CRISIS EN POLITIEK

RICK VAN DER PLOEGUNIVERSITY OF OXFORD

ORANJEHOTEL NOORDWIJKMASTERCLASS

DUTCH ASSOCIATION OF CORPORATE TREASURERSNOORDWIJK, 9 NOVEMBER 2012

CRISIS EN POLITIEK:Hebben dode of levende economen nog

iets te melden?

MIJN VERHAAL IS IN VIJF BLOKJES

I. GESCHIEDENIS VAN HET ECONOMISCH DENKEN

II. EVOLUTIE VAN KAPITALISME

III. PROCES VAN EUROPESE EENWORDING

IV. MONDIALE EN EUROPESE CRISIS

V. SLOT: WAT DOET HET KABINET?

I. Geschiedenis van het economisch denken

KahnKeynesVon HayekFriedmanLucasKydland en PrescottStiglitzKrugmanRajan enz.

Lord Richard Kahn (1905-89) bedenker van de ‘multiplier’

King’s College, Cambridge

1/(1-c) = 1 + c + c^2 + c^3+c^4 +c^5 + ..

Haavelmo: ‘multiplier’ = 1 als door belastingen gefinancierd!

1/(1-c+m), dus invoerlekmaakt ‘multiplier’ kleiner

1/[(1-c(1-t)+m] belastinglek maakt ‘multiplier’ nog kleiner

Minder ruimte voor stimulering door Nederland alleen.

Baron John Maynard Keynes (1883-1946)‘General Theory of Employment, Interest and Money’

Ook CambridgeArts Theatre,lid BloomsburyGroup,

King’s College,belegger,

bestuur BoE,

Economic Consequences of the Peace,Marshall Plan,Bretton Woods,

verheven totBaron

A Treatise onProbability: cf. Known unknowns

IS-LM model (John Hicks)

Liquidity Trap

Bertrand Russell on JM Keynes:most brilliant man, witty, passionate

Friedrich von Hayek (1899-1992)

Beinvloed door Wittgenstein (net zoals Keynes!)

Grootste criticaster van Keynes:Oostenrijkse School

LSE, Chicago, Freiburg

Nobelprijs 1974

Road to Serfdom: fascisme gevolg van socialism? Laissez faire

Zijn Fatal Conceit of Socialism ging als zoete broodjes over de toonbank na de val van de Muur

‘Sociaal’ is een wezelwoord

Milton Friedman (1912-2006)

Chicago econoom

Nobelprijs 1976

Eerst Keynesian, toen synthesis, later Monetarist

Voorspelde stagflatie in 70s en 80s

Adviseur van Ronald Reagan

Hartstochtig advocaat van vrije markt en tegen overheidsbemoeienis (bijv. pleidooi voor vouchers)

Capitalism and Freedom, 1962

Robert E. Lucas, Jr. (1937-..)

Nobelprijs 1995

Chicago econoom

Rationele verwachtingen- ‘onlysurprises matter’: kan niet iedereenvoor altijd voor de gek houden

Aanbodseconoom

Lucas kritiek op de Phillips curveen Keynesiaanse uitruil tussenbanen en inflatie

Lucas paradox: waarom stroomt kapitaal niet van rijke naar armelanden? VS – China; Du - Griekenland

Finn Kydland (1943-..) en Ed Prescott (1940-..)

Nobelprijs 1994

Tijdsinconsistentie:Overstromingen, Monetair beleid (Ulysses ende sirenen)Kapitaalbelasting

Real business cycles:alles wordt gedrevendoor schokken intechnologie

Werkloosheid en armoede zijn een ‘keuze’, d.w.z. vakantie

‘Zoetwatergekken’

Ulysses en de sirenen

Door gezang van Sirenen is rationeeldenken volstrektonmogelijk

Dus vastbinden aanmast en was in deoren doen

Vergelijk metonafhankelijke Centrale Bank enFiscale Autoriteit

En met ‘living wills’Voor als je niet meerin staat bent te beslissen

Joe Stiglitz (1943-..)

Nobelprijs 2001

Voormalig en zeer lastig chef-econoomvan de Wereldbank

Economie is niet perfect: risicoselectie en moreel gevaar makenmarktwerking zeer moeilijk (relevantvoor bankwezen en verzekeringen)

Tobin tax op financiele transacties

Grote criticus van kapitalisme enbestrijder van monopolisten, bankiers,enz. (bijv. de Tobin tax)

Zeer begaan met ongelijkheid enarmoede

II. EVOLUTIE VAN KAPITALISME

Kapitalisme Versie I.0

Kapitalisme Versie II

Kapitalism Versie II.1: internationale aspecten

Naar kapitalisme Versie III?

Mirakel van de markt: kleren, varieteit voedselschaarste (Amartya Sen)

Efficientie van Adam Smith’s onzichtbare hand zolang er een volledig stelsel van contingente markten, geen externe effecten, geen marktfalen en geen zorg om onrechtvaardige uitkomsten.

Hayek: Staliniste planning onmogelijk vanwege onrealistische informatie noodzaak – volledige mislukking.

Coase Theorema: bilateraal onderhandelen ipv overheidsinventie (als transaktiekosten en aantal partijen klein zijn) –voorbeeld milieu en klimaat (opkopen van regenwouden).

Maar Stiglitz, Spence and others: moreel gevaar, risicoselectie frustreren efficientie van verzekerings-, krediet- en andere markten.

Kapitalisme Versie I.0

Moet investeren om een markt te creeren en om een gelijk speelveld te krijgen: telecom, internet, etc.

Maar lobbies van zittende monopolisten.Mededinging vraagt niet alleen om deregulering,

maar om re-regulering.Niet consistent met een minimale staat.Marketen moeten worden ingebed in ‘regulatory,

redistributive, universal access’ instituties: post, arbeidsvoorziening.

Welvaartsstaat en herverdelingsdoelen zijn strijdig met ongebreidelde marktmechanisme maar in een second-best wereld vakbonden doen meer goed dan kwaad.

Kapitalisme Versie II

Telecom.NMA: vele ‘normale’ markten van cement tot

cd’s en andere homogene goederenSociale zekerheid – flexi-curity. Landen met grote welvaartsstaat en veel

herverdeling hebben hogere economische groei zolang overdrachten geconditioneerd zijn en wederkerigheid geldt.

Pensioenen: Thaler’s ‘Nudge’. Maar alas ook aan babyboomer’s bonanza!

Publieke omroep.

Wat werkt of kan geen kwaad?

Financiele supervisie!Hervorming van de zorg: risicoselectie (cherry

picking) en moreel gevaar.Privatisering corporaties: bouwen van luxe woningen

in de Antillen enz. (?).Tenders in constructie van grote projecten: corruptie.Competitie in de taxi branch: geen geloofwaardige

supervisie of enforcement.Competitie in het notariaat, bij makelaars,

verzekeringsagenten en financiele tussenpersonen. Zie ook omzet-gedreven handen van internationale advokaten. Integriteit?.

Waar kan het fout gaan?

Having market competition easier for sectors whose output is easy to quantify and standardize, but difficult where necessary and outputs are difficult to measure and compare due to private information.

Markets cannot be completely free if there are objectives of universal access, solidarity, cherry picking, safety, and quality of services.

Regulators find it difficult to keep up with markets; information lags, weaker incentives to succeed (‘noblesse oblige’). Need sharks to catch sharks? (FSA)

Lessons

Independent Supervision needed to:

Enforce rules and laws (e.g., Arbeidsinspectie).Ensure Quality (e.g., Onderwijsinspectie, but

compare with UK system of external examiners ; IGz; Voedsel en Warenautoriteit).

Intergovernmental(e.g., VROM checking municipalities’ care of the environment or Erfgoedinspectie).

Supervise equal access and level playing field in markets (e.g., NMA or OPTA).

Supervise financial institutions to avoid the risk of default and ‘too big to fail’ (DNB and AFM).

Problem with supervisors:

Not enough teeth to bite. Cannot keep up with the field: always behind with information.

Cannot always attract the best people (salaries?). Employees are too often bureaucrats, more interested in ex-post checks than ex-ante prevention.

Who supervises the supervisor?Supervisors are often asked to neglect duties by

politicians: see subprime crisis in US where mortgage authorities were encouraged to lend to poor, risky households because there is no political support for proper redistribution and welfare state in the US (and UK). Root of crisis is thus not just bad supervision, but also lousy politicians.

Blind spots: push for deep integration in world trade and finance & worry about institutions later.

Financial globalization and deep integration under the WTO.

No legitimacy of trade system.Weak financial regulation in US and EU.Global imbalances of surplus countries such

as China, Germany and NL & spend-happy deficit countries such as US and UK.

Dollar unsustainable?

Capitalism II.1: international aspects

Global reach of markets, but governance mostly national.

Danger of protectionism (Obama).Capitalism 2.0 has not worked well, and politically

tough to have global version of Mark 2 with global safety nets, global standards, global regulation.

The EU has not led the way on this and will not!May not be desirable (subsidiarity principle), since

national tastes may differ on risk taking and innovation versus security, LDC’s have different needs, dictatorships do not represent their people.

Countries have right to have own social arrangements, but should not impose it on others.

Towards Capitalism Mark III?

Labour standards – e.g., child labour.Higher environmental standards in rich countries,

perceived as protection.Free trade in financial assets if not properly

regulated?No foreign workers for bailed out banks?Lowering taxes on most mobile skilled workers may

undermine solidarity.Stem cell research and, more general, R&D.Agreements on TRIP’s narrow scope for industrial

policies in LDC’s.Services offshoring.

Stumbling Blocks for Globalization

Allow rich nations redistribution, labour, health & environmental standards even when they violate international trade.

Allow poor nations scope for industrial policies to help economic restructuring.

Temporary escape clause for re-imposing tariffs or negotiated opt-out with proper procedure, accountability, transparency.

Risk of slippery slope?All nations to create financial systems and regulatory

structures to their own conditions and needs. Financial segmentation is necessary price to pay for financial stability.

Cost of more domestic finance may be modest.

New International Traffic Rules

III. EUROPESE EENWORDING

Een historisch procesBesluitvorming niet optimaalEn niet gedekt of gechecked met electoraatVooral een vrijhandelszone met een

gemeenschappelijke munt: een neo-liberaal project

Robert Schumann (1888-1963)

French, devout celibate politician.

Presented together with Jean Monet the Schuman plan for French-German reconciliation.This later became the European Community for Coal and Steel.Founder of the EU.

European politics do not grip the electorate

Reform of European institutions is still in jeopardy while they are unfit to govern an enlarged Europe.

European legislators increasingly vote along ideological party lines rather than national lines. Party discipline is strong and increasing. Coalition formation is increasingly determined by ideological closeness rather than party size.

Nevertheless, European politics do not seem to resonate as turn-out at European elections is still disappointingly low and people rarely vote for European party groups.

Democratic deficit

Secondary transposition of European into national legislature involving only the executive branch of government is much more prevalent than primary transposition where national parliaments issue a new law. This contributes to the often lamented democratic deficit.

Successes of European Project are thoroughly neoliberal: common markets for goods, labour and capital and common currency. Boosted economic activity and given poorer member states chance to catch up with richer member states. Further structural reforms are met with fierce resistance even though consumption baskets (especially services) and equity holdings still display substantial home biases. Need for new agenda!

Need more structural reforms

The Lisbon objectives have failed. Innovation should be driven by competition, higher investments in higher education and R&D, and more reliable financial systems. Further reforms are needed as Europe cannot keep up by simply replicating large-scale production processes.

Further structural reforms blocked by special vested interests, especially with sizeable policy spill-over effects. Current climate is not conducive to further reforms either. Structural reforms are badly needed to make full use of the growing number of first- and second-generation immigrants on the labour market.

Brussels-Frankfurt consensus and crisis

Brussels-Frankfurt consensus: further reforms need tough stance on fiscal deficits, especially in countries with upcoming elections, is under attack. Global financial crisis is due to lack of effective demand, so Maastricht criteria are and will be violated for good reasons. This may undermine credibility of governments to undertake further structural reforms.

Rhetoric about race to bottom – rising taxes on labour, lower benefits, and lower taxes on capital has not become a reality. However, global financial crisis has exposed a failed and often corrupt class of people with exorbitant pay which are no longer tolerated by politicians and electorates.

EU has failed to deliver where it should and meddles too much where it should not

The European Commission has been completely absent in taking the lead to strengthen pan-European financial supervision. Too late and too little!

In fact, Europe has been too absent in many sectors such as pollution, climate change, anti-terrorism, immigration, defence in former Yugoslavia, foreign policy, where it should have taken a much more forceful coordinated role.

At the same time, Europe has meddled in many social and cultural dossiers which should have been tackled at the local or regional level.

Extreme parties benefit from anti-European sentiment

European citizens, even staunch anti-Europeans like the Swedes, support standard fiscal federalism arguments. Violation of the subsidiarity principle has thus undermined support for the European Project.

Throughout Europe Euro-scepticism is fuelled by rise of populist left-wing parties who oppose neoliberal reforms of European Project and right-wing parties who defend national sovereignty and identity.

Country Right-Wing Left-WingAustria Freiheitliche Partei Österreichs

Belgium Vlaams Blok (Vlaams Belang)

Denmark Dansk Folkeparti Socialistisk FolkepartiFinland Perussuomalaiset VasemmistoliittoFrance Front National Parti Communiste FrançaisGermany Die Linkspartei

Greece Kommounistiko Komma Ellado

Ireland Green PartySinn Féin

Italy Lega Nord Rifondiazone CommunistaThe Netherlands Lijst Pim Fortuyn

Partij voor de VrijheidSocialistische Partij

Portugal Coligação Democrática Unitária

Spain Izquierda Unida

Sweden Vänsterpartiet, Miljöparties de Gröna

United Kingdom Conservative Party

Table 2: Euro-Sceptic Political Parties

Old arguments for strong EU fail to impress

Exclusive national identity, economic anxiety, and especially dissatisfaction with national democracies contribute to Euro-sceptic sentiments and are cued by populist parties.

Old arguments in favour of the EU (‘never war again’) fail to impress populist politicians and do not resonate with many young Europeans.

A ‘cordon sanitair’ around populist parties will be counter-productive.

Populism undermines support for the EU

Unskilled workers from Central and Eastern Europe and higher income earners in older member states support the EU while manual workers and civil servants in the older member states mistrust the EU. The EU has eroded social protection in France and increased it in Britain, so left-wing British and right-wing French citizens tend to support the EU while the right in Britain and the left in France attack the EU. The popular legitimacy for the European Project is low and falling, and will get worse due to perceived democratic deficit.

Democratic deficit?

IV. WERELDWIJD ROEKELOOS GEDRAG

• Speculatieve hausse in aandelen- en huizenmarkten gevoed door hebberigheid, verlagen van kredietstandaarden voor tientallen miljoenen huishoudens, en falen van regulering en supervisie door dogma van laat alles maar aan de markt over.

• Mogelijk gemaakt door jaren van lage rentevoeten na barsten van dotcom-zeepbel.

• Wereldwijd gokken en risico nemen met geleend geld: subprime, lenen in buitenlandse valuta.

Waarom was deze crisis anders?

Alles veel meer ondoorzichtig: securitisatie, banken ‘verrast’ door hoge exposure in subprime via SIVs, conduits, trading books.

Eén grote kapitaal markt voor de hele wereld: flitskapitaal, cross-border posities, links tussen markten via wholesale funding.

Veel te veel investeringen met geleend geld (zie IJslandse cowboys).

Centrale rol van alles op de pof doen in Britse en Amerikaanse huishoudens: maakt hervorming van de bankensector wel heel moeilijk.

Lessen van de financiële crisis

Vermijd rondshoppen bij toezichthouders (leidt tot schaduw bancair systeem en overmatig lenen), dus coordineer financiële regulering en toezicht.

Regulering en toezicht kan het veranderende financiële landschap van al die nieuwe produkten niet bijhouden. Grizzlybeer! Greppels ..

Noodzaak van sterker (macro) risk management.Geen pro-cyclische regulering en boom-bust

cycles.Mondiale onevenwichtigheden: noodzaak voor

gecoordineerd macro en monetair beleid zodat VS meer en China minder spaart.

Raghuram Rajan (1963-..)

Geboren in BhopalStudeerde af in techniek in Delhi

Chicago econoom

Voormalig chef-econoom van IMF

Waarschuwde voor aankomende crisis,maar niemand luisterde!

Beste boek over mondiale financielecrisis: Fault Lines

Schuld ligt niet alleen bij credit agencies,banken en pensioenfondsen, gulzigebeleggers, bonussen enz., maar ook bijoverheid!

Mondiale crisis?

Global imbalances: China (en Duitsland en NL ook) financiert losbandige levensstijl van Britten en Amerikanen

Goedkope Chinese munt: exportoverschotten, dus China wordt steeds rijker en de VS en het VK steeds armer

Rusland wil Dutch disease vermijden, dus wil ook een niet te sterke roebel

Wat als China de stekker eruit trekt? Fragiliteit van dollar en pond?

Moeten wennen aan herkaveling van macht: BRIC landen steeds machtiger en Europa steeds irrelevanter met aanhoudende vertraging van economische groei

Europese crisis

Griekenland heeft de boel belazerd en moet nu met 20 a 40 procent in levensstandaard terug

Niet meer pensioen met 45, gewoon netjes belasting betalen, enz.Zolang dat niet gebeurt zal de rest van Europa moeten

bijspringen: Europa van twee snelheden! Toch is Euro nog sterkProbleem van Spanje en Ierland is heel anders dan dat van

Griekenland of Portugal en ook heel anders dan dat van ItalieWaar de overheid niet ingrijpt, straft de markt af – Griekenland

betaalt nu meer dan 20 procent rente (anderen minder hoog)Eerst van kredietcrisis naar banken crisis, maar nu een

landencrisis. Toch alles heel verknooptGeen echte aanpak van schuldenproblematiek!Double-dip recessie en inzinking wereldhandel - terugval slaat

volledig neer op bedrijven en huishoudens

Europese aanpak?

Europa is eigenlijk geen optimaal valutagebied: lonen en prijzen niet flexibel, weinig internationale migratie, en weinig solidariteit

En aanpassingen via depreciatie van drachma ook niet meer mogelijk

Europa heeft ook geen tanden gehad op gebied van begrotingscontrole

Wil niet dat Europa omvalt als dominosDoormodderen amper nog een optieDus bail-out en tegelijkertijd een ‘ordered default’ Knip voor politieke redenen? Liquidity trap en er is amper munitie nog over

Andere opties: euro-obligaties?

Euro-obligaties: herverdelen van de armoede?Maar voordeel is dat speculatie tegen landen dan

niet meer mogelijk is (onderling garant staan voor elkaar)

Dit drijft de rente omlaag voor landen als Griekenland en omhoog voor landen als Duitsland

Maar grotere liquiditeit drukt rente wellicht Politieke rugdekking? Nee!Mensen zien heus wel dat dit steeds meer politieke

integratie in Europa vereist.Maar politici gaven en geven van alles Europa de

schuld

Dus doormodderen met knip?

ECB niet meer obligaties laten kopenGewoon een gigantisch vangnet maken met miljarden in

Europees fonds EFSF wat wel obligaties mag opkopen: doel is dat het groot en geloofwaardig genoeg is om alle speculatie uit te roeien

Maar: gevaar van fonds met alle rotte citroenenNederland zit erin voor 193 miljard (5 voor Griekenland)Totale pakket is nu 750 mljard, maar is veel te weinigEn hoe worden ombuigingen en hervormingen in de

zwakke landen er doorgedrukt?Tijdelijk doen totdat er politiek support gekweekt is (if

ever) voor structurele oplossingGevaar van Game of ChickenAlternatief van twee- of driesporen Euro liever niet

V. SLOT: WAT DOET HET KABINET?

Als je kind verbrandt omdat het met lucifers heeft gespeeld, ga je ook geen kluis kopen om ervoor te zorgen dat ze niet bij de lucifers komt

Teveel een schoothond van de DuitsersKabinet deed vooral symboolpolitiek en hervormt nu wel

(ontslagrecht, pensioenleeftijd, hypotheekrenteaftrek) alhoewel niets aan files of milieu

Twee jaar langer doorwerken, 40%-punt GDP minder schuld

Commitment aan toekomstige hervormingen! En onverdraagzame, ontevreden, schelden-op-elkaar

cultuur maakte Nederland in buitenland niet geliefdHoge prijs voor gedogen. Hopelijk nu anders.Uitruil is bom onder kabinet.

Hoe is het met economie?

Groei van de vraag zit vooral in AzieInvesteren niet om uit te breiden, maar te

vervangenMaar groei van private consumptie staat stil

terwijl de overheid inkrimptEuro nog sterk t.o.v. dollar en pond; toch is de

uitvoer nog steeds sterkWerkloosheid in NL laag maar banenmotor hapertInflatie relatief beperktTekort nog altijd niet te barSchuld loopt op als % van BBP

Nederland speelde geen rol meer

We zaten niet meer aan tafel bij de summitsMaar vertrouwen in politiek om actie te

ondernemen is zowel in financiele markten als bij het grote publiek ver te zoeken

Europese leiders zitten op hun handen (en Nederland doet daar aan mee)

Terwijl zonder een sterke, geloofwaardige aanpak er een veel grotere financiele crisis aankomt

Dus laten we hopen op nieuw elan van het nieuwe kabinet!