ACTIE SCH: Actie(s) voor Scheveningen Bad

1

ACTIE(S) VO

OR

SCH

EVENIN

GEN

BAD

ACTIE(S) VOOR SCHEVENINGEN BADAC

TIE(

S) V

OO

R S

CH

EVEN

ING

EN B

AD

ACTIEACTIEACTIEACTIEACTIEACTIEACTIE

SCH01.

SCH02.

SCH03

SCH04.

SCH05.

SCH06.

SCH07.

2

ACTIE(S) VOOR SCHEVENINGEN BADIN

HO

UD

INHOUD

HOOFDSTUK 01. Atelier Naar Scheveningen - pag.3

HOOFDSTUK 02. Wandeling aan zee - pag.9

HOOFDSTUK 03. Het publieke domein van de badplaats - pag.21

HOOFDSTUK 04.Koester je iconen - pag.45

HOOFDSTUK 05.Actie(s) voor Scheveningen Bad - pag.51

HOOFDSTUK 06. Panorama Boulevard - pag. 75

HOOFDSTUK 07.Scheveningen is van nature niet stedelijk - pag.79

HOOFDSTUK 08.Studio Public Realm TU Delft

Scenario’s voor Scheveningen - pag.87

Deelnemers Atelier & Colofon - pag.102

3

ACTIE(S) VOOR SCHEVENINGEN BADATELIER

NA

AR SC

HEVEN

ING

EN

HOOFDSTUK 01.

ATELIER NAAR

SCHEVENINGENEr zijn in de afgelopen jaren veel plannen gemaakt voor de verbetering van Scheveningen Bad, maar vaak waren deze grootschalig en gericht op ingrijpende sloop en nieuwbouw.

Los van de vraag of dat de meest wenselijke benadering is, ontbreekt daarvoor momenteel simpelweg het geld, zowel bij publieke als de private sector. De vraag is dan ook of

Scheveningen Bad verbeterd kan worden zonder mega-investeringen. Oftewel: wat kan vandaag en morgen gedaan worden om Scheveningen nieuw elan te geven als

aantrekkelijke badplaats?

Om deze vraag te beantwoorden startte Stroom Den Haag in de zomer van 2011 Atelier Naar Scheveningen waarin een interdisciplinair team van zes deelnemers zich gebogen

heeft over deze vraag. Dat waren stedenbouwers Han Dijk (Posad), Arjan Harbers (Topotronic) en Marcel Musch (MUS/TUe), architect en schrijver Klaske Havik

(terristories), trendanalist Kai van Hasselt (Shinsekai Analysis) en gebiedsontwikkelaar Coen-Martijn Hofland (SITE urban development). In plaats van op een grootschalig plan,

richtte het Atelier zich op een analyse van stedenbouw, architectuur, openbare ruimte, programma, functionaliteit, ondernemerschap en beeldkwaliteit. Ook zijn vergelijkingen gemaakt met badplaatsen elders. De analyse leidde tot een aantal mogelijke acties: acties die op korte termijn en zonder mega-investeringen ondernomen kunnen worden en die

grotere ontwikkelingen in gang kunnen zetten.

Deze publicatie bevat tevens vier afstudeerprojecten van studenten van de onderzoeken ontwerpstudio Public Realm van de TU Delft. De studio liep parallel aan het atelier en

richtte zich eveneens op de kwaliteit van de publieke ruimte in Scheveningen.

4

ACTIE(S) VOOR SCHEVENINGEN BADEB

& V

LOED

JAN:2013

DI-01-JAN00:34 -5605:26 10913:15 -8317:32 129

WO-02-JAN01:25 -5805:55 10313:55 -8318:05 127

DO-03-JAN01:54 -5706:35 9914:40 -8018:48 126

VR-04-JAN02:56 -5507:15 9715:26 -7519:38 123

ZA-05-JAN03:24 -5108:04 9513:04 -7020:40 117

ZO-06-JAN04:36 -4809:20 9414:15 -6621:50 112

MA-07-JAN05:46 -4710:26 9418:35 -6223:00 108

DI-08-JAN06:55 -5011:35 9819:46 -62

WO-09-JAN00:10 10708:25 -5812:35 10620:50 -62

D0-10-JAN01:15 10909:26 -6613:35 11721:35 -60

VR-11-JAN02:04 11310:10 -7314:26 12822:35 -57

ZA-12-JAN02:58 11711:06 -7815:15 13623:26 -53

ZO-13-JAN03:49 12011:46 -8415:59 142

MA-14-JAN00:15 -5104:38 12212:36 -9016:46 143

DI-15-JAN1:00 -525:21 12213:26 -9517:31 140

WO-16-JAN01:50 -5306:10 12014:26 -9618:19 133

DO-17-JAN02:46 -5306:49 11615:11 -9419:08 123

VR-18-JAN03:36 -5107:35 11015:50 -8719:55 110

ZA-19-JAN04:15 -4908:25 10116:24 -7720:49 96

ZO-20-JAN04:55 -4709:26 8917:15 -6921:55 82

MA-21-JAN05:00 -4610:36 7917:50 -6223:36 76

DI-22-JAN05:50 -4811:50 7918:40 -56

WO-23-JAN00:35 8208:30 -5412:56 8720:20 -53

DO-24-JAN01:36 9109:36 -6613:46 9722:01 -57

VR-25-JAN02:15 9810:26 -7214:26 10622:35 -57

ZA-26-JAN02:56 10310:44 -7314:55 11523:04 -55

ZO-27-JAN03:25 10911:20 -7515:25 12423:24 -55

MA-28-JAN04:00 11411:45 -7816:05 13123:34 -58

DI-29-JAN04:24 11512:25 -8316:38 134

WO-30-JAN00:14 -6305:01 11312:56 -8817:08 132

DO-31-JAN01:00 -6705:35 10813:30 -9017:45 130

FEB:2013

VR-01-FEB01:47 -6706:11 10614:15 -8818:26 127

ZA-02-FEB02:14 -6506:52 10614:56 -8319:16 122

ZO-03-FEB2:54 -617:35 10415:35 -7720:08 113

MA-04-FEB04:06 -5708:40 9914:50 -7021:16 99

DI-05-FEB05:05 -5409:55 9215:50 -6322:35 88

WO-06-FEB06:20 -5511:16 9019:07 -6123:56 84

DO-07-FEB07:45 -6112:21 9820:45 -63

VR-08-FEB01:05 9109:05 -7313:26 11021:46 -63

ZA-09-FEB02:06 10009:55 -8114:16 12222:15 -59

ZO-10-FEB02:56 10910:45 -8614:59 13223:00 -56

MA-11-FEB03:35 11611:36 -9015:42 13723:46 -55

DI-12-FEB04:17 12212:16 -9516:25 138

WO-13-FEB00:36 -5704:59 12513:10 -10017:08 134

DO-14-FEB01:19 -6105:39 12414:06 -10017:55 126

VR-15-FEB02:10 -6306:15 12014:40 -9618:35 115

ZA-16-FEB02:55 -6106:56 11415:25 -8619:15 102

ZO-17-FEB03:17 -5807:35 10515:40 -7619:59 89

MA-18-FEB02:50 -5908:26 9215:40 -7020:55 73

DI-19-FEB04:04 -6109:36 7616:35 -6522:10 59

WO-20-FEB05:06 -6211:00 6817:50 -6023:54 60

DO-21-FEB05:44 -6212:14 7619:04 -58

VR-22-FEB01:06 7408:40 -6313:15 9021:15 -62

ZA-23-FEB01:56 8609:45 -7514:00 10322:16 -67

ZO-24-FEB02:25 9510:15 -7914:36 11322:34 -66

MA-25-FEB03:00 10310:55 -8015:05 12323:15 -64

DI-26-FEB03:29 11011:25 -8115:36 13123:14 -64

WO-27-FEB04:01 11511:55 -8516:09 13623:55 -69

DO-28-FEB04:35 11612:23 -8916:46 134

MRT:2013

VR-01-MRT00:35 -7305:11 11513:06 -9217:26 129

ZA-02-MRT01:16 -7605:47 11413:39 -9218:06 123

ZO-03-MRT02:00 -7606:28 11414:26 -8818:49 115

ZO-04-MRT02:45 -7307:11 11114:45 -8219:41 101

DI-05-MRT03:25 -6908:04 10115:20 -7420:49 84

WO-06-MRT04:34 -6609:23 8917:20 -6522:16 70

DO-07-MRT05:55 -6510:55 8619:00 -6323:45 68

VR-08-MRT07:35 -7112:16 9420:24 -68

ZA-09-MRT01:00 8008:56 -8213:16 10821:35 -70

ZO-10-MRT01:49 9309:34 -8913:58 11922:10 -65

MA-11-MRT02:35 10410:25 -9114:46 12522:40 -60

DI-12-MRT03:16 11211:10 -9215:26 12923:20 -60

WO-13-MRT03:55 12011:55 -9416:06 129

DO-14-MRT00:16 -6404:35 12412:34 -9716:45 125

VR-15-MRT00:56 -7105:08 12513:25 -9817:25 117

ZA-16-MRT01:45 -7505:48 12214:05 -9318:05 106

ZO-17-MRT02:21 -7506:26 11514:45 -8418:39 95

MA-18-MRT02:35 -7207:01 10714:54 -7619:15 84

DI-19-MRT03:04 -7307:40 9515:17 -7119:55 71

WO-20-MRT03:45 -7408:40 7916:05 -6721:10 57

DO-21-MRT04:35 -7410:06 6717:14 -6522:40 48

VR-22-MRT05:30 -7311:35 7118:36 -64

ZA-23-MRT00:14 5806:40 -7012:40 8720:20 -69

ZO-24-MRT01:16 7408:50 -7713:14 10121:30 -77

MA-25-MRT01:49 8709:51 -8413:55 11322:26 -77

DI-26-MRT02:26 9710:36 -8414:32 12422:45 -73

WO-27-MRT02:55 10710:55 -8315:06 13123:04 -71

DO-28-MRT03:28 11511:35 -8415:42 13523:40 -74

VR-29-MRT04:07 12011:55 -8616:22 132

ZA-30-MRT00:26 -7804:45 12112:34 -8917:02 125

ZO-31-MRT00:54 -8206:25 12214:20 -9018:45 114

APR:2013

MA-01-APR02:55 -8407:05 11915:06 -8719:35 102

DI-02-APR03:25 -8407:55 11415:40 -8220:24 87

WO-03-APR04:15 -8208:56 10216:30 -7321:34 72

DO-04-APR05:31 -8010:26 9118:20 -6723:10 63

VR-05-APR06:34 -7811:39 9019:55 -69

ZA-06-APR00:24 6408:04 -8313:00 9821:26 -75

ZO-07-APR01:33 7609:36 -9213:54 10822:20 -77

MA-08-APR02:29 9010:30 -9614:46 11523:00 -71

DI-09-APR03:16 10011:15 -9215:28 11923:25 -65

WO-10-APR03:55 10911:49 -8816:05 120

DO-11-APR00:06 -6504:31 11712:30 -8716:45 119

VR-12-APR00:35 -7105:10 12213:04 -8817:25 116

ZA-13-APR01:25 -8005:41 12414:05 -8918:01 109

ZO-14-APR02:15 -8606:19 12114:35 -8618:35 99

MA-15-APR02:45 -8706:52 11515:05 -8019:09 90

DI-16-APR03:21 -8607:25 10715:36 -7419:46 82

WO-17-APR03:50 -8507:59 9815:55 -7020:19 74

DO-18-APR04:25 -8408:45 8516:45 -6821:25 62

VR-19-APR05:25 -8210:15 7517:44 -6722:35 53

ZA-20-APR06:10 -8011:35 7618:54 -6823:55 54

ZO-21-APR07:14 -7712:45 8820:25 -72

MA-22-APR01:26 6709:06 -8013:40 10321:56 -80

DI-23-APR02:06 8210:16 -8514:19 11522:46 -83

WO-24-APR02:46 9510:55 -8614:58 12523:25 -80

DO-25-APR03:25 10711:46 -8315:37 130

VR-26-APR00:06 -7704:01 11712:05 -8116:17 131

ZA-27-APR00:36 -7804:41 12312:44 -8117:00 126

ZO-28-APR01:10 -8305:22 12613:25 -8217:45 116

MA-29-APR01:56 -8806:06 12614:05 -8218:30 105

DI-30-APR02:46 -9206:47 12214:44 -8019:21 93

MEI:2013

WO-01-MEI03:31 -9507:41 11615:35 -7620:26 82

DO-02-MEI04:20 -9508:45 10717:06 -7221:40 74

VR-03-MEI05:20 -9310:05 10018:04 -7022:45 68

ZA-04-MEI06:24 -9111:26 9819:40 -73

ZO-05-MEI00:06 6907:55 -9412:36 10220:50 -78

MA-06-MEI01:05 7809:06 -9713:28 10821:44 -79

DI-07-MEI02:05 8910:16 -9514:25 11122:40 -76

WO-08-MEI02:44 9810:54 -8815:08 11223:26 -70

DO-09-MEI03:29 10611:35 -7915:49 11123:56 -70

VR-10-MEI04:09 11212:15 -7516:30 110

ZA-11-MEI00:31 -7604:45 11712:56 -7517:06 108

ZO-12-MEI01:05 -8405:14 12013:25 -7717:45 104

MA-13-MEI01:46 -9105:55 11914:00 -7718:15 97

DI-14-MEI02:20 -9406:29 11414:25 -7418:55 89

WO-15-MEI02:50 -9407:02 10815:16 -7119:19 83

DO-16-MEI03:36 -9207:40 10215:56 -6919:55 77

VR-17-MEI04:11 -9008:13 9516:24 -6820:55 70

ZA-18-MEI04:56 -8709:25 8917:25 -6822:06 65

ZO-19-MEI05:45 -8310:45 8918:25 -6823:15 65

MA-20-MEI06:45 -7911:50 9619:55 -70

DI-21-MEI00:15 7208:15 -8012:45 10621:15 -76

WO-22-MEI01:14 8409:31 -8313:45 11622:17 -80

DO-23-MEI02:08 9810:26 -8314:28 12323:05 -80

VR-24-MEI02:55 10911:10 -8015:15 12523:35 -80

ZA-25-MEI03:37 11911:55 -7615:58 123

ZO-26-MEI00:21 -8204:19 12612:25 -7316:47 118

MA-27-MEI00:56 -8605:06 12813:26 -7217:36 109

DI-28-MEI01:46 -9205:51 12914:05 -7218:25 101

WO-29-MEI02:30 -9806:38 12614:45 -7119:19 94

DO-30-MEI03:15 -10107:35 12115:56 -7020:20 89

VR-31-MEI04:15 -10208:35 11616:44 -6921:20 85

JUN:2013

ZA-01-JUN05:11 -10109:46 11018:00 -6922:20 81

ZO-02-JUN06:05 -9810:49 10519:16 -7023:26 78

MA-03-JUN07:26 -9612:05 10220:21 -73

DI-04-JUN 00:32 8208:35 -9213:05 10321:26 -75

WO-05-JUN01:29 8909:46 -8614:05 10422:21 -76

DO-06-JUN02:25 9610:34 -7914:49 10522:55 -74

VR-07-JUN03:09 10211:24 -7015:36 10423:45 -74

ZA-08-JUN03:45 10711:55 -6316:16 104

ZO-09-JUN00:16 -7704:26 11212:30 -6116:55 104

MA-10-JUN00:55 -8204:59 11712:45 -6317:25 103

DI-11-JUN01:20 -8905:35 11913:35 -6617:59 100

WO-12-JUN01:56 -9306:09 11714:15 -6718:40 94

DO-13-JUN02:30 -9506:38 11214:45 -6819:05 87

VR-14-JUN03:05 -9407:16 10815:14 -6719:39 83

ZA-15-JUN03:45 -9107:55 10716:05 -6720:26 80

ZO-16-JUN04:36 -8708:46 10516:56 -6521:15 77

MA-17-JUN05:25 -8209:56 10317:34 -6422:30 78

DI-18-JUN06:04 -7710:55 10518:50 -6423:36 82

WO-19-JUN07:24 -7512:01 10920:14 -66

DO-20-JUN00:35 8908:34 -7513:06 11221:36 -71

VR-21-JUN01:35 10009:35 -7414:06 11522:31 -76

ZA-22-JUN02:26 11010:45 -7214:55 11623:15 -79

ZO-23-JUN03:17 12011:35 -6815:46 11523:56 -82

MA-24-JUN04:05 12712:20 -6416:35 112

DI-25-JUN00:40 -8704:51 13212:54 -6117:26 109

WO-26-JUN01:36 -9205:37 13413:55 -6118:16 106

DO-27-JUN02:15 -9806:26 13214:35 -6119:05 103

VR-28-JUN03:10 -10207:17 12915:46 -6219:55 101

ZA-29-JUN04:00 -10308:09 12316:35 -6320:56 98

ZO-30-JUN04:45 -10009:09 11517:30 -6321:39 94

5

ACTIE(S) VOOR SCHEVENINGEN BADEB

& VLO

ED

JUL:2013

MA-01-JUL05:50 -9610:04 10518:25 -6222:46 87

DI-02-JUL06:46 -8811:26 9619:14 -6123:44 83

WO-03-JUL07:46 -7912:36 9220:35 -63

DO-04-JUL01:00 8608:37 -7013:40 9421:45 -68

VR-05-JUL01:54 9210:21 -6614:36 9722:46 -73

ZA-06-JUL02:55 9911:26 -6215:26 10023:36 -75

ZO-07-JUL03:36 10511:55 -5716:05 10223:55 -75

MA-08-JUL04:10 11112:15 -5216:35 103

DI-09-JUL00:30 -7704:39 11712:40 -5217:10 106

WO-10-JUL01:00 -8105:15 12213:04 -5617:45 106

DO-11-JUL01:30 -8605:50 12313:46 -6018:15 102

VR-12-JUL02:06 -8906:21 12114:05 -6318:45 96

ZA-13-JUL02:45 -9006:56 11814:50 -6519:15 92

ZO-14-JUL03:20 -8807:26 11815:36 -6419:55 92

MA-15-JUL04:06 -8308:09 11916:15 -6220:45 92

DI-16-JUL04:51 -7809:01 11616:55 -5921:45 91

WO-17-JUL02:45 -7210:09 11018:05 -5822:44 90

DO-18-JUL04:24 -6711:25 10519:16 -58

VR-19-JUL00:00 9307:54 -6512:35 10220:40 -61

ZA-20-JUL01:05 9909:05 -6413:41 10321:55 -69

ZO-21-JUL02:10 11010:25 -6314:45 10622:57 -75

MA-22-JUL03:01 12111:26 -5915:36 10923:41 -80

DI-23-JUL03:48 13012:06 -5416:25 112

WO-24-JUL00:25 -8404:35 13612:45 -5117:15 114

DO-25-JUL01:10 -8905:20 13913:30 -5117:56 115

VR-26-JUL01:54 -9306:07 13814:15 -5218:46 115

ZA-27-JUL02:56 -9706:55 13315:14 -5519:29 114

ZO-28-JUL03:45 -9707:41 12516:04 -5620:16 110

MA-29-JUL04:36 -9208:35 11417:06 -5520:59 105

DI-30-JUL05:27 -8309:23 10117:46 -5321:56 95

WO-31-JUL06:06 -7310:25 8718:25 -5223:06 84

AUG:2013

DO-01-AUG06:40 -6412:00 7818:30 -51

VR-02-AUG00:25 8007:10 -5613:15 8120:54 -54

ZA-03-AUG01:35 8808:50 -5014:20 9022:15 -65

ZO-04-AUG02:36 9810:50 -5515:06 9723:05 -72

MA-05-AUG03:16 10611:35 -5415:45 10223:56 -72

DI-06-AUG03:45 11312:16 -5016:15 105

WO-07-AUG00:05 -7004:15 12012:36 -4716:45 109

DO-08-AUG00:35 -7104:49 12812:46 -4917:20 113

VR-09-AUG01:05 -7505:21 13213:04 -5417:45 112

ZA-10-AUG01:46 -7905:55 13113:35 -5818:25 108

ZO-11-AUG02:15 -8106:27 12914:26 -6118:52 106

MA-12-AUG02:45 -8007:02 12815:05 -6119:28 107

DI-13-AUG03:30 -7707:45 12615:56 -5920:05 108

WO-14-AUG03:55 -7108:31 12016:25 -5620:59 105

DO-15-AUG04:40 -6509:36 10717:36 -5422:04 97

VR-16-AUG05:10 -5910:50 9518:25 -5323:35 93

ZA-17-AUG07:20 -5412:16 8720:06 -56

ZO-18-AUG00:44 9809:00 -5413:35 9021:35 -65

MA-19-AUG01:55 11110:16 -5614:35 9922:36 -73

DI-20-AUG02:49 12411:00 -5315:21 10823:20 -77

WO-21-AUG03:36 13311:40 -4716:09 115

DO-22-AUG00:06 -7904:17 14012:14 -4316:51 121

VR-23-AUG00:44 -8105:00 14213:05 -4417:30 125

ZA-24-AUG01:45 -8505:46 13913:54 -4718:15 126

ZO-25-AUG02:35 -8706:27 13314:45 -5118:58 125

MA-26-AUG03:25 -8507:16 12215:46 -5319:36 120

DI-27-AUG04:05 -7807:58 11116:20 -5220:15 113

WO-28-AUG04:34 -6708:46 9716:56 -5021:08 102

DO-29-AUG04:30 -5809:35 8216:50 -5122:16 86

VR-30-AUG05:20 -5310:44 6717:40 -5423:35 76

ZA-31-AUG06:20 -4812:45 6618:25 -54

SEP:2013

ZO-01-SEP01:05 8307:30 -4413:56 7919:15 -53

MA-02-SEP02:06 9710:16 -4814:40 9222:35 -64

DI-03-SEP02:45 10910:54 -5415:15 10023:15 -68

WO-04-SEP03:19 11811:34 -5215:45 10623:50 -66

DO-05-SEP03:49 12612:16 -4816:15 113

VR-06-SEP00:15 -6404:22 13512:20 -4616:45 119

ZA-07-SEP00:34 -6504:55 14012:45 -5017:16 122

ZO-08-SEP01:04 -6805:27 14113:20 -5517:48 122

MA-09-SEP01:45 -7106:06 13714:06 -5818:25 121

DI-10-SEP02:13 -7106:38 13214:40 -6019:01 122

WO-11-SEP03:05 -6907:21 12615:25 -5919:41 122

DO-12-SEP03:30 -6508:09 11516:15 -5720:28 115

VR-13-SEP03:57 -5809:10 9917:16 -5421:39 102

ZA-14-SEP05:00 -4910:30 8318:26 -5323:04 94

ZO-15-SEP07:26 -4612:00 7619:44 -56

MA-16-SEP00:35 10008:45 -5013:14 8321:15 -66

DI-17-SEP01:45 11410:05 -5414:14 9622:21 -74

WO-18-SEP02:31 12710:44 -5015:06 10822:59 -75

DO-19-SEP03:17 13511:14 -4315:49 11823:46 -73

VR-20-SEP03:58 13911:55 -4016:29 126

ZA-21-SEP00:24 -7204:41 14012:46 -4217:09 132

ZO-22-SEP01:25 -7305:26 13713:36 -4817:47 135

MA-23-SEP02:04 -7406:06 12914:25 -5418:28 133

DI-24-SEP02:55 -7106:45 11915:05 -5619:06 127

WO-25-SEP03:25 -6307:26 10715:34 -5419:46 119

DO-26-SEP04:05 -5408:05 9616:16 -5320:19 108

VR-27-SEP04:00 -4708:56 8316:30 -5421:15 92

ZA-28-SEP04:47 -4409:45 6917:26 -5622:46 78

ZO-29-SEP05:45 -4211:10 5818:04 -56

MA-30-SEP00:15 8007:00 -4113:05 6719:05 -54

OKT:2013

DI-01-OKT01:26 9508:50 -4514:00 8321:36 -57

WO-02-OKT02:05 11010:15 -5514:40 9622:36 -63

DO-03-OKT02:45 12211:05 -5715:10 10623:10 -64

VR-04-OKT03:16 13111:34 -5315:39 11623:50 -61

ZA-05-OKT03:49 14012:16 -4916:16 125

ZO-06-OKT00:14 -5904:26 14612:15 -4916:48 132

MA-07-OKT00:34 -5905:01 14613:00 -5417:26 134

DI-08-OKT01:26 -6105:41 14013:35 -5818:01 134

WO-09-OKT01:45 -6206:21 13114:26 -6118:42 133

DO-10-OKT02:24 -6107:06 11915:04 -6219:25 129

VR-11-OKT03:16 -5707:51 10616:06 -6220:16 119

ZA-12-OKT03:47 -5009:00 9017:06 -6021:25 106

ZO-13-OKT05:40 -4310:13 7718:04 -5923:00 101

MA-14-OKT07:15 -4411:46 7419:25 -62

DI-15-OKT00:14 10608:35 -5013:00 8320:55 -71

WO-16-OKT01:26 11709:44 -5513:54 9621:55 -76

DO-17-OKT02:10 12710:46 -5114:45 10922:45 -73

VR-18-OKT02:58 13211:16 -4415:26 11923:24 -66

ZA-19-OKT03:46 13411:40 -4216:08 12823:55 -62

ZO-20-OKT04:25 13412:14 -4516:46 134

MA-21-OKT00:56 -6105:05 13113:05 -5317:21 138

DI-22-OKT01:46 -6105:45 12513:56 -6017:59 137

WO-23-OKT02:25 -5906:26 11614:36 -6318:35 131

DO-24-OKT03:06 -5306:59 10615:15 -6219:16 122

VR-25-OKT03:30 -4607:35 9715:46 -6019:44 112

ZA-26-OKT03:50 -4108:16 8816:16 -6020:35 100

ZO-27-OKT03:30 -3907:55 7716:05 -5920:44 88

MA-28-OKT04:14 -3909:05 6716:56 -5822:16 85

DI-29-OKT05:34 -4110:35 6517:56 -5623:14 94

WO-30-OKT06:55 -4511:55 7619:36 -57

DO-31-OKT00:14 10908:36 -5412:56 9120:34 -62

NOV:2013

VR-01-NOV01:05 12309:31 -6013:25 10521:41 -64

ZA-02-NOV01:42 13410:16 -5914:06 11822:20 -61

ZO-03-NOV02:19 14210:56 -5514:38 12923:00 -57

MA-04-NOV02:59 14511:04 -5415:19 13823:15 -54

DI-05-NOV03:38 14311:56 -5715:59 14223:44 -54

WO-06-NOV04:22 13612:37 -6216:43 142

DO-07-NOV00:24 -5405:06 12413:16 -6717:25 138

VR-08-NOV01:26 -5305:55 11214:05 -7018:16 132

ZA-09-NOV02:16 -5006:49 10014:56 -7119:05 123

ZO-10-NOV03:07 -4507:56 9015:56 -7020:20 114

MA-11-NOV04:25 -4209:05 8317:06 -6921:40 110

DI-12-NOV06:05 -4510:15 8118:15 -7222:49 111

WO-13-NOV07:14 -5111:24 8619:36 -7623:59 116

DO-14-NOV08:25 -5612:29 9720:45 -76

VR-15-NOV00:56 12109:20 -5513:19 10821:24 -70

ZA-16-NOV01:45 12410:06 -5014:05 11722:26 -61

ZO-17-NOV02:26 12510:24 -4814:48 12522:55 -54

MA-18-NOV03:04 12511:15 -5215:25 13123:17 -51

DI-19-NOV03:56 12411:51 -6016:06 13523:55 -51

WO-20-NOV04:29 12112:36 -6716:39 136

DO-21-NOV00:56 -5105:05 11513:16 -7117:15 131

VR-22-NOV01:15 -4805:34 10713:46 -7117:49 124

ZA-23-NOV02:01 -4506:09 10014:15 -6918:25 116

ZO-24-NOV02:15 -4206:45 9314:56 -6719:05 108

MA-25-NOV03:16 -4107:30 8715:36 -6520:06 101

DI-26-NOV04:06 -4108:36 8016:25 -6221:05 97

WO-27-NOV04:45 -4209:45 7717:14 -5922:20 101

DO-28-NOV06:10 -4410:50 8118:45 -5923:26 109

VR-29-NOV07:45 -5111:56 9119:55 -62

ZA-30-NOV00:15 12008:55 -5812:45 10521:07 -63

DEC:2013

ZO-01-DEC01:08 13009:45 -6213:31 11821:56 -62

MA-02-DEC01:56 13510:26 -6214:15 12922:35 -58

DI-03-DEC02:37 13711:06 -6314:59 13723:15 -54

WO-04-DEC03:25 13411:36 -6615:46 14223:35 -51

DO-05-DEC04:11 12812:21 -7116:25 144

VR-06-DEC00:36 -5004:58 11913:05 -7617:15 141

ZA-07-DEC01:05 -4905:48 11113:56 -8018:06 136

ZO-08-DEC02:16 -4806:46 10414:45 -8218:59 130

MA-09-DEC03:16 -4607:46 9915:46 -8120:06 122

DI-10-DEC04:20 -4508:45 9516:46 -8021:04 115

WO-11-DEC05:46 -4609:45 9117:56 -7922:14 109

DO-12-DEC06:45 -5010:55 9019:00 -7723:29 108

VR-13-DEC07:56 -5412:00 9519:54 -72

ZA-14-DEC00:35 11008:56 -5712:56 10321:25 -67

ZO-15-DEC01:30 11309:46 -5913:45 11122:15 -60

MA-16-DEC02:15 11510:15 -5914:28 11822:54 -52

DI-17-DEC02:59 11711:00 -6215:09 12423:25 -47

WO-18-DEC03:34 11711:25 -6615:45 12923:50 -46

DO-19-DEC04:20 11812:17 -7216:21 132

VR-20-DEC00:26 -4804:49 11612:46 -7716:58 131

ZA-21-DEC00:50 -4905:25 11113:15 -7917:31 126

ZO-22-DEC01:24 -5005:55 10413:56 -7818:05 120

MA-23-DEC02:00 -5006:36 9814:25 -7618:35 116

DI-24-DEC02:46 -4907:05 9515:16 -7219:15 114

WO-25-DEC03:25 -4807:45 9115:45 -6720:09 111

DO-26-DEC04:16 -4708:44 8816:56 -6321:26 108

VR-27-DEC05:16 -4710:06 8817:50 -6022:29 109

ZA-28-DEC06:20 -4811:08 9319:16 -6123:35 112

ZO-29-DEC08:00 -5412:10 10220:20 -63

MA-30-DEC00:40 11709:11 -6313:05 11321:25 -63

DI-31-DEC01:36 12009:55 -6813:55 12422:05 -60

6

ACTI

E(S)

VO

OR

SC

HEV

ENIN

GEN

BAD

ACTIE(S) VOOR SCHEVENINGEN BAD

7


TIE(S) VOO

R SC

HEVEN

ING

EN B

AD

8

ACTIE(S) VOOR SCHEVENINGEN BADW

AND

ELIN

G A

AN Z

EE

9


HOOFDSTUK 02.

WANDELING AAN ZEE

EEN KORTE GESCHIEDENIS

MARCEL MUSCH

WAN

DELIN

G A

AN ZEE

10

WAN

DEL

ING

AAN

ZEE

De boardwalk in 1900Ergens rond 1900 wordt op het strand van Scheveningen een boardwalk aangelegd. De boardwalk loopt vanaf Scheveningen Dorp tot aan het wandelhoofd Wilhelmina. Vanaf

dat moment is het mogelijk om in zondagse kledij óp het strand te flaneren. Ook straatverkopers kunnen nu met handkarren dicht in de buurt van de badgasten op het strand komen. Langs de boardwalk worden kleine kiosken opgericht, voorlopers van

de latere strandtenten.

Hotels aan het strand De hotels hebben een directe relatie met het strand. De boardwalk verbindt voor een deel ook deze hotels met elkaar. Op oude ansichtkaarten is het dramatische effect van de ligging van de

hotels aan het strand te zien.

11


AND

ELING

AAN

ZEE

Het Kurhaus op een versteende duinVoor het Kurhaus heeft de boardwalk het karakter van een boulevard. Anders dan nu ligt de

boulevard op het zelfde niveau als het strand. Zoals alle hotels ligt het Kurhaus een paar meter boven het strand, op de duintop. Weliswaar ligt het Kurhaus op een ‘versteende duin’ maar

net als de echte duinen sluit deze naadloos aan op de boulevard en de boardwalk.

De strandmuurNiet lang na de introductie van de boardwalk wordt in 1896 begonnen met de aanleg van een nieuwe waterkering, de strandmuur. De noodzaak voor een nieuwe waterkering werd

duidelijk door de overstromingen van 1881 en 1894. Achter de strandmuur wordt een nieuwe boulevard aangelegd. De boulevard komt nu veel hoger te liggen, variërend van 2 tot 4 meter

boven het strandniveau.


12

Steile trappen naar het strandVanaf de boulevard leiden steile trappen naar het strand. Door het hoogteverschil ontstaat een scherpe afbakening die de relatie tussen de boulevard en het strand sterk beïnvloedt.

Een echte boulevardAl snel ontstaan twee verschillende sferen. Op de boulevard verschijnen steeds meer

terrassen. De boulevard wordt een geliefde plek om te flaneren of in een rijtuig een ritje langs het strand te maken.

WAN

DEL

ING

AAN

ZEE

13


AND

ELING

AAN

ZEE

Bain mixte en andere zeebadenOp het strand groeit het aantal kiosken en worden delen van het strand afgeschermd om

‘zeebaden’ te creëren zoals bijvoorbeeld het Bain mixte en het Volkszeebad.

Boardwalk en boulevardDe boardwalk loopt nog voor de kiosken langs en een op de boulevard begonnen wandeling kan dus op op de boardwalk worden voortgezet. De wandeling wordt

er alleen maar interessanter op!

14


Het openbare strandNa de oorlog worden de afgesloten stranden afgeschaft en verdwijnt het baden onder

toezicht. Het hele strand wordt een groot openbaar gebied. Tegelijkertijd worden de strand-tenten steeds groter. Alle strandtenten krijgen een terras dat wordt afgeschermd

met windschermen.

Elke strandtent andersHet aanbod van strandtenten wordt geleidelijk steeds diverser. Tegenwoordig heeft elke

strandtent een heel eigen sfeer en richt zich op een eigen doelgroep. Het private karakter van de zeebaden verschuift naar de strandtenten.

WAN

DEL

ING

AAN

ZEE

15


AND

ELING

AAN

ZEE

De naar binnen gekeerde strandtentNa de oorlog verdwijnt ook de boardwalk, de strandtenten worden tegenwoordig met

trappen direct vanaf de boulevard ontsloten. Door de ontwikkeling van publieke zeebaden naar strandtenten en de manier waarop ze worden ontsloten raakt een deel van het

strandleven meer naar binnen gekeerd. De diversiteit is groter dan ooit maar wordt op de boulevard en het strand minder ervaren.

Barrières op de boulevard..Vlak na de aanleg van de strandmuur wordt de grens tussen de boulevard en het strand

slechts gemarkeerd door een gietijzeren hek, maar in de loop der tijden groeit de gevoelsmatige afstand tussen strand en boulevard. Op de boulevard verschijnen steeds

meer kiosken.

16


...en barrières op het strandOnder aan de strandmuur groeit het aantal strandtenten. De strandtenten worden bovendien

steeds groter. Tegenwoordig liggen de strandtenten in de omgeving van het Kurhaus dicht naast elkaar en ontnemen vanaf de boulevard voor een groot deel het zicht op strand, zee en

horizon. De bebouwing en de veelheid aan activiteiten op de boulevard en op het strand staan de ervaring van zand, zee en horizon (letterlijk en figuurlijk) in de weg.

Het tijdelijke looppadDe toekomstige vernieuwing van de zeewering en de boulevard in Scheveningen is

een kans om met relatief kleine ingrepen de weeffouten die in het verleden in de openbare ruimte zijn ‘ontstaan’ te herstellen. Een onverwacht voorbeeld van hoe de structuur

van de openbare ruimte op een eenvoudige manier kan worden verbeterd is het tijdelijke looppad op het strand tijdens de bouw van de nieuwe zeewering en boulevard in

het zuidelijk deel van Scheveningen.

WAN

DEL

ING

AAN

ZEE

17


AND

ELING

AAN

ZEE

Hersteld contactHet tijdelijke looppad ligt op het strand en ontsluit de strandtenten. Het verschil valt

direct op. Door de strandtenten is de zee te zien. En er is weer contact mogelijk tussen de mensen op de terrassen en de wandelaars. Ook valt op hoeveel verschillende strandtenten er

zijn. De sfeer van de verschillende strandtenten is direct ervaarbaar voor de passant.

Een nieuwe (tijdelijke) boardwalkDeze tijdelijke situatie in het zuid-westelijk deel kan een les zijn voor de vernieuwing van

het noordelijk deel van het strand. Zelfs voordat een nieuwe zeewering en boulevard wordt gemaakt kan een tijdelijke boardwalk worden aangelegd. Daarmee wordt de situatie van rond

1900 in ere hersteld maar dan in combinatie met de moderne strandtenten. Wanneer deze formule een succes blijkt dan kan bij de vernieuwing van de zeewering gedacht worden over het (gedeeltelijk) integreren van de strandtenten ín de boulevard c.q. zeewering,

een model dat in Barcelona is toegepast. Daarmee kan het zicht op strand, zee en horizon worden hersteld.

01. Prive stranden02. Kermis op boulevard03. Pier publiek04. Vrij strand05. Verbreden entree06. Kurhaus aan de boulevard07. Doorlopend balkon08. Paviljoens onder de boulevard09. Boardwalk voor de paviljoens

01.02.

03.

04.

08.

05.

06.07.

09.

18


AND

ELIN

G A

AN Z

EE

Nieuwe boulevardDe nieuwe boulevard van Manuel De Sola Morales versterkt het contact tussen de boulevard,

het strand en de zee. De verschillende verkeersstromen zijn door de hoogteverschillen subtiel van elkaar gescheiden maar blijven visueel met elkaar verbonden. De toekomst zal uitwijzen

of door het clusteren van de strandpaviljoens deze niet teveel worden losgekoppeld van de wandeling aan zee.

19


AND

ELING

AAN

ZEE

20

HE

T PU

BLIE

KE

DO

MEI

N V

AN D

E B

ADPL

AAT

S ACTIE(S) VOOR SCHEVENINGEN BAD

21

ACTIE(S) VOOR SCHEVENINGEN BADH

ET PU

BLIEKE D

OM

EIN VAN

DE B

ADPLA

ATS

HOOFDSTUK 03.

HET PUBLIEKE DOMEIN VAN DE

BADPLAATS

MARCEL MUSCH

22


ET

PUBL

IEK

E D

OM

EIN

VAN

DE

BAD

PLA

ATS

afb:03

Het stedelijk badhuis1829

Bron:Woltjer, R.H., ‘Plan voor den wederopbouw van de badplaats Scheveningen’, blz. 21

afb:02

Het badhuis van Jacob Pronk rond 1820

Bron:Koopmans, Botine

afb:01

Scheveningseweg1665

Bron:Afbeelding naar de kaart van C.Elandt uit 1681, uit: Koopmans, Botine, ‘Vis en Vertier op Scheveningen, de ontwikkeling van een vissersdorp, badplaats en zeehaven’ (2003).

afb:04 (volgende pagina)

Het eerste Kurhaus in 1885

Bron:Woltjer, R.H., blz.40

23


ET PU

BLIEKE D

OM

EIN VAN

DE B

ADPLA

ATS

De kritiek op Scheveningen Bad is oud en wijdverbreid, maar het debat is vaak eenzijdig gericht op de vormge-ving van de buitenruimte. Het gebruik en de betekenis van de openbare ruimte (in rituelen, programma, ex-ploitatie en imago) blijven in de discussie onderbelicht. Stedenbouwkundigen (maar ook projectontwikkelaars) zijn vaak blind voor de exploitatiewijze en de gebruikspa-tronen van de badplaats. Dat is opmerkelijk: de beleving van de badplaats wordt immers minstens zo veel bepaald door de niet-fysieke aspecten als de fysieke aspecten. Een badplaats is meer dan alleen het strand, de zee, de badhotels, de boulevard of de strandtenten. Het gaat in de badplaats om de totale beleving van het flaneren aan zee langs de strandtenten, het cruisen over de boulevard, het kijken naar andere mensen, het zicht op zee vanuit het Kurhaus, de vis - in zee, in Sea life en op het bord-, en de lichaamscultuur - op het strand, op de surfplank en in de kledingwinkels. Dit geheel aan fysieke en niet-fysieke aspecten vormt het publieke domein van Scheveningen. Scheveningen Bad heeft een turbulente ontwikkelge-schiedenis. Vooral in de beginjaren heeft Scheveningen zich ontwikkeld op basis van summiere stedenbouw-kundige richtlijnen. In de ogen van veel stedenbouw-kundigen heeft deze liberale houding geleid tot een onsamenhangende, gefragmenteerde structuur. Daar-naast werkte het onvermogen om grootschalige vernieu-wing van begin tot eind vol te houden ook niet mee. Het repareren van het (vermeende) gebrek aan samenhang vormt een rode draad in de plangeschiedenis van Sche-veningen. Vanaf het begin van de twintigste eeuw zijn eindeloos veel plannen gemaakt om verbetering aan te brengen. Veel plannen zijn niet verder gekomen dan de tekentafel, of zijn halverwege de uitvoering blijven ste-ken. Deze geschiedenis heeft ook haar weerslag op de openbare ruimte van Scheveningen Bad. De stedelijke structuur van Scheveningen is gefragmenteerd, het is een collage van “brokstukken”. I

De opkomst van de badcultuurDe ontwikkeling van de badplaats Scheveningen is vanaf het begin afwisselend een publieke en particuliere zaak. De aanleg van de Scheveningseweg in 1665, de eerste verbinding naar Scheveningen via een steenweg, wordt aangelegd door de Staten van Holland. Kort daarna ver-schijnt in het dorp een groot aantal herbergen. Het dorp Scheveningen wordt een populaire bestemming voor de inwoners van ‘s Gravenhage. Ze wandelen en spelen op het strand, gaan naar de herbergen, maar gaan zel-den de zee in.II De badcultuur komt pas aan het begin van de negentiende eeuw tot ontwikkeling met de bouw van een klein houten badhuis in 1818 door Jacob Pronk. Het baden wordt in het begin vooral gedaan om gezond-heidsredenen. De gemeente hecht veel belang aan het bevorderen van de volksgezondheid en neemt in 1828 het initiatief om een veel groter en luxueuzer gemeente-lijk badhuis te bouwen. Een badhuisarts krijgt de leiding van het badhuis. (afb.01,02&03) Vanaf het midden van de negentiende eeuw komt rondom deze badcultuur een snelgroeiende vrijetijds-industrie voor welgestelde burgers tot ontwikkeling. Het baden in combinatie met een langer verblijf aan zee komt in zwang. Het gemeentelijk badhuis wordt uitge-breid met logiesverblijven. Aanvankelijk is het voor de gemeente een lucratieve bron van inkomsten. De exploi-

tatie van het badhuis vergt echter een continue investe-ring en wanneer de gemeentebegroting onder druk komt te staan en de inkomsten een aantal jaren tegenvallen wordt eerst de exploitatie aan particuliere ondernemers over gedaan en vervolgens het gehele badhuis in erfpacht uitgegeven aan een buitenlandse onderneming. (afb.03)

De nieuwe particuliere exploitanten bouwen in 1885 op dezelfde plek een geheel nieuw badhotel: het Kurhaus. Ook andere investeerders zien brood in de opkomende badplaats, van 1855 tot 1905 wordt een reeks grote bad-hotels gebouwd.III De badhotels staan prominent op de top van de duinen direct aan het strand. Ze hebben allure en concurreren met de mooiste hotels van Europa. Om de badplaats bereikbaar te maken worden nieuwe wegen, tramlijnen, een kanaal en een spoorlijn aangelegd.IV Hoe-wel de gemeente een belangrijke rol speelt bij de eerste aanzet van de ontwikkeling zijn het uiteindelijk de parti-culiere ondernemingen die de badplaats tot bloei bren-gen. De ontwikkeling van de badplaats is niet op basis van een vooropgezet plan verlopen. Het begint met de aanleg van een weg achter de duinen door de eerste ondernemer Jacob Pronk, het begin van de latere Gevers Deynoot-weg. Aan de zeezijde van deze weg worden de badhotels gesitueerd. Aan de landzijde worden kavels uitgegeven voor de bouw van villa’s. Elk badhotel heeft aan de land-zijde een eigen voorterrein. Deze voorterreinen geven de Gevers Deynootweg een voornaam en groen karakter. De badhotels staan op enige afstand van elkaar zodat het zicht op zee en de sfeer van de duinen bewaard blijft (afb.08)

Bestemming badplaatsAl snel realiseert men zich dat een reeks badhotels al-léén nog geen toeristische bestemming maakt; bezoe-kers verwachten meer. In 1883 wordt de Maatschappij Zeebad Scheveningen (MZS) opgericht. Naast de exploi-tatie van de hotels richt de MZS zich op het bouwen van een casino, een boulevard, een wandelpier en een win-kelgalerij. Spectaculair is de aanleg van het Wilhelmina wandelhoofd dat in 1901 door Prins Hendrik wordt ge-opend. (afb.06) In 1902 wordt de Exploitatie Maatschappij Scheveningen (EMS) opgericht. De EMS heeft als doel ‘de verdere ontwikkeling van de badplaats in den breedsten zin’. Het is een belangengemeenschap van een groot aantal ondernemingen.V Het is ‘een eerste poging tot coördinatie van de badplaatsbelangen’ en ‘het voeren van een positieve badplaatspolitiek, uitgaande van het particuliere initiatief.’IV De EMS neemt in korte tijd een meerderheidsbelang in de MZS. VII Door de gezamenlij-ke exploitatie van hotels en het organiseren van allerlei activiteiten maakt de EMS van Scheveningen een com-plete badplaats, een toeristische bestemming die tot ver buiten de landsgrenzen bekend wordt en bezoekers trekt. Afgezien van de boulevard blijft de badplaats ruim-telijk gezien een verzameling los van elkaar ontwikkelde kavels maar door de brede en samenhangende program-mering en de krachtige marketing ervaart de bezoeker Scheveningen als een samenhangend geheel. (afb.05)

Een publieke en private ondernemingDe combinatie van publieke en private investeringen heeft grote invloed op het karakter van de badplaats. Er is geen duidelijke afbakening van de publieke of private invloedssfeer. Publieke en private partijen investeren beiden in zowel publieke als private zaken. Private par-

24


ET

PUBL

IEK

E D

OM

EIN

VAN

DE

BAD

PLA

ATS

25


ET PU

BLIEKE D

OM

EIN VAN

DE B

ADPLA

ATS

26


afb:07

Het ontwerp van Berlage voor het Gevers Deynootplein1911

Bron:Koopmans, Botine, blz 88

HE

T PU

BLIE

KE

DO

MEI

N V

AN D

E B

ADPL

AAT

S

afb:06

Het wandelhoofd Wilhelmina1901

Bron:Koopmans, Botine, blz 65


Scheveningen1880

Bron:Woltjer, R.H., ‘Plan voor den wederopbouw van de badplaats Scheveningen’, blz. 36

afb:05

Plan Liefland Winkelgalerij op het Gevers Deynootplein, 1890

Bron:Freijser, Victor (red.), ‘Het veranderend stadsbeeld van Den Haag, Plannen en processen in de Haagse stedebouw 1890-1990’

27


ET PU

BLIEKE D

OM

EIN VAN

DE B

ADPLA

ATS

tijen leggen bijvoorbeeld een aantal spoorverbindingen aan (in concurrentie met elkaar en nauwelijks gecoördi-neerd door de overheid) en investeren in de aanleg van de boulevard. De overheid op haar beurt exploiteert het gemeentelijk badhuis.VIII Private partijen bemoeien zich dus met de publieke infrastructuur en de openbare ruim-te, terwijl de overheid met de exploitatie van een badhuis concurreert met private ondernemingen. Een groot deel van de ruimte die door private partijen wordt geëxploi-teerd - de baden, de Kurzaal, de theaters, de restaurants et cetera - vormt een onderdeel van het publieke domein. Het publieke domein is met andere woorden een optel-ling van private en openbare ruimtes. Tegelijkertijd is het sterk gesegmenteerd: elke doelgroep gebruikt haar eigen deelruimtes. Ook delen van de openbare ruimte, zoals het strand en de terrassen op de boulevards, wor-den afgeschermd en zijn bestemd voor specifieke doel-groepen. Het resultaat is een breed en divers publiek domein dat, ondanks de segmentering, samenhang geeft aan de badplaats.

Gebrek aan ruimtelijke samenhangHoewel de badplaats floreert, is het onsamenhangend stadsbeeld en met name de situatie rondom het Ge-vers Deynootplein stedenbouwkundigen een doorn in het oog. Maar ook Haagse burgers noemen het plein in De Nieuwe Courant van 1905 een schande voor de resi-dentie.IX Een groot aantal stedenbouwkundigen heeft voorstellen gedaan voor de verbetering van het Gevers Deynootplein. H.P. Berlage neemt het in 1908 mee in zijn Plan tot Uitbreiding van ‘s Gravenhage. Hij stelt voor het plein om te vormen tot een symmetrisch plein en zo een monumentale beëindiging te geven aan de Badhuisweg.X

Het plan wordt na een lange discussie met de welstands-commissie niet uitgevoerd. (afb.07) R.H. Woltjer levert in 1945 kritiek op het plan van Berlage omdat het Scheve-ningen meer als een stadswijk dan een badplaats behan-delt. Samen met H. Rosse maakt hij in opdracht van de V.V.V. ‘s-Gravenhage een ‘Plan voor de wederopbouw van de badplaats Scheveningen’. Het plan bestaat uit twee delen: een ontwikkelingsplan door R.H. Woltjer en een ontwerp door H. Rosse. Rosse levert kritiek op de libe-rale en onsamenhangende wijze waarop de badplaats tot stand is gekomen. In zijn ogen moet de gemeente het heft sterker in handen nemen. Hij maakt een voor die tijd radicaal plan. Rosse tekent een verdiepte Gevers Dey-nootweg waarop ondergrondse parkeergarages zijn aan-gesloten. De barrière werking van de Gevers Deynootweg verdwijnt en de gebieden aan weerszijden van de weg vormen één samenhangend geheel. (afb.09) XI

In een wederopbouwplan uit 1949 stelt W.M. Du-dok ook voor de gebieden aan weerszijden van de Gevers Deynootweg met elkaar te verbinden. Door in het gebied rondom de Gevers Deynootweg (half-)open bouwblokken te situeren ontstaat een groot aantal zichtlijnen richting zee. Een deel van de be-staande bebouwing moet hiervoor worden vervangen. (afb.10&11) Net als Berlage stelt Dudok voor om het Ge-vers Deynootplein om te vormen tot een ruim plein met een symmetrische opzet. Het verkeer krijgt op het plein een belangrijke plek, Dudok maakt van het plein het ruimtelijke én functionele middelpunt van de badplaats. De bestaande badhotels worden geïntegreerd in de nieuwe structuur. Ook behoudt hij de voorruimtes, de royale, groene entrees van de badhotels. De samenhan-

gende ontwikkeling die Dudok voorstelt gaat in tegen de praktijk van de kavelgewijze ontwikkeling zoals die in de badplaats tot op dat moment gebruikelijk is. Dit is waarschijnlijk een van de redenen dat het plan niet tot uitvoering komt. Ook na de oorlog worden pogingen ge-daan om in één klap de ruimtelijke samenhang van de badplaats te ‘herstellen’. De praktijk van particuliere, ka-velgewijze ontwikkeling blijkt echter weerbarstiger dan veel stedenbouwkundigen lief is.

Een moderne badplaatsTijdens de bezetting bouwen de Duitsers een grote ver-dedingsmuur op het strand en wordt het gebied rondom de boulevard afgesloten. De badhotels raken hierdoor sterk in verval. In 1943 brandt bovendien het Wilhelmina wandelhoofd af. In de periode direct na de oorlog gaat het verval door. Hoewel het strand direct na de oorlog weer druk wordt bezocht en ook het toerisme zich snel herstelt, duurt het enige tijd voordat de badplaats weer normaal functioneert. Dit heeft ook te maken met de veranderingen in het toerisme. Het negentiende eeuwse model van de badplaats gebaseerd op een meerdaags verblijf voor een specifiek en tamelijk homogeen pu-bliek werkt niet meer.XII De badplaats moet niet alleen hersteld worden maar moet ook op zoek naar een nieuw toeristisch concept.

De vervanging van de oude pier is de eerste grote inspan-ning om het aanbod van de badplaats te vernieuwen. Hugh Maaskant krijgt van de EMS de opdracht een nieu-we pier te ontwerpen. De pier die in 1961 wordt geopend is een pionier op het gebied van het massatoerisme. Al-lerlei vormen van vermaak zijn op één plek, in één wan-deling, geconcentreerd. De pier is een wereld op zich en lijkt in die zin op een badplaats in het klein, een totaal-beleving die in die tijd zijn weerga niet kent.XIII Het is een voorbode van latere ontwikkelingen waarbij een steeds groter deel van het programma min of meer geïsoleerd raakt van de boulevard. De pier is een groot succes en is een belangrijke impuls voor de badplaats dat meer be-zoekers trekt. Maar om het verval van de badhotels en de openbare ruimte te stoppen is volgens velen radicale modernisering nodig die ook rekening houdt met toene-mend autobezit en dagjesmensen.(afb.12)

720.000 m3 vastgoed aan zeeEen periode van radicale en ingrijpende plannen volgt waarin alle aandacht uitgaat naar de ontwikkeling van vastgoed. De bestaande gebouwen zijn verouderd en ver-vanging van het vastgoed is alleen rendabel bij een forse toename van het verhuurbaar oppervlakte. Bovendien kan een levendige badplaats alleen ontstaan wanneer het aantal permanente gebruikers (bewoners en werk-nemers) toeneemt zo is de gedachte.XIV De ‘vastgoed-gedreven’ vernieuwing van de badplaats leidt tot een radicale stedelijke transformatie waarbij niet alleen de gebouwen maar een groot deel van de stedelijke struc-tuur wordt omgegooid.

Het initiatief komt in eerste instantie weer vooral vanuit particuliere ondernemers. Een belangrijke persoon in de ontwikkeling van Scheveningen is Reinder Zwolsman. Zwolsman krijgt in 1962 de volledige zeggenschap over de EMS. Een combinatie van grote aannemers (de Hol-landse Beton Groep, Amfas, Wilma en Ballast Nedam) ontwikkelt, onafhankelijk van de EMS, een plan voor de

28


ET

PUBL

IEK

E D

OM

EIN

VAN

DE

BAD

PLA

ATS

29


ET PU

BLIEKE D

OM

EIN VAN

DE B

ADPLA

ATS

30


ET

PUBL

IEK

E D

OM

EIN

VAN

DE

BAD

PLA

ATS

afb:10

Plan Dudok1949

Bron:Onbekend

afb:11

Schets Dudok voor het Gevers Deynootplein1948

Bron:Freijser (red.), blz. 108


De pier van Hugh Maaskant1961

Bron:Provoost, Michelle, ‘Hugh Maaskant. Architect van de vooruitgang’ (2003).

afb:09

Plan Rosse, 1945

Bron:Rosse, Herman, ‘Plan voor den wederopbouw van de badplaats Scheveningen’

31


ET PU

BLIEKE D

OM

EIN VAN

DE B

ADPLA

ATS

vernieuwing van Scheveningen. De combinatie wil van Scheveningen een ‘modern recreatiecentrum aan zee’ maken, ‘ongevoelig voor ongunstige weersomstandighe-den, het hele jaar attractief en in bedrijf.’ Het plan gaat uit van de sloop van een groot aantal hotels en de bouw van 720.000 m3 vastgoed.XV Naast het toevoegen van horeca en attracties wordt ingezet op de bouw van een grote hoeveelheid woningen en kantoren. Scheveningen moet een compleet ‘stadsdeelcentrum’ worden.XVI Nadat de gemeente akkoord is gegaan met de uitgangspunten voor de modernisering verkoopt Zwolsman de EMS aan een andere combinatie onder leiding van het bouwen ontwikkelbedrijf Bredero. In 1973 gaan de gemeente en de nieuwe combinatie een samenwerkingsverband aan, een pionier voor de publiek-private gebiedsontwikke-ling.

Van aankomstplein naar verblijfspleinOm de plannen van het samenwerkingsverband uit te werken wordt Jaap Bakema aangesteld als steden-bouwkundig supervisor. Ondertussen worden, vooruitlo-pend op de uitvoering van het plan, veel oude badhotels die al jarenlang leeg staan gesloopt. In 1972 wordt het Kurhaus door Zwolsman gesloten.XVII De maatschappe-lijke verontwaardiging hierover is groot. Na uitgebreide acties weten bezorgde burgers de sloop van het Kurhaus te voorkomen. Als gevolg van de maatschappelijke druk plaatst de gemeente het Kurhaus op de monumenten-lijst. Bakema geeft het in 1975 vervolgens een centrale plaats in zijn stedenbouwkundige ontwerp.XVIII

Opnieuw gaat in de planvorming veel aandacht uit naar de vernieuwing van het Gevers Deynootplein. Waar Berla-ge het plein vooral zag als een monumentale beëindiging van de Badhuislaan met het Kurhaus als feestelijk mid-delpunt en Dudok vooral een goede verkeersafwikkeling en een open relatie met zee benadrukte, legt Bakema het accent op de verblijfsfunctie van het plein. In de plan-nen van Berlage en Dudok is het Gevers Deynootplein nog een aankomstruimte. Bij het aankomen zijn belang-rijke aspecten een soepele verwerking van het verkeer, de (visuele) relatie tussen Den Haag en Scheveningen (zoals bijvoorbeeld tot uiting komt in de monumentale as van de Badhuislaan die op het Kurhaus eindigt) en de open relatie met zee. Voor Bakema zijn deze aspecten van ondergeschikt belang. Bakema wil af van het onher-bergzame karakter van plein. Aan weerszijden daarvan stelt hij woongebouwen voor met ruimte voor horeca in de plint. Het plein moet een ‘menselijke maat’ krijgen. XIV Rondom het plein en aan weerszijden van de Gevers Deynootweg worden kantoren en woningen bedacht. De openbare ruimte die door deze nieuwe gebouwen wordt omsloten moet een verblijfskwaliteit krijgen. (afb.13,14 & 16)

Naar een nieuwe samenhangBakema streeft naar een goede aantakking van het plein op de omgeving. Hij ontwerpt een hecht netwerk van kleinschalige ruimten dat zich als een megastructuur tussen de bestaande gebouwen nestelt. Het netwerk verbindt beide zijden van de Gevers Deynootweg met de zeezijde. Het bestaat voor een deel uit een overdekte pas-sage die verschillende gebouwen rondom het Kurhaus met elkaar verbindt. De overdekte passage fungeert als een ‘winterboulevard’ en is een eerste aanzet tot de ‘in-teriorisering’ van de badplaats die vanaf de jaren tachtig

gestalte zal krijgen. Het plan leunt sterk op de ‘bronpun-ten’ theorie die wordt geïntroduceerd door de ontwikke-laar. Het is voor die tijd een nieuw uitgangspunt. Het gaat uit van het verbinden van bronpunten zoals parkeerga-rages en belangrijke attracties met andere programma-onderdelen. De parkeergarages liggen in het plan van Bakema aan de landzijde van de Gevers Deynootweg. Om de gebouwen en de parkeergarages aan de landzijde te verbinden met de zeezijde worden zware middelen ingezet. Bakema tekent een aantal loopbruggen over de Gevers Deynootweg en een ‘brug-gebouw’. De verhoogde bruggen sluiten aan op het verhoogde maaiveld dat op hetzelfde niveau ligt als de duinen en de boulevard. Voor de ontwikkelaar zijn de routes van de ‘bronpunten’ naar het strand van groot belang omdat hierdoor alle bezoe-kers worden gedwongen langs de nieuwe commerciële ruimtes te lopen.

Bakema beschrijft een deel van het netwerk met de reeks ‘buitenkamer-binnenkamer-huiskamer’. De buitenka-mer is de (sterk ingekrompen) ruimte voor de Gevers Dey-nootweg, deze neemt de oorspronkelijke functie van het Gevers Deynootplein als ontvangstruimte over. De bin-nenkamer is de ruimte voor het Kurhaus (het ‘Kurhaus-plein’) en de huiskamer is de Kurzaal in het Kurhaus. Donald Lambert en Karen van Vliet schrijven hierover: ‘Door de Kurzaal als openbaar gebied binnen de be-bouwing in het stelsel van stedelijke ruimten te betrek-ken, wordt een nieuw perspectief geboden. De publieke ruimte is in een dergelijke opvatting veel meer dan wat tussen de gebouwen overblijft. Het is een complemen-tair systeem aan de private bouwvolumes. Wederzijdse beïnvloeding en afstemming komt de exploitatie van openbaar en privé-gebied ten goede.XXI De vervlechting van de publieke ruimte met particuliere binnenruimtes is met andere woorden een manier om de exploitatie van de verschillende programma’s op elkaar af te stemmen en met de publieke ruimte te verbinden.

Het naar binnen halen van het publieke domein heeft naast een commerciële reden ook een sociale reden. Door het verweven van het publieke en het private do-mein hoopt Bakema de sociale uitwisseling en de le-vendigheid van de openbare ruimte te stimuleren. Het ruimtelijke schema van Bakema/Bredero is daarom meer dan een poging om de visueel-ruimtelijke samenhang te vergroten. Het is ook een manier om de programma-tische samenhang te verbeteren en de gebruikspatro-nen te verweven. (De ‘particularisering’ van de publieke ruimte heeft overigens direct al een aantal critici; in de gemeenteraad wordt kritiek geleverd op het overdragen van de openbare ruimte aan de projectontwikkelaar.XXII Interiorisering’, ‘bronpuntentheorie’ en ‘particularise-ring’ zijn concepten die voortkomen uit de ontwikkeling van shopping malls.XXIII Niet eerder werden ze op een der-gelijke grote schaal toegepast voor een gemengd recre-atief programma als de badplaats. Het ambitieuze plan zal een brug te ver blijken.

Dwingende samenhangDe hoge mate van vervlechting tussen het publieke en private zorgt voor een grote onderlinge afhankelijkheid, die in combinatie met de schaal de achilleshiel wordt van het project. Nadat om praktische en zakelijke rede-nen het project wordt opgedeeld in deelprojecten lukt het niet meer om de samenhang tussen de verschillen-

32


ET

PUBL

IEK

E D

OM

EIN

VAN

DE

BAD

PLA

ATS

33


ET PU

BLIEKE D

OM

EIN VAN

DE B

ADPLA

ATS

34


ET

PUBL

IEK

E D

OM

EIN

VAN

DE

BAD

PLA

ATS

afb:13

Plan Bakema, maquette foto1975

Bron:‘Kurhausplein Scheveningen, Nota planvorming’, Plan en programmacommissie, werkgroep Kurhausplein, mei 1975 - losse foto

afb:14

Plan Storch en Ehlers voor de Princelandt en het Rederserf 1974

Bron:Freijser, Victor, blz. 229

afb:16

Plan Bakema1975

Bron:‘Kurhausplein Scheveningen, Nota planvorming’, Plan en programmacommissie, werkgroep Kurhausplein, mei 1975

afb:15

Plan Urbis 1989

Bron:Hoog, Maurits de, ‘Een nieuw perspectief voor Scheveningen-Bad’, Archis volume 07, pag. 38-41

35


ET PU

BLIEKE D

OM

EIN VAN

DE B

ADPLA

ATS

de onderdelen te behouden. Het vroegtijdig overlijden van Bakema in 1975 maakt het nog moeilijker. Slechts enkele onderdelen van het oorspronkelijke plan wor-den uitgevoerd, waaronder het ‘Kurhausplein’ zoals het Gevers Deynootplein in het plan wordt genoemd. Het Kurhausplein is van meet af aan een controversiële ingreep. Tegenwoordig zijn de goedlopende terrassen voor velen het bewijs dat het plein goed functioneert. Maar het plein is ook ooit verkozen tot de lelijkste plek van Nederland. Feit is dat het plein niet aanvoelt als een besloten, intieme stedelijke ruimte en dat het slecht aansluit bij de rest van de openbare ruimte.XXIV De be-langrijkste doelstellingen van het plan van Bakema zijn niet gehaald. De samenhang in de openbare ruimte is er niet gekomen. Ook de verweving van private en publieke functies is nauwelijks van de grond gekomen en van een uitwisseling tussen verschillende sociale sferen is geen sprake.XXV Een belangrijke reden hiervoor is dat de ver-bindingen - de voetgangersbruggen en het bruggebouw - niet zijn uitgevoerd. De locaties die wel zijn ontwikkeld, min of meer op basis van het plan van Bakema, liggen hierdoor als ‘brokstukken’ in een half uitgevoerd ste-denbouwkundig plan.XXVI Hier blijkt de kwetsbaarheid van Bakema’s plan: de ruimtelijke vervlechting laat een gefaseerde uitvoering, die flexibel kan omgaan met ver-anderende eisen, niet toe.

Maar ook wanneer het plan in zijn geheel en in een keer zou zijn uitgevoerd dan is het maar de vraag of het de tand des tijds had kunnen doorstaan. Het netwerk van passages dat binnen de gebouwen doorloopt zou in het dagelijks gebruik ongetwijfeld voor problemen hebben gezorgd. Door dit netwerk verliezen de eigenaars en ex-ploitanten de controle over de toegankelijkheid van het gebouw. In de praktijk kan dat alleen wanneer de ver-schillende gebouwen in één hand worden gehouden. Een ander probleem in het plan van Bakema is het ver-hoogde maaiveld en de verhoogde verbindingen. Alleen wanneer de stijging langzaam en op vloeiende wijze ver-loopt of wanneer het publiek met roltrappen wordt gehol-pen kan het worden verleid om deze barrière te nemen. Een meer fundamenteel probleem is dat een belangrijk deel van de openbare ruimte in het plan van Bakema niet is georiënteerd op de zee. Vanaf het Kurhausplein, maar ook vanaf de verbindingen en de openbare ruimten aan landzijde van de Gevers Deynootweg is de zee niet zicht-baar. De bezoeker ervaart nergens de zee, het winkelen is losgekoppeld van de rituelen van de badplaats. Door de verhoging van het maaiveld is ook het hoogteverschil van de duinen niet meer te ervaren. Het plan van Bakema ontkoppelt kortom een deel van de badplaats van de zee.

De interiorisering van de badplaatsVanaf de jaren tachtig ontwikkelt de badplaats zich voor-namelijk kavelgewijs en vooral met grote gebouwen. De ontwikkeling is niet meer primair ‘vastgoedgedreven’ maar wordt gebaseerd op het gebruiksconcept en de ex-ploitatie. Het levert gebouwen op die vooral vanuit een eigen interne logica zijn ontwikkeld.XXVII Voorbeelden zijn de Palacepromenade met de Bowlingbaan en het Hommerson speelpaleis (1982) en het golfslagbad aan de boulevard (1985). Later volgen de opening van Sealife (1993, in het gebouw van het golfslagbad), het casino, de Pathé bioscoop (beiden in 1995) en Vitalizee (1996, fail-liet in 2009).

De gebouwen die in de jaren tachtig en negentig worden gebouwd zijn steeds minder op de openbare ruimte ge-oriënteerd. Dit heeft te maken met een aantal trends in de vrijetijdsindustrie. Ten eerste verplaatst een aantal functies zich naar binnen. Scheveningen is een van de eerste plekken waar men overdekt (en op zondag) kan winkelen in de Palace-promenade. Het golfslagbad is tot op zekere hoogte een poging om de ervaring van de zee naar binnen te halen. Ook de pier, die oorspronke-lijk toch bedoeld is om ‘uit te waaien’ wordt bij de ver-bouwing in 1993 overdekt. Een tweede trend is dat de vrijetijdsindustrie de bezoeker steeds langer binnen wil houden. Hoe langer de bezoeker binnen blijft hoe meer deze zal consumeren. De voorzieningen bieden steeds meer verschillende activiteiten aan binnen de muren van het gebouw. Daarmee hangt een derde trend samen: de schaalvergroting van recreatieve voorzieningen. Om bezoekers binnen te houden moet het aanbod divers zijn en zich steeds vernieuwen. De investeringen die daar-voor nodig zijn worden steeds groter. Dit kan alleen maar bij een bepaalde schaalgrootte.XXVIII Het gevolg is dat de grote attracties steeds meer streven naar een ‘totaalbe-leving’. Deze geïnterioriseerde totaalbeleving heeft de beleving van de badplaats voor een deel vervangen.

De interiorisering van de badplaats komt voort uit de wens om bij alle weersomstandigheden en in alle seizoe-nen voldoende vermaak te kunnen bieden. De badplaats moet zoveel mogelijk een all seasons en all weather be-stemming zijn. Daar is op zich niets nieuws aan. Al in de negentiende eeuw wordt rekening gehouden met slecht weer (en koud water). De badhotels bieden veel mogelijk-heden om binnen te recreëren, er zijn biljartzalen, con-versatiezalen, leeszalen et cetera. Maar ook buiten het hotel is van alles te doen: theater, muziekvoorstellingen en een badhuis (met warm water).

Ook bij de nieuwe pier uit 1961 zijn de activiteiten rond-om een centrale buitenruimte gegroepeerd. De nieuwe pier brengt veel verschillende vormen van ‘vertier’ bij elkaar, het moet een ‘volks recreatieoord’ worden waar men zich geruime tijd kan vermaken. De pier is voor de helft overkapt zodat deze ook met slecht weer blijft func-tioneren. Het overkapte deel voelt niet echter aan als een binnenruimte, het loopt naadloos over in het buitenge-deelte en is er slechts van gescheiden door een glazen scherm.XXIX De winkels en attracties zijn strategisch over de pier verdeeld, waardoor bezoekers van het ene naar het andere punt worden gelokt.XXX Dit is zodanig geor-ganiseerd dat de bezoeker ook nog iets van de zee en het strand kunnen zien maar vooral ook van de andere be-zoekers.XXXI

De all weather badplaatsDe wens om onder alle weersomstandigheden een aan-trekkelijke badplaats te zijn is begrijpelijk. Het onbe-trouwbare Nederlandse klimaat maakt het exploiteren van een onderneming aan zee heel lastig. Alle onderne-mers in de badplaats, klein en groot, zoeken naar verbre-ding van het product én verlenging van het seizoen. Maar tegelijkertijd is deze wens om niet meer afhankelijk te zijn van mooi weer paradoxaal. De weersgesteldheid, zonnig of stormachtig, is nu eenmaal een onlosmakelijk onderdeel van de aantrekkingskracht van het uitstapje naar zee. De relatie met de buitenlucht en de zee moet een onderdeel zijn van de beleving van de badplaats.


36

HE

T PU

BLIE

KE

DO

MEI

N V

AN D

E B

ADPL

AAT

S


37

HE

T PUBLIEK

E DO

MEIN

VAN D

E BAD

PLAATS


38

HE

T PU

BLIE

KE

DO

MEI

N V

AN D

E B

ADPL

AAT

S

afb:17

Einde van de pier en entree Van der Valk 2011

Bron:Marcel Musch

afb:18

Plan Jerde2008

Bron:Jerde Site Utilization Study, 2008

afb:19

Plan Morales voor nieuwe boulevard, 2009 (uitsnede)

Bron: www.nieuweboulevardscheveningen.nl


Boulevard Scheveningen 2012ontwerp Morales

Bron: www.nieuweboulevardscheveningen.nl

39


ET PU

BLIEKE D

OM

EIN VAN

DE B

ADPLA

ATS

De ontwikkeling van een all weather badplaats is daar-om ook riskant. Het toevoegen van binnen-attracties heeft als onbedoelde consequentie dat er in de open-bare ruimte steeds minder te beleven is. De gebouwen raken naar binnen gericht. Het aantrekken van grote toeristische trekkers, een ambitie uit het Masterplan Scheveningen-kust, is op zichzelf niet voldoende om een aantrekkelijke badplaats te worden. Een grote trekker heeft weinig toegevoegde waarde wanneer de relatie met de badplaats ontbreekt. Een grote trekker is vaak niet afhankelijk van de locatie (zolang deze goed bereikbaar is). Het Circustheater is daar een voorbeeld van, het is nauwelijks afhankelijk van de nabijheid van de zee of de ligging in Scheveningen.XXXII De toegevoegde waarde van de plek aan zee wordt bij een dergelijke voorziening niet uitgebuit.

De pier laat zien waar het bij het ontwikkelen van een all weather attractie fout kan gaan. De aantrekkingskracht van de oorspronkelijke pier is voor een belangrijk deel gebaseerd op uitwaaien, flaneren en kijken en bekeken worden. Door de pier te overkappen is één grote binnen-ruimte ontstaan. Het uitwaaien is naar een verdieping hoger geplaatst. Een dergelijke grote binnenruimte kan alleen maar goed functioneren met een divers program-ma en dat ontbreekt nu juist. De wandeling naar het einde van de pier loopt nu door een vlak vormgegeven binnenruimte waar weinig te beleven is. Aan het eind van de route ligt het Van der Valk restaurant. Anders dan voorheen moet je daar (weer) naar binnen, waardoor ook de link met de pier verdwenen is en het flaneren over de pier, het kijken en bekeken worden, een stuk minder in-teressant is. (afb.17)

Ook aan de boulevard zijn de meeste terrassen overdekt. Dat is goed voor in de winter maar in de zomer is er nau-welijks een relatie tussen de mensen die binnen op de terrassen zitten en de mensen die op de boulevard fla-neren. De overdekte terrassen ontnemen bovendien het zicht op de gebouwen (waaronder het Kurhaus) waar-door deze geen uitstraling meer hebben op de boulevard. En dat terwijl een relatie met zee en boulevard voor het oprapen ligt. Sea Life lijkt dat te hebben begrepen. Bij de recente verbouwing heeft het de oorspronkelijke geslo-ten gevel opengewerkt waardoor de attractie een gezicht aan de boulevard heeft gekregen.

De uitdaging is om de ‘binnenwereld’ en de ‘buitenlucht’ met elkaar te verbinden. Want tezamen maken ze de badplaats onder alle weersomstandigheden attractief. En het stimuleert de badplaats als totaalervaring, niet door het programma en de exploitatie in één hand te houden maar door verschillende sferen náást elkaar te ontwikkelen en te exploiteren en via de openbare ruimte met elkaar te verbinden.

Openbare ruimte als verbindingDe plannen uit het verleden laten verschillende manie-ren zien om de samenhang in de badplaats te vergroten. Berlage en Dudok leggen het accent op het vergroten van de visuele samenhang. De Solà Morales kiest hetzelfde uitgangspunt voor zijn plan voor het zuidelijk deel van de boulevard. Hij clustert de strandpaviljoens en plaatst deze op enige afstand van de flaneer-route. Dit vergroot het zicht op zee vanaf de boulevard, maar scheidt tegelij-kertijd de strandpaviljoens af van het flaneren. Deze drie

plannen zijn in opdracht van de gemeente gemaakt. Het is daarom waarschijnlijk geen toeval dat deze plannen zich richten op de verkeerstructuur en op de vormgeving van het publieke deel van de stad. (afb.19&20)

In de plannen van Rosse (VVV) en Bakema (Bredero) ligt het accent op het afdwingen van een programmati-sche samenhang. Veel aandacht wordt besteed aan de route langs het programma. Een groot deel van het pro-gramma is gekoppeld aan overdekte passages. Ook de herontwikkeling van de pier door het Van der Valk con-cern is gebaseerd op het principe van een gevarieerd pro-gramma onder één dak (het ontbreken van voldoende onderscheidend programma nekt het concept). In deze reeks past ook het plan van Jerde (uit 2008) voor de her-ontwikkeling van de badplaats. Het gaat net als het plan van het Brederoo consortium uit van grootschalige sloop en nieuwbouw. Door het concentreren van vastgoed (ook weer aan beide zijden van de Gevers Deynootweg) rondom een nieuwe openbare ruimte worden de routes naar het strand ‘afgedwongen’. Het zijn plannen die ge-maakt zijn in opdracht van ontwikkelende partijen die de exploitatie van de badplaats het liefst zoveel mogelijk in één hand willen houden (of op zijn minst sterk willen coördineren). Daarvoor is volgens hen een nieuw ver-bindend programmatisch en ruimtelijk concept nodig. Geen van de grootschalige plannen die uitgaan van een radicale transformatie van de bestaande structuur is uitgevoerd of, in het geval van de pier, een succes geble-ken. De complexiteit van het ontwikkelen van integrale, grootschalige plannen in Scheveningen zal daar debet aan zijn. (afb.18)

Bij de ZMS en de (vroege) EMS ligt het accent op het verbinden van zelfstandige initiatieven. De aanleg van de boulevard en het Wilhelmina wandelhoofd is een initiatief van particuliere investeerders. De structuur is eenvoudig en doeltreffend: de boulevard verbindt alle badhotels op de duinen en attracties met elkaar, het geeft ze een gemeenschappelijke ruimte (anders dan het strand). Het is een eenvoudig model dat vereist dat het programma ook op de boulevard is georiënteerd. Na de aanleg van de boulevard in 1896 hebben de badhotels en de attracties een entree en een gezicht aan de zeezijde. De entree aan de Gevers Deynootweg wordt secundair, voor aankomst en vertrek. Tegenwoordig is deze oriënta-tie van het programma op de boulevard nog maar deels aanwezig.

Berlage en Dudok gaan uit van een duidelijke rolverde-ling: de gemeente bepaalt de stedelijke structuur en beperkt zich tot het vormgeven en aanleggen van de in-frastructuur en de openbare ruimte. Particuliere partijen vullen de kavels in. In de benadering van Rosse, Bakema en Jerde worden alle onderdelen op elkaar afgestemd en integraal ontwikkeld. Het ontwerp, de uitvoering en de exploitatie blijven in één hand. Bij grote projecten is de ontwikkeling meestel in handen van een samen-werkingsverband tussen private en publieke partijen. Vervolgens wordt de exploitatie van het gebouwencom-plex veelal overgedragen aan één partij. De dominantie van de belangen van deze ene partij zorgt er over het algemeen voor dat de diversiteit en spontaniteit in de openbare ruimte afneemt. Bij de derde benaderings- wijze (ZSM en EMS) heeft iedere partij zijn eigen rol maar spannen de partijen zich gezamenlijk in de verbindin-

40


ET

PUBL

IEK

E D

OM

EIN

VAN

DE

BAD

PLA

ATS

41


ET PU

BLIEKE D

OM

EIN VAN

DE B

ADPLA

ATS

42


ET

PUBL

IEK

E D

OM

EIN

VAN

DE

BAD

PLA

ATS

I Zie: Lambert, Donald en Karen van Vliet, ‘Stedebouw in brokstukken, de stadsruimte in Scheveningen-Badplaats’, Archis 8-86, p.34-41

II ‘Ze komt er genieten van het zeegezicht en van de zeelucht, spelen op het strand, wandelen in de duinen en klimmen op de hoogste duin-toppen, kijken naar de af- en aanvarende visscherschepen en naar de bevolking in haar bijzondere kleederdracht, eten of wijndrinken in het Heerenlogement of in het dorp en...trouwen. Wat ze er nog niet doet is..... baden.’, uit: Woltjer, blz. 17

III De voorloper van het Kurhaus het Stedelijk Badhuis dateert uit 1855-1856, het hotel Garni is gebouwd in 1858. Daarna volgen het Oranje-hotel in 1872-1874, Hotel des Galeries in 1876 en het Palacehotel in 1903-1904. Bron: Koopmans, Botine ‘Vis en vertier op Scheveningen, de ontwikkeling van een vissersdorp, badplaats en zeehaven’ blz. 56-57

IV De geschiedenis van Scheveningen is uitgebreid gedocumenteerd. ZIe onder andere: Crefcoeur, Paul, ‘Scheveningen wordt mondain’; Freij-ser, Victor (red.), ‘Het veranderend stadsbeeld van Den Haag, Plannen en processen in de Haagse Stedebouw 1890-1990; Dompseler, Noël van en Coos Versteeg, ‘Kurhaus, baken van Scheveningen’; Koopmans, Botine, ‘Vis en vertier op Scheveningen, de ontwikkeling van een vis-sersdorp, badplaats en zeehaven’; Adama ZIjlstra, A., ‘Het Kurhaus van badhuis tot levend monument’; Vermaas, J.C. ‘Geschiedenis van Scheveningen’; Woltjer, R.H. en H. Rosse, ‘Plan voor den Wederop-bouw van de badplaats Scheveningen: een ontwikkelingsplan’

V Woltjer, blz 44 VI Woltjer, blz 44 en 50 VII Voorafgaand aan de EMS is in 1883 de Maatschappij Zeebad Schevenin-

gen opgericht. Deze wordt uiteindelijk onderdeel van de EMS. De EMS richt zich in eerste instantie op de exploitatie van de meeste hotels in Scheveningen.

VIII Hoewel ongetwijfeld ook de inkomsten een rol spelen wordt als voor-naamste reden aangevoerd dat het een publieke taak is om baden te bevorderen omdat het van belang is voor de volksgezondheid. Boven-dien wordt het badhuis gezien als een belangrijke openbare ruimte ‘Waar iedere Hagenaar in en uit kan lopen’ (Woltjer, blz 31). ‘Iedere Hagenaar’ moet hier overigens niet al te ruim worden opgevat, het badhuis is bedoeld voor een select publiek. Als door verbeterde trans-port mogelijkheden het publiek in de badplaats steeds diverser wordt dan blijkt de beperking van de Kurzaal als openbare ruimte. De Kurzaal verliest haar aantrekkingskracht voor de gegoede burgerij. Wanneer het Kurhaus door particuliere investeerders wordt overgenomen pro-beren zij het Kurhaus weer exclusief te maken door een muur rondom het terras te plaatsen en de tarieven te verhogen. (Woltjer, blz 41) Met deze ‘democratisering van de badplaats’ verschuift de publieke taak van de gemeente naar het organiseren van het volkszeebad. Waarbij het naast de bevordering van de volksgezondheid (aanvankelijk) ook gaat om het beschermen van de goede zeden. (Woltjer, blz 44)

IX Freijser (red.), blz. 58 X Freijser (red.), blz. 63 XI Rosse, Herman, ‘Plan voor den wederopbouw van de badplaats Sche-

veningen. Een ontwerp van. Rapport, uitgebracht door de VVV ‘s Gra-venhage (Den Haag 1945)

XII De badplaats wordt op een andere manier beleefd. De badhotels zijn niet langer de uitvalsbasis voor een dag op de boulevard. Het dagje strand wordt steeds minder gecombineerd met een bezoek aan het theater of het variété. Ook het publiek verandert en daarmee ontwik-kelt zich de vraag naar een ander type vermaak.

XIII Provoost, Michelle, ‘Maaskant architect van de vooruitgang’, blz 228 XIV Kennelijk wordt hier nog geen rekening gehouden met de mogelijkheid

dat een stijgend aantal bezoekers ook voor voldoende draagvlak kan zorgen voor de vrijetijdssector in Scheveningen. Deze uitgangspunten dateren dan ook uit een tijd waarin de mobiliteit veel lager was en rei-zen nog vooral bedoeld om van woning naar werkplek te komen. Te-genwoordig vindt het grootste deel van onze mobiliteit plaats vindt in onze vrije tijd.

XV Het Grand Hotel en het Savoy Hotel (beide gesloten in 1970) , het Pa-lace Hotel (sluiting in 1965) en het Kurhaus zouden moeten worden gesloopt. Hotel des Galeries wordt in 1971 gesloopt. Na de overname van de EMS in 1973 door Bredero-worden gesloopt: het Grand Hotel (1974), het Palace-Hotel (1979) en Seinpost (1979)

XVI De gemeente nam de uitgansgpunten van de ontwikkelcombinatie gro-tendeels over en legde deze vast in de doeleindennota ‘Schets voor de ontwikkeling van een modern Scheveningen’, Gemeente Den Haag, 1973 (zie Freijser, blz. 226)

XVII Het Kurhaus functioneerde na de oorlog nog goed, er werden veel concerten en voorstellingen georganiseerd. Het hotel liep minder goed. Zie: Adema Zijlstra, A.

XVIII Het Kurhaus werd in 1979 na renovatie heropend. XIX Dat is overigens geen ‘typische jaren ‘70’ kritiek. Ook in de 19e eeuw

wordt de ruimte, die in de ogen van de critici geen plein mag heten, onherbergzaam genoemd.15 De EMS is het daar kennelijk mee eens, het geeft in 1890 opdracht aan de architect W.B. Liefland een gietijzeren wandelpromenade te ontwerpen die het Gevers Deynootplein omsluit. Het plan stuit op bezwaren van de schoonheidscommissie omdat de promenade het zicht op het Kurhaus ontneemt... Het Gevers Dey-nootplein is dus al meer dan een eeuw een controversieel onderwerp.(zie Freijser, blz. 33).

XX Freijser (red.), blz. 228 XXI Lambert, Donald en Karen van Vliet, ‘Stedenbouw in brokstukken. De

stadsruimte in Scheveningen-Badplaats,, Archis 86-8, blz. 38 XXII zie Freijser (red.), blz. 228 XXIII Bredero was ook de ontwikkelaar van Hoog Catharine, Freijser (red.)

blz. 227XXIV Dat zal ook nooit gebeuren om een aantal voor de hand liggende rede-

nen. Ten eerste omdat de zijde van de Gevers Deynootweg altijd open zal blijven, een gebouw vóór het Kurhaus is ondenkbaar. Ten tweede omdat de plint van het Kurhaus zich nogal afkeert van het plein. Ten derde omdat de hoeken van het plein open zijn door de ontsluitings-straat die voor het Kurhaus loopt. De ruimtelijke definitie van het plein wordt daardoor afgezwakt. Ook de terugliggende gevels (met balkons) van de woongebouwen helpen niet bij het definiëren van de plein-ruimte. Het is al met al vreemd dat een plek die haar betekenis ont-leend uit het feit dat het de beëindiging vormt van een lange stedelijke as moest worden omgevormd tot een gezellig, stedelijk plein.

XXV Op een aantal plekken in Scheveningen zijn rudimentaire overblijfselen te zien van het uitgangspunt om het private en het publieke domein met elkaar te verweven. In de twee gebouwen aan het Kurhausplein is dat gebeurd door de wijze waarop verschillende soorten functies zijn gestapeld. Het parkeren is op de 1e verdieping gesitueerd. Hierdoor blijft het grootste deel van de plint beschikbaar voor publiek toegan-kelijke voorzieningen. Het private domein, de balkons van de appar-tementen, is op een expressieve en nadrukkelijke wijze op het plein gesitueerd. In het plan van Storch und Ehlers lopen smalle steegjes door de woonbuurt. Onder de woningen is een grote publieke garage gesitueerd. De steegjes zijn in in principe publiek toegankelijk. In de praktijk komt hier door het hoogteverschil weinig van terecht.

XXVI De brokstukken zijn: het verhoogde niveau tussen de het woongebouw Princelandt (lokaal bekend als de ‘de Atlantik Wall’) en het Kurhaus, het verhoogde niveau van het Rederserf (het plan Storch und Ehlers), de verborgen aansluiting van de Palacestraat op de Gevers Deynoot-weg en de parkeergarage annex politiebureau aan het einde van de Parklaan.

XXVII BNA Kring Haaglanden, ‘Tijdelijk verblijf, Scheveningen: tragische ver-gissing of hernieuwd icoon?

XXVIII Interview van Coen-Martijn Hofland en auteur met directeur Sealife (niet gepubliceerd)

XXIX ‘Ook met slecht weer kon het publiek zich vermaken zonder nat ge-regend te worden, daarvoor zorgde de luifel die de helft van het dek overkap. De twee delen zijn met glas van elkaar gescheiden zodat uit-zicht gewaarborgd bleef. Bij de entree is een gat in het dek gemaakt waardoor men het strand ziet.’ uit: Michelle Provoost, Hugh Maaskant, architect van de vooruitgang, p. 288

XXX ‘Anders dan de traditionele pier was Maaskants schepping geen def-tige boulevard, bestemd om te wandelen en een kopje thee te drinken in een café-varieté, zoals de oude Wilhelminapier was geweest. De nieuwe Pier moest een plek worden voor populair vertier, een ‘volks recreatieoord’. Het moest echter evenmin, zoals in Engeland op dat moment gebeurde, verworden tot een kermis ‘bezet met kraampjes en stalletjes en dan nog dikwjls nog schotten langs de randen, zodat men de zee in het geheel niet kan zien’. De nieuwe pier moest ergens tus-sen deze twee uitersten in liggen (...).’ uit: Provoost, Michelle, ‘Hugh Maaskant, architect van de vooruitgang’, p. 288

XXXI ‘De winkels hebben een afgebakende plek aangwezen gekregen om te voorkomen dat ze ongeordend uitwaaieren over de pier. Het zonne-eiland met zijn terassen op verschillende niveaus is georienteerd op het strand, want mensen zoeken volgens Maaaskant immers niet de eenzaamheid, maar andere mesnen. Het eindpaviljoen is een optelsom van ovalen en circels die losjes op elkaar gestapeld zijn; de visring, de omloop, de ijssalon en de uitkijktoren als hoogtepunt. Van elke circel kan men steeds naar beneden kijken en andere mensen zien vissen, ijs eten, wandelen et cetera.’ uit: Michelle Provoost, Hugh Maaskant, architect van de vooruitgang, p. 288

XXXII Interview van Coen-Martijn Hofland en auteur met directeur Circus-theater (niet gepubliceerd)

43


ET PU

BLIEKE D

OM

EIN VAN

DE B

ADPLA

ATS

gen te maken. De gemeente legt de openbare ruimte aan die particuliere initiatieven verbindt, particuliere onder-nemers zorgen er voor dat het programma aansluit op de de openbare ruimte.

Dat klinkt vanzelfsprekend maar in de huidige situatie zijn gebouw en entree heel vaak niet op de openbare ruimte georiënteerd. Ook de strandtenten staan met de rug naar de boulevard en er loopt geen openbare route aan de voorzijde van de strandtenten. Elders in Scheve-ningen is dit overigens wel het geval: bij het Zwarte Pad ligt voor de strandpaviljoens, aan de zeezijde, een ‘board-walk’ (die bestaat uit niet meer dan een enkele rij beton-nen platen). Tijdens de bouw van de nieuwe boulevard is ook op het Noorderstrand een betonnen looppad langs de strandpaviljoens aangelegd. Deze lag aan de landzij-de en op strandniveau, waardoor een direct contact met de paviljoens en de zee mogelijk was. In de nieuwe situatie zijn de strandpaviljoens geclusterd en op enige afstand van de boulevard geplaatst. Het gebruik en de beleving van strand, strandpaviljoens en boulevard zijn losgekoppeld.

Regie op programmaIets dergelijks geldt voor de ontwikkeling en verdeling van (nieuw) programma. De openbare ruimte moet ruimte bieden aan particulier initiatief. Niet alleen de boulevard maar ook het strand kan hiervoor worden benut. Een goede verdeling van het programma is van belang. De badplaats biedt nu nog veel van hetzelfde op teveel plekken. En op plekken zoals de pier is er veel te weinig programma. Door het onderscheid tussen ver-schillende plekken te vergroten wordt de badplaats als geheel interessanter. De boulevard (en de pier) hebben behoefte aan een sterke spanningsboog, een route die alle onderdelen met elkaar verbindt. Een herverdeling van het programma is uiteraard zeer ingrijpend voor alle betrokken ondernemers. Maar het is minder ingrijpend dan een radicale sloop en vernieuwing van het gebied. Ook de herverdeling van het programma kan alleen maar ontstaan door een inspanning van alle partijen.

Een nieuwe impuls vraagt ook om een nieuw program-ma. Veel wordt verwacht van het toevoegen van grote nieuwe trekkers, zoals in de jaren zeventig en tachtig ook gebeurde. Maar het is de vraag of dat veel oplevert. Tijdelijke en/of kleinschalige initiatieven zorgen waar-schijnlijk voor meer levendigheid op de boulevard en het strand dan een grote nieuwe attractie op de Gevers Dey-nootweg. Aan het begin van de 20e eeuw gebeurt er van alles op het strand. Er zijn glijbanen in zee, je kan met een bootje varen of een ritje op een struisvogel maken. Er was allerlei eenvoudig vermaak op het strand en op de boulevard. Met de interiorisering van de programma’s is dat voor een groot deel verdwenen.

Buiten is het nieuwe binnenDe laatste jaren gebeurt echter steeds meer op en aan het strand. De opkomst van de surfcultuur heeft voor veel nieuwe activiteiten gezorgd. Ook het uitgaans-leven speelt zich tegenwoordig voor een groot deel langs het strand af. De haven van Scheveningen en omgeving is sterk in ontwikkeling. Er ontstaan in de buurt van het strand naast de strandpaviljoens ook semi-publieke plekken met een eigen buitenruim-te zoals het Carlton hotel en het surfdorp F.A.S.T..

Buiten is het nieuwe binnen.Met de verschuiving van de evenementen naar de bui-tenlucht komt vanzelf het strand meer in beeld. Bij de vernieuwing van het programma zal het accent daarom niet (alleen) op de Gevers Deynootweg moeten liggen maar ook op het strand en de boulevard. En daarbij gaat het niet meer om ‘stedelijke’ programma’s maar veel meer om programma’s die een alternatief bieden op de stedelijke sfeer. Met name voor de ontwikkeling van de boulevard en de pier zal een antwoord gevonden moeten worden op deze trends. De vernieuwing van het program-ma vindt vooral plaats in de periferie van de badplaats, rond het Zwarte Pad langs de betonnen ‘boardwalk’, in de Haven met veel nieuwe terrassen en bij het surfdorp F.A.S.T..

Een eigentijds publiek domeinDe geschiedenis leert dat het private en publieke altijd naast elkaar hebben bestaan, zonder dat een van beiden daarin de overhand had. Alhoewel de publiek-private samenwerking niet altijd tot goede resultaten heeft ge-leid, heeft de (intensieve) samenwerking tussen private ondernemers de badplaats wel tot grote hoogten ge-bracht. Op dit moment is van een echt gezamenlijk op-treden nauwelijks sprake. Ook in de openbare ruimte gingen privé en publiek schijnbaar moeiteloos in elkaar over. Tegenwoordig worden de grenzen steeds scherper. Wat wellicht de eerste belangrijke keuze wordt, is die van het aanscherpen van het verschil. Daarbij gaat het zowel om het onderscheid van andere badplaatsen te versterken en het neerzetten van het merk Schevenin-gen, als het duidelijk maken van verschillen binnen de badplaats. Van daaruit volgen dan keuzes voor investe-ringen, voor programma en voor de organisatie daarvan.

44

ACTIE(S) VOOR SCHEVENINGEN BADK

OE

STER

JE

ICO

NEN

EN

45


OE

STER JE

ICO

NEN

EN

HOOFDSTUK 04.

KOESTER JE

ICONEN

KAI VAN HASSELT

46


OE

STER

JE

ICO

NEN

EN

Louis Davids zong in 1932: ‘Er is geen zee zo distingué als de Scheveningse Zee, daar baadt de haute Volee. En er is geen strand zo charmant als het Scheveningse strand, daar flirt de bloem van Nederland’. Ruim zeventig jaar later zijn de woorden charmant en distingué niet direct de eerste die in je op komen wanneer je in Scheveningen Bad bent. Terwijl Bad ze goed zou kunnen gebruiken om zich te onderscheiden van andere Zuid-Hollandse, Nederlandse of zelfs Noord-Europese en mondiale bad-plaatsen.

Op zoek naar het onderscheidend vermogen kan Scheve-ningen teruggrijpen op een rijk verleden. Er is een groot aantal oude hotelnamen en plekken die nieuw leven in geblazen kunnen worden. Daarnaast kan een duidelijke en gedistingeerde keuze voor investeringen in de open-bare ruimte rond de boulevard, de Gevers Deynootweg en de routes naar het strand toe, de bezoekers en bewo-ners het gevoel geven dat Scheveningen er toe doet.

Heritage brandsIn een aantal sectoren waar consumer-branding een grote rol speelt, worden oude merken op succesvolle wijze weer tot leven gewekt. Het gaat hier vaak om het vermarkten van het erfgoed van een merk of bedrijf. In de afgelopen twee decennia maakte een aantal klassie-ke modemerken op deze manier een revival door, zoals Gucci, Burberry en Lanvin. In de luxe-industrie spreekt men van heritage brands, oftewel erfgoedmerken, waar het culturele dan wel fysieke erfgoed (patronen, oude foto’s, mythevorming en geschiedenis) worden ingezet om een merk nieuw leven in te blazen. Een van de eer-ste merken die zijn erfgoed op deze manier herinter- preteerde was Gucci, dat vanaf midden jaren negentig onder leiding van Domenico del Sole en Tom Ford aan een re-branding begon. Later volgde in Italië tassenmerk Prada, Burberry en Mulberry in het Verenigd Koninkrijk en Lanvin in Frankrijk.

Heritage hotelsNaast modemerken hebben ook veel grand hotels een dergelijke renaissance meegemaakt. Dit type klassieke hotels bevindt zich vaak op uitstekende locaties aan de kust, bij het water of op andere prominente plekken in de stad. Het zijn hotels met een levendige geschiedenis waar bezoekers zich in verloren tijden wanen (denk aan het Negresco Hotel in Nice), of juist up to date zijn ge-bracht naar de wensen en eisen van high end congres- en vakantiegangers. In Miami zorgen de oude art deco paleizen uit de jaren dertig tot vijftig zoals de Delano, de Shore Club en the Raleigh voor een opleving van het strandleven dankzij strak vormgegeven interieurs, grote zwembaden en vooral een doeltreffende benadering van een hip publiek. De Glenburn in Rothesay, Isle of Bute in Schotland speelde een rol in de regeneratie van een in het slop geraakt toeristisch eiland. En in Domburg is het ouderwetse Badpaviljoen onlangs nieuw leven in gebla-zen als restaurant en appartementencomplex.

KurhausScheveningen kan zowel inzetten op het verjongen en verfrissen dan wel het upgraden of klassieker maken van haar hotelaanbod. Het Kurhaus, onderdeel van de Steigenberger keten heeft een rijke geschiedenis en een mooie naam, maar haar fysieke staat, inrichting en hui-dige imago laten te wensen over. Het hotel is het enige

overgebleven hotel van de vele grand hotels die de bad-plaats midden vorige eeuw rijk was. Wil Scheveningen iets doen aan haar imago en weer als mondain ervaren worden, dan zal dit hotel hierin een cruciale rol moeten spelen.

Pier en attractiesDe andere gezichtsbepalende icoon in Scheveningen is de pier. Het fenomeen van de pier stamt uit dezelfde tijd als de grand hotels. Het was een nieuw type sociale ruim-te, bedoeld om te flaneren en elkaar te ontmoeten. Het was ook een nieuwe manier om de natuur te ervaren, na-melijk bovenop de woeste zee. Het is een vreemdsoortige stedelijke typologie die terug te vinden is veel belangrij-ke badplaatsen in Europa en daarbuiten. Archetypische beelden van het stromende water tussen de pijlers van de pier kwamen terug in de televisieserie Baywatch, maar ook de werkelijke herinnering aan strandwandelingen en een blik op de golven onder de pier doen menig kind huiveren en tegelijkertijd sterk aantrekken. Het lopen boven de zee, het heen en weer flaneren en de mogelijk-heid om zo een blik te kunnen werpen op zowel de kust-lijn als de horizon maken het tot een unieke ervaring.

Net als torens en hoge gebouwen zijn ook pieren gevoelig voor trends en onderhevig aan sterk wisselende bezoe-kerstromen en wisselend succes van de commercie. Top of the Rock, de herontwikkeling van het uitzichtpunt op Rockefeller Center in New York is een goed voorbeeld van de professionalisering van een dergelijke publieke bestemming.

De Pier staat momenteel in de verkoop. De investeringen die een Pier weer levendig maken, hebben een gebieds-brede uitwerking. Het lijkt daarmee ook logisch om die investeringen gebiedsbreed te dragen. De investeringen zouden ook benut moeten worden voor een actievere en meer enthousiasmerende programmering.

BadplaatsbelevingThema’s rondom botaniek of de klassieke badplaatsbe-leving kunnen het imago van de badplaats versterken. Vroeger ging men middels een zogenaamde badkoets, een door een paard voortgetrokken overspannen koets in zee. Zo konden vrouwen ongezien toch in zee gaan. De herintroductie van de badkoets lijkt wat ver te gaan, maar de introductie van klassieke witte badhokjes, zoals op het Lido in Venetië kan zeker bijdragen aan de posi-tionering van Scheveningen als heritage brand. Ook zou je in het Kurhaus of elders muziekvoorstellingen en an-dere events kunnen plannen die iets van de oude glorie en klassieke stijl terug brengen. En meer aandacht voor de omringende landschappelijke kwaliteiten kunnen de badplaats ook onderscheidend maken.

KruisverbandenNaast de Pier en het Kurhaus kent Scheveningen een aantal uitgesproken publieksattracties en beeldbepa-lende gebouwen zoals het Circustheater, Holland Ca-sino, Pathé bioscoop, verschillende stranden, Museum Beelden aan Zee, Sealife, de boulevard, de haven en het havenfront, het surfgebied en F.A.S.T., de nabijgelegen duinen, enkele parken en natuurlijk Madurodam. Welke kruisverbanden kunnen worden gelegd waardoor bezoe-kers een beter beeld krijgen van de verschillende attrac-ties?

47


OE

STER JE

ICO

NEN

EN

De Societé des Bains de Mer in Monaco is een inspirerend voorbeeld van een badplaatsonderneming die verschil-lende activiteiten onder een paraplu aanbiedt. Deze roemruchte badmaatschappij in Monaco biedt de gasten van de verschillende aangesloten hotels een kaart waar-mee ze toegang krijgen tot de strandclub, restaurants, hotels, het casino en allerlei verschillende activiteiten. De SBM heeft een semi-monopolie op de luxe hotels in het prinsdom en is een vastgoed-, hotel- en casino-ex-ploitatiemaatschappij. Door dit semi-monopolie en het collectieve organisatievermogen dat daaruit voortvloeit kan zij heel precies activiteiten voor haar (verschillende) doelgroepen in Monaco organiseren. In Scheveningen verdient een semi-monopolie geen aanbeveling. Dat is niet van deze tijd. De aandacht voor nieuwe en vooral doeltreffende vormen van collectief organisatievermo-gen is dat echter wel.

Nieuwe Zeebad Mij.Hoewel het eigendom in Scheveningen verspreid is over verschillende gebouwen gebiedseigenaren verdient een hogere mate van collectief opereren een pleidooi, bijvoorbeeld onder een gemeenschappelijke naam als de Nieuwe Zeebad Mij. naar het voorbeeld van haar il-lustere voorgangers de Maatschappij Zeebad Schevenin-gen, (MZS) en de Exploitatie Maatschappij Scheveningen (EMS). De Nieuwe Zeebad Mij. zou de programmering van de badplaats kunnen coördineren, een Badpas kun-nen ontwikkelen waarmee bezoekers toegang krijgen tot diverse attracties en collectieve investeringen kunnen doen in de openbare ruimte.

Nu is het zo dat de programma’s in Bad dusdanig gespe-cialiseerd en grootschalig zijn dat een combinatie met andere functies niet altijd mogelijk is. Denk bijvoorbeeld aan het Circustheater, het Pathé Theater en het Holland Casino. Het gevolg is dat deze grote trekkers relatief on-afhankelijk van de badplaats Scheveningen functione-ren en hun eigen publiek trekken. Attracties als Sealife en de Pier zijn voor een groter deel afhankelijk van pas-santen en dus van het functioneren van de badplaats als geheel. De autonome programma’s hebben Schevenin-gen vooral nodig als marketingtool (de bekendheid van de locatie) en minder voor het organiseren van gezamen-lijke activiteiten of voor investeringen in de openbare ruimte. Dat alles neemt niet weg dat er genoeg kansen zijn om binnen kleinere eenheden (clusters van bedrij-ven) meer samenhang in de programmering te brengen. Juist voor de kleinere spelers biedt dit kansen om zich te profileren.

De Zeebad Mij. kan ook een rol spelen bij het doen van collectieve investeringen in de Pier en de openbare ruimte. Een dergelijke organisatie zou als een Business Improvement District gefinancierd kunnen worden door vastgoedeigenaren en horeca- en winkelexploitanten. Den Haag loopt in Nederland voorop met het opzetten van deze vorm van collectieve gebiedsontwikkeling en financiering. Mits slim gepositioneerd is er ruimte voor verbetering, dan wel uitbereiding van het winkelaanbod. Dit soort investeringen in combinatie met de noodzake-lijke investeringen in de zeewering kunnen een draag-vlak vormen voor een algehele boost voor Scheveningen.

Een mondain Scheveningen zal het moeten hebben van individuele attracties, maar evenzeer van een veranderde

atmosfeer en uiteindelijk natuurlijk andere bezoekers. John Urry, een van Europa’s meest gerespecteerde so-ciologen op het gebied van toerisme beschrijft in The Tourist Gaze dat toerisme zelf reflexief is geword. De toe-ristische blik heeft zich op zichzelf gericht met gevolgen voor de manier waarop mensen zich ten opzichte van bestemmingen, elkaar en mobiliteit verhouden. Tegen die achtergrond maken sommige oude toeristische trek-pleisters een revival door wanneer ze op een strategische en succesvolle de aandacht op hun eigen ontstaansge-schiedenis weten te vestigen.

Scheveningen heeft genoeg historie om in 2018 wanneer het 200 jaar geleden is dat het eerste houten badhuis in Scheveningen gevestigd werd, de woorden van Louis Da-vids te laten weer klinken: ‘Er is geen zee zo distingué, als de Scheveningse Zee, daar baadt de haute Volee. En er is geen strand zo charmant, als het Scheveningse strand, daar flirt de bloem van Nederland.’

48


TIE(

S) V

OO

R S

CH

EVEN

ING

EN B

AD

ACT ACT ACT

49

ACTIE(S) VO

OR

SCH

EVENIN

GEN

BAD


IE(S)IE(S)IE(S)

50

ACTI

E(S)

VO

OR

SC

HEV

ENIN

GEN

BAD


51

ACTIE(S) VO

OR

SCH

EVENIN

GEN

BAD


HOOFDSTUK 05.

ACTIE(S) VOOR

SCHEVENINGEN BAD


52

ACTI

E(S)

VO

OR

SC

HEV

ENIN

GEN

BAD

ACTIE.01.

BRANDING

DIAGNOSE:

Het onderscheidend vermogen neemt af en de concurrentie neemt toe.

De koppeling van de merken Den Haag en Scheveningen onderscheidt Den Haag van andere steden en onderscheidt Scheveningen van andere badplaatsen. Maar het unieke, ooit ‘mondaine’ badplaats karakter van Scheveningen is in de loop der jaren verworden tot volks en meer van hetzelfde.

STRATEGIE:

Maak van Scheveningen een heritage brand.

Behoud de koppeling met Den Haag maar ontwikkel het merk Scheveningen als een eigen heritage brand. Maak hiervoor gebruik van de roemrijke periode van het fin de siècle. Zet daarvoor in op een herleving van de iconen Kurhaus, Pier en Boulevard.

ACTIES ZOMER 2013:

- Introductie heritage brand - Herdenking aankomst Willem I in

Scheveningen koppelen aan de historie van de badplaats, door de aankomst na te spelen en reflectie op de historie, bijv. aan de hand van werk van kunstenaar Jeremy Deller

ACTIES ZOMER 2014:

- Ontwikkeling heritage brand - Herinrichting deel van de

boulevard voor het Kurhaus aansluitend op de laat 19e eeuwse stijl

ACTIES ZOMER 2015 - 2020:

- Ontwikkeling programma binnen heritage brand

- Ontwikkeling Grand Hotel aan Zee/Strand in 19e eeuwse sfeer en privaat strand (in combinatie met nieuwe (of vernieuwde) publiekstrekker zoals casino, (cabaret-)theater, wellness.

53


TIE(S) VOO

R SC

HEVEN

ING

EN B

AD

ACTIE.01.Lange tijd is het recreëren van de gevestigde klasse de dominante cultuur in Scheveningen. Daarbij hoort een architectuur van rijk gedecoreerde ‘leisure-paleizen’, kuurfaciliteiten en een mondain en cultureel aanbod. In de 20e eeuw maakt deze klassieke bad-plaats cultuur geleidelijk plaats voor de cultuur van het massa-toerisme waarin entertainment en lichaamscultuur een centrale plaats innemen. Aan het eind van de 20e eeuw voegt zich daarbij een strandcultuur gericht op sport en spel. Er is nu sprake van een opeenstapeling van identiteiten, zonder dat er een leidend is. Dat Scheveningen daardoor veel verschillende mensen aanspreekt, kent een keerzijde in het moeilijk verkoopbare van de bestemming Sche-veningen. Bovendien neemt de concurrentie van andere dagjes uit-bestemmingen toe, evenals die van (inter)nationale badplaatsen. Een slimme branding zou Scheveningen onderscheidend kunnen maken. Daarvoor biedt de cultuur van het fin de siècle, met Kurhaus, Pier en Boulevard, een goede kapstok.

In een aantal sectoren waar consumer-branding een grote rol speelt, worden oude merken op succesvolle wijze weer naar voren gehaald. Het gaat hier vaak om het vermarkten van het erfgoed van een merk of bedrijf. In de afgelopen twee decennia maakten een aantal klassieke modemerken op deze manier een revival door, zoals Gucci, Burberry en Lanvin. In de luxe-industrie spreekt men van heritage brands of erfgoedmerken waar het culturele dan wel fysieke erfgoed (de patronen, oude foto’s, mythevorming en ge-schiedenis van een merk) worden ingezet om een merk nieuw leven in te blazen. Naast modemerken hebben ook veel grand hotels een dergelijke renaissance meegemaakt. Dit type klassieke hotels heeft een levendige geschiedenis en bevindt zich vaak op uitstekende locaties aan de kust of in de stad. En er zijn zelfs oude toeristische trekpleisters die een revival door maken, door op een strategische en succesvolle manier de aandacht op hun eigen ontstaansgeschie-denis te vestigen

Scheveningen kan zowel inzetten op het verjongen en verfrissen dan wel het als op het upgraden of klassieker maken van haar hotel aanbod. Het Kurhaus, onderdeel van de Steigenberger keten, heeft een rijke geschiedenis en een mooie naam, maar haar fysieke staat, inrichting en huidige imago laten te wensen over. De andere ge-zichtsbepalende icoon in Scheveningen is de pier. Het concept van de pier stamt uit dezelfde tijd als de grand hotels en introduceerde een nieuw type sociale ruimte bedoeld om flaneren en elkaar te ontmoeten. Het was ook een nieuwe manier om de natuur te erva-ren, namelijk boven de woeste zee. De Pier staat momenteel in de verkoop. De investeringen die een Pier weer levendig maken, heb-ben een gebiedsbrede uitwerking. Het lijkt daarmee ook logisch om die investeringen gebiedsbreed te dragen.

01. DIAGNOSE:Scheveningen als deel van het merk Den Haag (bron: Scheveningendenhaag.com)

01. STRATEGIE:Het Kurhaus in 1913. (bron: htmfoto.net)

01. ZOMER 2014Kiosken op de boulevard rond 1910(bron: htmfoto.net)

01. ZOMER 2015-2020Hotel Orange aan het strand in 1899 (bron: htmfoto.net)

01. ZOMER 2013Aankomst Willem I in Scheveningen in 1813 (bron: Schoolplaat Wolters Noordhof)

54


TIE(

S) V

OO

R S

CH

EVEN

ING

EN B

AD

ACTIE.02.

NIEUWE ZEEBAD MIJ.

DIAGNOSE:

Weinig samenhang in de beleving van de badplaats.

Bad kent weinig samenhang in ruimtelijk en programmatisch opzicht. Dit is onder meer het gevolg van te weinig collectief opereren en een naar binnen gericht aanbod.

STRATEGIE:

Versterk de totaalbeleving, werk meer samen.

Gebruik de historie van EMS en de Zeebad Maatschappij om een nieuwe vorm van verregaande samenwerking uit te vinden tussen ondernemers, bewoners en gemeente. Werk in de nieuwe Zeebad Maatschappij samen aan het ontwikkelen van de heritage brand én aan een collectieve programme-ring van Scheveningen Bad.

ACTIES ZOMER 2013:

- Oprichting De Badplaats club: Gesprekken tussen alle partijen die Bad verder willen ontwikkelen.

- Eerste agendapunt: de toekomst van de pier.

- Als koper op zich laat wachten ontwikkelt deze club een coöperatief of publiek- privaat eigendomsmodel

ACTIES ZOMER 2014:

- Oprichting Nieuwe Zeebad Mij. - Ontwikkelen van overkoepelende

programma’s voor Bad die mede zorgen voor inbedding van het heritage concept


- Nieuwe Zeebad Mij. investeert in gezamenlijkheid

- Fysieke investeringen, onder meer in Boulevard en de Pier


55

ACTIE(S) VO

OR

SCH

EVENIN

GEN

BAD

ACTIE.02.De kracht van de badplaats zoals deze aan het eind van de 19e eeuw in Scheveningen is ontwikkeld wordt gevormd door de samenhang tussen de activiteiten en voorzieningen. De Maatschappij Zeebad Scheveningen (MZS) en later de Exploitatie Maatschappij Scheve-ningen (EMS) exploiteren een groot aantal hotels en voorzieningen en controleren zo in hoge mate sfeer en het programma. Daarnaast bieden de grand hotels een breed scala aan (culturele) activiteiten en kuurfaciliteiten. Deze samenhang is grotendeels verdwenen. Wel-iswaar wordt door de grote ondernemers samengewerkt aan gecom-bineerde arrangementen (Kurhaus en Circustheater) en stikt het van de evenementen, maar er is geen samenhangend programma of een brede exploitatie van cultuur, eten, kuren en overnachten.

De Societé des Bains de Mer in Monaco is een inspirerend voorbeeld van een badplaatsonderneming die verschillende activiteiten onder een paraplu aanbiedt. Deze badmaatschappij biedt de gasten van de verschillende aangesloten hotels een kaart waarmee ze toegang krijgen tot de strandclub, restaurants, hotels, het casino en allerlei verschillende activiteiten.

Hoewel het eigendom in Scheveningen verspreid is over verschillen-de gebouwen gebiedseigenaren verdient deze mate van collectief opereren een pleidooi, bijvoorbeeld onder een gemeenschappe-lijke naam als de Nieuwe Zeebad Mij. naar het voorbeeld van haar illustere voorgangers de Maatschappij Zeebad Scheveningen, (MZS) en de Exploitatie Maatschappij Scheveningen (EMS). De Zeebad Mij. zou de programmering kunnen coördineren en organiseren. Ze kan bijvoorbeeld een pasje aan hotelbezoekers geven die daardoor gemakkelijk van andere attracties en horecagelegenheden gebruik kunnen maken. De Zeebad Mij. kan ook een rol spelen bij het doen van collectieve investeringen in de Pier en de openbare ruimte. Een dergelijke organisatie zou als een Business Improvement District gefinancierd kunnen worden door vastgoedeigenaren, horeca en winkelexploitanten.

02. DIAGNOSE:Een naar binnen gericht programma (foto: Klaske Havik)

02. STRATEGIE:De oude pier: publiek domein en privaat programma. Opgericht door een voorloper van de Exploitatie Maatschappij Scheveningen (EMS) (bron: htmfoto.net)

ZOMER 2013:Het bestuur van de EMS in 1918. (bron: Het Kurhaus van badplaats tot levend monument, A. Adama Zijlstra)

02. ZOMER 2014:De badplaats als totaal beleving, de visie van de EMS. (bron: htmfoto.net)

02. ZOMER 2015 - 2020:Nieuw leven voor de Pier? (bron: Provoost, Michelle, ‘Hugh Maaskant. Architect van de vooruitgang’ (2003).)

56


TIE(

S) V

OO

R S

CH

EVEN

ING

EN B

AD

ACTIE.03.

ZAKEN AAN ZEE

DIAGNOSE:

Buiten is steeds minder te doen en de vernieuwing van het aanbod is beperkt.

De vernieuwing van het programma aanbod is beperkt. Attracties zijn meer en meer naar binnen gericht. Nieuwe grote attracties zijn afhankelijk van grote investeerders en die zijn in deze tijd van crisis afwachtend. Doordat de mogelijkheden voor kleinere ondernemers ook beperkt zijn, is er weinig beweging.

STRATEGIE:

Gebruik de openbare ruimte voor de vernieuwing van het aanbod.

Verruim de mogelijkheden voor nieuwe initiatieven van kleine en grote ondernemers. Klein beginnen en testen, later uitbouwen. Stimuleer meer activiteit in de openbare ruimte door delen van het strand en de boulevard vrij te geven voor nieuwe (private) initiatieven die bijdragen aan de kwaliteit en levendigheid van de openbare ruimte.

ACTIES ZOMER 2013:

- Tijdelijk een deel van het strand vrijgeven voor informele activiteiten

ACTIES ZOMER 2014:

- Veilen van strandkavels bij boulevard voor buiten activiteiten


- Privatiseren van deel van het strand

57


TIE(S) VOO

R SC

HEVEN

ING

EN B

AD

ACTIE.03.Een aantrekkelijk publiek domein is gebaat bij bedrijvigheid, zowel formeel als informeel, zowel van kleine en tijdelijke functies als van grote publiekstrekkers. En andersom levert een aantrekkelijk pu-bliek domein ondernemers ook iets op, zoals uitstraling, toeloop en context. Het aanbod aan programma en aan verschillende soorten bedrijvigheid wordt echter steeds schraler, en dat hefet gevolgen voor de openbare ruimte. Samen met ondernemers zouden nieuwe zaken ontwikkeld kunnen worden.

SEA-life heeft bijvoorbeeld een ‘buiten-badje’ waarin een paar zeesterren de aandacht vragen. Hiermee hoopt SEA-Life voorbijgan-gers ook naar binnen te trekken. Strandtentexploitanten zouden op eenzelfde manier de boulevard en het strand kunnen verlevendigen. Ook informele bedrijvigheid kan hier aan bijdragen: tijdelijke stal-letjes waar zonnebrillen en souvenirs verkocht worden. IJskraam-pjes op de Boulevard en ijsverkopers met de koelbox op het strand. Straatartiesten op strategische plekken. Skelters en skimboards te huur. Of een boekje lenen in de strandbibliotheek. Door bepaalde plekken aan te wijzen waar dit is toegestaan, en een richting aan te geven voor het programma, kan er ook bijgedragen worden aan het maken van verschillende sferen (zie actie 04).

Het is aan de gemeente Den Haag om die informele economie een plek te gunnen en kaders te scheppen waarbinnen ondernemers mogen ondernemen. In vroeger tijden werden grote delen van het strand gebruikt voor allerlei (commerciële) activiteiten. Om nieuwe zaken in de badplaats een kans te geven zouden delen van het strand kunnen worden ‘geveild’. De bieder met het beste idee mag een stuk strand voor een seizoen of een deel van het seizoen pachten. Bij een succesvol seizoen kan het wellicht een permanente activi-teit worden. Het tijdelijk gebruik op de geveilde strandkavels kan zo de vernieuwing van het aanbod stimuleren en de levendigheid in de badplaats vergroten.

03. STRATEGIE:Pioniers in de openbare ruimte: vernieuwing van het programma (F.A.S.T., bron fastthehague.com)

03. ZOMER 2013:Vrij spelen op het strand 1965(bron: Scheveningen 1813-2013.nl)

03. ZOMER 2015 - 2020:Geprivatiseerde stranden? (bron: justask.nl)

03. DIAGNOSE:De interiorisering van het recreatieve programma (Pier, foto Marcel Musch)

03. ZOMER 2014:Activiteiten op het strand 1935 (bron: Scheveningen 1813-2013.nl)

58


TIE(

S) V

OO

R S

CH

EVEN

ING

EN B

AD

ACTIE.04.

VERSCHILLENDE SFEREN

DIAGNOSE:

Een openbare ruimte voor iedereen is een openbare ruimte voor niemand.

Omdat Bad iedereen wil bedienen heeft het publieke domein geen specifieke identiteit. Er is in het masterplan gekozen voor de sfeer van allure en gezelligheid, maar kenmerkend voor Bad is juist dat er veel verschillende sferen door elkaar lopen zonder dat daar gebruik van wordt gemaakt.

STRATEGIE:

Om bezoekers te blijven trekken moeten de verschillen beter herkenbaar worden gemaakt.

Er is veel potentie om de verschillende sferen in de openbare ruimte be-ter herkenbaar te maken. Binnen de badplaats kunnen minimaal drie ver-schillende sferen worden onderscheiden: de boulevard, de kermis en het strand. Het strand kan vervolgens ook weer verder worden opgedeeld in verschillende sferen.

ACTIES ZOMER 2013:

- Opdelen en markeren van het strand in verschillende sferen

ACTIES ZOMER 2014:

- Boulevard voor het Kurhaus inrichten op een manier die bij het Kurhaus past


- Pier ontwikkelen tot een echte publieksattractie met behoud van het openbare karakter

59


TIE(S) VOO

R SC

HEVEN

ING

EN B

AD

ACTIE.04.Het leven in de badplaats is als een festival: een tijdelijke veran-dering van de regels in een afgebakende ruimte. Bij een badplaats horen rituelen en activiteiten (uitgaan, baden, wandelen op het strand, winkelen, spelen, borrelen) die om een eigen sfeer vragen, die vervolgens ook weer diverse soorten bezoekers aantrekt. Bin-nen, in de talloze strandpaviljoens, restaurants, café’s en attracties, worden deze verschillende sferen wel aangeboden. Maar buiten, in de openbare ruimte, op de boulevard en het strand, zijn de verschil-len minder uitgesproken.

In potentie zijn er in de badplaats drie sferen te onderscheiden: de boulevard en het Kurhaus, de pier en de passage en het strand en de paviljoens. De eerste speelt vooral in op een stedelijk tijdverdrijf met een zekere allure. De tweede kenmerkt zich door het lawaai en vertier van pier en commercie, speelhallen, attracties, snacks, springkussens, fish&chips en winkelen. De derde sfeer refereert aan de brede strandcultuur waar zowel het kuilen graven als het kitesur-fen onder vallen met specifieke voorzieningen. Een indeling in sferen wil niet zeggen dat er geen meer ruimte is voor bestaande activitei-ten op de boulevard als friet, vis en entertainment, maar wel dat je langzaam het aanbod kunt verrijken, veranderen en verbreden.

Ook het strand is op te delen in verschillende sferen voor diverse doelgroepen, wat in de jaren twintig ook al het geval was. Toen was de verdeling vooral gebaseerd op klasse en sexe. Nu zou je kunnen aansluiten op de huidige dominante sfeer. Rond het Kurhaus zou je het drukke kermisstrand kunnen situeren, naar het Zwarte Pad toe het strand voor rustzoekers, bij Museum Beelden aan Zee een ac-cent op kunst en cultuur en richting haven volgt het sportstrand.

04. DIAGNOSE:Kurhaus en pannenkoekenhuisje (bron: Google Streetview)

04. STRATEGIE:Duidelijke verschillen, meer sferen (bron: Posad bewerking foto van Jacques Meijer)

04. ZOMER 2013:Strand domeinen (Noorderstrand, foto: Marcel Musch)

04. ZOMER 2014Kurhaus: een eigen sfeer (1885, bron Plan voor den Wederopbouw van de badplaats Scheveningen, Woltjer, R.H.)

04. ZOMER 2015 - 2020Kermis op de pier (Jersey Shore, Seaside Heigths, fotograaf Emily Berl, bron New York Times)

60


TIE(

S) V

OO

R S

CH

EVEN

ING

EN B

AD

Verschillende identiteiten op Scheveningen strand in 1965(bron: Posad, bewerking van een foto van Jacques Meijer)

Verschillende identiteiten op Scheveningen strand in 2013 van links naar rechts: sport strand, cultureel strand, zee amusement strand, natuurlijk strand(bron: Posad)

61


TIE(S) VOO

R SC

HEVEN

ING

EN B

AD

Versterken van de identiteiten op basis van voorzieningen en sferen. Met de klok mee: sportstrand, cultureel strand, natuurlijk strand, zee amusement strand(bron: Posad)

62


TIE(

S) V

OO

R S

CH

EVEN

ING

EN B

AD

ACTIE.05.

FLANEREN LANGS ZEE

DIAGNOSE:

Het ritueel van het flaneren heeft sterk aan kracht ingeboet.

Bij de wandeling over de boulevard wordt de ervaring van zee en het ritueel van het kijken en bekeken worden, belemmerd. De strandtenten ontnemen het zicht op zee, de route is geen rondje en de terrassen van strandtenten zijn niet aan de flaneerroute gekoppeld.

STRATEGIE:

Een nieuwe flaneerroute om de koppeling tussen zee, strand, paviljoens, terrassen en boulevard te herstellen.

Leg een boardwalk aan die een doorgaande route over boulevard en strand mogelijk maakt. En creëer trekkers op strategische plekken die wandelingen uitlokken.

ACTIES ZOMER 2013:

- Tijdelijke mini-boardwalk aanleggen

ACTIES ZOMER 2014:

- Permanente boardwalk- Introductie flaneerroute


- Integreren horeca in nieuwe boulevard en boardwalk

63


TIE(S) VOO

R SC

HEVEN

ING

EN B

AD

ACTIE.05.Bij een bezoek aan een badplaats hoort een wandeling langs zee. Een boulevard maakt het mogelijk te flaneren langs zee zonder natte voeten te krijgen. De boulevard haalt de stad naar zee en verbindt de terrassen met het strandleven. Nog aantrekkelijker is het wanneer er meerdere routes zijn, langs verschillende attracties en ervaringen.

In de Scheveningse geschiedenis van de wandeling aan zee wis-selen boardwalk en boulevard elkaar af. Het begint rond 1900 met een boardwalk over het strand die langzaam maar zeker vervangen wordt door de boulevard totdat er in 2000 geen boardwalk meer over is. En de boulevard aan zeezijde is volgebouwd met strandten-ten die het zicht op zee belemmeren. Vanaf de boulevard kijkt men van bovenaf op de terrassen of de strandpaviljoens. Men heeft geen contact met de mensen op de terrassen. In 2011 - tijdens de werk-zaamheden aan de boulevard - keert de boardwalk tijdelijk terug op het strand. De strandpaviljoens die een tijdelijke plek krijgen, liggen naast een tijdelijk looppad dat op hetzelfde niveau ligt als de terras-sen. Opeens voelt het als ... vakantie. Ook het zicht op de horizon is opeens veel beter omdat het niet meer belemmerd wordt door de daken van de strandpaviljoens. En tussen de paviljoens heb je een veel beter zicht op het strand, de zee en de horizon.

Een andere beperking van het flaneren over de huidige boulevard is dat er geen spannende punten aan het eind en het begin van de route zijn. Het equivalent van een uitkijktoren wordt node gemist. Door een tweede wandelroute op het strand door middel van een boardwalk worden twee vliegen in een klap geslagen: het flaneren kan plaatsvinden op hetzelfde niveau als de terrassen en er ontstaat een rondje: heen via de boulevard en terug via de boardwalk.

05. ZOMER 2015 - 2020:Strand paviljoens in de strandmuur (Barcelona, bron: Artsnotes.com)

05. DIAGNOSE:Geblokkeerd uitzicht vanaf de boulevard (foto: Marcel Musch)

05. STRATEGIE:Versterk het ritueel van het flaneren (afbeelding: Posad)

05. ZOMER 2013:De tijdelijke ‘boardwalk’ tijdens de aanleg van de nieuwe boulevard (foto: Marcel Musch)

05. ZOMER 2014:Boardwalk vóór de paviljoens in 1919 (bron: toekomst Scheveningenbad.com)

64


TIE(

S) V

OO

R S

CH

EVEN

ING

EN B

AD

Verschillende routes/rondjes die Scheveningen aan het strand verbinden

65


TIE(S) VOO

R SC

HEVEN

ING

EN B

AD

66


TIE(

S) V

OO

R S

CH

EVEN

ING

EN B

AD

ACTIE.06.

PERSPECTIEF VAN DE STRAAT

DIAGNOSE: De openbare ruimte mist een goede grond en sprekende plinten.

Uiteindelijk worden alle bezoekers aan Bad voetgangers, maar daar is de openbare ruimte nauwelijks op ingesteld. Er zijn veel dichte straatwanden, gesloten plinten, er gebeurt relatief weinig op straat en nergens heb je het gevoel dat je omringd wordt door duinen en groengebieden.

STRATEGIE: Herstel de relatie tussen de openbare ruimte en de omgeving.

Open de plinten, geef aandacht aan de grond, laat de specifieke natuurlijke situatie terugkeren in de openbare ruimte waardoor deze verbijzonderd en specifiek wordt.

ACTIES ZOMER 2013:

- Obstakels weghalen- Meer groen en zand toe

voegen aan gebied rond Gevers Deynootweg

- Tijdeljke projecten in plinten

ACTIES ZOMER 2014:

- Nieuw programma in plinten - Buitenruimte gericht verbeteren

op enkele accenten- Permanent groen op de

boulevard


- Scheveningen als proeftuin voor zilte landbouw

- Nieuwe kustverdediging in combinatie met groen plan


67

ACTIE(S) VO

OR

SCH

EVENIN

GEN

BAD

ACTIE.06. De voetganger is de belangrijkste gebruiker en bezoeker van Sche-veningen Bad. Daarom is het belangrijk na te denken over alles wat op ooghoogte en onder de voeten plaatsvindt. Nu is er te weinig samenhang in de bestrating en inrichting van de openbare ruimte.

De positie aan zee en in de duinen geeft Scheveningen een heel spe-cifieke ondergrond. Deze is echter in het huidige Bad nauwelijks te ervaren. Een herinterpretatie en herinrichting van de Scheveningse ondergrond biedt mogelijkheden voor het verbeteren van de kwali-teit van de publieke ruimte. De grond is hierbij niet alleen een drager voor activiteiten, maar ook voor lokale identiteit. Deze benadering staat nieuwe ontwikkelingen niet in de weg, maar legt een grondslag voor een meer continue ruimtelijke kwaliteit in Scheveningen Bad. Te denken valt aan het aangeven van routes in de bestrating, het accentueren van hoogteverschillen en materialen of het introduceren van tekens en markeringen in de bestrating.

Met name de zone tussen de boulevard en de Gevers Deynootweg heeft in dit opzicht aandacht nodig. Je zou het gebied kunnen beschouwen als een tapijt, een weefsel dat ontward en hersteld moet worden. Waar zitten knopen, waar kan ruimte ontstaan, waar kan de historische ondergrond (duin, zand) weer terrein winnen, waar is een afwijkend patroon of een afwijkende kleur mogelijk of noodzakelijk om een identiteit of route aan te geven.

De openbare ruimte van Scheveningen kan verder aan kwaliteit en identiteit winnen wanneer locatie specifieke beplanting wordt ingezet. Bijvoorbeeld door op sommige plekken duinvorming (door zandverstuiving) toe te laten, helmgras aan te planten en andere vegetatie in te zetten die in het duingebied voorkomt zoals den, duindoorn, hondsroos, abeel en zeedistel. Op die manier sluit Scheveningen beter aan op de omliggende groengebieden zoals het Zwarte pad (en in het verlengde daarvan Meijendel), het Schevening-se bos, het Hubertuspark en het Westbroekpark.

In een verdergaand scenario zou Scheveningen een laboratorium kunnen huisvesten voor onderzoek naar zilte landbouw, naar de bo-tanische mogelijkheden van klimaatverandering en naar gebruik van kastechnieken in de publieke ruimte. De pier wordt dan een botani-sche tuin en huisvest op de kop een restaurant waarin de Noordzee-botaniek een rol speelt.

06. DIAGNOSE:Gesloten plint aan de boulevard (foto:Marcel Musch)

06. STRATEGIE:Open de plinten (afbeelding: Posad)

06. ZOMER 2013:Haal obstakels weg (afbeelding Posad)

06. ZOMER 2014:Meer groen op de boulevard. (Bron: schoenendoos.eu)

06. ZOMER 2015 - 2020:Programma in plint georiënteerd op de boulevard (rond 1920) (Bron: www.htmfoto.net)

68


TIE(

S) V

OO

R S

CH

EVEN

ING

EN B

AD

Speciale Scheveningse bestrating toepassen op de belangrijkste (loop)routes naar de zee

Speciale Scheveningse bestrating toepassen om routes naar zee te markeren


69

ACTIE(S) VO

OR

SCH

EVENIN

GEN

BAD

Gesloten plinten op de routes naar zeebron: Posad

70


TIE(

S) V

OO

R S

CH

EVEN

ING

EN B

AD

ACTIE.07.

HET FEEST VAN DE AANKOMST

DIAGNOSE:

De weg naar zee is geen feest meer, maar het zoeken naar een plekje. De weg naar zee wordt alleen nog vanuit een functioneel perspectief benaderd. Alles draait om het zoeken naar een parkeerplek en het zo efficiënt mogelijk afhandelen van de verkeersstromen. De beleving van de aankomst krijgt weinig aandacht.

STRATEGIE:

Herstel het feest van de aankomst.

Maak aankomstmomenten die de plek markeren waar het feest begint, ook in de parkeergarages en bij tramhaltes.

ACTIES ZOMER 2013:

- Aankomstplekken markeren

ACTIES ZOMER 2014:

- Buitenruimte verbeteren met oog voor voetgangers


- Doorbraak realiseren bij Palace promenade

- Verbeteren ingang en uitgang van parkeergarages en routes naar boulevard (in combinatie met kustverdediging)


71

ACTIE(S) VO

OR

SCH

EVENIN

GEN

BAD

ACTIE.07.Het dagje naar zee is een dagje naar een andere wereld. Een dagje in een andere sfeer, met andere omgangsvormen. De dag begint met de route er naar toe. In de 17e eeuw begon het dagje naar zee al bij het begin van de Scheveningseweg bij de tolpoort. Later kon de route zelfs in Parijs of Frankfurt beginnen met de speciale trein-tickets en de (min of meer) rechtstreekse trein naar Scheveningen Kurhaus. De auto maakte het mogelijk helemaal door te rijden naar de boulevard, van huis direct naar de zee. De groei van de automobi-liteit heeft deze ervaring langzaam onmogelijk gemaakt. Tegenwoor-dig kom je in Bad niet verder dan de parkeergarage.

Door de groei van de mobiliteit is onze ervaring van een dagje uit ‘verdicht’. De weg er naar toe is veel minder onderdeel van onze ervaring geworden. Dat neemt niet weg dat ergens op onze route richting het strand nog steeds het dagje uit begint. Daar valt in Scheveningen nog het een en ander aan te verbeteren. In het mas-terplan wordt terecht de ambitie neergelegd om vanuit de Gevers Deynootweg de zichtlijnen op zee te herstellen. Maar het gevoel van naar zee gaan en het gevoel van aankomen behelst meer dan het realiseren van deze zichtlijnen. Het zou een feestelijk gevoel moeten zijn waar bijvoorbeeld ook het parkeren onderdeel van uit maakt. Het zelfde geldt voor de uitstap haltes van het openbaar vervoer of de stallingsplekken voor de fiets.

07. DIAGNOSE:Onduidelijke entree naar zee (afbeelding: Posad)

07. STRATEGIE:Het feest van de aankomst, Palacestraat rond 1920 (bron: htmfot.net)

07. ZOMER 2013 Aankomstplein voor de badplaats (bron: htmfoto.net)

07. ZOMER 2014:Markeer de entree (afbeelding: Posad)

07. ZOMER 2015 - 2020:Verbreed de toegang (foto: Marcel Musch)

Bestaande parkeermogelijkheden en suggesties voor verbetering 01. parkeren op straat 02. voorstel om hier parkeren op straat te verbieden03. mogelijke parkeerplek onder de openbare ruimte04. mogelijke reorganisatie van de ruimte met nieuw parkeergarage

01.01.01.02.02.

03.

03.04.

72


TIE(

S) V

OO

R S

CH

EVEN

ING

EN B

AD

Aankomstroutes met auto en openbaar vervoer01. directe routes vanuit Den Haag 03. parkeergarage02. belangrijke routes met openbaar vervoer 04. taxi standplaats

01. 01. 01.02.02. 02. 02.02.

02.

02.

03.

03.03.

03.04.

Voetgangersoversteekplaatsen 01. Oversteekplaats toevoegen02. Bestaande oversteekplaats03. Oversteekplaats verbeteren

01.

02. 01.03.

02. 02.


73

ACTIE(S) VO

OR

SCH

EVENIN

GEN

BAD

Geparkeerde auto’s in de straten zoveel mogelijk naar garages

Verwijder obstakels en geef richting van strand aan

74


TIE(

S) V

OO

R S

CH

EVEN

ING

EN B

AD

75

ACTIE(S) VO

OR

SCH

EVENIN

GEN

BAD


HOOFDSTUK 06.

PANORAMABOULEVARD

ARJAN HARBERS

76

ACTIE(S) VOOR SCHEVENINGEN BADPA

NO

RA

MA

BO

ULE

VAR

D

01. ACTIE:03. ZAKEN AAN ZEE - ruimte voor privaat initiatief in de openbare ruimte ( zie pag. 56)02. ACTIE:02. NIEUWE ZEEBAD MIJ. - gezamenlijk programmeren en investeren ( zie pag. 54)03. ACTIE:04. VERSCHILLENDE SFEREN - maak herkenbare sferen: Kermis ( zie pag. 58)04. ACTIE:06. PERSPECTIEF VAN DE STRAAT- levendige plinten( zie pag. 66)05. ACTIE:07. FEEST VAN DE AANKOMST - doorbraak bij Palacepromenade( zie pag. 70)

77

ACTIE(S) VOOR SCHEVENINGEN BADPA

NO

RA

MA

BO

ULE

VAR

D

06. ACTIE:04. VERSCHILLENDE SFEREN - maak herkenbare sferen: 19e eeuw( zie pag. 58)07. ACTIE:01. BRANDING - boulevard passend bij sfeer Kurhaus( zie pag. 52)08. ACTIE:05. FLANEREN LANGS ZEE - zicht op zee: horeca onder boulevard( zie pag. 62)09. ACTIE:01. BRANDING - introductie heritage brand( zie pag. 52)10. ACTIE:05. FLANEREN LANGS ZEE - boardwalk op het strand( zie pag. 62)

78

SCH

EVEN

ING

EN IS

VAN

NAT

UR

E N

IET

STED

ELIJ

KACTIE(S) VOOR SCHEVENINGEN BAD

79

ACTIE(S) VOOR SCHEVENINGEN BADSC

HEVEN

ING

EN IS VAN

NATU

RE N

IET STED

ELIJK

HOOFDSTUK 07.

SCHEVENINGEN IS VAN

NATURE NIET STEDELIJK

EEN MORFOLOGISCHE

ANALYSE

ARJAN HARBERS

80


HEV

ENIN

GEN

IS V

AN N

ATU

RE

NIE

T ST

EDEL

IJK

81


HEVEN

ING

EN IS VAN

NATU

RE N

IET STED

ELIJK

Scheveningen Bad is niet stedelijk, al heeft het er alles aan gedaan om stedelijk te zijn. Het meeste is echter overhaast gebeurd, waardoor er geen stedenbouwkundi-ge aansluiting is met het directe achterland. Schevenin-gen had beter nog 200 jaar gewacht totdat Den Haag met al zijn stedelijkheid de zee had bereikt. Dan zou Sche-veningen op een natuurlijke wijze stedelijk zijn geweest.

Met deze stedenbouwkundige aansluiting is het op een aantal punten misgegaan. Je ziet allereerst dat de doorgaande straten van Den Haag naar Scheveningen doodlopen op de Gevers Deynootweg. Er is geen enkele continuïteit. Ten tweede is Gevers Deynootweg een typo-logische breuklijn: het type gebouwen en het stratenpa-troon verschillen enorm ter weerszijden van deze weg. Bovendien is deze straat onaantrekkelijk voor voetgan-gers. Op ooghoogte is er niets te zien behalve entrees van parkeergarages en spiegelglas van grootschalige gebou-wen. Er zouden kleine winkeltjes moeten zijn, of horeca of gewoon woningen. Maar juist dit potentiële klein-schalige programma staat als strandtent op het strand. Het probleem is daar dat je vanaf de boulevard tegen de rommelige boven- en achterkanten van de strandtenten aan kijkt. Eigenlijk zou je de strandtenten in de bebou-wing van de Gevers Deynootweg moeten schuiven of om-gekeerd: de gebouwen van de Gevers Deynootweg op de strandtenten zetten.

Typisch NederlandsDeze situatie is niet typisch Scheveningens maar typisch Nederlands. In Zandvoort en Vlissingen zien we een ver-gelijkbare mismatch tussen boulevard en achterland. Alleen in Katwijk zien we dat de bescheiden bebouwing aan zee wat betreft maat en richting aansluit op Katwijk. En, toegegeven, bij Scheveningen Dorp, sluit de bebou-wing aan het strand beter aan bij het achterland. Het wa-terfront van Scheveningen Bad is een Fremdkörper ten opzichte van het achterland. Eigenlijk zou je een water-front willen hebben zoals dat in Nederland wel voorkomt langs rivieren of langs het IJsselmeer.

In Zuid Europa, maar ook in Vlaanderen en Engeland zien we dat steden veel dichter aan zee liggen en het stra-tenpatroon gewoon doorloopt tot aan zee. Aan zee wordt de bebouwing iets hoger en is er iets meer horeca maar verder is het een continue stedelijke massa. Kijk maar eens naar San Sebastian, Brighton en Oostende. De hore-ca bevindt zich daar voor het grootste deel gewoon in de straten of aan de straat langs zee, welke daarmee vanzelf boulevard is geworden. Soms zien we daar verkopers van frisdranken en ijs over het strand leuren met een grote koelbox. Maar strandtenten en zeker in de mate dat ze voorkomen zijn volgens mij een typisch Nederlandse verschijnsel.

Het antistedelijke idee van het Nederlandse strand heeft natuurlijk te maken met de Nederlandse keuze voor natuurbescherming, waar natuurlijk ook veel voor te zeggen valt. In Nederland is namelijk geen continu be-bouwde kustlijn zoals we dat in Vlaanderen kennen of langs de Middellandse z ee. We zien overwegend duinen langs de kust met slechts incidenteel bebouwing. We zien op die paar plekken waar bebouwing is dan ook een geforceerde opeenhoping van programma. Dat heeft niets met de lage ligging van Nederland te maken, want de Vlaamse kustzone ligt even laag en die is bijna geheel verstedelijkt.

KurhauspleinAls we inzoomen op het Kurhausplein, volgens velen de lelijkste plek van Nederland, zien we dat daar veel laaghangend fruit hangt als het gaat om het gebied op te waarderen. Met de stedenbouwkundige kwaliteiten (volumes en de programmering) van het plein is weinig mis; de gebouwen hebben horeca op de begane grond en daarboven parkeren. Dat is stedenbouwkundig al een hele prestatie. Het is jammer dat de gebouwen kinderen van hun tijd zijn en dat ze er dus niet uitzien. Maar een nieuwe gevel is er zo op geplakt. Het Kurhausplein is niet het probleem van Scheveningen.

Het grootste probleem is dat de hierboven geschetste problemen niet 1,2,3, op te lossen zijn. Grootschalige sloop en herbouw zijn geen optie in tijden van crisis en duurzaamheidsbesef. Bovendien is veel nieuwbouw in één keer meestal ook geen gelukkige keuze. We zullen met kleinschalige maatregelen het gebied moeten ver-beteren en bij elke nieuwe ontwikkeling bezien of ze wel aansluit bij het achterland. We kunnen denken aan het wegnemen van parkeerplaatsen in straten die op zee uit-komen zodat de zee en het strand beter zichtbaar wor-den. Of het verbeteren van het maaiveld door kleinscha-lige, soms informele winkels zich daar te laten vestigen waar nu nog blinde gevels zijn.


82

SCH

EVEN

ING

EN IS

VAN

NAT

UR

E N

IET

STED

ELIJ

K

Kleinschalige acties Palace plein(Bron: Panoramas: foto’s: Klaske Havik, bewerking Arjan Harbers)


83

SCH

EVENIN

GEN

IS VAN N

ATUR

E NIE

T STEDELIJK

84


HEV

ENIN

GEN

IS V

AN N

ATU

RE

NIE

T ST

EDEL

IJK

Kleinschalige acties ter hoogte van Scheveningse slag(Bron: Panoramas: foto’s: Klaske Havik, bewerking Arjan Harbers)

Kleinschalige acties ter hoogte van Gevers Deynootplein(Bron: Panoramas: foto’s: Klaske Havik, bewerking Arjan Harbers)

85


HEVEN

ING

EN IS VAN

NATU

RE N

IET STED

ELIJK

86

TU DELFTSC

ENAR

IO’S

VO

OR

SC

HEV

ENIN

GEN

87

SCEN

ARIO

’S VOO

R SC

HEVEN

ING

ENTU DELFT

HOOFDSTUK 08.

SCENARIO’S VOOR SCHEVENINGEN

STEDELIJKE VERBINDINGEN

IN DE PUBLIEKE RUIMTE

AFSTUDEERSTUDIO PUBLIC REALM

TU DELFT

KLASKE HAVIK

88

TU DELFTSC

ENAR

IO’S

VO

OR

SC

HEV

ENIN

GEN

Fig. 1. Publieke ruimte in Scheveningen-Bad

Fig. 03a Analyse dagelijks leven, voorstel schakelpunten voor nieuwe programma’s

89

TU DELFTSC

ENAR

IO’S VO

OR

SCH

EVENIN

GEN

Parallel aan het Atelier Naar Scheveningen werkte ook de onderzoeks-en ontwerp afstudeerstudio Public Realm van de TU Delft aan een studie naar de kwaliteit van de publieke ruimte in Scheveningen. De groepen ontmoet-ten elkaar meerdere keren tijdens het proces voor uitwis-seling van ervaringen, inzichten en strategieën. Waar het atelier zich richtte op kleinschalige ingrepen en een ont-wikkelstrategie, namen de studenten de vrijheid te spe-culeren over meer radicale ruimtelijke veranderingen. De gezamenlijke resultaten bieden twee perspectieven op hetzelfde debat: de kwaliteit van de publieke ruimte in Scheveningen.

De afstudeerstudio Public Realm richt zich bij uitstek op de kwaliteit van publieke en collectieve ruimten. In de eerste periode richten de studenten zich op het onder-zoek op locatie waardoor aspecten aan de orde komen als beleving en gebruik door verschillende sociale groepen en op verschillende tijden. In de tweede fase van worden strategische voorstellen gedaan voor het verbeteren van bestaande of het introduceren van nieuwe publieke en collectieve ruimten: zowel in gebouwen (scholen, biblio-theken, sportfaciliteiten, culturele gebouwen ed.) als in de buitenruimte. In Scheveningen startte de groep van 9 studenten met een verkenning van de betekenis van openbare ruimte in het licht van de huidige stedelijke ambities van de Den Haag. De gemeente heeft in de ‘Structuurvisie 2020’ een ambitieus programma neergelegd om stedelijke kwali-teit te verbeteren in een aantal gebieden. Een belangrijk thema is de verbinding met de zee, uitgedrukt in de slo-gan: ‘Wereldstad aan Zee’. Tegenwoordig is Schevenin-gen Bad een wat vervallen badplaats met een sterk accent op commerciële en recreatieve voorzieningen, terwijl de haven op zoek is naar nieuwe richtingen vanwege het teruglopen van visserijactiviteiten en het vertrek van de Norfolk Line. Bovendien hebben zorgen over klimaatver-andering geleid tot grote herstructurering van de kust, onder meer door een versterking van de boulevard (een ontwerp van Manuel de Sola-Morales).

De studio richtte zich specifiek op de verbindingen tus-sen Scheveningen en Den Haag, daar waar de Wereldstad aan Zee zichtbaar en beleefbaar wordt. Op die plekken misten de studenten identiteit, ruimtelijke kwaliteit en architectonische aanwezigheid. Voor ten minste vijf ver-schillende locaties, die Den Haag aan Scheveningen ver-binden - in de studio ‘ruimtelijke schakels’ genoemd -, zijn sociale, ruimtelijke, culturele en economische ken-merken onderzocht. Ook zijn op verschillende niveaus nieuwe programma’s en strategieën ontwikkeld. Daarbij zijn radicale oplossingen als sloop, nieuwbouw en grote infrastructurele veranderingen niet geschuwd.

De in deze publicatie opgenomen onderzoeksresultaten en ontwerpvoorstellen gaan specifiek in op de publieke ruimte in Scheveningen Bad (fig.01). In het werk komt een aantal thema’s naar voren. Ten eerste de aankomstplek-ken met de auto en tram: het moment waarop de reiziger voetganger wordt en aankomt op Scheveningen. Deze plekken blijken vaak slecht vormgegeven. Betere rou-tes en verbetering van de publieke ruimte en publieke voorzieningen langs deze routes zouden het aanzien van Scheveningen sterk verbeteren. (fig.02 - p.90) Ten tweede wordt de Gevers Deynootweg gezien als een barrière die

door de hoge verkeersdruk en het gebrek aan publieke voorzieningen in de plinten geen prettig publiek domein biedt. In enkele plannen wordt daarom gezocht naar op-lossingen om de verkeersdruk te verlagen en om de pu-blieke ruimte tussen boulevard en Gevers Deynootweg meer continuïteit te geven.

Een derde thema is het verschil in gebruikersgroepen, waarbij vooral de toeristen en de inwoners zich op ver-schillende manieren tot de publieke ruimte verhouden. Individuele onderzoeken van de studenten richten zich daarom ook op de achterliggende residentiële gebieden zoals het renbaankwartier in Scheveningen en de over-gang van de Scheveningseweg naar de Keizerstraat. (fig.03) In een studie zijn gedichten over Scheveningen geanaly-seerd om de verschillende percepties van de badplaats door bijvoorbeeld de visser, de bewoner en de bezoeker te bezien (fig.04) Ten vierde is de geschiedenis van Sche-veningen Bad een punt van discussie, waarbij veel is gesproken over ‘vergane glorie’ en de noodzaak tot een hedendaagse interpretatie van de ooit succesvolle baden uitgaanscultuur. Tenslotte wordt ook het landschap bij het onderzoek betrokken, zoals de hoogteverschillen, de groenstructuur en vele parken en wordt voorgesteld om nieuwe landschappelijke ingrepen te doen die voor meer continuïteit zorgen. (fig.05)

In deze publicatie worden vier projecten in Schevenin-gen Bad uitgelicht: een hedendaags Kuuroord in de duinen bij het Zwarte pad, twee projecten die elk op een eigen manier een nieuwe publieke doorgang maken van het Gevers Deynootplein naar de boulevard en een her-ontwerp voor het Seinpostduin met een ondergronds theater.

90

TU DELFTSC

ENAR

IO’S

VO

OR

SC

HEV

ENIN

GEN

Fig. 02 a t/m h Analyse passages naar zee

02a

02c

02b

02d

02e 02f

02 g 02 h

91

SCEN

ARIO

’S VOO

R SC

HEVEN

ING

ENTU DELFT

Fig. 03b en c Voorstel voor Scheveninger Forum op schakel Scheveningse weg-Duinstraat-Badhuisstraat-Keizerstraat. Onderzoek en ontwerp: Maarten Filius

Fig. 05 a en b Bestaande en potentiele landschappelijke verbindingen tussen Den Haag en Scheveningen. Onderzoek: Torsten Middelkoop

Fig.04 a t/m c Analyse op basis van gedichten over Scheveningen; de perceptie van verschillende sociale groepen: a: visser, b: bewoner en c: badgast

04a

03b

04b

03c

04c

05a 05b

92

SCEN

ARIO

’S V

OO

R S

CH

EVEN

ING

ENTU DELFT

93

SCEN

ARIO

’S VOO

R SC

HEVEN

ING

ENTU DELFT

Kuuroord en Kuurhotel Scheveningen

Joep Tordoir

Tijdens een onderzoek naar de geschiedenis van Scheveningen Bad en de badcultuur in het bijzonder stuitte Joep Tordoir op de plannen die Woltjer en Rosse net na de Tweede

Wereldoorlog voor Scheveningen maken. Het badhotel, een in de duinen gebouwd hotel inspireert het ontwerpvoorstel van Tordoir: een hedendaags kuuroord en kuurhotel in het

duingebied bij het Zwarte Pad waarvan het bunkercomplex onderdeel is.

Onderdeel van de invulling is het aanpakken van het Zwarte Pad. Dat is nu een weg met parkeerplaatsen, die als een brede geasfalteerde breuklijn het duinlandschap doorsnijdt.

Het Concept Masterplan Scheveningen en het Milieu Effect Rapport, beiden uit 2009, dringen erop aan deze parkeerplaatsen te verplaatsen naar een ondergrondse parkeer-garage. Het Zwarte Pad wordt dan een smalle groene buffer tussen het rustige deel met

kuuroord /kuurhotel enerzijds en Scheveningen Bad anderzijds.

De grootste bunker vormt met de entree van kuuroord en kuurhotel het hart van het nieu-we complex. De bunker wordt ‘blootgelegd’ door een uitsnede te maken in het duin. Hier-door ontstaat een doorgang die via een lange trap en een hellingbaan het strand verbindt

met kuuroord en duingebied. De uitsnede/duindoorbraak is hoog in het duin gemaakt, zo-dat de functie van het duin als zeewering niet wordt aangetast. Vanaf de strandzijde is een nieuw gebouw zichtbaar, ingepast in de duinen. Verborgen in het duin, verbindt een lange gang de bunker met het nieuwe gebouw. De verschillende nieuwe functies zijn als volumes

aan de gang vastgemaakt. Zij doorbreken het duin voor daglicht en ‘tonen zich’ aan de buitenwereld door openingen met uitzicht op zee. Zo ontstaat een interessant lichtspel in

het gebouw: licht ter plaatse van de functies en donker waar de gang zich weer terugtrekt in het duin.

94

SCEN

ARIO

’S V

OO

R S

CH

EVEN

ING

ENTU DELFT

95

SCEN

ARIO

’S VOO

R SC

HEVEN

ING

EN

TU DELFT

Publieke ruimte rondom het Kurhaus

Jaap Prins

Het project van Jaap Prins richt zich op een van de meest delicate plekken van Schevenin-gen Bad: het historische Kurhaus en de slecht functionerende openbare ruimte daarom-heen. Prins stelt een grootschalige logistieke ingreep voor die tegelijk de publieke ruimte

voor voetgangers verbetert en meer ruimte biedt aan ondergronds parkeren: het ondertun-nelen van de Gevers Deynootweg, die in gebruik blijft voor langzaam verkeer en de tram.

Schakelpunt in deze stedenbouwkundige ingreep is het gebied rondom het Kurhaus waar de onderwereld van de parkeerplaats en de bovenwereld van Kurhaus en de weg naar zee, bij elkaar komen. Een van de appartementengebouwen van Bakema die sinds decennia het zicht op het Kurhaus en een natuurlijke toegang tot de zee blokkeren wordt gesloopt

om plaats te maken voor een deels ondergronds gebouw dat een poppodium en een aantal horecagelegenheden huisvest.

Het ontwerp is niet zozeer een gebouw, maar meer een gebouwd landschap waarbij de route voor verschillende vervoersmiddelen en uiteindelijk de route van de voetganger naar

het strand is verweven in het gebouwde landschap. De passage naar de zee wordt vorm-gegeven middels een pergola die langs het Kurhaus naar zee leidt. Onder deze hoge route bevinden zich de restaurants met een serie terrassen een stedelijk landschap van verschil-lende niveaus biedt waarbij het Kurhaus alle ruimte krijgt. Aan de andere zijde is het pop-

podium gelegen aan een verdiept plein dat direct aansluit op de parkeergarage.

96

SCEN

ARIO

’S V

OO

R S

CH

EVEN

ING

ENTU DELFT

97

SCEN

ARIO

’S VOO

R SC

HEVEN

ING

EN

TU DELFT

Entree Scheveningen BadAlbert Veenstra

Het project van Albert Veenstra creëert een open ruimte naar de zee. Het verbindt de bou-levard van Scheveningen met het achterliggende gebied en is tevens de nieuwe entree naar

de boulevard. Het winkelcentrum naast het Kurhaus, de Palace promenade, zal hiervoor moeten wijken. De onderbouw van het complex wordt in dit voorstel gesloopt, waardoor licht, lucht en ruimte ontstaat voor een nieuwe en open invulling. Aan de boulevardzijde ontstaat een nieuw publiek plein door de plint van restaurants en winkels aan de boule-

vard naar binnen te vouwen. Nieuwe looproutes, die zijn ontstaan vanuit de zichtassen van de hoofdwegen

naar het plein, fungeren als toegangspoort en moeten de herkenning en identiteit van Scheveningen Bad weergeven.

Drie grote units zijn in de appartementencomplexen geschoven. Deze bieden multifunc-tionele ruimte voor tijdelijke functies en aanpasbare ruimtes voor wisselend gebruik door bezoekers en bewoners. De gebruiksfuncties kunnen ieder half jaar gewisseld, gewijzigd, uitgebreid en aangepast worden. In de zomer zullen er functies komen die op het toeris-

me zijn gericht, terwijl de units in de winter mogelijkheden bieden voor de bewoners.

De units worden verbonden door middel van rode bruggen looproutes over en door een daktuin. Het wordt tevens de nieuwe ontsluiting van de (huidige) appartement complexen

en biedt uitzichtpunten, zitplekken en terrassen in een botanische tuin voor bezoekers. De nieuwe eindhalte van de tram sluit ook aan op deze bruggen waardoor een tweede ver-

binding ontstaat naar de zee. Onder deze daktuin ligt een parkeergarage. Openingen in dit dak maken het mogelijk grote ‘groene gebaren’ te maken. Hierdoor zijn alle verschillende lagen visueel met elkaar verbonden. Doordat het gebied rondom de boulevard als het ware

wordt opengetrokken, ontstaat een sterkere relatie met de zee en het strand.

98

SCEN

ARIO

’S V

OO

R S

CH

EVEN

ING

ENTU DELFT

99

SCEN

ARIO

’S VOO

R SC

HEVEN

ING

ENTU DELFT

Theater SeinpostFrank Timmers

Ook Frank Timmers richt zich op de verbindingen tussen de Gevers Deynootweg en het strand en heeft de zone rondom Residentie Seinpost hiervoor als uitgangspositie geno-

men. Panorama Mesdag, ooit vanaf deze plek geschilderd, en het vroegere ‘Theater Sein-post’, een gebouw met eenzelfde statigheid als het Kurhaus, dienen als referenties om het gebied een vrijer uitzicht te geven en om de functie van het theater terug te brengen. Tim-mers ontwerpt een nieuwe stedenbouwkundige situatie op basis van sloop van de huidige

residentie Seinpost. Een artificieel duinlandschap voorziet in een ruime publieke route naar het strand. De route wordt ingekaderd door woningen met kleinschalige publieke

functies in de plint voor bewoners én bezoekers. De grens tussen publiek en privaat wordt hier telkens opgezocht. Onder dit artificiële duin bevindt zich het theater.

Het concept voor het theater bestaat uit twee elementen: een levendig publiek landschap dat tegelijkertijd een dak vormt voor het deels ondergrondse theater. De zaal is geborgen door een zwaar betonnen omhulsel dat de altijd drukkende grond tegen moet houden en bestand moet zijn tegen de weersomstandigheden. In dit zware gedeelte vormt de lobby

en het theatercafé, dat aansluit op de boulevard. In het diepst van het duin ligt de theater-zaal, bereikbaar door een route in een spelonkachtige ruimte. Geluid en licht zijn bepa-lend in deze afdaling naar de warme, met hout beklede zaal. De entree en lobby van het

theatercafé bevinden zich aan de strandzijde, met uitzicht over de nieuwe boulevard en de zee.

100


TIE(

S) V

OO

R S

CH

EVEN

ING

EN B

AD

SCHSCHSCHSCHSCHSCHSCH

101

ACTIE(S) VO

OR

SCH

EVENIN

GEN

BAD


FOREVERFOREVERFOREVERFOREVERFOREVERFOREVERFOREVER

102

ACTIE(S) VOOR SCHEVENINGEN BADD

EELN

EMER

S AT

ELIE

R

Han Dijk is oprichtend partner van Posad spatial strategies. Hij is van huis uit stedenbouwkundig ontwerper en gespecialiseerd en de schaal tussen stad en architectuur. Han werkte de afgelopen jaren aan verschillende projecten waar openbare ruimte, infrastructuur en groen in het stedelijk gebied een belangrijke rol spelen. Hij heeft daarnaast diverse prijsvragen binnen het bureau geleid en gewonnen. Han is docent stedenbouwkundig ontwerp aan de Academie van Bouwkunst in Rotterdam en gastdo-cent aan de Academie van Amsterdam. - www.posad.nl

Arjan Harbers is stedenbouwkundige. Met zijn bureau Topotronic verricht hij onderzoek, onderwijs en ont-werp met betrekking tot openbare ruimte, steden-bouwkundig ontwerp en planning. Met het project Borderscapes onderzocht hij de invloed van grenzen op ruimtelijke ordening en met Leren van Zwitserland bracht hij in kaart waarom er Zwitserland nauwelijks files staan op de autosnelwegen. Voor Rotterdam en Brussel deed Topotronic 100 suggesties voor een verbetering van de openbare ruimte met kleine ingrepen. Arjan Harbers is tevens verbonden aan het Planbureau voor de Leefomgeving en lid van de redactie van S+RO. - www.topotronic.nl

Kai van Hasselt richtte in 2004 de adviespraktijk Shinsekai Analysis op. Deze houdt zich bezig met ur-ban strategies en cultural intelligence en werkt voor private en publieke partijen aan vraagstukken in o.a. (retail) vastgoed, architectuur, mobiliteit, kunst en cultuur. Kai doceert retail design aan het Piet Zwart Instituut in Rotterdam en geeft lezingen in binnen- en buitenland. - www.shinsekai.nl

Klaske Havik is architect en schrijver en werkt sinds 2004 als universitair docent Architectuur aan de TU Delft. Ze werkte ook als redacteur voor de Architect en schrijft regelmatig voor architectuurtijdschriften in Nederland en daarbuiten. Met de Haagse bureaus Architectuurwerkplaats de Ruimte en qenep was zij betrokken bij een aantal ontwerp projecten die veelal draaiden om het thema van stedelijke her-ontwikkeling, zoals de ontwikkeling van de NDSM werf tot een culturele broedplaats. Met de Public Realm afstudeerstudio werkte zij met studenten aan onderzoek en ontwerp voor verschillende locaties in Den Haag, waaronder de Schilderswijk, de Bin-ckhorst, Transvaal en Scheveningen. In deze studio staat steeds de kwaliteit van de publieke ruimte en de sociale rol van architectuur centraal. Klaske Havik was co-redacteur van het boek Architectural Positi-ons: Architecture, Modernity and the Public Sphere (SUN 2009). Voor haar proefschrift Urban Literacy (2012) ontwikkelde ze een literaire benadering van architectuur en stedenbouw. Klaske is redacteur van OASE, Tijdschrift voor Architectuur en woont in Scheveningen. - www.terristories.nl

Coen-Martijn Hofland is, na zijn werk als projectont-wikkelaar voor woningcorporaties, sinds 2009 werk-zaam als gebiedsontwikkelaar bij SITE urban develop-ment. Hij werkt aan complexe gebiedsontwikkelingen verspreid over het hele land, van Zaanstad tot Bergen op Zoom en van Groningen tot Nieuwegein. Als generalist spreekt hem het continu verbinden van markt, belangen, ontwerp en financiën in samenwer-king met de diverse stakeholders enorm aan. In zijn visie kan er altijd vanuit de kernkwaliteiten van de specifieke plek een basis voor een unieke ontwik-keling gelegd worden, waarbij rekening gehouden wordt met het feit dat een plek altíjd in ontwikkeling is: er is nooit een begin- en een eindpunt. - www.site-ud.nl

Marcel Musch is zelfstandig stedenbouwkundig adviseur bij MUS Urban Strategy. Als adviseur werkt hij aan stedenbouwkundige en regionale ontwerp opgaven voor gemeenten en provincies. Daarnaast is hij coördinator van het recentelijk opgerichte ontwerpen onderzoekslaboratorium URBAN LAB aan de Technische Universiteit Eindhoven. Het doel van het URBAN LAB is het combineren van onder-wijs, onderzoek en advies. Het URBAN LAB werkt op dit moment onder andere aan de transformatie van culturele erfgoedcomplexen in Noord Brabant, de aanleg van de Parkway Noord-Oost Corridor en de gebiedsontwikkeling Brainpark Oost.- www.mmus.ch

103

ACTIE(S) VOOR SCHEVENINGEN BADC

OLO

FON

Colofon Atelier Naar Scheveningen is een initiatief van kunst-en architectuurcentrum Stroom Den Haag en vond plaats in de zomer en het najaar van 2011. Parallel aan het Atelier vond de onderzoek en ontwerp afstudeerstudio Public Realm van de TU Delft plaats.

Deelnemers aan het atelier: Han Dijk (Posad), Arjan Harbers (topotronic), Kai van Hasselt (Shinskekai Analysis),Klaske Havik (terristories), Coen-Martijn Hofland (SITE urban development) en Marcel Musch (Mus Urban Strategy)

Studenten Studio Public Realm TU Delft 2011-2012: Kirsten Dijkgraaf, Maarten Filius, Torsten Middelkoop, Riemer Postma, Jaap Prins, Niek Rietbergen, Frank Timmers, Joep Tordoir, Albert Veenstra. Begeleiding: Klaske HavikBegeleiding bouwtechnologie: Jan Engels Met dank aan: Vera Yanovshtchinsky, Tanja ten Berge en Enno Ebels (gemeente Den Haag), Hendrik Wassenaar (directeur Circustheater), Wybo Wijnbergen (directeur SEA-Life), Chris Sonnemans, Erwin Bruyn (directeur Steigenber-ger Kurhaus Hotel).

Ontwerp: Collective Works (Peter Zuiderwijk & Karin Mientjes)

Eindredactie: Marcel Musch, Klaske Havik, Francien van Westrenen (Stroom Den Haag)

Stroom Den Haag, maart 2013 Oplage: 75 Op www.stroom.nl is het document te downloaden.

Het atelier, de studio en de publicatie zijn mogelijk gemaakt dankzij een bijdrage van het Stimulerings-fonds Creatieve Industrie, gemeente Den Haag en TU Delft.

De deelnemers aan het atelier werkten gezamenlijk aan deze strategie die gevat is in de zeven acties, het programmaschema (als losse bijlage toegevoegd) en dit document. Elk van hen werkte ook specifieke onderdelen uit:

Han Dijk:Ruimtelijke analyses en interventies

Arjan Harbers:Scheveningen is van nature niet stedelijk, Panorama’s

Kai van Hasselt: Koester je iconen, Branding en Nieuwe Zeebad Mij.

Klaske Havik:Perspectief van de straat, Feest van de aankomst, Studio Public Realm

Coen-Martijn Hofland:Programmaschema, Zaken aan zee, Wandeling aan zee

Marcel Musch:Programmaschema, Het publieke domein, Wandeling aan zee

104

ACTIEACTIEACTIEACTIEACTIEACTIEACTIE

Een Zeebad Maatschappij nieuwe stijl, inzetten op

heritagebrands, ontwikkelen vanuit het perspectief van de

straat en vormgeven van de aankomst zijn een paar

van de acties die het publieke domein van Scheveningen Bad kunnen verbeteren. De acties worden voorgesteld door de

deelnemers aan het Atelier Naar Scheveningen, een initiatief van kunst-en architectuurcentrum

Stroom Den Haag. De acties laten zien dat de kracht die

nodig is voor verbetering niet perse schuilt in grootschalige

sloop of nieuwbouw, maar in het alledaagse gebruik, het verleden, de cultuur, de iconen, de mensen

en natuurlijk de zee.


TIE(

S) V

OO

R S

CH

EVEN

ING

EN B

AD

ACTIE SCH: Actie(s) voor Scheveningen Bad

Documents

Transcript of ACTIE SCH: Actie(s) voor Scheveningen Bad