Cinébib Italiaanse filmklassiekers

8/3/2019 Cinbib Italiaanse filmklassiekers

1/11

ITALIAANSEfilmklassiekers

Een focus op filmland Itali.Met films van vr WO tot 1978

Elke film leen jeeen week lang gratis!

CINEFIEL


2/11

Inhoud

3 Inleiding

4 Het ItaliaanseNeorealisme

9 Pakket ItaliaanseFilmklassiekers

16 Van Neorealisme totNeo-neorealisme

18 BoekVS film

Inleiding

Ciao donne e uomini,

CinBib wijkt even af van het gewone pad door een cinefiele

wisselcollectie uit te brengen.

Het verschil met de andere collecties is dat dit pakket echte

filmklassiekers bevat die niet altijd even toegankelijk zijn

en waarbij het wenselijk is om deze meesterwerken in hun

tijdscontext te plaatsen. Onze keuze viel op filmland Itali,

met een reeks werken die dateren van vr WO II tot 1978. We

plaatsen de Italiaanse klassieke film in de kijker, met inbegrip

van het Italiaanse Neorealisme. Een aantal films zijn als het

ware toonbeelden van deze stroming, andere vertonen alleeninvloeden ervan.

Het hierbij horend CinBib-magazine is niet alleen inhoudelijk

diepgaand, maar ook uiterst boeiend en informatief. De

bijdrage van Erwin Lormans schetst een beeld van de opgang

van het Italiaanse Neorealisme en de belangrijkste cineasten

en films die tot de stroming worden gerekend.

In het tweede artikel verneemt u welke regisseurs en/of

filmstromingen direct of indirect werden benvloed door het

Neorealisme. Er worden ook enkele bedenkingen gemaakt bij

de term neo-neorealisme. Bij boek vs film wordt Il gattopardo

besproken. En zoals steeds krijgt u het dvd-overzicht.

Arrivederci!

Het CinBib-team

Over CinBib

De Provincies Oost- en West-Vlaanderen stellen CinBibvoor!

Het project CinBibwerd in 2009 opgestart door WINOB*. In 2011 sloot

het Streekgericht Bibliotheekbeleid van de Provincie Oost-Vlaanderen zich

ook bij het initiatief aan. CinBibkadert binnen de inspanningen van de

provinciebesturen om de werking van de Oost- en West-Vlaamse openbare

bibliotheken te ondersteunen.

Om de dienstverlening op filmgebied in je bibliotheek te optimaliseren,

schakelden de beide Provincies Cinema Novo in. Dit festival is gespeciali-

seerd in driecontinentale film, maar trekt voor CinBibde registers open. Ook

de betere Europese en Amerikaanse auteursfilm, documentaires en kinder-en jeugdfilms komen aan bod. CinBibwil zowel de bibliotheekbezoeker als

de bibliotheekmedewerker meer voeling doen krijgen met het alternatieve

filmcircuit. Voor de bibliotheekbezoeker vertaalt zich dit in een aanbod van

dvd-wisselcollecties en brochures die meer inhoud en achtergrond leveren

bij de geselecteerde films.

Bibliotheekmedewerkers hebben eveneens baat bij de wisselcollecties en

brochures, maar kunnen daarenboven vormingen bijwonen. Ze worden ook

begeleid door Cinema Novo bij verdere collectievorming. Op die manier

geven de Provincies iedere Oost- en West-Vlaamse openbare bibliotheek de

kans om een kwalitatief filmaanbod in huis te hebben voor haar bezoekers.

De BIB is meer dan boeken alleen en dat bewijst CinBib!

Veel lees- en kijkplezier!

Gunter Pertry Jozef Dauwe

Gedeputeerde Cultuur Provincie West-Vlaanderen Gedeputeerde Cultuur Provincie Oost-Vlaanderen

* West-Vlaams Informatienetwerk Openbare Bibliotheken

CINEFIEL

3INLEIDING2


3/11

een pleidooi voor wat hij de levensechte film noemde: realisme i.p.v. fictie, het alledaagse i.p.v. het buitengewone,

gewone mensen i.p.v. filmhelden en draaien op straat, in direct c ontact met de sociale realiteit i.p.v. in de studio.

De term Neorealisme zelf werd gelanceerd door de criticus Umberto Barbaro in 1943 in een artikel over Quai des Brumes

(1938, Marcel Carn), n van de pareltjes van het Franse potisch realisme, dat voor vele Italiaanse regisseurs een

socialistisch humanisme was en symbool stond voor esthetische en intellectuele vrijheid. Een niet onbelangrijke factor

tenslotte was het feit dat er gewoon geen (geld)middelen waren en dat creativiteit en improvisatie noodzakelijkerwijze

belangrijker waren dan scenario of studio. In datzelfde jaar en bijna gelijktijdig met de wapenstilstand in Itali, kwam

Ossessione uit. Luchino Visconti behield in zijn debuutfilm de melodramatische plot en de brutale karakters van de originele

roman, maar verplaatste het grimmige verhaal van passie en moord naar het troosteloze en verpauperde platteland rond

Ferrara. De psychologische benadering van de personages gebeurde wel vanuit de sociale realiteit, maar de film ontbeerde

een uitgesproken sociale of politieke visie.

Roberto Rosselini: de eerste Neorealist

De eerste grote neorealistische film was Roma, citt aperta (1946, Roberto Rosselini), de op ware feiten gebaseerdedramatisering van een herosche poging van het verzet om een wraakactie van de Gestapo te voorkomen. De opnamen

begonnen twee dagen na de bevrijding van Itali in juni 1944 en op twee na werden alle shots op straat gedraaid. De film

beantwoordde volledig aan het theoretisch kader van Zavattini en leek zo levensecht dat het publiek verwonderd was dat

Rosselini zoveel Duitse brutaliteit had kunnen filmen in aanwezigheid van de Duitsers. De film werd de standaard en stuurde

de West-Europese cinema definitief in een andere richting. Rosselini vervolledigde zijn oorlogstrilogie met Pais (1946), dat

vooral uitblonk door de portrettering van gewone mensen gevangen in de horror van oorlog, en met Germania anno zero

(1947), waarin hij in het plat gebombardeerde Berlijn op zoek gaat naar de wortels van het fascisme.

Vittorio De Sica: van platteland naar stad

Voormalig acteur Vittorio De Sica verruimde vanaf 1946 de naoorlogse problematiek tot een universeler humanisme,

verplaatste het gebeuren van platteland naar stad en introduceerde een vorm van tragiek in plaats van loutere registratie

van feiten. Sciuscia(1946) behandelde het verlies van de onschuld van kinderen in het door de Nazis bezette Rome.

Ladri di biciclette(1948) was niet alleen een sociaal-realistisch document over armoede en uitbuiting, maar schilderde

ook een schitterende vader-zoon relatie en was tegelijkertijd een moderne parabel over een vervreemde man in een

vijandige en ontmenselijkte samenleving.

Het Italiaanse Neorealisme

De beginjaren

Vanaf de stichting van Rome in 753 v.C. heeft Itali zich altijd

geprofileerd als een land waar kunst in een ideale bedding kon gedijen.

In vele disciplines is het land immers niet alleen voortrekker en voorbeeld,

maar even vaak vernieuwer of baanbreker geweest. In de Europese en

mondiale filmgeschiedenis was het niet anders. Reeds enkele jaren na de

uitvinding van het medium (1895) vertolkte Itali een vooraanstaande rol

met epische spektakelfilms als Quo Vadis(Enrico Guazzoni, 1913) en Cabiria

(Giovanni Pastrone, 1914). Door de focus te verleggen op bombastische, in

19de eeuwse bourgeoisie-milieus gesitueerde melodramas, zette het land

zichzelf de volgende jaren op een zijspoor. Toen de fascisten in 1922 aan

het bewind kwamen, was de filmproductie teruggevallen tot maximum 30films per jaar, meestal ofwel gefilmde operas ofwel triviale studiokomedies,

die telefono bianco werden genoemd omdat er bijna altijd een wit

telefoontoestel te zien was. Pas in 1935 werd Mussolini zich bewust van

de propagandamogelijkheden van het medium. Hij stichtte een nationale

filmschool en liet de Cinecitt-studios bouwen, wat zorgde voor een boost

in de filmindustrie (80 films in 1938).

De geboorte van het Neorealisme

De fascistische propagandadocumentaires waren de directe voorlopers van

het Neorealisme. Ze werden op locatie gedraaid met non-professionele

acteurs en hadden visueel veel weg van de toenmalige newsreels. Mede door

hun sociale bewogenheid anticipeerden bijvoorbeeld de gedramatiseerde

documentaire La nave bianca (1941, Roberto Rosselini) en de kritische

komedie I bambini ci guardano(1942, Vittorio De Sica) op het Neorealisme.

Cesare Zavattini, scenarioschrijver van deze laatste film, lanceerde in 1942

CINEFIEL CINEFIEL

4 5NEOREALISMENEOREALISME


4/11

(1970). Ook neorealist Vittorio De Sica zal zich tot de komedie wenden ( Ieri,

oggi, domani, 1963 Matrimonio allItaliano, 1964). De komedie betekent

alvast de doorbraak voor enkele grote acteurs en ac trices. Sophia Loren, Gina

Lollobrigida, Claudia Cardinale, Nino Manfredi, Marcello Mastroianni, Alberto

Sordi, Ugo Tognazzi en Vittorio Gassman worden sterren.

Fellini en Antonioni

De twee grootste naoorlogse auteurs waren ongetwijfeld Fellini en Antonioni.

Beiden hadden hun wortels in het Neorealisme maar creerden elk hun heel

persoonlijk eigen oeuvre.

Federico Fellini schreef scenarios voor Rosselini (Roma, citt aperta en

Pais) en bleef met I Vitelloni (1953), een bitterzoete zedenkomedie over

adolescenten op weg naar volwassenheid, schatplichtig aan het Neorealisme.

La Strada(1954), een fascinerende karakterstudie van een brutale circusartiest

die rondtrekt met een naef meisje, en Il bidone(1955) waren naar vorm en stijlnog wel realistisch maar ontbeerden iedere vorm van sociaal engagement.

Vanaf La Dolce Vita(1960) en Otto e mezzo(1963) kiest Fellini resoluut voor

visuele extravaganza en zelfreflectie, op de grens van herinnering, droom en

fantasie, met een minimum aan narratieve logica. In het semiautobiografische

Amarcord (1974) keert hij, in de minder extravagante en ingehouden

neorealistische stijl van zijn beginjaren, terug naar zijn jeugd.

Michelangelo Antonioni debuteerde met neorealistische documentaires maar

richtte zijn camera al snel op zeden en gewoonten van de middenklasse.

Vanaf Le amiche (1955) maakt hij een stilistische keuze: in plaats van

een scne op te bouwen door montage van shots, kiest hij voor lange

ononderbroken shots waarin hij de protagonisten toont in een reeks, op

het eerste gezicht, onbelangrijke gebeurtenissen. Door die shots van

personages in hun omgeving lang aan te houden, probeert hij de kijker

inreal time de impact van de f ysieke omgeving op de psychologie

van de personages te laten voelen. Die keuze zal hij in zijn latere

Luchino Visconti: La terra trema (LEpisodio del mare)

Met La terra trema, het eerste deel van een nooit voltooide trilogie (visserij, mijnbouw, landbouw) over de economische

problemen in het naoorlogse Sicili, realiseerde geboren aristocraat Visconti stricto sensu een sociaal drama dat qua

thematiek (uitbuiting van de arbeider) en opname (op locatie, niet-professionele acteurs) beantwoordde aan de regels van

Zavattini. De film staat geboekstaafd als een meesterwerk van het Neorealisme. Visconti had echter de zuivere registratie

opgesmukt met een narratief dramatische structuur en had van nature een voorkeur voor gedetailleerd uitgewerkte shots.

Die visuele grandeur stond in schril contrast met het sociaal realisme. Visconti zal heel zijn carrire schipperen tussen realisme

en estheticisme. In 1960 toen het Neorealisme als stroming reeds was uitgedeind realiseerde hij nog in neorealistische

stijl Rocco e i suoi fratelli, over de migratie van een landbouwersfamilie uit het zuiden naar het gendustrialiseerde noorden.

Bellissima (1951) en Senso (1954) waren echter al duidelijke vingerwijzingen welke richting hij zou opgaan.

Het einde van het Neorealisme

Sommige films van de jaren 1946-1950 waren qua methode en thema wel neorealistisch, maar misten door hun commercile opzet

vaak sociale bewogenheid. Riso Amara(1948, Giuseppe De Santis) behandelde de uitbuiting van de rijstwerkers in de vallei van de Po,

maar ontaardde al snel tot een erotisch geladen stervehikel voor Vittorio Gassman en Silvana Mangano. De Italiaanse filmindustrieverkeerde bovendien in een crisis: 71% van de markt werd in 1949 ingenomen door Amerikaanse films, slechts 10% was van eigen

bodem. Umberto D. (1952, Vittorio De Sica), een nauwkeurige observatie van de wreedheid, hypocrisie en onverschilligheid van

de bourgeoisie tegenover een oude man en zijn hond, wordt algemeen beschouwd als het laatste neorealistisch meesterwerk.

De persoonlijke tragedie tegen de achtergrond van het alledaagse leven in Rome, benaderde misschien het best het ideaal van

Zavattini: de zuivere cinema van alledag, 90 minuten uit het leve n van een man waarin eigenlijk niets gebeurt. Maar het Neorealisme

was de facto altijd een cinema van armoede en pessimisme geweest, geworteld in de naoorlogse realiteit. En die realiteit stond nu,

door een verbetering van de economische situatie, niet meer op het verlanglijstje van de bioscoopbezoeker.

Commedia allitaliana

Italiaanse regisseurs kiezen voor populaire genres en meer fantasie, humor, spektakel en prikkelende seks. Vooral de commedia

all italianakent veel succes. Drie namen profileren zich als maestros in het genre: Mario Monicelli ( I soliti ignoti, 1958 La

grande guerra, 1959 Brancaleone, 1966), Dino Risi (Pane, amore e, 1954 Poveri ma belli, 1957 Il sorpasso, 1962 I

Mostri, 1963 Profumo di donna, 1974) en Luigi Comencini (Pane, amore e fantasia, 1953 Pane, amore e gelosia, 1954 La

bella di Roma, 1955). De jongere Ettore Scola gebruikt de commedia om te mijmeren over politiek en sociaal heden en

verleden in C'eravamo tanto amati(1974) en La terrazza(1979) of over zeden en gewoontes zoals in Dramma della gelosiaCINEFIEL



5/11

films radicaliseren. Zo wijst hij, o.a. door dialoog en muziek tot een minimum te beperken, impliciet op de irrelevantie

van menselijke communicatie. Een revolutionaire vernieuwing met een enorme impact op de latere filmgeschiedenis. Het

resultaat is zijn door hypnotiserende beelden gekenmerkte trilogie van ontheemding en vervreemding van het modernisme:

Lavventura(1959), La Notte(1960) en Leclisse(1962).

Andere protagonisten van de jaren 60 - 70

Sociaal en politiek gengageerd filmer Francesco Rosi - men noemt hem wel eens maestro del cinema civile - maakte in

1963 furore met Le mani sulla citt, een overtuigend en in documentaire stijl gefilmde aanklacht van de corrupte relatie

tussen het wereldje van onroerend goed en politiek. In Cadaveri eccellenti(1976) richtte hij zijn pijlen op de door scandalitis,

manipulatie en intriges gecorrumpeerde politieke macht.

Ermanno Olmi maakte naam met zijn in neorealistische stijl gefilmde tragikomedie Il Posto (1961) en zou wereldfaam

verwerven met het vaak bekroonde en met verborgen sociale kritiek gelardeerde meesterwerk Lalbero degli zoccoli(1978),

over de struggle to survive van landbouwers in de late 19de eeuw.

Veelzijdig schrijver, dichter en cineast Pier Paolo Pasolini toonde reeds in zijn eerste films Accatone(1961) en Mamma Roma(1962), in rauwe neorealistische stijl, zijn verbondenheid met sociaal verdrukten. Na het controversile, in een bourgeoismilieu

gesitueerde Teorema (1968), verfilmde hij begin jaren 70 drie omnibusfilms uit de literatuurgeschiedenis tot zijn frivole

trilogie van het leven: Il Decamerone(1971), I racconti di Canterbury(1972) en Il fiore del mille e una notte(1974).

Bernardo Bertolucci brak in 1964 door met Prima della rivoluzione, een intelligent verhaal over een man die er niet in slaagt

te breken met zijn bourgeoismilieu. De regisseur schopte rel met seksueel taboebreker Last Tango in Paris(1972), maar kreeg

vooral faam door Novecento(1976), het epische relaas van de politieke bewustwording van de landbouwersklassen in de 1 ste

helft van de 20ste eeuw.

Gillo Pontecorvo maakte in 1960 indruk met Kapo, zijn semidocumentair relaas van een Joods meisje dat in Auschwitz

collaboreert met de SS. Zijn zorgvuldig met ware feiten gedocumenteerde en nauwkeurig gereconstrueerde Battaglia di

Algeri(1965) zal geboekstaafd blijven als een van de meest ophefmakende en omstreden films uit de filmgeschiedenis.

Liliana Cavani zorgde in 1974 voor schandaal met Il portiere di notte, het schokkende relaas van een sadomasochistische

love-story tussen een joodse vrouw en haar kampoverste. Zowel een beklijvend relaas van de wreedheden van de

Naziterreur als een poging tot dissectie ervan. Erwin Lormans

Italiaanse filmklassiekers

AmarcordFederico Fellini / 1973 / 118 / Nederlands ondertiteld

Via de ogen en commentaar van de vijftigjarige Tita en met als leidraad de vier seizoenen, blikt Fellini terug op zijn

jeugd. Amarcord betekent ik herinner mij in het plaatselijk dialect. Hij serveert ons een bonte verzameling bizarre en

komische personages in een door kerk en fascisme gedicteerd dorpje in de landstreek Romagna in de jaren 30. Het

resultaat is een fantastisch en bijwijlen grotesk fresco van herinneringen en dromen dat aanvankelijk bevreemdend en

verwarrend kan overkomen. De herinneringen op zich zijn niet zo spectaculair, maar het is vooral de sfeer van nostalgie

die bekoort. Humor, satire, pozie, melancholie, soap en een tikkeltje vulgariteit wisselen af in een magistrale mix

van barokke beelden. Een onvergetelijke en allicht beklijvende kennismaking met het Felliniaansuniversum.

Il bidoneFederico Fellini / 1955 / 91 / Nederlands ondertiteld

Oplichters Augusto, Picasso en Roberto bestelen, verkleed als priester, goedgelovige arme mensen. Op een dag

laat de al langer door wroeging getergde August o, in een opstoot van medelijden, de buit achte r bij een verlamd

meisje. Hij wil van het slechte pad af, maar zijn collegas denken dat hij het geld voor zichzelf heeft gehouden.

Fellini inspireerde zich op de Amerikaanse misdaadfilms van de jaren 40 Augusto wordt gespeeld door een

Amerikaan! maar de liefde voor zijn menselijker geportretteerde personages en neorealistische aanpak

zorgen voor een authentiek en aangrijpend, tussen tragiek en milde humor balancerend drama.

Il fiore delle mille e una nottePier Paolo Pasolini / 1974 / 150 / Nederlands ondertiteld

Derde deel na Il Decameroneen I racconti di Canterburyuit De trilogie van het leven. Een willekeurige

aaneenschakeling van verhalen uit Duizend en n nacht, met als rode draad het verhaal van Nur-ed-Din

die op zoek gaat naar zijn geroofde slavin Zumurrud. Onderweg ontmoet hij mensen die hem, nu eens

vreugdevol, dan weer verdrietig, vertellen over hun ervaringen met de liefde. Pasolini vond de juiste

toon en het passende ritme om de losstaande vertelseltjes, afwisselend doorspekt met erotiek, magie,

droom en pozie, tot een tijdloos samenhangend geheel te smeden. De authentieke landschappen in

Ethiopi, Jemen, Irak en Nepal laten de tijdloze verhaaltjes baden in een oosterse sfeer.

1

2

3

CINEFIEL

8 NEOREALISME 99ITALIAANSE FILMKLASSIEKERS


6/11

7

8

9

Il gattopardoLuchino Visconti / 1963 / 178 / Nederlands ondertiteld

1860. Op het moment dat Garibaldi in zijn vrijheidsstrijd tegen monarchie en aristocratie in Sicili aan land gaat,

vestigt prins Fabrizio di Salina zich met zijn familie in zijn landgoed te Donafugata. Wanneer zijn neef Tancredi

een huwelijk met de dochter van burgemeester Don Calogero verkiest boven zijn aristocratische nicht en zich

aansluit bij Garibaldi, wordt de prins pijnlijk geconfronteerd met het einde van een tijdperk en onafwendbare sociale

veranderingen. Aristocraat Visconti bezingt in dit grandioos en somptueus in beeld gebracht fresco, vol melancholie

en met een verhelderend inzicht in de sociaal-politieke verhoudingen, de lof van de tot de ondergang gedoemde 19de

eeuwse Siciliaanse aristocratie.

Il portiere di notteLiliana Cavani / 1974 / 113 / Nederlands ondertiteld

Wenen, 1957. De jonge Joodse Lucia Atherton komt aan in het hotel van de opera. Haar man zal er de volgende

dag De Toverfluitdirigeren. Wanneer ze oog in oog komt te staan met de nachtportier, verstijft ze: ze herkent

Max, de voormalige nazi-officier die haar als 15-jarige uit een groep joodse krijgsgevangenen pikte en tot

een sadomasochistische relatie dwong. Deze schandaalschoppende love-story werd n van de meest

controversile prenten uit de jaren 70 en zou protagonisten Dirk Bogarde en Charlotte Rampling nog langachtervolgen.

KapGillo Pontecorvo / 1960 / 112 / Nederlands ondertiteld

Een veertienjarig Joods meisje komt na een razzia in een concentratiekamp terecht. Met behulp van een

kamparts ontsnapt ze aan de gaskamer en krijgt een job als kap in een werkkamp, belast met het toezicht

op haar medegevangenen. Het resultaat is een beklijvend en zeer dicht bij de realiteit aanleunend

portret van leven en overleven in een werkkamp. Een onverbloemde kijk op de dagelijkse horror,

zonder sentiment of te expliciet geweld. Tegelijk een indringende getuigenis van hoe zelfrespect en

menselijkheid in extreme situaties kunnen omslaan in koel en ontmenselijkt eigenbelang.

Ladri di bicicletteVittorio De Sica / 1948 / 85 / Nederlands ondertiteld

Antonio Ricci, vader van twee, vindt na twee jaar werkloosheid eindelijk werk als aanplakker van affiches. Reeds de

eerste dag wordt zijn belangrijkste werkattribuut, zijn fiets, gestolen. Vader en achtjarige zoon Bruno gaan vruchteloos

op zoek naar de dief en uiteindelijk is het stelen van een andere fiets de enige oplossing om aan de miserie te

ontkomen. Een beslissing met dramatische gevolgen. Een indrukwekkend stedelijk verhaal van armoede en ellende

in het naoorlogs stedelijk Itali. Door zijn onderwerp en losse narratieve structuur een onbetwist meesterwerk met

een geweldige impact op de latere filmgeschiedenis.

Lalbero degli zocccoliErmanno Olmi / 1978 / 178 / Nederlands ondertiteld

1897. 4 gezinnen bewonen een landgoed in de Povlakte. Gebouwen, land en vee zijn eigendom van een

grootgrondbezitter die tevens tweederde van de oogst opeist. Wanneer de 6-jarige Menek de enige die naar

school gaat zijn klomp breekt, werkt zijn vader dag en nacht om een nieuwe te maken. Hij heeft hiervoor

echter hout gebruikt van een boom die hij zonder toestemming heeft geveld. Olmi koos, in navolging van zijn

inspiratiebron Rosselini en omwille van de authenticiteit, voor een neorealistische aanpak, wat resulteert in

een nauwkeurige beschrijving van de harde levensomstandigheden van het boerenleven in Noord-Itali ophet eind van de 19de eeuw. De sociale kritiek zit subtiel verpakt in details.

LAvventura,Michelangelo Antonioni / 1960 / 143 / Nederlands ondertiteld

Anna, dochter van een gewezen diplomaat, is vervreemd van haar geliefde, architect Sandro. Op een

dag maken ze met vrienden een pleziervaartje naar een verlaten vulkanisch eiland. Na een vergeefse

poging haar problemen uit te praten is Anna plotseling spoorloos verdwenen. Sandro en haar beste

vriendin starten een zoektocht. Het in real time filmen van de personages, gevangen in het hun

omringende landschap, zorgt ervoor dat je als kijker dezelfde waaier aan gevoelens ervaart als de

twee personen op zoek: interesse, hoop, verveling en uiteindelijk gelatenheid. Een hypnotiserend

psychologisch drama over de leegheid en angsten van het moderne leven.

4

5

6

CINEFIEL CINEFIEL

10 11ITALIAANSE FILMKLASSIEKERSITALIAANSE FILMKLASSIEKERS


7/11

10 13

14

11

12

15

Le amicheMichelangelo Antonioni / 1955 / 99 / Nederlands ondertiteld

Celia komt naar Turijn om er haar eigen modezaak te openen. Door een toeval maakt ze kennis met een groepje van

rijke middenklasse twintigers en dertigers die er een oppervlakkig en leeg leventje op na houden. Ze komt terecht in

een door egosme en leugens gedragen bekrompen wereldje van overspel en nietsdoen, waar het maken van echte

keuzes altijd maar vooruitgeschoven wordt. Een wereldje waaruit het moeilijk ontsnappen is. Iets wat Antonioni laat

voelen door geregeld veel mensen in beperkte, al of niet natuurlijk afgesloten ruimtes te tonen. Een stilistische keuze

die hij in zijn latere films zal radicaliseren.

Le mani sulla cittFrancesco Rosi / 1963 / 110 / Nederlands ondertiteld

Bij het instorten van een gebouw bij uitbreidingswerken in een buitenwijk van Napels vallen slachtoffers. Er komen

gesjoemel met bouwplannen en constructiefouten aan het licht. Rechts gemeenteraadslid Eduardo Nottola krijgt

de zwarte piet t oegeschoven omdat hij een aannemer, gespecialiseerd in goedkope bouwmaterialen, de hand

boven het hoofd zou hebben gehouden. Het onderzoek levert niets op en ontaardt in een politiek steekspel.

Rosi maakte een sterke politieke film in documentaire stijl over een nu nog brandend actueel pijnpunt in de

Italiaanse samenleving: de corrupte relatie tussen onroerend goed en politiek. Een koele, sobere en quasi

commentaarloze registratie van de feiten, zonder te vervallen in te grote betrokkenheid met n van de

protagonisten.

Mamma RomaPier Paolo Pasolini / 1962 / 114 / Nederlands ondertiteld

Na het huwelijk van haar pooier Carmine wil Mamma Roma haar verleden achter zich laten en een

respectabel leven leiden. Ze komt aan de kost als groenteverkoopster en neemt haar zestienjarige

zoon Ettore, die door een familie op het platteland is opgevoed, terug bij zich. Maar op een dag staat

Carmine weer voor haar deur. Hij wil haar terug op straat en dreigt de waarheid te vertellen aan

Ettore. Die laatste is ondertussen zelf het verleden van zijn moeder op het spoor gekomen en komt

na een diefstal in de gevangenis terecht. Pasolini toont in deze vroege film reeds zijn levenslange

verbondenheid met de sociaal verdrukten en levert een somber en rauw portret van de lagere

klassen van de maatschappij, zonder enige vorm van sentiment.

Matrimonio allitalianaVittorio De Sica / 1964 / 97 / Nederlands ondertiteld

De veertigjarige Filomena, moeder van drie kinderen, is al meer dan twintig jaar de matresse van zakenman en

womanizer Domenico. Wanneer deze zijn blikken richt op een jongere vrouw, gooit Filomena al haar troeven op tafel

om hem te overhalen tot een huwelijk. Het begin van een ware battle of the sexes waarin de passionele Filomena de

egostische Domenico een koekje van eigen deeg bereidt en haar trukendoos vol verrassingen en geheimpjes wijd open

trekt. Een geslaagde mix van drama en komedie met de onvergetelijke tandem Marcello Mastroianni - Sophia Loren.

OssessioneLuchino Visconti / 1943 / 135 / Nederlands ondertiteld

Visconti maakte van de verfilming van The Postman Always Rings Twice (James M. Cain), over een jonge

landloper die een passionele relatie begint met de sensuele vrouw van de uitbater van een baanrestaurant, een

gewelddadig verhaal van seksuele obsessie en moord. De twee geliefden besluiten de man te vermoorden voor

zijn verzekeringspremie, maar niet alles verloopt zoals gepland. De erotische en psychologische spanning wegen

zwaarder dan de thrillerelementen van de oorspronkelijke roman. Viscontis debuut werd door de kerk en het

fascistische regime zwaar gecensureerd en zelfs verboden wegens de thematiek van overspel, prostitutie,

buitenechtelijke zwangerschap en de subtiele allusies op homoseksualiteit.

Otto e mezzoFederico Fellini / 1963 / 133 / Nederlands ondertiteld

Guido is een beroemd filmregisseur. Zijn nieuwe project is bekend en het decor wordt reeds gebouwd.

Hij zit echter vol twijfel en heeft nog geen concreet scenario voor ogen. In een kuuroord gaat hij op

zoek naar rust en inspiratie. Hij krijgt niet alleen het gezelschap van cast en crew, maar ook van zijn

melancholische echtgenote Luisa en zijn knappe minnares Carla. Hij droomt weg naar zijn jeugd

en denkt terug aan zijn ouders, zijn eerste kennismaking met het andere geslacht en de repressie

in zijn katholieke school. Otto e mezzo is een van de beste films over film. Een caleidoscoop van

angsten, twijfels en passies van een cineast in een mix van droom en nachtmerrie, fantasie en

werkelijkheid. Inspiratiebron voor regisseurs als Truffaut en Allen.

CINEFIEL CINEFIEL



8/11

Pane, amore e fantasiaLuigi Comencini / 1953 / 92 / Nederlands ondertiteld

Antonio, van middelbare leeftijd, arriveert als nieuwe politiechef in een klein dorpje. Hij komt er al vlug onder de

indruk van jonge dorpsschoonheid Maria die het niet zo nauw neemt met goede zeden en fatsoen. Ze is echter

al verliefd op Antonios collega Roberto. Charmeur Antonio zoekt dan maar troost bij vroedvrouw Anna. Zij blijkt

echter een vrouw met een geheim te zijn. De film was een groot kassucces, niet in het minst door de ravissante

verschijning van Gina Lollobrigida,die hiermee officieel doorbrak. Het vervolg Pane, amore e gelosia gaat verder

waar de eerste film eindigde. De prent is tegelijk een mooi tijdsbeeld van het dorpse Itali van de jaren 50 en een

vrolijke romantische komedie.

Profumo di donnaDino Risi / 1974 / 99 / Nederlands ondertiteld

De blinde Italiaanse kapitein Fausto wordt door de jonge soldaat Giovanni vergezeld naar Napels, waar hij een

oude ook blinde vriend wil bezoeken. Giovanni is het doelwit van de woede-uitbarstingen van de verbitterde

oude man. Ciccio zo noemt hij Giovanni moet niet alleen precies de vrouwtjes beschrijven die Fausto

dankzij hun parfum ruikt, maar hij moet ook een geschikt hoertje gaan zoeken. Maestro Risi maakte een

van de meesterwerken van de commedia all'italiana, een bitterzoet, licht geparfumeerd sprookje met een

onvergetelijke Vittorio Gassman. In 1992 iets te nadrukkelijk gesticulerend overgedaan door Al Pacino in

Scent of a Woman.

Riso amaroGiuseppe De Santis / 1949 / 105 / Nederlands ondertiteld

Silvana is n van de honderden vrouwen die jaarlijks uit alle hoeken van Itali naar de Povlakte komen

om er gedurende zes weken mee te helpen met de rijstoogst. Ze werkt er als opzichtster. Op een dag

mengt Francesca, het vriendinnetje van juwelendief Walter, zich onder de seizoenarbeidsters. Zij

proberen beiden uit handen van de politie te blijven. Maar Silvana begint al snel iets te vermoeden.

De Santis combineert sociaal portret weinig benijdenswaardige werkomstandigheden en

uitbuiting van rijstwerkers in de Povallei misdaadfilm en melodrama. De film kende een immens

succes, niet in het minst door de bewust uitgespeelde erotische uitstraling van voormalig Miss

Rome Silvana Mangano en Vittorio Gassman.

16

17

18

19

20

SensoLuchino Visconti / 1954 / 115 / Nederlands ondertiteld

1866. In het nog steeds door Oostenrijk bezette Veneti ontaardt een voorstelling van Il Trovatorein het Fenicetheater

in een anti-Oostenrijkse betoging. In de nasleep van de gebeurtenissen wordt de patriottische gravin Livia Sperpieri

hals over kop verliefd op de Oostenrijkse officier Franz Mahler. De man is echter alleen uit op haar geld waarmee

hij een dokter wil omkopen om vrijgesteld te worden van dienstplicht. Onwetend van zijn echte bedoelingen, geeft

ze hem het geld dat de patriotten haar toevertrouwd hadden voor de oorlogskosten. Wanneer Franz verdwijnt,

gaat Livia naar hem op zoek. Visconti maakte van Sensoniet alleen een overtuigend tijdsdocument, maar ook een

doorleefd melodrama annex tragedie over een noodlottige liefde. Rijk aan kleuren, details, emoties en decors.

Una giornata particolareEttore Scola / 1977 / 105 / Nederlands ondertiteld

Op 8 mei 1938 bezoekt Hitler zijn vriend Mussolini. Heel Rome is op de been voor de militaire parade. In een

woonkazerne in een buitenwijk zijn twee mensen achtergebleven. Antonietta komt even tot rust wanneer na de

huiselijke ochtenddrukte haar tirannieke man en kinderen het huis uit zijn. Aan de overkant van het woonblok

woont alleenstaande Gabriele, die wegens zijn homoseksuele geaardheid ontslagen is. Toevallig ontmoeten

beiden elkaar. Scola toont in dit sociaal melodrama annex antifascistisch tijdsdocument hoe de menselijke

psyche ondanks diepgewortelde individuele inzichten toch door maatschappelijke codes gedicteerd wordt.

Pikant detail: Alessandra Mussolini, kleindochter van Benito, speelt een rol als dochtertje van Antonietta.

CINEFIEL CINEFIEL



9/11

Van Neorealisme tot Neo-neorealisme

Volgens filmhistoricus David Bordwell is het Italiaans Neorealisme een regionale variant uit de brede traditie van

naturalisme of verisme (Italiaanse naturalistische literaire beweging in de 19 de eeuw). Deze naturalistische kenmerken kon

men al terugvinden in de jaren 20 van de vorige eeuw in Frankrijk, in het filmwerk van Andr Antoine en Jean Epstein.

Bekender zijn de films uit de zogenaamde Franse potisch-realistische stroming zoals Toni(1935) en Les bas-fonds(1936) van

Jean Renoir - Visconti was Renoirs assistent bij Un jour la campagne(1936). Ook in Japan, in de films van Yasujiro Ozu, tijdens

de jaren 30 zijn er naturalistische toetsen te bespeuren.

Het Italiaanse Neorealisme, zegt Bordwell, is nauw verbonden met Itali, vooral met de laatste oorlogsjaren toen het verzet

tegen de fascisten zich doorzette. Ook de nieuwe progressieve koers na de oorlog droeg daartoe bij. Een situatie die niet zomaar

getransfereerd kan worden naar andere landen. Maar zonder twijfel had het Italiaans Neorealisme een geweldige invloed op

andere nationale cinemas en was het de grote voorloper van de moderne film. Dankzij de opkomst van filmfestivals (pioniers

waren Veneti, Cannes en Locarno), filmscholen, filmarchieven en de eerste arthousecinemas konden de neorealistische

Italiaanse films na de Tweede Wereldoorlog wereldwijd bekeken worden.

In sommige landen was de invloed zeer sterk, zoals in Spanje op het werk van Luis Garca Berlanga met Muerte de un ciclista

(1955) en Juan Antonio Bardems Calle Mayor(1956). In India werd vooral Satiyajit Ray [ The Apu Trilogy(1955-1959)] benvloed.

Tijdens een verblijf in Londen zag Ray o.a. Ladri di Biciclettevan De Sica. In Egypte was de invloed merkbaar op Youssef Chahine

(Caro Station, 1958), in Turkije op Yilmaz Gney ( The Land, 1969), in Argentini op Fernando Birri ( Los inundados, 1961) en in

Brazili op Nelson Pereira dos Santos (Rio 40 graus, 1955). In het werk van de Cubaanse regisseur Toms Gutirrez Alea, die

in 1953 afstudeerde aan een filmschool in Rome, is de neorealistische invloed (Historias de la revolucin, 1960) eveneens zeer

sterk aanwezig. Zelfs in de Verenigde Staten was invloed merkbaar op sommige film noir cineasten zoals Jules Dassin, Robert

Rossen en Abraham Polonsky. Abbas Kiarostami was met zijn eerste films, o.a. met Waar is het huis van mijn vriend? (1987),

in de jaren 80 de basisfiguur van het Neorealisme, Iraanse stijl.

De belangrijkste vernieuwingen van het Italiaanse Neorealisme kwamen er echter niet op stilistisch gebied maar op

narratief vlak. Hier werd sterk afgeweken van de artificile op plot gebaseerde verhaalstructuren uit klassiek Hollywood.

De Italiaanse regisseurs wilden een realistischer invulling, met grotere aandacht voor de dagdagelijkse handelingen van

het verhaal wordt gededramatiseerd, gebeurtenissen lijken niet causaal verbonden en meestal is er een open einde.

Deze narratieve innovaties werden zeer bewonderd door de sleutelfiguren uit de New Wave bewegingen die overal

eind jaren 50, begin jaren 60 wereldwijd de kop opstaken en die zich afzetten tegen de oubollige klassieke cinema

van hun voorgangers in eigen land. Deze beeldenstormers gingen nog verder en brachten naast een vernieuwing van

de verhaalstof ook stilistische innovaties. Niet alleen de Nouvelle Vague in Frankrijk (met o.a. Godard en Truffaut) en de

kitchen sink cinema in Groot-Brittanni brachten vernieuwende filmgolven. Vernieuwing kwam er ook in Itali, Duitsland,

Oost-Europa, Japan en Latijns-Amerika (nuevo cine latinoamericanoin Argentini, Mexico en Cuba, cinema novo in Brazili).

De laatste jaren komt men in filmbesprekingen en essays steeds meer de term neo-neorealistisch tegen. Een begrip dat al sinds

eind jaren 90, begin 2000 bij sommige films van de nieuwe Argentijnse Cinema, o.a. bij Mundo Gra(1999) van Pablo Trapero

werd vermeld. Andere regisseurs die door sommige filmcritici als neo-neorealistisch bestempeld worden zijn de gebroeders

Dardenne (Rosetta, 1999), de Chinees Wang Xiaoshuai met Beijng Bicycle(2001) en Elia Suleimans Chronicle of a Disappearance

(1996). Bij de meest recente films uit de Verenigde Staten wordt vooral de naam van Ramin Bahrani vermeld: Man Push Cart

(2005), Chop Shop(2007) en Goodbye Solo(2008). Andere recente producties waarbij de term gehanteerd wordt zijn Old Joy

(2006) en Wendy and Luc(2008) van Kelly Reichardt, Frozen River(2008) van Courtney Hunt en zelfs de winnende film van het

Cinema Novo Festival, editie 2009, de Zuid-Koreaanse productie Treeless Mountain van So Yong Kim.

Bestaat er dan een nieuwe cinemastroming Neo-neorealisme? Neen. Regisseurs die bestempeld worden als neo-neorealistisch,

werken onafhankelijk van elkaar in verschillende landen en continenten. Er bestaan geen onderlinge banden. Wel hebben ze

enkele elementen met het Italiaanse Neorealisme gemeen: de films hebben een documentaire stijl, met veel aandacht voor de

problemen in lagere sociale milieus, ze tonen dagdagelijkse taferelen, doen soms helemaal of gedeeltelijk een beroep op niet-

professionele acteurs en er is geen klassieke Hollywood verhaalstructuur. Maar deze regisseurs ondergingen ook nog tal van

andere invloeden, zoals die van direct cinemaen cinma vrit, twee documentaire filmbewegingen die opkwamen in de jaren

50 en 60. Een echte neo-neorealistische beweging bestaat in principe niet. Hoogstens kan men zeggen dat een film min of meer

neo-neorealistisch is als beschrijvend adjectief dus. Maar filmcritici houden ervan om onderwerpen in vakjes te stoppen om

alles overzichtelijk en duidelijk te houden. Pieter Keereman

BORDWELL, D. & THOMPSON, K., Film History: An Introduction/Edition 1, Boston, McGraw-Hill, cop. 1994. - XX, 857, ISBN: 0-07-006445-8

BORDWELL, D., Getting real, online artikel op blog David Bordwell, gepubliceerd 3 mei 2009. URL: http://www.davidbordwell.net/blog/?p=4482

SCOTT, A.O., "Neo-neorealism", in: New York Times, online artikel gepubliceerd 17 maart 2009.

URL: http://www.nytimes.com/2009/03/22/magazine/22neorealism-t.html?_r=1

CINEFIEL CINEFIEL



10/11

Auteur Guiseppe Tomasi Di Lampedusa diept de psychologie van de personages en hun relaties grondig uit.

De sterke uitwerking van karakters maakt de persoonlijkheden een stuk complexer dan in de film. Zo gaat in

de film minder aandacht uit naar de getormenteerde en ijdele persoonlijkheid van Don Fabrizio. Vooral zijn

meedogenloosheid wordt er benadrukt.

Visconti plaatst de prins van Salina centraal, terwijl het boek ons ook nader kennis laat maken met Concetta, Angelica

en pater Pirrone. Personages die minder aan bod komen in de film: hun toekomst wordt bijvoorbeeld niet besproken.

De laatste twee hoofdstukken in het boek daarentegen geven een beeld van de stokoude Don Fabrizio en hoe het zijn

dochters is vergaan in het nieuwe, ondertussen industrile tijdperk.

Een film van drie uur legt vanzelfsprekend andere accenten dan een verhaal van 275 pagina's. Aristocraat en marxist

Visconti - wiens stokpaardjes de decadentie van de aristocratie en het verval van de burgerlijke families waren - was van

origine operaregisseur, wat duidelijk te zien is aan de prachtige decors en de originele kledij in de film. Nog kenmerkend

zijn de zin voor melodramatiek, de sterk esthetische benadering en maniristische toets. Daar getuigt de meer dan een

halfuur durende, prachtige balscne van. In zowel het boek als de film valt de sterke esthetische aanpak op. Ook de

beschrijving, respectievelijk de verfilming van de landschappen, loopt parallel. Dat geldt eveneens voor de wereld waarin

de aristocratische familie zich beweegt. In de film en het boek is het chronologische verloop van de gebeurtenissen identiek

en ook de dialogen zijn vaak letterlijk dezelfde. Een vergelijking is nooit vanzelfsprekend en steeds betwistbaar.

Het is echter wel zeker dat zowel het boek als de film meesterwerken zijn!

Extra bij het boek:

historische context en voetnoten die de roman meer in detail toelichten

voorwoord van G. Lanza Tomasi

nawoord van Anthonie Kee

BoekVSFilm

BoekDE TIjgErkAT

De Tijgerkat (1958) / Guiseppe Tomasi Di Lampedusa / vertaald door AnthonieKee / Amsterdam / Anthenaeum-Polak & Van Gennep / 2007 / 320 paginas /

isbn: 9789025363253

FilmIL gATTopArDo

Luchino Visconti / 178 / 1963 / Itali / A-film / ean: 8716777052716

Regisseur Luchino Visconti baseerde zich op de roman van G. Tomasi Di

Lampedusa. Beide verhalen spelen zich af in het Sicili van 1860. Zowel in

de film als in het boek is de hoofdrol weggelegd voor Don Fabrizio, prins

van Salina. Via hem en zijn entourage is de lezer/kijker getuige van de

aftakeling van macht en aanzien van de adellijke wereld op Sicili. De strijd

van Garibaldi heeft de suprematie van de adel aangetast en Itali tot een

nieuwe liberale eenheidsstaat geleid.

In tegenstelling tot zijn oom Fabrizio weet de jonge Tancredi zich wel te

vinden in de nieuwe sociale en politieke situatie. De jongeling sluit zich aan

bij Garibaldis leger en trouwt met de bloedmooie Angelica, dochter van

een dorpsburgemeester. Volgens de feodale geplogenheden is zijn nicht

Concetta nochtans een betere partij.

CINEFIEL CINEFIEL

18 19BOEK VS FILM BOEK VS FILM


11/11

www.magenta.be

MET DANK AAN:

Frank Gryspeerdt, Erwin Lormans, Pieter

Keereman, Provincie West-Vlaanderen,

Provincie Oost-Vlaanderen, Magenta (ontwerp

en opmaak), Print & Media Partner (drukwerk)

INFO & CONTACT:

www.cinebib.be

V.U.

Piet Crauwels

Sint-Jakobsstraat 36

8000 Brugge

Belgi

Cinema NovoCinema Novois een filmfestival dat jaarlijks plaats heeft in

Brugge in de maand maart.

Het Cinema Novo Festival kan een 'thematisch festival'

genoemd worden: het brengt auteursfilms uit Afrika, Azien Latijns-Amerika, veelal films die anders niet in onze

bioscopen of op het tv-scherm komen. Culturen uit die

drie continenten via film naar het grote publiek brengen

en op die manier werken aan een minder stereotiepe

beeldvorming over 'anderen': zo luidt de missie, die al die

jaren onveranderd bleef en met succes!

Het tiendaagse festival vertoont een 60 films in 180

vertoningen verspreid over vier bioscoopzalen. Daarnaastmaken optredens, concerten, lezingen en tentoonstellingen

georganiseerd in samenwerking met andere cultuurhuizen

- dit tot ht cultuurevenement van de maand maart.

Naast het algemeen programma en de competitiereeks

plaatst Cinema Novo elk jaar een artistieke stroming, een

filmcultuur van een bepaald land of streek in de kijker.

Recente voorbeelden daarvan: Japan, China, Turkije, de

Mexicaanse periode van Luis Buuel

Wil je graag op de hoogte blijven van onze activiteiten?

Schrijf je in op onze nieuwsbrief, neem geregeld een

kijkje op de website www.cinemanovo.be of volg ons op

facebook!

Cinébib Italiaanse filmklassiekers

Documents

Transcript of Cinébib Italiaanse filmklassiekers