Collectieve actie

Vereniging Ambtenaar & Recht 12 november 2013Jan Pas

Collectieve actieIn tijden van economische crisis of broos economisch herstel mag van werknemers worden verwacht dat zij behoedzaam met het recht van collectieve actie omgaan.. STELLINGActievormenWerkonderbreking (< 4 uur)Staking (> 4 uur)EstafettestakingStiptheidsactieService-actiePoortblokkadeBedrijfsbezetting

Recht op collectieve actie - artikel 6 lid 4 ESHRechthebbendenCollectief belangengeschil Tussen werknemer(-s) en werkgever(-s)Uitzondering: geschil over lopende CAO

1. RechthebbendenWerknemers (ook ambtenaren)Begrip ruim uitgelegd door Comit van DeskundigenOok zelfstandig werkenden kunnen onder werknemersbegrip vallen2/3. Collectief geschil werknemers/werkgeverVoorbeeld 1: Aldi uitspraak enkele caissires met individueel geschilVoorbeeld 2: KLM uitspraak staking KLM piloten uit solidariteit met stakende vliegers bij NWA (vakorganisatie niet afdoende aangetoond dat actie in functie stond van waarborging recht op collectieve onderhandeling werknemers NWA)

4. Lopende CAOIn beginsel uitgezonderdWeigering van werkgever om aanvullende CAO af te sluiten kan onder omstandigheden wel als belangengeschil worden aangeduidSoort actie en mate van beschermingIn beginsel elke actie beschermdRecht komt toe aan werknemers, dus ook wilde actie beschermdUitgesloten:a. zuiver politieke actieb. actie waarbij vredesplicht wordt geschondenc. actie met ongeoorloofd doela. Zuiver politieke actie?NS-arrest: acties tegen overheidsbeleid op stuk van arbeidsvoorwaarden die onderwerp zijn van collectief onderhandelen vallen onder art. 6 lid 4 ESH Rotterdamse Haven-arrest: dit moet in ruime mate worden verstaanAOW leeftijd-arrest: verhoging AOW leeftijd naar 67 jaar is op zichzelf geen onderhandelpunt maar zal wel gevolgen hebben voor collectieve onderhandelingen. Rb nam zuiver politiek actie aan, Hof nietb. Schending vredesplichtclausulesAbsoluut geformuleerd: algeheel onthoudingsverbodRelatief geformuleerd: onthouden van actie voor zover geschil ziet op onderwerp dat in CAO is geregeld restrictief uitgelegd in HR 19 april 1996 (CAO regelde prestatiebeloning, werkgever wijzigde premieregeling geen schending van vredesplicht door bonden)c. Ongeoorloofd doel Bedrijfsbezetting:Tijdelijke overname van productiemiddelenOnrechtmatig doel beoogd: verwijdering directieNiet beschermd door Artikel 6 lid 4 ESH (Elka-arrest, NJ 1991, 690)Poortblokkade: kan onrechtmatig zijnBeperking actierechtEen staking die wordt gedekt door art. 6 lid 4 ESH is in beginsel rechtmatigBehalve indien:- zwaarwegende procedureregels (spelregels) zijn veronachtzaamd; of- met inachtneming van de door art. G ESH gestelde beperkingen moet worden geoordeeld dat de bonden in redelijkheid niet tot de actie hadden kunnen komen (NS)SpelregeltoetsSpelregeltoets kent twee onderdelen:Ultimum remediumTijdige aanzeggingUltimum RemediumCollectieve actie alleen als andere middelen zijn uitgeputTerughoudend getoetst: staken is immers grondrecht, (Douwe Egberts)Comit van Deskundigen is hier kritisch over

Tijdige aanzeggingTijdig aanzeggen: op de dag zelf is te laat (Rb. Amsterdam 27 juli 2002, JAR 2002, 185) (NB: vaak is er een ultimatum)Correct aankondigen: werkgever gelegenheid geven noodzakelijke maatregelen te treffen (zie bijv. Equens)Lengte aankondigingstermijn mede bepaald door hinder en belang publiek/derdenBij acties die essentile dienstverlening kunnen bedreigen: expliciet aangeven dat en hoe deze verricht -kunnen- blijven worden RedelijkheidstoetsRedelijkheidstoets nader uitgewerkt in VSN-arrest.

Als gezien de zorgvuldigheid in maatschappelijk verkeer:-sprake is van een zodanige inbreuk op in art. G ESH genoemde rechten van derden of algemene belangen,-dat beperkingen maatschappelijk dringend noodzakelijk zijn, dan is de actie onrechtmatig jegens o.a. de werkgever.

Vraag van proportionaliteit, die aan hand van alle omstandigheden moet worden beantwoordArtikel G ESHBelangrijke beperking art. 6 lid 4 ESH:Als rechten en beginselen van Deel I ESH en in Deel II geregelde onbelemmerde uitoefening en toepassing zijn verwezenlijkt kunnen zij buiten de in I en II vermelde gevallen generlei beperkingen ondergaan met uitzondering van (i) bij wet voorgeschreven en (ii) in democratische samenleving noodzakelijk voor bescherming van openbare orde, nationale veiligheid, volksgezondheid of goede zedenIn Nederland vloeit mogelijkheid beperking voort uit art. 6:162 BW (VSN).Comit van Deskundigen: niet om bescherming belangen derden in het algemeen, rechten en vrijheden moeten in het geding zijn.CvD bekijkt deze grond vooral in het licht van de garantie dat essentile dienstverlening kan doorgaan. Vooral van belang bij gezondheidszorg, brandweer, politie (maar ook andere sectoren die ontwricht raken (zie Equens: staking legt betaalverkeer plat). RedelijkheidstoetsBij beoordeling proportionaliteit van actie zijn van belang:1. Vorm2. Duur3. Gevolgen

1. VormHoe ingrijpender de vorm, hoe sneller onrechtmatig.Voorbeelden:Service-actieAlgehele werkstakingPoortblokkade

Actievorm hangt nauw samen met gevolgen van de actie.

2. DuurHoe langer de duur, hoe sneller onrechtmatigKorte acties vaak rechtmatig; ook in openbaar vervoerActie voor onbepaalde tijd niet op voorhand onrechtmatig (JAR 2008, 162)

3. GevolgenHoe groter de gevolgen, hoe eerder onrechtmatigDat de actie schade oplevert, maakt deze niet onrechtmatigAls de schade onevenredig groot is, kan de actie wel onrechtmatig zijnGevolgen actie bij essentile diensten zijn sneller onevenredig groot. Hoe essentiler de dienst, hoe eerder plaats is voor beperking actie (VSN)Voorbeelden van onrechtmatige actiesVzr. Rb. Haarlem; JAR 2008, 233 (VNV Transavia, 0,5%)Vzr. Rb. Groningen; JAR 2008, 178 (Streekbussen Gr/Fr/Dr, geen vervoer)Vzr. Rb. Utrecht; JAR 2008, 32 (Bureau Orde en Bewaking, ambassades)Vzr. Rb. Rotterdam; JAR 2007, 85 (Haven Rotterdam, grote schade)HR; JAR 1997, 70 (Staking streekvervoer tijdens spits)Pres. Rb Utrecht; KG 1983, 334 (stiptheidsacties politie; chaos)

Voorbeelden waarin vordering verbod is afgewezenVzr. Rb. Den Haag; LJN BM3051 (Koninginnenach)Vzr. Rb. Amsterdam; LJN BM2254 (Vuilnismannen)Vzr. Rb. Utrecht; JAR 2009, 124 (Schoonmaak Schiphol)Hof Den Haag; JAR 2008, 257 (Zondagdiensten BWeer.) Vzr Rb. Utrecht; JAR 2008, 103 (Ajax-PSV)Hof Amsterdam; JAR 2003, 34 (Gratis reizen)Pres Rb. De Haag; JAR 1993, 154 (Ongeopend retour deels onrechtmatig)Rechtpositie stakers en werkwilligenStakers hebben geen recht op loon (7:627 BW)Mogelijk alternatief: stakingskas van de vakbondOok bij andere acties dan staking beperking loon mogelijk (NS; Gratis OV JAR 2003, 34: loon -50%)Ook werkwilligen hebben bij georganiseerde staking geen recht op loon (NS)Bij wilde staking in beginsel wel loondoorbetaling voor werkwilligen (NJ 1973, 60; NJ 1977, 55)

Rechtpositie stakers en werkwilligenGeen recht op WW (art. 19 lid 1 sub l WW)

Voordelen mogen niet wegens staken worden onthouden (bonus voor werkwilligen verboden; JAR 2005, 235)

Rechtpositie stakers en werkwilligenIn beginsel kunnen geen sancties (anders dan stoppen loon) worden opgelegd (NJ 1988, 952; JAR 2011/269)Dit kan wel bij door de rechter verboden actie of als de werknemer op voorhand zonder meer had moeten beseffen dat de actie de grenzen van het geoorloofde overschreedOnderkruipersverbodArt. 10 WAADI: geen arbeidskrachten (nieuwe of zittende) ter beschikking stellen voor verrichten werkzaamheden in bedrijf waar een collectie actie heerst Bestuurlijke boete bij overtreding (art. 19 WAADI)

OnderkruipersverbodMaar:Eigen personeel mag werk wel doenIntra-concern-uitlening is ook niet verboden, want is niet ter beschikking stellen (art. 1 lid c sub c WAADI)Derde kan worden ingeschakeld Verbod ziet niet op derde, alleen op werkgever (JAR 2008, 105)SchadevergoedingBij rechtmatige actie geen mogelijkheid tot schadevergoedingBij onrechtmatige actie is die mogelijkheid er wel (RAR 2007, 148)