Van Veiligheidskundige naar Risicoprofessional

Leren van onvermoede professionals

Dare to Share for Safety29 september 2016

Walter Zwaard

Wat ter sprake komt

• Historie van arbeids- en procesveiligheid• Zoektocht naar de risicoprofessional• Gedachten over risico• Vier soorten risicoadviseurs• De organisatie als klant• Omgaan met risico (risicomanagement)• De risicoadviseur en zijn klant• Leren van onvermoede professionals

Paleis van de preventie(Henk Hofland, NRC, 7 januari 2005)

“Het Veiligheidsmuseum in Amsterdam had in zijn collectie de schedelhuid van een vrouw met lang haar. Ze had in een fabriek gewerkt, was met dit haar tussen de raderen van een machine terechtgekomen, of misschien tussen vliegwiel en drijfriem, en was zo gescalpeerd. Het is me verteld, ik ben nooit in dit museum geweest. Het verhaal was gruwelijk genoeg.”

De ontwikkeling van Veiligheid(thema’s)

We zoomen in op:

• Groei van het vak • Evolutie van de specialist• Kijk op gedrag en veiligheid• Opkomst van ‘risico’

Ontwikkeling van Veiligheid1. Veiligheid door Toezicht (1930’s)

1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010

De Veiligheidsinspecteur

Oorlog en bevrijdingCrisisjaren

Roaring twenties

1. Veiligheid door Toezicht (1930’s) Ongevallen door gebrek aan toezicht

Het vak• Determinisme en brokkenmakers• Veiligheidscongressen• Veiligheidspropaganda

De veiligheidsinspecteurLeren van elkaar, Veiligheidsmuseum, Maandblad De

Veiligheid, Club van Veiligheidsinspecteurs (1947)

1. Veiligheid door Toezicht (1930’s) Ongevallen door gebrek aan toezicht

Gedrag en veiligheid• Brokkenmakerstheorie dominant• Psychoanalyse en Behaviorisme

Risico• Binnen arbeidsveiligheid gaat het uitsluitend over

‘gevaar’ (deterministisch)• Binnen overstromingsveiligheid wordt voor het eerst

in termen van kansen geredeneerd (beginnend probabilisme)

"Hij moet tekeningen kunnen lezen, beveiligingen kunnen ontwerpen, aanwijzingen aan smid of bankwerker kunnen geven hoe deze te maken; hij moet kennis hebben van de wettelijke bepalingen. Dit zijn de primaire eisen en daarbij sluiten zich aan de vaardigheid in het overtuigen van anderen, vaardigheid in het leiden van besprekingen, in het geven van cursussen, organisatievermogen, administratieve vaardigheid in verband met de ongevallenstatistiek.

Verder zal hij mensenkennis moeten hebben (...). Hij moet een sociaal voelend mens zijn; zeer betrouwbaar en prettig in de omgang. Hij moet ontvankelijk zijn voor de mening van anderen en vooral geen doordrijver zijn, want daarmede komt hij bij de arbeiders slecht uit. Hij moet bereid zijn zich tot anderen te wenden. Verder is een groot doorzettingsvermogen nodig. Besluitvaardigheid en overwicht op anderen behoren verder nog tot de noodzakelijke eigenschappen.

Het is dus geen eenvoudige functie, die van veiligheidsinspecteur."(De Veiligheid 1951, 87).

Ontwikkeling van Veiligheid2. Veiligheid door Techniek (1950’s)

1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010

De Veiligheidstechnicus

Revolutionaire jaren zestigVeiligheid wordt volwassen

Kneuterige jaren vijftigWederopbouw

2. Veiligheid door Techniek (1950’s)Ongevallen door falende techniek

Het vak• Preventie door techniek• Normalisatie en P-bladen• Veiligheidsbeurzen

De veiligheidstechnicus’Cursussen’ over veiligheid (1951), Veiligheidsinstituut

(1952), NVVT (1962)

2. Veiligheid door Techniek (1950’s)Ongevallen door falende techniek

Gedrag en veiligheid• Heinrich: ongeval als proces• Unsafe act

Risico• Arbeidsveiligheid: uitsluitend over ‘gevaar’

(deterministisch)• Stralingsveiligheid: blootstellingslimieten, gebaseerd

op stochastische effecten

Ontwikkeling van Veiligheid3. Veiligheid door Gedrag (1970’s)

1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010

De Veiligheidskundige

PessimismeDe media

De mens centraal (motivatie)Idealistische jaren zeventig

3. Veiligheid door Gedrag (1970’s)Ongevallen door menselijke fouten

Het vak• Veiligheidskunde, ergonomie• ‘Milieu’• Eerste internationale congres over procesveiligheid

(1974)

De veiligheidskundigeCursussen (MVK, HVK), NVVK (1978), Universitaire

veiligheid (1980), Arbowet (1983) NB: Gescheiden werelden: adviseurs en ingenieurs

3. Veiligheid door Gedrag (1970’s)Ongevallen door menselijke fouten

Gedrag en veiligheid• Gedrag is beïnvloedbaar• Humanistische psychologie (drijfveren)• Cognitieve psychologie (informatieverwerking)

Risico• Risicoanalyse en Risicobeleving• Risico binnen betrouwbaarheidsanalyse, ‘externe

veiligheid’ en normstelling voor carcinogenen• De geboorte van Risico binnen de arbeidsveiligheid

Ontwikkeling van Veiligheid4. Veiligheid door Organisatie (1990’s)

1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010

De Arbo-adviseur

Veiligheid als wetenschapGulden jaren negentig

RisicosamenlevingZakelijke jaren tachtig

4. Veiligheid door Organisatie (1990’s)Ongevallen door gebrekkige organisatie

Het vak• ‘Arbo’ en RI&E• Risicomanagement• Safety cases, zorgsystemen• ‘Gekleurde boeken’, QRA

De arbo-adviseurVeiligheidskundige in wet, NIA, Boeken en bladen,

Professionalisering, Certificering

4. Veiligheid door Organisatie (1990’s)Ongevallen door gebrekkige organisatie

Gedrag en veiligheid• Cognitieve benadering dominant• Terugkeer behaviorisme (BBS)• ‘Veiligheidscultuur’

Risico• Risicosamenleving (Beck, 1986)• Omgaan met risico’s (1989): IR, GR, 10-6

• Nuchter omgaan met risico’s (2003): risicoladder

Ontwikkeling van Veiligheid5. Veiligheid door Cultuur (2000’s)

1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010

De Risicoprofessional

Een onzekere wereldDe digitale revolutie

De wederopstanding van Veiligheid

5. Veiligheid door Cultuur (2000’s)Ongevallen door organisatiecultuur

Het vak• Risico (Arbowet ‘98)• Probabilisme• Toenadering arbeidsveiligheid en procesveiligheid

– ‘Risico’ in Arbowet (1999)– Organisatie en management in Brzo (1999)

De risicoprofessionalInternet, Verbreding (thema’s, rollen, functies), 99

soorten veiligheid

5. Veiligheid door Cultuur (2000’s)Ongevallen door organisatiecultuur

Gedrag en veiligheid• Biopsychologische invalshoek• Psychologische scholen naast elkaar• Situationeel gebruik van gedragsmodellen

Risico• Risico als breed bruikbaar model• Fysieke, Sociale en Financiële risico’s• Veiligheidsdomeinen leren van elkaar

5. Veiligheid door Cultuur (2000’s)Risico

• Risk management, risk governance• Resilience• “Veiligheidscultuur is meetbaar”• Risicoprofessionals

Een eeuw ‘veiligheid’(rode draden)

• Van toezicht naar cultuur

• Van gevaar naar risico

• Van hard naar zacht

• Van veiligheid naar risk governance

• Van veiligheidsinspecteur naar risicoprofessional

Maar … Wat is een risicoprofessional eigenlijk ?

(werkdefinitie)

• Een risicoprofessional is een professional met als primaire proces: anderen als deskundige bijstaan in het ‘omgaan met risico’s’.

• ‘Bijstaan’ is voornamelijk en meestal adviseren

Vraag

Voelt u zich een risicoprofessional ?

Adviseurs over Fysieke risico’s

Adviseurs over Sociale risico’s

Adviseurs over Financiële risico’s

Vliegangsttherapeuten

HypotheekadviseursBelastingconsultants

Complianceofficers

Stralingsdeskundigen

Securitymanagers

Dreigingsanalisten

Gezinsvoogden

Beveiligingsadviseurs

Veiligheidskundigen

LuchtverkeersleidersDuikinstructeurs

Integriteitsconsultants

PensioenadviseursPolisbeheerders

Stimulerende gesprekken

• Voelt u zich risicoprofessional?• Wat is uw omschrijving van risico?• Wat is voor u een professional?• Hoe relevant is menselijk gedrag, …?• Gebruikt u modellen?• Maakt u gebruik van humor?• … …

Een onderzoeksvraag

• Zijn adviseurs die anderen als deskundigen bijstaan in het ‘omgaan met risico’s’ te beschouwen als verwante beroepsbeoefenaars onder de noemer ‘risicoprofessional’ ?

(Kunnen die al dan niet verwante beroepsbeoefenaars van elkaar leren ?)

Wat is uw omschrijving van risico?• “Risico is een getal. Punt. En als je geen betrouwbare berekeningen

kunt uitvoeren, kun je er maar beter niets over zeggen. En als dat toch moet, dan moet je in ieder geval duidelijk maken hoe betrouwbaar het getal is. En emoties, daar moet je je verre van houden”.

• “Risico gaat over de kans op schade. Die kans en die schade moet je zo goed mogelijk schatten. Door er een gevoel aan toe te voegen, wordt een risico niet groter of kleiner. Het gaat om het risico en niet om de beleving ervan”.

• “In principe is risico kwantificeerbaar, maar je hebt nu eenmaal ook zoiets als de beleving van risico’s. Daar moet je wel rekening mee houden bij beslissingen over risico’s. Daarbij moet niet alleen het getal, maar ook de beleving aan de orde komen”.

Wat is uw omschrijving van risico?• “Getallen komen nooit objectief en waardevrij tot stand. Ook bij

risicoberekeningen spelen allerlei aannames en belevingen een rol. Kwantitatieve gegevens over risico zijn alleen interessant voor zover ze de risicobeleving beïnvloeden”.

• “Uiteindelijk is het allemaal gevoel en gaat het uitsluitend over gedachten. Risico gaat over hoe zeker we ons voelen. Risico is gebrek aan veronderstelde zekerheid. Sommige mensen denken daarbij rationeel en in getallen. Andere mensen denken emotioneel en in beelden”.

(De Risicoprofessional komt eraan, Gelling Publishing, 2015, p.19)

Getal

Hulpmiddel

Construct

Gevoel

Gedachte

Onzekerheid

Risico

‘hard’

‘zacht’

Gedachten over risico

Brede overeenstemming over risico

• Het gaat altijd over de toekomst

• Het gaat altijd om scenario’s

• De praktijk: inperken, clusteren, risicokenmerken

maatwerkklantspecifiek weinigroutine

kennisintensiefmoeilijkemethoden

autonoom

visionair

improviserend

breedkijkensituationeel

multidisciplinair

onafhankelijkzelfstandig creatief

relativeringsvermogen

integer

betrouwbaarauthenticiteit

verantwoorden

intuïtief

communicatief

ervaring

zelfverzekerd

ondernemend

Gedachten over professionals

Risicobeginner Risicovakman Risicoprofessional

ervaringpraktijkkennisbrede vakkennisopleiding op maat

persoonlijke ontwikkelinggestructureerde kennisbrede ervaringzelfstudiezelfevaluatieintervisie

opleidingvakkennis

Hoe wordt (en blijft) iemand risicoprofessional ?

Door te leren van persoonlijke ervaringenDoor kennis te gebruiken en vrijheid te benuttenDoor zo nodig kennis te ontwikkelenDoor kennis te systematiseren

abstract denken

concreet ervaren

Risicovakman Risicoprofessional

veralgemeniseren

toepassen

zelfreflectie

toepassen

Risicobeginner

Minderkennis(gebruiktvastgestelde kennis)

Meerkennis(gebruiktgestructureerdekennis)

Mindervrijheid(heeftminderinteractiemetklant)

Risicovakman.adviseertoverrisico’senmaaktdaarbijgebruikvanbeschikbareen‘uitgekristalliseerde’instrumenten,checklisten,normen,instructies

Risicospecialist.voertinhetkadervanzijnadviseringgeavanceerderisicoanalysesuitenontwikkeltzonodighetinstrumentariumdaarvoor

Meervrijheid(heeftmeerinteractiemetklant)

Risicokunstenaar.adviseertcreatiefoverrisico’s,pastdaarbijbestaandeinstrumentenaanenontwikkeltvoorlichtingsmateriaal,opleidingenentrainingenopmaat

Risicoprofessional.onderzoektbinnenzijnadvieswerkrisico’ssituationeel,ontwikkeltmodellen enbijbehorendinstrumentariumenbegeleidt opmaat

Vier soorten risicoadviseurs (in alle domeinen)

Risicobeginner Risicovakman Risicoprofessional

Risicospecialist

Risicokunstenaar

Voorbeeld: Security-consultant en inbraken (p.63)

Vragen

Voelt u zich een:• Risicobeginner ?• Risicovakman ?• Risicospecialist ?• Risicokunstenaar ?• Risicoprofessional ?

maatwerkklantspecifiek weinigroutine

kennisintensiefmoeilijkemethoden

autonoom

visionair

improviserend

breedkijkensituationeel

multidisciplinair

onafhankelijkzelfstandig creatief

relativeringsvermogen

integer

betrouwbaarauthenticiteit

verantwoorden

intuïtief

communicatief

ervaring

zelfverzekerd

ondernemend

Gedachten over professionals

De organisatie als klant

compliance

risico

systeem

cultuur

Een natuurlijke ontwikkeling in het omgaan met risico’s

Vier fasen in de ontwikkeling van een (klant)organisatie

Voldoen aan de regels

Denken in onzekerheid

Wekken van vertrouwen

Werken aan cultuur

complianceVoldoenaanwet

Toetsenaannormen

risicoEvaluerenvanrisico’sStellenvanprioriteiten

systeemBorgenvanrisicobeheersing

Borgenvandialoog

cultuurDelenvankennis

Delenvanervaringen

Wat er gebeurt in de verschillende fasen

Vier fasen in de ontwikkeling van een (klant)organisatie

inspecties

risicodialoog

managementsysteem

cultuurontwikkeling

compliance

risico

systeem

cultuur

Waarom het een natuurlijk proces is

Strevennaarratioendialoog

Strevennaarsamenhang,borgingentransparantie

Strevennaarverinnerlijkingengroei

Vier fasen in de drijfverenvan een (klant)organisatie

Vragen

• In welke fase denkt u dat uw (klant)organisatie zich bevindt ?

• Bestaan er opvallende verschillen tussen:– Bedrijfsonderdelen ?– Processen ?– Risicotypen ?– Risicodomeinen ?

compliance

risico

systeem

cultuur

Een natuurlijke ontwikkeling in het omgaan met risico’s

Stelling: De vier fasen zijn fasen in de ontwikkeling van de organisatiecultuur

Voldoen aan de regels

Denken in onzekerheid

Wekken van vertrouwen

Werken aan cultuur

symbolen

rituelen

normen

waarden

Een ui(als model voor organisatiecultuur)

Persoonlijke ervaringen

Gedeelde opvattingen

Gedeeldenormen

Gedeelde waarden

Een model voor hoe een organisatiecultuur zich ontwikkelt

Visies op cultuurbeïnvloeding

• Cultuurontwikkeling is een natuurlijk en nauwelijks te beïnvloeden proces

• Cultuur is gemakkelijk te veranderen

• Cultuurontwikkeling is te beïnvloeden door natuurlijk plaatsvindende processen te ondersteunen

De risicoadviseur en zijn klant• Er zijn vier soorten risicoadviseurs

– risicovakman, risicokunstenaar, risicospecialist, risicoprofessional

• Dat zegt vooral iets over de adviseur zelf– gebruik van kennis, benutten van vrijheid

• Een adviseur kan verschillende rollen spelen– deskundige, helper, coach, partner

• Dat zegt vooral iets over zijn relatie met de klant– klantgerichtheid

De rollen van de risicoadviseur

1. DeskundigeBiedt expertise, legt uit, geeft aan hoe het ‘moet’

2. Helper Programmeert, ondersteunt, helpt bij probleemoplossing

3. Coach Begeleidt, bevordert gewenst gedrag en zelfwerkzaamheid

4. PartnerGeeft aan hoe het beter kan

worden georganiseerd

Vragen• Welke rol speel ik meestal ?

• Welke rol wil ik (in de toekomst) spelen ?

• Welke rol speel ik het liefste ?

• Welke rol speel ik het beste ?

• Welke rol verwacht de klant van mij ?

Ambit ies van risicoadviseurs (n = 180)

nu (%)

straks (%)

Deskundige 35 10

Helper 40 20

Coach 15 20

Partner 10 50

deskundige helper coach partner

risico-beginner

risico-vakman

risico-kunstenaar

risico-specialist

risico-professional

deskundige helper coach partnerrisico-

beginner (x)risico-vakman xrisico-

kunstenaar x x (x)risico-

specialist xrisico-

professional x x x x

Deskundige

Helper

Coach

Partner

compliance

risico

systeem

cultuur

De (klant)organisatie

De risicoadviseur(over alle domeinen)

Leren van onvermoede professionals(dare to share)

Leren van onvermoede professionals(dare to share)

• Instrumentarium:– Modellen– Instrumenten– ‘Goede praktijken’

• Maar vooral:– Soft controls– Aanpakken– De grenzen van het vak– Professionaliseren– Inspiratie

Dare to share

Risico verbindt