek Breda:‘Ik heb sessies uitgekozen waar het echt ominformatieoverdracht ging, zoals over devernieuwde basisvorming. Heel theoretisch, maarik heb er wel nuttige informatie gekregen. Verderheb ik vooral veel leuke mensen ontmoet. Ik vondhet erg leuk dat er ook mensen uit België waren.Ik heb een aantal goede contacten gelegd. Al metal een geslaagde dag. Ik denk ook wel dat ik erde volgende keer weer bij ben.’

Inspirerende dagANOEK JENTJENS, medewerker educatie en publiekswervingbij de Stadsschouwburg Utrecht:

‘De eerste spreker, Kurt vanEeghem, vond ik erg negatief,al had hij een leuk verhaal. Wathij zei over de verschuiving vankennen naar kunnen was weleen eye-opener. Maar ik weetniet of ik het zo’n negatieveontwikkeling vind. Kennis isnatuurlijk belangrijk, maar alsje op scholen ziet wat daargebeurt en wat kinderen somskunnen, dan denk ik: er is weliets voor in de plaats gekomen.’

Kennis is basis van ontwikkelingKEES EVERS, cultuurcoördinator Stedelijk LyceumEnschede: ‘Bij de sessie over hetafstemmen vanbinnenschools enbuitenschools aanbodverwachtte ik eenfundamenteler debat over dediscrepantie tussen beide.Veel scholen hebben moeiteleerlingen buiten schooltijdmet kunst en cultuur inaanraking te brengen. Devouchers werken alleen goedbij de bovenbouw van hetvwo. Bij vmbo’ers moet het aanbod worden “geleid enbegeleid”. Daarom integreren wij de Verlengde Schooldagin het rooster, anders is het onderscheid met het gewonelesrooster te groot.’

Tekst, fotografie en vormgeving: Congreskrant.nl

www.congreskrant.nl

/ColorImageDict > /JPEG2000ColorACSImageDict > /JPEG2000ColorImageDict > /AntiAliasGrayImages false /CropGrayImages true /GrayImageMinResolution 150 /GrayImageMinResolutionPolicy /OK /DownsampleGrayImages false /GrayImageDownsampleType /Bicubic /GrayImageResolution 300 /GrayImageDepth -1 /GrayImageMinDownsampleDepth 2 /GrayImageDownsampleThreshold 1.50000 /EncodeGrayImages true /GrayImageFilter /DCTEncode /AutoFilterGrayImages true /GrayImageAutoFilterStrategy /JPEG /GrayACSImageDict > /GrayImageDict > /JPEG2000GrayACSImageDict > /JPEG2000GrayImageDict > /AntiAliasMonoImages false /CropMonoImages true /MonoImageMinResolution 1200 /MonoImageMinResolutionPolicy /OK /DownsampleMonoImages false /MonoImageDownsampleType /Bicubic /MonoImageResolution 600 /MonoImageDepth -1 /MonoImageDownsampleThreshold 1.50000 /EncodeMonoImages true /MonoImageFilter /CCITTFaxEncode /MonoImageDict > /AllowPSXObjects true /CheckCompliance [ /PDFX1a:2001 ] /PDFX1aCheck true /PDFX3Check false /PDFXCompliantPDFOnly false /PDFXNoTrimBoxError false /PDFXTrimBoxToMediaBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXSetBleedBoxToMediaBox false /PDFXBleedBoxToTrimBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXOutputIntentProfile (CGATS TR 001) /PDFXOutputConditionIdentifier () /PDFXOutputCondition () /PDFXRegistryName (http://www.color.org) /PDFXTrapped /False

>> setdistillerparams> setpagedevice