Ledenblad van de Vereniging voor Biologisch-Dynamische...

Ledenblad van de Vereniging voorBiologisch-Dynamische Landbouw & Voeding

Lente 2011 / 2

Dornach: werken aan de toekomst van de BDÉcht voedsel, échte liefde

Michiel Rietveld: BD heeft de toekomstPluk de lente

www.christofoor.nl

H O U D E N V A ND E A A R D E

m i c h i e l r i e t v e l d

Christofoor

mic

hiel r

ietv

eld h

ou

den

van

de a

ar

de

M I C H I E L R I E T V E L D

H O U D E NV A N

D EA A R D E

MIC

HIE

L RIE

TVELD

H

OU

DE

N V

AN

DE

AA

RD

E

www.christofoor.nl

Tastbare toekomst in Dornach

Michiel Rietveld schrijft18Terugblikuitdetoekomst

ToekomstDe toekomst, dat lijkt vaak iets van later, iets van ver weg. Maar in Dornach, bij de internationale BD-conferentie, was zij dichtbij. Zij stond uitgeschreven op flappen en op schoolborden, waar weer andere flappen overheen waren geplakt. Zij werd geschetst door vele denkers, denkend als De Denker van Rodin, ern-stig, de rug gebogen, hand onder de kin, zoals de cover laat zien. De Toekomst was zelfs in levende lijve aanwezig. Zij stond op het podium en sprak haar waardering uit voor de boeren van nu, zie pag. 10 en 39.Ook Michiel Rietveld brengt de toe-komst in zijn nieuwe boek dichterbij: in een ‘intermezzo’ verplaatst hij zich naar het jaar 2150, een tijd waarin het gebruik van geavanceerde preparaten of bio-organisers op alle landbouwbe-drijven vanzelfsprekend is. Vanuit dat jaar blikt hij terug naar de twintigste eeuw, toen ze enkel een paar primitieve preparaten hadden, die alleen door uit-zonderlijke boeren werden gebruikt die zichzelf biologisch-dynamisch noem-den. Een reeds lang vergeten term die alleen nog in geschiedenisboekjes was terug te vinden.De toekomst? Die is gisteren al begon-nen.

Ellen Winkel, hoofdredacteur, [email protected]

10‘Wekunnennietmeerterug’

03 Dynamisch Portret: De Groene Winkel Zeist08 Winterconferentie: ‘Moet je er niet iets van zeggen?10 Landbouwconferentie Dornach: Theorie U12 Jaarverslag BD-Vereniging 2010 18 Michiel Rietveld: ‘De BD-landbouw van nu is slechts een begin’ 22 Seminar met Dorian Schmidt25 Landbouwcursus Achtste voordracht26 Dynamische Keuken: Pluk en proef de lente30 Perspectief36 Agenda38 Colofon en Leden-service39 BD juwelen

Levenskrachten zoeken22Hardwerkenaanbewustwaarnemen

Écht eten, échte liefde

D Y N A M I S C H P O R T R E T

De Groene Winkel Zeist

RudiGerdingen

Astrid Weidman

– al dertig jaar in

hetvak-vareneen

eigenkoers,losvanna-

tuurvoedingsketens.Inhun

Groene Winkel in Zeist kiezen

zevooreeneigenstijl.‘Échteten’,

‘échte smaak’ en ‘échte liefde’ staat

er met grote letters op de winkelpui

vanhet zeer ruimepand,waar ze in2010

heenzijnverhuisd.‘Echteten’kanBDzijn.Maar

alleenals‘allesklopt’.Tekst en foto’s: Andries Palmboom

2011-2lente3

WinkelierRudiGerding(52)zitaleen jaarofdertig inhetvak.Inzijnmiddelbareschooltijd,jarenzeventig,werdhijalszovelengegrependoorSchumacher’spublicatie‘Small

isBeautiful’.Rudigingbiologiestuderen,maardatwashemteab-stract.Hijbrakdestudieaftengunstevantoetredingtot‘DeGroeneWaterman’,eenwerknemerscollectiefmetnatuurvoedingswinkelen-restaurant in de binnenstad van Utrecht. Daar ontmoette hij zijnhuidigeechtgenootenpartner-in-zaken,AstridWeidman.Zijschreefdestijdseenhandzaamkookboekje, ‘Maaltijd ideeënmetproduktenuitbiologisch-dynamischelandbouw’.Rudi: “Ik liep bij ‘De Groene Waterman’ op tegen de grenzen vanhetcollectiefsamenwerken. Ikzagkansenvoorprofessionalisering,maarhetwaseenkomenengaanvanmedewerkers,veelalidealisten,waardoorerweinigontwikkelinginzat.Toenbenikzelf,metAstrid,eenwinkelbegonnenineenkleinpandjeindeNachtegaalstraat,on-derdenaamDeGroeneWinkel.Naeenpaar jaarzag ikkansen inZeist.Daarstondenweliswaartweetraditionelereformhuizenstevigin de markt, met een specifiek BD-gerichte klandizie, maar ik zagtoekomstineenwinkel,meergerichtopdagelijksevoedingenzoversmogelijkvanhetland.”

Datisinmiddels23jaargeledenen‘DeGroeneWinkel’zitnuopzijnderdelocatieinZeist.EenhalfjaargeledenopendenRudienAstridhunnieuwenatuursupermarkt–driekeerzogrootalsdegemiddeldenatuurvoedingswinkelinNederland-opeenuiterstgunstiggelegenplek. IedereZeistenaarkenthetvermoedelijk,wantwillekeurigwiekonmijzonderaarzelendewegwijzen:“DeGroeneWinkel?Dievindjezo!RechttegenoverV&D”.Datisaande1eHogeweg,dievooralbestaatuitvoetgangersgebied,meteenstrookjevoorauto’s.Deblok-kerigezeventigerjarenbouwstijloverheerster.Maar‘DeGroeneWin-kel’isgevestigdineenveelsfeervollergebouw,waaraan-weliswaarsobereneenbeetjestreng-degrandeurvanZeistanno1900aftelezenis.Opderuitenzijnenormetomatenafgebeeldmetdetekst‘échtzoet’,perenmet‘échteliefde’enkoffiebonenmet‘echtegeur’.De‘grandeur’zetzichbinnenvoort.Indezevoormaligewoninginrichtingzaakwaanikmijineenmarkthal;zoveellicht,ruimteenhoogte.Demarktach-tigeuitstralingwordtversterktdoordezichtbarestaalconstructieen

dearcadealsterugkerendvormelement.Maardeuitstallinghelptookmee.Deheleinrichtingbenadruktdeambachtelijkheid.Bijbinnen-komstlachendegroenteenhetfruitmijtegemoetboveneenrobuus-teeikenhoutenvloer.Hoogopgetast,veelkleur.Sappigheidinstrakkeschilletjes.Groentes,waardedauwnogoplijktteliggen.Dezeafde-lingdruktlevenslustuit.Degroente-enfruituitstallingzetdetoon.Verderop indebroodhoek,waarhet brood ter plekke (af)gebakkenwordt,ervaarikeenzelfdesoortlevenslustigesfeer.Eenrobuustfor-

4DynamischPerspectief

nuis,datopeenItaliaanseofFranseboerenhoevenietzoumisstaan,staat geduldig te wachten op de volgende kookdemonstratie. Eenuitgebreidassortimentgekoeldeartikelen staatmilieuvriendelijk tewachtenachterglazendeuren.Enopschappenmetkruidenierswarenenverzorgingsproductenstaanpakken,potten,zakken,flessen,tubes,flaconsenspraysstrakinhetgelid.Detweekassapartijenbijdeuit-gangstaanerhaastterloops.Alsofdeboodschapis:‘Geniethiervanallegoedewaren,datisdehoofdzaak.’Hetafrekenenhoortdaarop

eennatuurlijkemanierbij.Rudi:“VoorAstridenmijishetlogisch,datonzepassievoor‘echt’en‘waarachtig’voedselopverschillendemanierenindewinkelvoelbaaris,dusookindeinrichting.Vaakleesjeaanwinkelinrichtingeffect-bejagaf:eenambachtelijkoftrendysausje.Wijhebbengezochtnaareeninrichtingdiedeladingdektendiedaardoortijdloosis–ookeenvormvanduurzaamheid.Volgensmijisdatgelukt.”

Je noemde ‘echt’ voedsel?“Met‘echt’bedoelik:‘dathetklopt’.Invoedingherkenjedatintuïtiefaandegoedesmaakenkwaliteit.Daarkunjeeengevoelvooront-wikkelen-alswinkelier,alsconsument,maarookalsboerofteler.Bijdeboerbeginthet.Heefthijgevoelvoorzijnvak?Datishetbe-langrijkste.Ikonderhoudgraagrechtstreekserelatiesmetboerenentelers,bijwieikvind‘dathetklopt’.Somskoopikrechtstreeksin.Indatgevalgaat‘kloppen’overgoedeproducten,goedeprijs,maarookoverbetrokkenheidenpassievoorhetvakenoverderelatiemetmijalswinkelier.Typerendishet,datzo’nrechtstreekscontactopdroogtalshetnietmeer‘klopt’,bijvoorbeelddoorwisselingvandewacht.Oponsjaarlijksewinkelfeestinoktobernodigenwijsteevasttelersuit,zodatzijmethunproductdeklantenkunnenontmoeten.Daarkomtnogeenaspectvan‘kloppen’bij,namelijkhetcommunicatievewatnodigisindeklantenomgang.Zelfvindik,datdeBD-methodehetmeesteinzichheeftomtot‘echt’voedseltekomen.DaaromgeefikBD-productenhetliefsteenvoor-keursplekinhetassortiment.Maarikbenpraktischingesteldenhetpaktlangnietaltijdzouit.Hetligtvaakveelgenuanceerder.ErzijnBD-producten,dietochonvoldoende‘kloppen’.Datkaneenkwestiezijnvansmaakincombinatiemetprijsstellingofdatzeonvoldoendeafgestemd zijn op de behoefte van de klant. De verpakking speeltbijvoorbeeld ook mee en een ‘goed verhaal’. Gek genoeg kan ik insommigegevallenmeerpassieopbrengenvoorniet-BD-producten.”

Is dat Fingerspitzengefühl?“Ja,hetwinkeliersvakgaatverderdanhetpuurlogistiekdoorsluizenvanproducten.Ikvinddatlogisch.Ophetlandspreekjevan‘groenevingers’envanzorgenaandachtvoorbodem,plantendier.Datwilikdoordragenindewinkel.Ikkandathetbestekwijtindeversafdelin-

D Y N A M I S C H P O R T R E T

2011-2lente5

gen,enmetnameindegroenteafdeling.Diestaathetdichtstbijhetland.Ikhadmijaltienkeerkunnentoeleggenophet‘manager-zijn’,maardoordejarenheenbenikaltijddegroentebestellingenblijvendoen.Daarligtvoormijdebasis.Ikhebgeleerdkwaliteiten‘echtheid’teherkennen.Vanuitmijn‘Fingerspitzengefühl’koopikheelbewustpartijen groenten en fruit in. De enewortel is de andere niet. Diekwaliteitwil ikbewaken.Vervolgens ishetmijn taakomervoor tezorgen,datdooralledagenheendekwaliteitindewinkelgoedver-zorgdwordt.Datisbijalleversproductenaandeorde,maarvooralbijgroentenligtmijnpassie.”

Is BD of Demeter een verkoopargument?“Jaennee….Nee,omdatDemeternietperséaltijd‘klopt’.Bovendienzijnerzeldenklanten,dieexplicietvragennaarBDofnaarhetver-schilmetbiologisch.Enalsernaargevraagdwordtisergeenrecht-toe rechtaan antwoord. Ik zal mijn antwoord altijd afstemmen opdevraagstellerenikvreesdatikvaaknietverderkomdaneenop-pervlakkigantwoord.DatisookeenkwestievanFingerspitzengefühl:hoeverkunjemetjeklantengaan,bijvoorbeeldmethetBD-verhaal?Astrid is daar heel goed in. Voor mijn medewerkers zijn dat soortvragennietmakkelijktebeantwoorden.Hetisgeeneenvoudigver-marktbaarverhaal.”

En de ‘ja’?“Biologischwordtsteedsmeermainstreamenopgangbareplekkenverkrijgbaar.Datisgoed,maardoormeervolumeendetoenemendehandelsbelangenishetrisicodatde‘echtheid’ervanverwatert.Daar-naastzaleraltijdeenniche-marktblijvenvoordegenendiekwaliteitherkennenendiewemetnatuurvoedingswinkelsbedienen.Hetzou

helpenalsweonsmethetDemeter-merkkunnenprofileren.Maarjeziet,datikdaarheelpragmatischinsta.”

Rudiheeftdeturbulenteopkomstvandenatuurvoedingshandelhe-lemaalmeegemaakt.Eerstdeverenigingenencollectieven,zoalsDeGroeneWaterman,waarwenuvertederdnaarterugkijken.Indietijdmoestdedistributienoghelemaalvandegrondkomen.Dewinkelierskozenhetverdeelcentrum,dathetbestbijhenpaste.InhetgevalvanRudiwasdatProserpina,hetBD-verdeelcentrumdatveelinitiatievennam,zoalshetopzettenvandeBD-zuivellijn,nuZuiverZuivel.RudiheeftintensiefsamengewerktmetProserpina.Hetwasdetijd,daterwinkelketensontstonden,zoalsGimsel,DeZaailingenDeNatuurwin-

‘Ik heb geleerd kwaliteit en ‘echtheid’

te herkennen’


kel.Metzijn‘GroeneWinkelconcept’zochtRudisamenwerkingmeteenaantalcollega-winkeliers.DaarkwameenoverkoepelendeGroe-neWinkelfranchiseorganisatieuitvoortdieRudienigetijdleidde.IndehoogtijdagenwarenertwaalfGroeneWinkels indenlandemeteenkantoorinAlphenaandeRijn.Omdatdeschaaltekleinwasenheteconomischeklimaatnietgunstig,moestdeorganisatiestoppen.VeelGroeneWinkelsblevenbestaan,maarhethechteverbandwaseruit.OpditmomentbeperktdesamenwerkingzichtothetgebruikvanhetGroeneWinkellogoopgezamenlijkdrukwerk.Rudigebruikthetlogoook,maardesubtekstheefthijveranderd.Vroegerstonder‘VerseNatuurvoeding’,maarnustaater‘VoorEchtEten’.Omdat samenwerkingeconomischekrachtkangeven,beslootRudirondhetjaar2000onderdevlagvanDeNatuurwinkelverdertegaan.Maardatbleekvoorhemomallerleiredenennietprettig.“Samen-werkingkomtsteedsopmijnpad,maareenechtsuccesishetnooitgeworden.Hetstartmetveelbelovendecontacten,waarikvertrou-wenaankangeven.Bijsamenwerkendenkikaangelijkwaardigheid,maaropeenofandermanierzijnersteedskrachteninhetspel,diedatweerstreven.”Opdenieuwelocatiewashetdebedoelinggeweestomsamenmeteengroothandeldestarttemakenmeteennieuwelandelijkewinkelformule.Datplanwasal ineenvergevorderdsta-dium,maarookdaarkwameenongelijkwaardigelementin.Duszijnzeervanafgestapt.

WekomentesprekenovereenbegripdatspecifiekisindeBD-we-reld:debedrijfsindividualiteit.Hoezitdateigenlijkineenwinkel?Alfilosoferendkomenweeropuit,datjeineenwinkelnetzogoedtemakenhebtmeteenkrachtenspel,alleenisdatnietgrondgebonden.Opdeboerderijontstaatdebedrijfsindividualiteituithetsamenspel

tussendebodemendeboer. Ineen winkel ontstaat op soort-gelijke manier de bedrijfindivi-dualiteit uit het samenspel vandewinkelierendeklantenkring,oftewel het marktgebied. Jekunt je winkel weliswaar ver-huizen,maardatblijftnietaltijdongestraft. Net zoals de bouw-voorheefteenmarktgebiedzijneigen karakteristiek. Rudi heeftdat ervaren, toen Astrid en hijhunwinkelvanuitUtrechtnaarZeist verplaatsten. Ze moestenerg wennen. Het Utrechtse pu-bliek was makkelijk en flexibel,de Zeister klantenkring bleekpreciezer en serieuzer. Uit hetfeit dat ze nu alweer aan hunderde, nog grotere, locatie toezijn,blijktdatRudienAstrid inde loop der jaren goed kondenaardeninhunnieuweomgeving.Zewetenmethuneigenstijleengrotegroepklantenaantespre-ken.

De Groene Winkel

Rudi Gerding en Astrid Weidman1e Hogeweg 183701 HK Zeist030 6912301

Oppervlakte: 550 m2 (de gemid-delde winkelvloer-oppervlakte van na-tuurvoedingswinkels is 165 m2, bron: Stichting PBS monito-ring natuurvoedings-winkels 2010)

Omzet: ca € 70.000,- per week

Rechtsvorm: BVMedewerkers: ca 20, goed voor ca. 9 fulltime-eenheden. Marktgebied: Zeist met ca 60.000

inwoners

D Y N A M I S C H P O R T R E T D Y N A M I S C H P O R T R E T

2011-2lente7

‘Moetjeernietietsvanzeggen?Dit

gaat helemaal mis,’ zei de oudere

boerin tegen haar man. Want wat

de jonge boer deed, dat kon toch

niet.‘Nee,’zeideoudereboer,‘ikheb

hetéénkeergezegd.Hijmagzijnei-

genfoutenmaken.Zohebikhetook

geleerd.’Tekst: Maria van Boxtel / Foto’s:

Rick Sloot

Ditwaseenvandevelepersoonlijkeverha-lenopdewinterconferentiesoverbedrijfs-continuïteit, die op 2 maart in Merksplas(B) en 16 maart in Dronten plaatsvonden.Opvallend: dit jaar was vaak de hele be-

drijfsgemeenschap van een boerderij naarde winterconferentie gekomen, zowel deouderen als de jongeren, soms wel vier ofzespersonenperbedrijf.Ookopvallend:erwarenveelouderenenveeljongeren,maarde middengroep was duidelijk onderverte-genwoordigd.InDrontennamenvoorzitterAlbertdeVriesen dagvoorzitter Joke Bloksma ons allenmee in de zoektocht naar continuïteit, indoorzettenenloslateneninstoppenenop-nieuwbeginnen.Albertvroegiedereenindezaalomeveneenherinneringopteroepenvanietswatjesuccesvolhebtovergedragen.Eenkorteensimpeleoefeningmeteenhel-dereconclusie:hetismakkelijkomietsovertedragendat jenietkan,maarhet isveelmoeilijkeromietsovertedragendatjewerkenjelevenis.

Respect voor de grondVanafhetpodiumverteldenboerenentuin-ders,dieinverschillendefasenvanbedrijfs-overdracht zaten, sprekende verhalen overopvolgingenbedrijfscontinuïteit.Zovertel-deMaxvanTilburghoehijzowelzijnzoonsalsenkeleoud-stagiairesheeftgeholpenbijdezoektochtnaareennieuwbedrijf, somsookfinancieel.“Ikvindhetheelleukomtedoen. Ik wil wel meer eigenwijze boeren,diewerkenmetrespectvoordegrond.”Ookjonge ondernemers staan te trappelen omvoorzichzelftebeginnen.ZoalsGerlof,dienaenkelejarenmeewerkenenvervangenopdeWarmonderhofboomgaardnumeedraaitbij de Naoberhoeve. “Een coach vanuit deBD-beroepontwikkelingbegeleidtonsdaar-bij. Dat geeft ons verrassende nieuwe in-zichten.Bijvoorbeelddoordevraag:hebben

Winterconferentie

‘Moet je er niet iets van zeggen?’


U I T D E V E R E N I G I N G

julliedenieuweboerenal voorgesteldaan‘het bedrijfswezen’? Nooit bij stilgestaan.Nudoenwedatgewoon.”OokinspirerendwashetverhaalvanSjoerdWartena.DezenaarFrankrijkgeëmigreerdeNederlander is aanjager en inspirator vanTerrede Liens, eenorganisatie diemet le-ningenenbeleggingenvanburgersgrondenvrijkoopt voor biologische en streekgebon-denlandbouw.Datisgeengemakkelijkweg,maarvolgensSjoerddemeestpragmatischemanier.“Wachtenopderegulierelandbouworganisaties of de politiek om de grond-markttehervormenduurttelang.Jemoethetzelfdoen.Watgaanwedoenomjongemensendewegterugnaarhetlandtebie-den?” Met zo’n 25 miljoen euro in beheerzijn ruim tachtig boerderijen op meer dantweeduizend hectare door Terre de Liens

vrijgekocht. “Daar werken driehonderdmensen,dusperzevenhectarewerktbijonsweereenmens.”DatbrengthetleventerugophetFranseplatteland,datsomslijktleegtelopen.“Wezijnnogkleininareaal,maarwewordenwelalseenpartijgezien,alseenregio het platteland leefbaar en werkbaarwilhouden.”HoewelFrankrijk,bijvoorbeelddoor goedkopere grond en de duidelijkeband van burgersmet het platteland, heelandersisdanNederlandofBelgië,zettendewoordenvanSjoerdtochaantotdenkenendaden.

AfscheidscadeauEr waren aandachtige blikken en goedegesprekken bij de wandeling na de werk-groepen. Het eten was smaakvol. De zelf-geschrevenliedjesdietuinderJuliaEngelaer

zong,opdepianobegeleiddoorboomkwe-kerTomvanDuuren,warenontroerend.Zobooddewinterconferentieontmoetingenopelkgebied.Enomeventeeindigenmeteenpersoonlijkenoot:toeniktweejaargeledenafscheidnamalsbestuurslidkoosikervoorom mijn afscheidscadeau te besteden aaneen studiedagoverbedrijfscontinuïteit.Ditwaswelhet leuksteafscheidsgeschenkdatikooithebgehad!

Een beschrijving van de werkwijze van Terre de Liens (in het Engels) is te downloaden van www.landco.nl bij bedrijfscontinuïteit. Zie ook: www.terredeliens.org, www.bdgrondbeheer.nl, www.loverendale.nl www.land-in-zicht.be.

2011-2lente9

Landbouwconferentie in Dornach

Theorie UEendingwasduidelijk,erisveelinbeweginggekomeninDornach.Of,zoals

UeliHurter,leidervandeLandbouwsectie,hetuitdrukte:“Wekunnennietmeer

terugnaardetraditioneleLandbouwconferentie,maarwewetenooknogniet

hoedeconferentieerin2012uitkanzien.”Tekst: Luc Ambagts / Foto: Joke Bloksma

Werkplaats BD-landbouw

De LepelaarOp vrijdag 29 april organiseert de Land-bouwsectievandeAntroposofischeVereni-ginginNederland(AViN)samenmetdeBD-Verenigingeenwerkplaatsoverbiologisch-dynamische landbouw in samenwerkingmetBDtuinbouw-enakkerbouwbedrijfDeLepelaarindekopvanNoord-Holland.Voormeerinfo:ziedeaankondiginginDP2011-1ofkijkopwww.bdvereniging.nl.



InDornach,van2tot5februariontmoettenzo’n600mensenuittientallenlandenelkaaropdejaarlijkseinternationaleBDlandbouw-conferentie.Hetprogrammawasditjaaropeengeheelnieuwemanieropgezet:geenre-feratenenvoordrachtenovereenthemadatinwerkgroepeninhoudelijkwerduitgewerkt.Maar wel: actief werken aan de toekomstvanuit je eigen situatie, vanuit het nu envanuitjeeigenvrageneninitiatieven.Onder leiding van Klaus Otto Scharmer enNicanorPerlaswerktendehonderdendeel-nemersdeheledagmetdialogen,kringge-sprekken, boetseren, rollenspel, eurythmie

en individuele reflectie.Rodedraadwasde‘Theorie U’. Deze neemt je mee vanuit devoorstellingenenideeënuithetverleden,viahetactuelemomentvanjeeigenintentieenmogelijkhedeninhetnu,naardatwatvan-uitdetoekomstgerealiseerdwilworden.Eenmemorabelmomentontstondtoendejongedeelnemerszichophetpodiumverzamelden.Daar stonden de boeren van de toekomst,ooginoogmetdeboerenvannu(zieBDJu-welen,pag.39) “Watvoormijeruit sprongwas de toename van ontmoetingen metmensendieikvoorafnietkendeénmetmen-senmetwie ikal langere tijd samenwerk,”

wasdereactievanAlbertdeVries,voorzit-tervandeBD-Vereniging.EnGeert Iserbyt,coördinatorvanhetVlaamseopleidingscen-trumLandwijzer,zeinaafloop:“Eigenlijk ishetonbegrijpelijkdatKlausOttodit‘TheorieU’genoemdheeft.Hetispurepraktijk!”Deconferentiemonddeuitineenmarktvaninitiatieven waar meer dan zestig groepjeshun ambitie voor de komende tijd presen-teerden.Vanboerderijschooltotmeditatief-onderzoek.Vanboerderijschool totmedita-tief onderzoek tot regionale verkoop. Eenmarktvolbeweging.Eenmarktvandetoe-komst.


2011-2lente11

14 mei:BD-ervaar-leer-en-beleef-dag

Een van de deelnemers karakteriseerde het vorig jaar zo:

‘Wathebiknouoverlandbouwtezeggen,dachtikvante

voren.Maaralsikmeedoeenopmijnervaringenlet,dankan

ikdeboerookietsteruggeven.’Tekst: Luc Ambagts

DeaanpakomdejaarlijksealgemeneledenvergaderingvandeBD-Vereni-gingintebeddenineenprogrammametworkshops,lezingenenpraktijk-belevingriepvorigjaarveelenthousiastereactiesop.Redengenoegomopdeingeslagenwegvoorttegaan.DitjaarwordtdezeBD-ervaar-leer-en-beleef-daggehoudenopzaterdag14mei,van10tot17uuropKraaybee-kerhof,Diederichslaan25a,3971PADriebergen.Meteenimkerij,restaurant,tuinenparkiserophetterreinvanKraaybeekerhofvolopgelegenheidomzelfdebiologisch-dynamische landbouwenvoedingteontmoetenentebeleven.Methetthema‘anderendeelgenootmakenvanwatjezelfervaart’sluitenweaanbijdeoproepvanvorig jaar:duidelijknaarbuitentredenmetwatBD-landbouwtebiedenheeft.Dedagwordtgeorganiseerdinsa-menwerkingmetStichtingGrondbeheerBD-Landbouw.Voorkoffie,theeenlunchwordtgezorgd.Eenuitgebreidprogrammaisvanafeindaprilopdewebsitetevinden:www.bdvereniging.nl.Omugastvrijtekunnenontvan-genstellenwehetopprijswanneeruzichvoorafaanmeldtbijhetbureauvandevereniging,[email protected].

Algemene LedenvergaderingNaasthetgesprekoverhetthemaiser indeledenvergaderingaandachtvoorhetinhoudelijkenfinancieelverslagvan2010endebegroting2011(ziehiernaast).RuudHendriksisaandebeurtomaftetredenalsbestuurs-lid.Hijsteltzichherkiesbaar.Overigensiseenverdereuitbreidingvanhetbestuurgewenstenstatutairooknoodzakelijk.Aanmeldingenoftipszienwedanookgaarnetegemoet.Wiltuzelfpuntenopdejaarvergaderingbe-spreken,danvragenweudievantevorenintedienenbijhetbureau.

Jaarverslag BD-Vereniging 2010Tekst: Albert de Vries, voorzitter

Algemeen

IndevoorbereidingopdeBioVak2011heb-benweinhetbestuurgezochtnaareenma-nier om op zo’n beursplek BD zichtbaar enbeleefbaarkuntmaken.WantdatjeBDnietalleenzichtbaar,maarvooralookbeleefbaarmoetmakenisalvertrekpunt.Hoekunjeingesprekkomen?Alsjeachtereenkraamstaatisdatlastigenalsjeervoorstaatbelemmerjehetzichtopdespullen indekraam.Dusnaastietsstaand.Naasteenzuiltje.Enopdatzuiltje éénding.Vragendoproepend.Onbe-grepen.Aanleidingtotgesprek.In zo’n zoekproces in het bestuur levenweonsinindieconcretesituatie.Tegelijkheb-benweallemaaldeervaringdatjuistdieont-moetingvanmenstotmenszo’nbelangrijkerolspeelt inhetontmoetenvanBD.Endande werkelijkheid op het Demeter-plein: eenoasevanrustineenverderhectischeomge-ving.Eenplekwaar jeevenniet ietsmoestof overdonderd werd met een veelheid aanindrukken. Een plek waar je even tot jezelfkonkomeneningesprekkonzijn.Dievraag‘HoemaakjeBDzichtbaarenvoor-al ook beleefbaar?’ blijkt in de bestuursbe-sprekingenbijallerleiprojectentelkensweeropteduiken.Ookindeledenvergaderingvanmei2010kwamditthemaalsgespreksthema


sterk naar voren. Rondom het formele deelvandevergaderinghaddenwediedagookvormgegevenalservaar-,leer-enbeleefdag.We zienhet als uitdagingom telkensweernieuwe,inspirerendeenwerkzamevormentezoekenvoorhetuitdrukkenvandeessentievanBD.MetdezewerkwijzenemenwedeelaandeVrijeHogeschoolvoorGeestesweten-schap: zichtbaar en meebeleefbaar makenwatleeftindemensdievanuitverantwoor-delijkheidenverbondenheidhandelt.

Leden

De situatiewatbetreftde lidmaatschappenzieteralsvolgtuit:(ziehiernaast)Het totaalaantal leden ismet1%gedaald,eenvoortzettingvandetendensvandeaf-gelopen jaren. Er zijnheelweinigmutaties.Datwilzeggendatdeledenheeltrouwzijn.Deafnamevanalgemene leden is inaantalhetgrootst.De stijgingvanberoepsleden isverhoudingsgewijs het grootst. Die laatstetoenameverheugtonszeer.Dealgemenelid-maatschappenwordenvoorietsminderdande helft beëindigd vanwege overlijden vaneenlidofopnameineenverpleegtehuis.Vandehelftisgeenredenbekend.

Bestuur

OpdeALV(29mei)isIsabelDuinisveldoffici-eeltoegetredentothetbestuur.HetbestuurbestaatverderuitRuudHendriks,KarinStolken Albert de Vries. Lia Copijn-Schukking enRienk ter Braake hebben in 2010 deelgeno-menaanhetbestuur.Dewederzijdseverken-ning isnognietafgerondener isnoggeenbesluitovertoetredinggenomen.Vastegas-ten bij de bestuursvergaderingen zijn KatiaOndracekenEstherMaarsen,diesamenmetKarinStolkaanBD-jongwerken.Erzijnzevenbestuursvergaderingen geweest en tussen-dooriserveelpermailentelefoonbesproken.Inhetkadervangesprekkentussenberoeps-leden en bestuur over het beleid van deVerenigingzijnwe inmaart2010 inNoord-

Hollandgeweest.WehebbenbesprokenhoeweverdervormeninhoudkondengevenaanhetwerkenaandeontwikkelingvanmensenindeBD-landbouw.AnneKoekoekheefthieroverzijnbedrijfsontwikkelingverteld.HijzouditverhaalopdeWinterconferentievertellen,maardatwaswegenssneeuwvalnietdoor-gegaan.Inditgesprekwerdzichtbaardatelkbiologisch-dynamischbedrijfechtindividueelis.Ophetveldofindestalwasdezoektochtnaargerichte, individueleoplossingenzicht-baar. Zo werkt Anne niet met mengvoedersvoorzijnvee,maarmetenkelvoudigevoeder-middelen.Hetenthousiasmevoorhetwerkenmetdepreparatenbleekdoordeveranderderegelgevingtienjaargeledenopeenlaagpitjeterechtgekomentezijn.Het is eenuitdaging omhet individuele ka-

Ledenaantal 1 januari 2010 bij af 1 januari 2011 bij/af bij/af %Algemeneleden 1493 15 46 1462 LedeninEuropa 35 0 0 35 LedenbuitenEuropa 4 0 0 4 Ledenjeugdtarief 1 3 0 4 Totaal algemene leden 1533 1505 -28 -2%Totaal uitgebreid leden 104 0 5 99 -5 -5%Beroepsleden 129 4 1 132 Gekoppeldeberoepsleden 61 9 0 70 Totaal beroepsleden 190 202 12 6%Totaal 1827 31 52 1806 -21 -1%Donateurs 28 28 0 0%

Jaarverslag BD-Vereniging 2010

2011-2lente13

rakter van dit bedrijf ook met consumentente communiceren of - sterker nog – om ervanuittegaandatconsumentennetzogoedindividuen zijn. Jehoeft jedusals boernietgevangentelatennemendoorhetideedatjeverhaalnaarbuitentoealsééngeslotenbeeldgepresenteerdmoetworden.AlsvervolgophetgesprekinDrenthe(2009)zijn we begin mei op de Arnica Kwekerij tegastgeweestbijHenkPleiterenGerdaNoor-dam(zieookDP2010-4,blz.3-7).Wekregeneenindrukwekkenderondleiding.Viainlevendwaarnemenhebbenwede kwaliteit vanAr-nicabenaderd.Hetinitiatiefvoorgesprekkenmetberoepsledenwordtvoortgezet.Om samenwerking te stimuleren zijn er ge-sprekken gevoerd met bestuursleden van deAntroposofischeVereniginginNederland,metde Allgemeine Anthroposophische Gesell-schaftinDornach,metNicolaiFuchs,deco-ordinatorvandeLandbouwsectieinDornachenmetDerkKleinBramel,decoördinator inNederland. Albert heeft deelgenomen aande landbouwsectieraad in oprichting, o.l.v.Derk.LucenAlberthebbendeelgenomenaande Vertreterkreis in februari en oktober inDornach.

Dynamisch Perspectief

Deredactieheeftmetenthousiasmegewerktaan een gevarieerde inhoud van ledenblad

Dynamisch Perspectief. Ook kreeg het bladinjanuari2010eennieuwuiterlijk.Hetafge-lopenjaarnamhetaantalreactiesvanledentoe,dieideeënaandroegenvoorartikelenofingestuurde brieven en stukken instuurden.SindshetherfstnummerisDPookindelosseverkoop verkrijgbaar in de Estafettewinkels.Leden van de redactie zijn Ellen Winkel alshoofdredacteur, Luc Ambagts namens hetbureau, Jorien Quirijnen namens StichtingDemeter, en vrijwilligers Jan Saal, AndriesPalmboomenWimGoris.

Preparatenwerkgroep

Preparaten worden door de werkgroep ge-maakt,bewaardenverstuurdvanafdeboerde-rijvanStichtingDeWederkerigheid(opterreinDe Reehorst, naast NS station Driebergen-Zeist).HetzijndepreparatendieindeLand-bouwcursus beschreven staan: het koemest-en kiezelpreparaat en de compostpreparaten.DemestvoorhethoornmestpreparaatwerdbijdeDriebergseBD-boerderijenDeHondspolenNieuwRijsenburguitdeweidengescheptendehoornskwamenvaneenslachterij.Debloemenzijn geleverd door Het Blauwe Huis (Ruinen)eneengedeeltevandepaardebloemwerdopBleijendijk(Vught)doorVrijeschoolklassenge-plukt.DehertenblazenwarenafkomstigvandeVeluweendeoverigedierlijkeorganenkwamenviaCorinnavonWistinghausenuitDuitsland.

Dewerkgroep(WillemBonger,AdrieMaasenJolaMeijer)heeftdit jaaropmeerdere loca-tiesbijboerenenparticulierenondersteuninggegevenbijhetmakenvanpreparatenofhetprepareren van mest/composthopen. Dit kanwordenuitgebreid.DeBD-Vereniginggeefterdevoorkeuraandatpreparatenopeigen(BD-)bedrijfwordengemaakt.Wanneerzegespreidinhetlandwordengemaaktisditvooronseenbetere basis om de verantwoordelijkheid tedelenmetallebetrokkenBD-boerenentuin-dersdanwanneerdeproductiecentraalplaatsvindt.Metelkaarpreparatenmakenisookeenmooiegelegenheidvoorontmoetingen.Devra-gen ‘Watbelemmertof stimuleertboerenentuindersomzelfpreparatentemakenenhoekunnen ze ermee omgaan op een bedrijfsei-gen manier?’ houden ons voortdurend bezig.VanuithetbestuurheeftAlbertregelmatigmetde preparatengroep overleg en wordt er in-houdelijkgewerktaandepreparatendoorhet‘inlevendwaarnemen’.Degroepkwammaan-delijksmetanderensamenomdeLandbouw-cursustelezenenheeftaanverdereverdiepingen scholing gewerkt door mee te doen aanverschillendeantroposofischewerkgroepenenscholingenenaandeLandwirtschaftlicheTa-gunginDornach.Wezijntrotsopdepraktischehandleidingvoorhetmakenentoepassenvandepreparaten,JolaenAlberthebbengeschre-ven.Hetboekjeisvanveelfoto’svoorzienenzieterprachtiguit.


Activiteiten in het kader van Onderzoek & Ontwikkeling

• DeWinterconferentie2010waseendub-belconferentie: één inDronten en één inMerksplas,metalsthema: ‘Overdegrenskijken.BD-landbouwalscultuurvandein-tuïtie’. InDrontenwarenerongeveer100deelnemers, in Merksplas ongeveer 40.Opbeideconferenties kondeneenaantalmensennietkomenvanwegedesneeuw-val.ZieDP2010-1,blz.8-9.Indezomerisdevoorbereidingbegonnenvooropnieuween dubbelconferentie in 2011. De nettokostenbedroegen€3.344.

• 29meiwaseropWarmonderhofeenBDervaar-, leer- en beleefdag, met daarinopgenomen het formele deel van de Al-gemeneLedenvergadering.ZieDP2010-3,blz.10-11.

• Onder leiding van Joke Bloksma en metondersteuning van Jaap Vermuë is hetproject BD-beroepsontwikkeling gecon-tinueerd. Inditprojectvoorberoepsledenwordtaanintervisieencoachinggewerkt.AndriesPalmboomheeftverschillendein-terviewsgehouden,zowelmetbegeleidersalsmetdebegeleiden.Deberichtendaar-vanzijnverscheneninDynamischPerspec-tief (2010-1,blz.10-12;2010-2,blz.26-28;2010-4,blz.12-15).Detotalekostenvanditprojectbedroegen€13.807.

• De boeren van het ProducentenoverlegOostGelderlandhebbenondersteuningge-kregenbijeencursusrondbedrijfscontinu-iteit, gegevenvanuitdeEstafetteAcade-mie(€2.507.)ZieDP2010-5,blz.19-21.

• Voor de begeleiding bij de bedrijfsover-namevanDeZonnehorstisondersteuninggegeven(€225).

• Het project voor een nieuwe publicatieoverdepreparatenissuccesvolafgerond.ZieDP2010-2,blz.17.Dekostenbedroe-genin2010:€5.372.Inkomstenuitver-koopwarenin2010:€ 1.835.

• Er is eenbijdrage verstrekt aanhet boekoverdegeschiedenisvandeBD-landbouw,waarEllenWinkelaanwerkt.Deplanningis dat dit boek tijdens het 75-jarig jubi-leum van de BD-Vereniging in 2012 zalverschijnen.In2010:€3.500.

• Er is ondersteuning gegeven aan deVer-eniging van Natuurvoedingskundigen /StichtingAppel&Eivoorhetorganiserenvantweethemadagenover‘zoet’en‘zout’.Tevens werd een bijdrage geleverd voorscholing.Intotaal€2.000.

• Hetproject‘OndernemenvolgensPergola’is in 2010 voortgezet met een conferen-tie indecember,gehouden inAntwerpen,waarvoor de BD-Vereniging een bijdrageheeftgegeven(€1.500).

• Destudiegroepoverhetwaarnemenvandeetherkrachten (methode Dorian Schmidt)

onder begeleiding van René Groenen enFransRomeijnisondersteund(€360).ZieDP2010-4,blz.39.

• AlbertheeftbinnendeLandwirtschaftlicheTagunginDornacheenworkshopgegeven(€ 800). Het verslag daarvan is gepubli-ceerdindebundeloverdatcongres.

• In het kader van het project Stadsland-bouw,onderleidingvanBasdeGroot,isereenexcursienaarNoord-Amerikageweest.Debijdragebedroeg€1.000.

• Er is eenbijdragegegevenaanhet LouisBolk Instituut voor het project dat doorGeert-JanvanderBurgtmetdrieberoeps-leden wordt uitgevoerd naar het andersomgaanmetonkruid(€2.000).

• Op 5 november vond er op Ruimzicht,Halle,eenwerkplaatsBD-landbouwplaatsgeorganiseerd vanuit de landbouwsectievandeVrijeHogeschoolvoorGeesteswe-tenschappen (Antroposofische Verenigingin Nederland) in samenwerking met deBD-Vereniging.ZieDP2010-4,blz.11en2010-5,blz.8-9.Debijdragebedroeg€745.

• De BD-Vereniging heeft in januari 2010voordetweedekeerdeelgenomenaaneenpresentatieopdeBioVakteZwolle.Dege-ringekostendaarvanstaanreedsin2009geboekt.

J A A R V E R S L A G 2 0 1 0

2011-2lente15

Definanciëlecijferslatendoordejarenheeneengrotematevanbestendigheidzien.Datkanalsheelgeruststellendopgevatworden.Hetkanechterookongerustmaken,enweloptweemanieren:‘Moetenwenunietmeerdoen? Er ligt nog uitdaging genoeg in hetzichtbaar maken van het biologisch-dyna-mische. Nu hebben we het geld ervoor. Alsweslageninhetzichtbaarmakendankomterzekerweergeldnaaronstoe.’of‘Opdezevoetzijnweindriejaardoorhetontwikke-lingsgeldvanhetWillySchilthuisfondsheen’.HetgeldaaneengrotePR-campagneuitge-venlijktonsnietpassendbijdeBD-Vereni-ging. Het zichtbaar maken van de essentievindt vooral dicht bij de dagelijkse praktijkplaats en dient door de betrokken mensenzelf te gebeuren, met, waar nodig, onder-steuning. Dus kiezen we, als bestuur, vooreenstapvoorstapproces,zoalsdatindevelekleinereen ietsgrotereprojectenverschijnt(ziehetjaarverslag).

Toelichting jaarcijfers 2010

Dekostenvanpersoneel,huisvesting,kantoorenoverigezakelijkekostenzijntoegerekendaanonzekernactiviteitenSecretariaat,Dyna-mischPerspectief,Preparaten,enOnderzoeken Ontwikkeling. Het totaal van de batenen lasten (5. en10.) vandedirecte vereni-gingsactiviteiten (Secretariaat, Dynamisch

Vereniging, DP, Preparaten & Secretariaat 2010resultaat begroting resultaat begroting

Baten 2009 2010 2010 20111 Contributie 90.280 90.000 84.737 94.0002 AdvertentiesDP 2.681 3.500 4.230 4.0003 Verkooppreparaten 12.397 12.000 14.211 12.0004 Overigebaten 606 1.000 3.949 1.0005 Subtotaal: 105.964 106.500 107.127 111.000

Lasten 6 DynamischPerspectief 52.772 54.500 60.182 60.0007 Verenigingssecretariaat 41.786 42.000 41.120 42.0008 Preparaten 8.533 9.000 8.142 9.0009 OnderzoekenOntwikkeling 2.872 1.000 0 010 Subtotaal: 105.964 106.500 109.444 111.00011 Resultaat: 0 0 -2.317 0

Willy Schilthuisfonds 2010Baten

12 Giften 9.229 10.000 23.497 10.00013 Rente 5.889 3.500 3.073 2.50014 Subtotaal: 15.118 13.500 26.570 12.500

Lasten15 OnderzoekenOntwikkeling 38.032 49.500 56.321 50.00016 Toe-/AfnameW.S.-fonds: -22.914 -36.000 -29.751 -37.500

BD-Vereniging en W.S.-fonds samen17 Batentotaal=5+14: 121.082 120.000 133.697 123.50018 Lastentotaal=10+15: 143.996 156.000 165.765 161.00019 Resultaat2010totaal=11+16: -22.914 -36.000 -32.067 -37.500

Financieel verslag en begroting


PerspectiefenPreparaten)isnagenoeggelijkmethetgeenbegrootwas.DekostenvoorDPzijn10%hogerdanbegroot,o.a.samenhan-gendmetdikkerenummers.Vanuit het Willy Schilthuisfonds is er, dooreenerfenisdieweinvoorgaandejarenheb-benverkregen,ruimtevoorOnderzoek&Ont-wikkeling(15.).ErisaanO&Omeerbesteeddanbegroot,deinkomstenwarenechterookbeduidend hoger (12.). Daarmee bleef hetnegatieve resultaat ruim onder het begrotebedrag(16.).Eenvastbestanddeelvandegiften,dit jaar€ 6.048,vormtdeschenkingsrentedieviade

Triodosbankbijonsterechtkomt.Wijkunnenvanuitprivacy-regelsdiemensennietrecht-streksbedankenenwillendatgraaghierbijdoen!Eenanderbelangrijkdeelvandedona-ties,ditjaar€9.538,bestaatuittweelega-ten.VanmevrouwG.J.Rienks,overledenop13februari2010,enmevrouwA.G.Venema,overledenop8mei2010.Ookvoordeoverigedonaties,ditjaar€7.911,zijnwijdegeverszeerdankbaar!Denegatieveresultaten (11.en16.)vindtuteruginafnamesvandevermogensinonder-staandebalansbijrespectievelijk22.en21..

Toelichting op de balans

Debalanswaardevanzowelmeubelinrichtingals computerapparatuur staat onder vasteactiva opgenomen (29.).Demeubelenwor-denin10jaarafgeschreven,decomputerap-paratuurin5jaar.Devoorraad(31.)isdevoorraadpreparaten.Alswaardewordtgenomendewaardevandeindatjaaringekochtepreparatenenmateri-alenvoorpreparaten,zoalshertenblazen.Deeigenproductie krijgt pas zijn economischewaardewanneerportiesverpaktenverstuurdworden.Devorderingen (32.)zijnopeenniveaudatpast bij onze geldstromen. Datzelfde geldtvoordecrediteuren(36.).

Toelichting begroting 2011

Zoalsinhetbegingemeldgaanwebijdebe-grotinguitvandebestendiging.Erwordtnietopnieuweengroteerfenisver-wachtendegiftenen legatenzijndanookbegrootopdegebruikelijke€10.000,-.ErwordtverderingeteerdophetWillySchilt-huisfonds. Dat zou op deze voet drie jaarvolgehouden kunnen worden. In die tijdmoetendieinspanningenookgeleidhebbentot een toegenomen aantal beroepsleden,waarmee de inkomstenkant geleidelijk zaltoenemen.

Balans1 jan 2010 resultaat 31 dec 2010

Activa29 Vasteactiva 20.318 18.50830 Waarborgen 500 81031 Voorraad 2.050 2.10032 Vorderingen 11.517 12.16833 Liquidemiddelen 172.915 145.461

Totaal 207.301 179.048Passiva

34 W.Schilthuisfonds 132.308 -29.751 102.55635 Algemenereserve 62.413 -2.317 60.09636 Crediteuren 12.580 15.539

Totaal 207.301 179.048

J A A R V E R S L A G 2 0 1 0

2011-2lente17

MichielRietveld(1946)was33jaarlangdedrij-

vende kracht achter Studiecentrum Kraaybee-

kerhofinDriebergen.Hijsluitdezemooieperio-

deafmeteenboek,‘HoudenvandeAarde’.Deze

maandwordthij65.Maarhijgaat,alishetwat

rustiger,gewoondoor:“Mijnmissieisnietpen-

sioneerbaar.”Tekst: Ellen Winkel / Foto: Ruud Hendriks

Het boek ‘Houden van de Aarde’ is via de (digitale) boekhandel te bestellen en kost € 19,90.

Michiel Rietveld:

‘De BD-landbouw van nu is slechts een begin’

Gedurende 33 jaar heeft Michiel Riet-veld cursussen en opleidingen verzorgd opKraaybeekerhof, het cursuscentrum voorbiologisch-dynamische landbouw en voe-dingdathijin1977medeheeftopgericht.Alscursistenhemzeiden‘Watjenuverteltmoetjeopschrijven’dachthij: ‘Nee,ikbengeen schrijver, ik ben een prater’. Maar deverzoekenhieldenaanenwerdendringen-der.Ennuligterdantocheenboekvanzijnhand,waarinhijzijnvisieop landbouwenderolvandelandbouwbinnenhetgroteregeheelheeftuitgewerkt.Hij sluit nu zijn periode als directeur vanKraaybeekerhof af. Maar al wordt hij 65,hijblijftcursussenenlezingengeven:“Mijnmissie is niet pensioneerbaar. Maar ik ganuwel ietsmeeraanmijneigenrustden-ken.Truuska,mijnpartner,enikhebbeneenboerderijtjeinFrankrijkgekocht.Daarkun-nenweafentoeheenominallerustinspi-ratieoptedoen.Eenbeetjerondscharrelen.Enboekenschrijven.”

Boeken schrijven?“Ja,ikhebdesmaaktepakkengekregen.”

Je hebt dit boek kunnen schrijven, omdat je gedurende je leven veel kennis en wijsheid hebt opgebouwd. Welke gebeurtenissen zijn richtinggevend geweest in jouw levensloop?“Allereerst de boerderijvakanties vanafmijn achtste jaar. De boerderijen raaktenbij mij een snaar. Wat ook heel bepalendis geweest, ongeveer tien jaar later, waseengesprekmetmevrouwdeBoer (mede-oprichtsterWarmonderhof).Warmonderhof


zattoennoginWarmondenikkwamerge-regeldomvakantiewerktedoen;ikwoondeinDenHaag.MevrouwdeBoerzei: ‘Als jeoverweegtdelandbouwintegaan,gadannaar de Landbouw Hogeschool in Wage-ningen,wantover10jaarzullenweacade-mischgeschooldenhardnodighebben.’In Wageningen kwam ik erachter, dat delandbouwwaarzehetindestudieoverhad-denietstotaalanderswasdandelandbouwdieikkendeuitmijnbeleving.Ikontmoetteer mijn latere vrouw, Sjoukje Rijpstra (in-middels Sonja), die een representant wasvanhetgangbaredenken.Ze leekwatdatbetreftwel van een andere planeet te ko-men.Zijvondaanvankelijkdat ikhelerareideeënhadoverde landbouw.Totdatmo-mentwas ikmeerniet vanbewustdat iktotaal anders dacht dan in de landbouw-wereldgebruikelijk.Ikkondatinhetbeginooknognietuitleggen.Maardankzijdevelegesprekkenmethaarwerdikmebewustvandeovertuigingendieonbewust inmijn sy-steemverankerdzaten.Eenanderebelangrijkeervaringvoormijwasmijn stage voor Tropische CultuurtechniekinIvoorkust.Daarontdekteikwattechnischontwikkelingswerk inhield. Wij denderdenoverdecultuurendeplaatselijkeknowhowvandeIvorianenheenenikwist:ditisnietmijnweg.Ikdacht:watechtnodigis,isont-wikkelingswerkinhetWesten.Daarmoeteenbewustzijnveranderingplaatsvinden.TeruginNederlandvroegdevoorzittervande BD-Vereniging, Pieter Tideman, ons omeen informatiecentrum voor de verenigingoptezetten.”

In het boek gebruik je andere woorden voor typisch antroposofische termen. Preparaten noem je ‘bio-organisers’. Etherkrachten ver-taal je als levensenergie, astraliteit als rela-tie-energie. Zoek je naar deze nieuwe woor-den om met je boek een breder publiek aan te kunnen spreken?“Ikhoop inderdaaddatditboekverbuitende BD-scene gelezen wordt. Maar ook het‘oudepubliek’wiliklatenziendatjespeelsmetdezebegrippenomkuntgaan.Wanneerjedeessentievandebiologisch-dynamischelandbouwbegrijpt,ben jevrijomhet in jeeigenwoordenteomschrijven.Hoeminderjevaneenonderwerpbegrijpt,hoemeerjejevastklamptaanomlijndebegrippen.Hopelijkwordteraanditboekveel rucht-baarheidgegevenenverschijnenerstukjesoverinkranten.Ikwildatnietvoormezelf,maarikvindhetbelangrijkdatmensenziendatereenvolgendestapmogelijkisvoordewetenschap.Natuurwetenschap,diede fy-sieke,stoffelijkewereldalsonderwerpheeft,

is prachtig. Maar daarnaast is de geestes-wetenschap nodig, die de niet-weegbare,-meetbareen-telbarewereldalsonderwerpheeft. Ikbenzelf volbewonderingoverderesultatenvannatuurwetenschappelijkon-derzoek. Het is prachtig om te weten hoeDNAinelkaarzit.Maarikdenkdatermeermorele terughoudendheid moet ontstaan;datonderzoekerszichafvragen‘watdoeikmetaldiekennisvandestoffelijkewereld,zodanig dat het grote geheel niet wordtaangetast?’. Ze zouden bij elk onderzoeks-resultaateendevotiemoetenervaren,wantdienieuwekennislaatzienhoewijsdena-tuur in elkaar zit. Natuurwetenschapperszoudenzichnietalleenprivénavijfuurmetlevensbeschouwingbezigmoetenhouden.”

Om wetenschappelijk onderzoekers te be-reiken heb je eigenlijk ook een vertaling van het woord geesteswetenschap nodig. Een natuurwetenschapper denkt bij ‘geestes-wetenschap’ meer aan religie of filosofie en daar heeft hij in zijn onderzoek helemaal niets mee te maken, in zijn beleving. Hoe leg jij een onderzoeker uit wat geestesweten-schap is?“Om daar een goed begrip van te vormenmoet je terug naar de wortels van de na-tuurwetenschap, zoals ik in mijn boek be-schrijf. Inde zestiendeeeuwontstondeennieuwsoortbewustzijn.Totdietijdbeleefdedemenszichzelfmeeralseenmarionetvanhogeremachten.DefilosofenDescartes–‘ikdenkdusikbesta’–enBaconontwikkeldenhetbesefdatzezélfkonden lerendenken.Maarhoe leer jezelfdenken?Baconwilde

‘In belangrijke mate is antroposofie een

veredelde cursus om instrumenten te leren

maken, waarmee je de niet-zintuiglijk

waarneembare wereld kunt

onderzoeken’

2011-2lente19

dit heldere eigen bewustzijn slijpen dooreerstteoefenenmetdeuiterlijkwaarneem-barewereld,zodatdemenseerstmaareensde natuur haar geheimen kon ontfutselenopdátniveau.Demethodenvanonderzoekdie hij aandroeg waren gericht op het uitelkaarhalenvanmaterie.Baconrealiseerdezichechterterdege,datermeerwasdanal-leendeuiterlijkewereld.Voorhemgolddespelregel, dat de onderzoeksmethode vantellen,wegenenmeteneeneerstestapwasomgoedtekunnenlerendenken,endatmetdie vaardigheden de volgende stap gezetkonworden.Inmiddelszijnwezoverdatwegoedhebbenlerendenken.IkdenkdatBaconhetmetmeeenszouzijn,dathetnutijdisvoordiestap:het lerenonderzoekenvandenietzintuig-lijkwaarneembarewereld,dewereldvandesamenhangen.Daarvoormoetenwenieuwewerkwijzen ontwikkelen. Hoe onderzoekenwede stoffelijkewereld?Met eenmicros-coop,eenweegschaal,eenlineaal,dusmetinstrumentengemaaktvanijzer,glas,hout.Destofonderzoek jemeteenstoffelijk in-strumentarium.Geesteswetenschap is wetenschappelijkonderzoeknaardingendiejenietkuntme-ten, wegen en tellen. Dus moet je andere,adequate instrumenten ontwikkelen. RudolfSteinerheefthiervoorwaardevollemethodenaangereikt.Deetherischewereld(dewereldvandelevensenergie)kunjealleenonderzoe-ken met een etherisch (energetisch) instru-mentarium.Viazijnbewustzijnkandemensinstrumenteninzichzelfontwikkelen.Datiswatdeantroposofieonsleert:inbelangrijkemateisantroposofieeenveredeldecursusom

Behoud KraaybeekerhofStichtingBDGrondbeheerheeftvorig jaardegrondvanLandgoedKraaybeekerhofge-kocht,zodathetcentrumzichweervolopkaninzettenvoordeactiviteitenvanhetstu-diecentrum,hetbiologisch-dynamischetuinbouwbedrijfenhetrestaurant.Hetlandgoedwasinfinanciëleproblemengekomen,nadatheteenperceelgrondhadaangekochtdatmiddeninhetterreinlag.Hiermeewerdonwenselijkebebouwingvoorkomen.VoordeaankoopvandegrondenvanKraaybeekerhof isStichtingBDGrondbeheereenleningaangegaandiebinnenvijfjaarmoetwordenafgelostmetschenkgeldvanparticu-lieren,bedrijvenenfondsen.Wiltueensteentjebijdragen,maakdaneendonatieoverop781.38.18.19tnvStichtingBDGrondbeheerteDronten.Meerinfoviawww.bdgrondbe-heer.nlofviaLoesvanLoenen,tel06-50525913.


instrumententelerenmaken,waarmeejedeniet-zintuiglijk waarneembare wereld kuntonderzoeken.”

Hoe kun je een wetenschapper die ervan uit-gaat dat er niets anders bestaat dan de ma-teriële wereld, interesseren voor dit verhaal?“Datkanalleenwanneerjekuntaanhakenopeeneigenervaringvandiepersoon.Iedereenzalhierinzijneigenwegmoetengaan.Alsikpraatmetiemanddievastgegravenzitinhetmaterialisme, vind ik het een uitdaging omaangrijpingspuntentevindenomzoiemandéén millimeter te laten opschuiven. En hetmagistraalleukeis:bijelkemillimeterdieie-mandverderkomt,wordtzijnblikveldenormverwijd.Daarbij moeten we ons realiseren dat hetfeitelijkeenverworvenheidis,datwe‘ame-hoela’ kunnen zeggen tegen de geestelijkewereld.Ookaldoethetmijpijnals iemanddatzegt,tochmoetikdatinliefdetotmijne-men.Wanthetfeitdatiemanddatkanzeg-geniseenmanifestatievanvrijheid.Iedereenisvrijomdegeestelijkewereldwelofniettewillenzien.Vroegerwasdezekennisvoorbehoudenaanuitverkorenen–priesters,druïden–diehunscholingvanoudereingewijdenontvingenopmysterieplekken. Rudolf Steiner heeft dezekennisverderontwikkeldenindewereldge-zet.Hijheeft eenenormebijdragegeleverdaandeknowhowvande instrumentmakers,diealsindsmensenheugenisaanwezigwas.Dezekennisisnueenopenbaargeheim.Iederdiedatwilkanhettotzichnemen.”

In je boek schets je de ontwikkeling van de

landbouw door de eeuwen heen. Daarbij zie je de BD-landbouw van nu als basis voor de gangbare landbouw van de toekomst. Waar haal je dat optimisme vandaan, in een tijd dat gentech aan de winnende hand is en de nog altijd stijgende CO2-uitstoot het voortbe-staan van de aarde bedreigt?“WestaannuopeenT-splitsing.Ófdeland-bouw ontwikkelt zich in een meer holisti-scherichtingwaarookplaats isvoorzakendienietmeet-,weeg-entelbaarzijn.Ófwekrijgen een verregaand materialistisch, ver-technologiseerdlevenopaarde.Hoemeerjekijktvanuiteenkortetermijnbewustzijn,hoegroterdeneigingzalzijnomtekiezenvoortechnologisering.Ikbeschrijfinmijnboekdeontwikkelingvande landbouwover een langeperiode.Wan-neer je die ontwikkeling ‘pakt’ kun je be-grijpenwaarhetheenmoet.Doorhetkortetermijndenkenishetwezenlijkevandeland-bouwindeknelgekomen.Defundamentenvooreenlandbouwdiemenswaardigomgaat

met de aarde liggen in wat we nu de BD-landbouw noemen. Landbouw dus, waarbijdenatuurwetenschapwordtaangevuldmetgeesteswetenschap. Maar de BD-landbouwvannuisslechtseenbegin.Wemoetenbouwenaanbewustzijn.Totinde80-er jaren riepenwe in ons enthousiasmevandetorendatpreparatenheelbelangrijkzijn.Doordienadrukopdepreparaten-danwel bio-organisers - verdween echter uithetoogdatzeonderdeelzijnvaneengrootsamenhangend pakket van maatregelen. Jekuntpreparatenzienalsdesluitsteenopeenkathedraal. Als zo een bouwwerk er echterhelemaal niet staat, dan is een sluitsteennietmeerdanzomaareensteen.Preparatenzijn zeker belangrijk, maar in de communi-catie moeten we duidelijk maken, waar wehetpreciesoverhebben.Preparatenzijndescheppen en ploegen, waarmee we de nietzintuiglijkwaarneembarewereldkunnenbe-werkenenverzorgen.Je kunt natuurlijk gaan somberen, bijvoor-beeldomdatwemaar120BD-bedrijvenheb-ben.Maardat isonzin.MetwatwenuBDnoemenleggenwedegrondslagenvoorietsdatveelgroteris,ietsdatheelbelangrijkis,ookvoormensendiedeBDnunognietken-nen.Jemoetnooitbijdepakkenneerzittenen vertrouwen hebben in jezelf. Als je eenster hebt, dan moet je ervoor gaan, ook alzegtdehelewerelddatjegekbent.Zoekdemensenopdievoordezelfdestergaan.”

Meer weten over het werk van Michiel Rietveld? Kijk op www.michielrietveld.nl. Op 19 mei geeft Michiel een lezing over zijn boek op Kraaybeekerhof, zie www.kraaybeekerhof.nl.

‘Je kunt preparaten zien als de sluitsteen op een kathedraal.

Als zo een bouwwerk er echter helemaal

niet staat, dan is een sluitsteen niet meer

dan zomaar een steen’

2011-2lente21

Dorian Schmidt, in 1953 geboren, stu-deerdeeerstbiochemiemaargafdiestudieopvooreenmeer levendeomgangmetdenatuur, als tuinder. Sinds 1993 ontwikkelthij een methode om een directe en exactverantwoorde toegang tot levenskrachtente krijgen. Zijn boek Lebenskräfte – Bilde-kräfte(ziekader)gaatdaarover.Daarinkuntu nalezen hoe zorgvuldig en liefdevol hijdaarin te werk gaat en hoe hij in staat iskrachtenenwezens,dieachterdezichtbarenatuur werkzaam zijn, waar te nemen, tebeschrijven,tebegrijpenentehelpen.HijisverbondenaandeUniversiteit vanGiessenen het Institut für biologisch-dynamische ForschunginDarmstadt.Hijverzorgtregel-matigoefensessies.

Dorianhadhet draadloze internet vanhetWoodbrookershuis laten uitschakelen enverzochtonsmobieletelefoonsuittezetten.

OokdeTL-verlichtingliethijongebruikt,al-lemaaluiterlijkebelemmeringendiedesub-tiele waarnemingen waarnaar we op zoekwarenbehoorlijk in deweg kunnen zitten.Er zijn ook veel innerlijke belemmeringen.Doorallerleiautomatismeninonsdagelijksleven, zoals autorijden en turen naar eenbeeldscherm, wordt ons levensorganismetelkenswatonbeweeglijker.Hetwordtstaren stroef. Om het meer in overeenstem-ming te brengen met de buitengewoongrote beweeglijkheid van de levenskrach-ten om ons heen deed Dorian een aantalinleidende oefeningen met ons. Sommigenwarenpuurlichamelijk,zoalsjearmineenanderritmebewegendanjebeen.Anderenwarenbedoeldomdeinnerlijkewaarnemingtescherpen.Hijbenadruktesteedsopnieuwdat het eigenlijk maar om één ding gaat:het richten van de aandacht, ‘die Lenkung der Aufmerksamkeit’.

Al gauw maakte hij duidelijk dat het nogiets subtieler ligt. Je kunt je aandacht opeenobject richten - eenbloem, eenboomofeengedachteofgevoel-endaneendeelvan die aandacht losmaken en richten ophetprocesvanhetbeschouwenzelf.Datiseenuitwerkingvanhetobserverenvanhetdenken, zoals Rudolf Steiner dat in de Fi-losofie van de vrijheid introduceert. Het ishet enige bewustzijnsproces in de wereldwaarindebeschouwerendatgenewatbe-schouwdwordtgelijksoortigzijn.Hetwordtde uitzonderingstoestand genoemd en hetopentdanookuitzonderlijkeperspectieven.Meteenindeeersteoefensessievanander-halfuur–wezoudenernogelfhouden–warenderesultatenverbluffend,zowelvooronsalsvoorDorian.Meerdandehelftvandedeelnemerskwamtoenaltoteeneerstegewaarwording vanwatwe later stromin-genvan levenskrachten inonseigenorga-nismezoudennoemen.Endiewaarnemin-genkwamenvoorhetmerendeelexactmetelkaarovereen.Ookhebbenwegeoefendmethetleegmakenvanhetbewustzijn,watjuistbijzo’ngecon-centreerde aandacht moeilijk blijkt te zijn.Ensteedsopnieuwnoemdehijdat‘bewusterichtenvandeaandacht’,enhetfeitdatde

Seminar met Dorian Schmidt

Levenskrachten onderzoekenHoemoeilijkvindenwehetomlevenskrachtenwaartenemen?Ofactiever

gezegd:hoehardmoetenwewerkenomietsdaarvanbewustteworden?

Hardgewerkt iserzekerdoorveertiggeïnteresseerdenonder leidingvan

DorianSchmidt,eindfebruari2011inhetWoodbrookershuisbijdeLoche-

merberg.Tekst: Willem Daub*


aandachtzichdanintweeënkandelen,ééndeelgerichtophetobjectvandeaandachtenééndeelophetprocesvanhetrichtenvande aandacht zelf. Want dat is de methodewaarmee we zelf onderzoekers worden, wenietalleenmaardeboeiendeverhalenoverlevenskrachten en natuurwezens van ande-renaanhorenmaarzelfonderzoekdoen.

In de laatste sessies werden de kracht enopmerkzaamheiddiewehaddenontwikkeldnaarbuitengericht.Eerstproefdenwetweesoorten water. Die eerste oefening kwamnietgoeduitdeverf.Veelmensenhaddeneenduidelijkevoorkeurvoorheteneofhetanderewater, endatverstoordehetonbe-vangenwaarnemen.Devolgendeproefmetkoffieentheegingaleenstukbeter.De methode van Dorian kun je op tweemanieren toepassen. Als je je innerlijk ge-prepareerd hebt, je denken sterk gemaakthebtendaneendeellosgemaaktomjeei-gen activiteit te observeren, dan schep jedaarmeeeen innerlijke stiltedie totwaar-nemingsorgaanvoordelevenskrachtenkanworden.Diekrachtvervulde innerlijke stiltekun jenualseensoortopenvraag, ineenactieve verwondering op twee manierenrichten. Dit hebben we geoefend met een

appeleneenaardappel.Bijdeenemanierrichtjejeaandachtop het uiterlijke verschijnsel,dusopdeappel,deaardappel.Alsjedanietswaarneemtzijnhet de vormkrachten. Je zietlichtenstromenvankrachtomdevrucht,diebijdesteelvandeappel anders lopendanbijhet andere uiteinde. Richt jeechter die vragende houdingnaar binnen, in je eigen ziel,danhebjedemogelijkheidomwezenswaartenemen.

Hetresultaatvandezeoefeningwasover-rompelendenrijkgeschakeerd.Erwasveelovereenstemmingbijdemensendieermeertoe neigden het vormende krachtenspelwaartenemen.Bijdemensendiezichmeeropziele-ervaringenrichttenwarendeerva-ringen veel meer verschillend, individueler.Iemandzaghoedeappelaandeboomhing,gepluktwerdenviadebewaarschuurindewinkel terechtkwam.Eenanderkreegeengewaarwording,alsofdehelewereld indeappelzat.Ik zelf kreeg weinig toegang tot de appel,wel eenbeetje tot de aardappel. In deui-

terlijkevorm isdeappelmeerwelgevormddan de grillige aardappel. Vanuit zijn ei-gen ervaring stelde Dorian dat de aardap-pel gecompliceerder is dan de appel, meerverschillendeaspectenkantonen.Maarlaatikme totmijn eigenbelevingbeperken. Ikkreeg een innerlijk beeld te zien van eenenigszinsonregelmatigeeivormigegestalte,wittigvankleur.Alsikinmijneigenwoor-denprobeertebeschrijvenwatikvoeldeindezeaanrakingwashetdatditwezentotaalniet uit het veld geslagen was door mijnonuitgesproken vergelijking met zo’n gaafgevormdeappel.Met‘rechterug’brachthettotuitdrukking: “Er zijnveelmeeraardap-pelsindewerelddanappels.”

D Y N A M I E K

Seminar met Dorian Schmidt

Levenskrachten onderzoekenDorianSchmidtgeeftin zijnboek ‘Lebens-kräfte – Bildekräfte,Methodische Grund-lagen zur Erfor-schung des Lebendi-gen’ veel oefeningenom het waarnemenvan levenskrachten

teleren.Hetboekistebestellenviade(digitale)boekhandelvoor€20,90.

2011-2lente23

Hetzalveeltijdenoefeningvergenomditsoortervaringenhunplaatstegevenenzete verfijnen en intensiveren. Dorian zegdetoevolgendvoorjaaropnieuwmetonsver-dertewerken.

* Willem Daub was 25 jaar leraar natuurkunde aan Vrijescholen. Hij studeert nu voor een master filosofie van de exacte wetenschappen. Al twintig jaar geeft hij cursussen over het observeren van het denken, zoals ontwikkeld

vanuit Steiner’s boek ‘Filosofie van de vrijheid’.

Info via [email protected]; www.willemdaub.nl

Naafloop,diezelfdemiddagnog,liepikmeteenheldervoelendevriendineenvasterou-te,dieweheelregelmatiglopenindebos-senachterpaleisHetLoo.Hetisdaaroveralrijkenbijzonder,maaréénplekervarenwesteedsweeralsextrabijzonder.Weslaanindebeukenbossenbijeenleemkuilafenlopeneenlarixbosbinnen.Langzamerhandzijnwedatgaanervarenalseenlandschapstempel(zoals Marko Pogacnik beschrijft in ‘Ont-moetingmetnatuurwezens’).Erheerstdaareen buitengewoon lieflijke, vrouwelijkesfeer.Deze keerwashetnogweer sterker.“Kun je voelen waar die sfeer het sterkstis?”,vroegmijnvriendin.Naarmateweeenstukhetbosinliepenwerddegoudensfeervollerensterkerdangewoonlijk.Toenwerdop weer een andere manier het verschilduidelijk dat Dorian genoemd had. Bij hetbinnentredenvandelandschapstempelwaser een krachten-, kleuren- en vormenspel.Maarmiddeninwerdhetjuistdonkerderenkondenweietsmerkenvaneenziele-erva-ring van de vrouwelijke landschapsgeest.Haarinnerlijkewarmtebleefonsbegeleidenooktoenweweerineenbeukenbosliepen.

Wekwamen langsdeweiwaaredelhertengraasden, en kwamen dicht bij de zwijnendie eikels aan het zoeken waren en knor-rend van schrik wegrenden. Het begon teregenen, en in die regen kwamen we viaeenandererouteweerlangsdelarixen.Ietsvroegmeomstiltestaanentekijken.Enindie rustig stromende regen, in de vallendeschemering, werden langs de larixstam-men gestalten zichtbaar, ze leken omlaagte stromenmaarblevenopgelijkehoogte,witte,lichtgroenezachtgolvendegestalten.Ikbleefkijken,verrast,enkonhetnaenigetijdnietlaten:“Ikwilzograagietsvanjul-liehoren,alshetkan.”Eenvandegestaltenwerdgeprononceerder,kwamnaarvorenentweedonkereogenkekenmeonderzoekendaan.Entoenklonkhet,inhetDuitsomdatiknoghelemaalinhetDuitsvanDoriandacht:

“Gedenke unsere Gnade”Ennaeenkortestilte:

“Beschreibe unser Glück”

Metdiewoordenhebikenigetijdrondge-lopen.Ikzounietwetenhoeikzezelfzoukunnen hebben verzinnen. Bij de verschil-

lende mogelijke betekenissen die ik konbedenken was er één waarbij mijn gevoelhet duidelijkst ‘ja’ zei. Het scheen mij toedat deze wezens met die ‘Gnade’ niet eengenade bedoelden die ze van ons zoudenhebben ontvangen, maar die ze hebbengegeven.Alvrijdirectbijhetbinnentredenvanhungebiedhad ikhetgevoeldathunenthousiasmevoortkwamuithetfeitdatzevangroteafstandalleshaddenmeegemaaktwater zich in Lochemhadafgespeeld.Uithunwoordendachtiknuoptemogenma-ken dat ze door hun betrokkenheid onzeintensieve ervaringen daar mede mogelijkhadden gemaakt. En na een paar dagenwerdhetnogspecifieker.Zevroegenonsominonsbewustzijn tehouden, tegedenken,nietzozeerwatzijonsgeschonkenhadden,maardatwijenzijdiegenadesamenhad-denontvangen vannoghogerewezens, ingemeenschappelijkeverbondenheidmethetwelzijn van onze Aarde. En de tweede zinleekmetebetekenendatzemeverzochtendeze ervaring, die ook voor hen bijzonderwas,tochechtopteschrijven,zodatande-renhetzoudenkunnenlezen.

Naschrift ‘Beschreibe unser Glück’


A C H T S T E V O O R D R A C H T

Toen Rudolf Steiner in

1924 de reeks voor-

drachten gaf, die we

nu de Landbouwcur-

sus noemen, liepen er

paarden voor de ploeg

en molken de boer

en boerin met hun

knechten de koeien

met de hand. Het was

een totaal andere tijd.

Maar veel van Steiners

inzichten zijn tijdloos:

ze zijn nog steeds in-

spirerend voor boeren,

tuinders én consumen-

ten in onze moderne

tijd. In deze column

bespreekt Jan Saal

enkele inzichten uit de

landbouwcursus.

L A N D B O U W C U R S U S

Watbetekenteenvoedingsmiddeleigenlijkvoormensendier?Voedingswaardewordtookwelincalorieënofjouleuitgedrukt,eenmaatvoordeenergiedieuitstoffenvrijkankomen,bij verbranding.Gaatvoedingoververbran-ding?Krijgjemeerenergievancalorierijkevoeding? RudolfSteinerzegtdatdeverbrandingsprocessenindenatuurietsheelanderszijndaninhetlichaam.Voe-dingswaardeheeftdaarindeeersteinstantienietveelmeetemaken.Daartegenoverstelthijdatplantenbestaanuiteenfysieklichaameneenetherlichaam(het‘lichaam’datdelevensprocessenorganiseert),datvanbovenomzweefdwordtdoorhetastrale(dekwaliteitdiewisselwerkingmetdeomgevingmogelijkmaakt).Wanneereenplantvruch-tenvormtgaathijeenspecialeverbindingaanmethetastrale. Daardoor zal deze plant als voedingsmiddel hetastrale inmensendierondersteunen.Alsweditprocesdoorzien,kunnenweaandeplantaflezenopwelkewijzedezehetmenselijkorganismekanvoeden. Dewortelsvaneenplantlatenzichvergelijkenmetdehersensvaneenmens.Deplantenwortelsnemenzou-tenopuitdeaarde.Denk-enzenuwprocessenzijnergafhankelijk van zouten die in de hersenen (de dragersvanhetbewustzijn,dusookdragervanhetmenselijkeik)aanwezigzijn.Dekrachtendiehetzelfbewustzijnvoeden,wordendoordewortelsopgenomenuitdeaarde.Wortelsvoedendehersenen. Het middengebied dat de ritmische en verbindendelevensprocessenverzorgt(hartenlongen),staatinverbandmethetbladgebiedvaneenplant,omdatdeademendebla-

derendewisselwerkingverzorgentussenwortelenbloem/vrucht.Bladgewassensterkenhetritmischesysteem. Hetbuik-spiergebiedhoortbijdevruchtvandeplant.Daarom zijn vruchtgewassen voedend voor dit gebied.Maarookanderegewassenvoedenditgebied,namelijkalszedoorverwarmingverdergebrachtwordeninhetverte-ringsproces,zoalsookhetrijpingsprocesindenatuurdoorwarmteverdergebrachtwordt.Bijvoorbeeldgekooktebiet-jesvooreenmensofgedroogdgrasvoorkoeien. Eenkindofeenjongdiergroeiteigenlijkvanuitzijnhoofd.Embryonaalwordthethoofdheteerstgevormdenhet verste doorgevormd.We kunnenons voorstellen datvanuithethoofdkrachtenuitstraleninhethelelichaam.Datproceswordtondersteunddoorvoedingsstoffenmeteenstralendewerking.Lijnzaadisgoedvooreenkalf,geeftRudolfSteineraan,omdatditvoedingsmiddeldegroeivanhetkalftotkoeondersteunt.Voorjongemensenkunnenwedenkenaangranen,omdatdieietsrechtlijnigs,stralendsinhungroeiwijzehebben. Ikvindhetzeerverrijkendomopdezemaniernaarvoedingtekijken.Jekunterpraktischemaatregelenaanontlenen,zonderdatjegedwongenwordtverdoortedrin-genindeinhoudvandevoedingsmiddelen,zoalskoolhy-draten,eiwitten,vettenenanderestoffen.Datlijktmeookvoorveeboereneenheelpraktischebenadering.

De voordrachten staan in bewerkte vorm op www.warmonderhof.nl. Klik op Hofleven en vervolgens op Landbouwcursus

De plant als voedingsmiddel

2011-2lente25

Ik tref Laurette vanSlobbe (49)aan indekeukenvanhetHofvanTwello(ziekader).Opdewerktafelliggenkleinehompjesdeegmet groene spikkeltjes erin. “Brood metbrandnetel,eenvanmijnexperimenten,su-pergezond!”, vertelt Laurette. “Ze gaan zodeovenin.Overeenhalfuurzijnzeklaar,dankunjeproeven.”

Laurette vanSlobbe ziet iedere tuin of bermals Luilekkerland.Overal zijn

blaadjesofzaadjesomvantesmullen.Deeerstespeenkruidblaadjes inde

winter,de terebeukenblaadjes inde lente.Vogelmuurenberenklauwzaad.

Brandnetelenvaleriaan.Ze schreefeenboekomookanderenenthousiast

temaken.PetraEssinkzochthaaropvooreeninterview.Tekst: Petra Essink

Plukenproefdelente

d y n a m i s c h e k e u k e n


Brandnetelensmeerwortel“Neembijvoorbeelddebrandnetel,dieover-algroeit.Eenvanmijnfavorieten.Detopjeszijnhetlekkerstenalsjeslimpluktkanjezehethelejaardooroogsten.Eenheelei-witrijke plant, boordevol ijzer en vitamineCendaarnaastookmagnesium,mangaan,kalkenkalium,B-vitaminenenprovitamineA.Brandnetelwerkt sterkopdebloedvor-ming,debloedontzuringenbloedreiniging.Hetenzymsecretineinbrandnetelsbevor-dert de maagsapafscheiding waardoor hetvoedselbeterverteerdwordt.Heellekkerindesoep,instamppotten,brood,alskruiderijinkaaskoekjes,gehaktbrood.Geeftookeenheelgezondeenlekkerethee.”“Of smeerwortel,met zijnwitte, paarseofrozebloempjes.Hijstaatvaaklangssloot-kanten. De bladeren zijn lang en ruw be-haard. Een heel krachtige plant die metzijn lange wortels veel diepgelegen mine-ralennaarbovenhaalt.Deplant,waarvanik alleenhet blad gebruik, is heel rijk aankalk,kalium,fosforendevitaminesAenC.Smeerwortel bevat ook vitamine B12. Datis uitzonderlijk, want B12 komt over hetalgemeen niet in het plantenrijk voor. Dejongebladerendienetbovendegronduit-komenkunnenfijngesneden ineensalade.Smeerwortel isheel lekker ingroentesoep,ookdeouderebladeren.Debeharingvandebladeren,diedemeestemensenonaange-naamvinden,verdwijntdoorhetkoken.Vansmeerwortelmoetjenietteveeleten.Bijdeconsumptie van grote hoeveelheden heeftde plant dankzij de alkaloïde pyrrolizidineeen kankerverwekkende en leverbeschadi-gende werking. Gebruik smeerwortel dan

Laurette is sinds twee jaar als ‘Hoofd af-deling productontwikkeling, horeca encatering’ verbonden aan Hof van Twello,eenlandgoedbedrijfvan18hectaretussenTwelloenDeventer.Indatwerkkanzehaarpassie, het ontwikkelen en het verbreidenvandekennisoverdewerkzaamheidendeeetbaarheid van wilde planten, helemaalkwijt.

Wildeplantenzijnlekker“Heeljongalwasik,opeendromerigema-nier,metplantjes indeweer”,verteltLau-rette.“Ikwasvaakinhetparktevinden.Ikzaleenjaarof10zijngeweest,toenikvoorhet eerst planten ging drogen en herbariabegonaanteleggen.Toenwasikalopzoeknaarwatjemetplantenkuntdoen.Vooreendeel heb ik die interesse van mijn moedermeegekregen. Zij was veel bezig met ko-kenengezondevoedingenzemaakteookbrandnetelsoep. Weer iets ouder ging ik,aandehandvanboeken,vanallesuitprobe-ren.Ikontdektedatjesommigeplantenalsverfmiddelkuntgebruiken,dusgingikwolverven. Ikmaaktewijn en ik componeerdetheeën.Ikwaseraltijdmeebezig.Doordejaren heen verzamelde ik veel kennis overdegeneeskrachtigewerkingvanveelplan-tenmaarookontdekte ik-endatvond ikhetallerleukst-datveelwildeplantenheellekkersmaken!Doorverwarmenenkokenverliestvoedingeengrootdeelvanhaarwerkzameenzymenen levenskracht. Daarom heb ik jarenlangvoornamelijk rauwe voeding gegeten. Ikvoeldemedaarheelgoedbij.Oudeklach-tendieikhad,zoalseentetraagwerkende

schildklier en een wisselende en te lagebloedsuikerspiegel, verdwenen uit mijn le-ven. In mijn huidige bestaan is het alleenmaarrauwetennietmeergoedintepassen,mijn werk brengt te veel drukte met zichmee om dat voor honderd procent vol tekunnenhouden.Ikmerkdatnuaanmijnge-zondheid;deoudeklachtenspelenafentoeweerop. Ikprobeerwel iederdag ietsvanwildeplantenteeten,vaakdoordesaladeofanderegerechten,somsineensmoothieofeengroentesapje.”Laurettezietdatdoordehuidigegrootscha-ligelandbouwendevoedingsmiddelenindu-strie de kwaliteit van veel voedingsmidde-lenachteruitgaat.“Ookhetmenuvanveelmensenisbehoorlijkeenzijdig.Erisinonzetijdnogmaarheelweinigkennisoverwildeplanten.Datvindikzonde.Demeestewildeplanten hebben bijzonder hoge gehaltenaanvitaminen,mineralen,enzymenenzou-den daarom, in plaats van vitaminepillen,een heel goede en ook lekkere aanvullingkunnenzijninonshuidigemenu.”

‘Ik zie het als mijn uitdaging om te

koken met wat de natuur mij biedt en

doe daarin liever geen concessies’

2011-2lente27

ooknietalsjezwangerbentoflevermedi-cijnenslikt.Onderzoekheeftverderaange-toonddatbijgebruikvankleinehoeveelhe-dendeplantjuistgezondheidsbevorderendwerkt.”

Warsvangetut“Ik heb een hekel aan getut met kruiden.Daarmeebedoelikbeschrijvingenvanwer-kingen en toepassingen waar sommigekruidenboekenvolmeestaan,maardieniet

praktisch,effectiefof lekkerzijn.Zoschij-nen bijvoorbeeld de zaadjes van het her-derstasjeeetbaartezijn.Onbegonnenwerk,die kleine zaadjes in hun ‘herderstasje’!Voormijishetbelangrijkdathetpraktischblijftenvooraldathetlekkeris.Andersbe-gintniemanderaan.”Inhaarwerkalsproductontwikkelaarwerktze zoveel mogelijk met de producten vanons land. Hof van Twello verbouwt tarwe,aardappelen en veel verschillende soorten

Champignons met daslookolie

Lauretteeetgraagzoveelmogelijkrauw.Dit is een voorbeeld van een eenvoudigenpuur recept,waarin de daslookgoedtotz’nrechtkomt.Neemeenmooiebosversedaslookbladeren.Doeernetzoveelolijfolie bij tot ze net onderstaan, voegpeperenzouttoe,enmaalmetdestaaf-mixer tot eengladdegroene saus. Snijdchampignons indunneplakjes, roerhierdaslookolie doorheen en zet dit tweeuur in een oven op 40 graden. Serveernaarkeuzemetcourgette,aldannietalsspaghettigesneden.Of,als jeniethele-maalrauweet,smaaktditgoedmeteenbeetgaar gekookte pasta, eventueelmeteenbeetjegerasptekaas.

groenten.“Ikprobeerindegerechtenwaarhetkaneenvernieuwendaccentteleggenmeteenofmeerderewildeplanten.Insa-lades is dat makkelijk. Heel veel blaadjes,zoals paardenbloemblad, valeriaanblad,teunisbloemblad of de blaadjes van hetjonge speenkruid in het vroege voorjaar,combineren heel goed in een salade. Ookkunjeveelplantenalssoepgroentegebrui-ken: veldzuring bijvoorbeeld of zevenblad.Heelbijzondervansmaakzijnookdezaad-jes vande inheemseberenklauw, die je indezomermaandenveelinbermenvindt.Jekuntzeinvruchtengerechtenverwerken.Ikwerk vanzelfsprekend zonder additieven.Voor soepen gebruik ik geen bouillonpoe-der,maarenkelzout,peperenkruiden.Veelbouillonsbevattendeverborgensmaakma-kernatriumglutamaat(ve-tsin).Diestofwilikvermijden.Denatuurzelfheeftmeerdangenoegsmakeninhuis. Ikziehetalsmijnuitdagingomtekokenmetwatdenatuurom mij heen mij biedt en doe daarin ooklievergeenconcessies.”

Wennen“Vaak is het eten van wilde planten weleven wennen. Mensen komen in aanra-kingmetnieuwesmaken,diezeeenplekjemoetengeven.Ikadviseerdanookomniette voortvarend te van start te gaan. Eetin het begin niet teveel tegelijk en startmet kruiden als toevoeging, als smaakac-cent aan bestaande gerechten. Veel wildeplanten hebben harige en soms ook wattaaiebladeren.Datkaneenonaangenaammondgevoelgeven.Datbezwaarverdwijntalsjedeblaadjesfijnsnijdt,ineensmoothie

D Y N A M I S C H E K E U K E N


D Y N A M I S C H E K E U K E N

verwerktofkookt.Hetnadeelvankokenisdatveelenzymen,diehelpenbijdeverte-ring,hunwerkzaamheidverliezen.Soms isdesmaakwatbitter.Ikhebontdektdatdiebitteresmaakheelmooibegeleidwordtalsjedeblaadjeseetmeteendressingwaaraanjehoningtoevoegt.”Datwildeplantenzoveelmineraalrijkerzijndangewoneplanten,komtvolgensLaurettedoordatwildeplanten, integenstellingtotde voedingsgewassen, niet zijn doorver-edeld. “Ik neemaandat deprocessen vanveredelingtenkostezijngegaanvandemi-neralen en vitaminen gehaltes. Daarnaastis veel van de huidige landbouwgrond ei-genlijkuitgeput.Erzitweinigmeer inaan

sporenelementen. De planten moeten hetdoenmetdekunstmest,voornamelijkstik-stof, fosforenkalium.Datgeldtnatuurlijkin veel mindere mate voor biologische enbiologisch-dynamische landbouwproduc-ten.Wildeplantenzijnde‘vrijevogels’,dieongeforceerdhunganggaanengroeienopdemeestuiteenlopendeplekken.”

RijkdomOpdevraaghoezehaartoekomstzietals‘wildeplantenvrouw’ antwoordt LaurettedatzegraagopHofvanTwelloverderwilgaanmethetontwikkelenvaneenkennis-centrum voor eetbare wilde planten. Zietze de comeback van de wilde planten alshaarmissie?“Missieismisschieneengrootwoord,maarikwilwelheelgraageenpleit-bezorger voor deze vergeten plantengroepzijn. Het is zonde dat mensen niets meervan wilde planten weten. Het wilde plan-tenrijk biedt een ongekende rijkdom aansmaak en gezondheid, die gratis en voornietsvoorhetoprapenligt.Meestaldirectbuitenjevoordeur!”Delaatstejarenzietzeweldatmeermensenietsmetwildeplan-ten willen doen. Er is veel belangstellingvoorhaarboek‘EtenenDrinkenmetWildeplanten’(ziekader).Eenvandekeukenmedewerkerskomtaan-gelopenmeteenhoutenplankmetdaaropeennogdampend,geurigbrandnetelbrood-je.Laurettesnijdthetbroodenbiedtmeeenplakjeaan. Ikgaerevengoedvoorzitten.Zacht op de achtergrond van de gewonebroodsmaakproef ik ietsheel verrassends,iets groens ... lijkt een beetje op spinazie,maartochanders...mmmmlekker!

Eten en Drinken met Wilde plantenInheteerstedeelvanhaarboekEten en Drinken met Wilde planten be-schrijft Laurette 61 in Nederlandvoorkomende wilde planten en hunwerking en toepassing. Het tweededeel van het boek is een kookboekmet veel spannende recepten metwildeplanten,opmaandgerangschikt.Hetheleboekisrijkgeïllustreerdmetmooie foto’s. Op een invouwblad aandebinnenkantvandeomslagstaandebruikbareplantdelenmetfotogerang-schikt op hun toepassing in de vormvan bloemen, groenten, kruiden, spe-cerijen,vruchtenenzaden.Ditboekiseen bijzonder praktische en leerzamegidsvoornieuwsgierigemensendiedewereldvandewildeplantenwillenle-renkennenenproeven.Hetboekisin2009uitgegevendoorHofvanTwelloentebestellenviawww.hofvantwello.nlofviawww.florae.nl.Prijs: €24,75.

Hof van TwelloHof van Twello werd in 2003 opge-richtdoorGert JanJansen,dieopditlandgoed streeft naar het versterkenvandelokaleeconomieendedaarmeeverbonden sociale samenhang. Hetgrootste deel van de verbouwde ge-wassenverwerkenzezelfenverkopenzeindestreekwinkeleninhethoreca-gedeeltemetterrasentheetuin.Indestreekwinkelliggenookproductenvanruimdertiganderelokaleproducenten.Ervindencursussenplaatsoveronderandere moestuinieren, permacultuuren eetbare wilde planten. Er is eenblotevoetenpad langs een permacul-tuurtuin, een middeleeuwse tuin, dewijngaardende‘rauwe’tuin.HofvanTwelloisgeenbiologischbedrijf.

2011-2lente29

Jos Kamphuys wasruim30jaaractief inde natuurvoedings-wereld.Hijwistmen-sen te inspireren enbracht veel winkelstotbloei.BegonneninEde, is hij later inAmsterdam jarenlangactiefgeweestmetdewinkel aan de Wete-ringschans,indietijdeen van de grootsten

i n Nederland. Ook inBussum wist hij inkorte tijd de winkel

uit te bouwen tot eenvan de grootste win-kelsinderegio.MaarJoszattebroe-den op iets groots,natuurvoeding moestaansprekend wordenvoor een veel groterpubliek. Biologischelandbouw was het

waard om groot op de kaartgezetteworden.Josisopzoekgegaan naar partners bui-ten de natuurvoeding om zijnplannen te realiseren. KortetijdlaterverscheeninAlkmaardegrootstewinkelvanNeder-landonderdenaamEkoPlaza.Een echte supermarkt, maardan alleen met biologischeproducten.Eenpaar jaar laterverscheen een tweede win-kel onder deze naam op eenhotspot in Nederland, mid-denin Den Haag. Ook in Vee-nendaalkwameenEkoPlaza.In 2010 ontstond de samen-werkingmetUdea.HoewelJosal geruime tijd ziekwas bleefhij tot het laatst meedenkenmet de nieuwe ontwikkelin-gen. Zijn formule kwam ineen stroomversnelling, toenveel Natuurwinkels de over-stap wilden maken van Na-tudis naarUdea.Dat duidelijk

In memoriamJos Kamphuys, initiatiefnemer

EkoPlaza

Ingezonden brief: Bio is Big Business

MichielDamen,alsconsumentlidvandeBD-Vereniging,schreefeenbriefnaar

aanleiding van een artikel in Trouw van 28 maart. Daarin staat vermeld dat

zoetwarengigantMarseigenaarisvanbiologischzaadbedrijfSeedsofChange,

datCoca-Colaeenbedrijfheeftinbiologischesappen,datPepsieenbedrijfheeft

inbiologischesnacks,datdegrootsteslagervanEuropaVIONeigenaarisvan

GroeneWegendatlevensmiddelengigantWessaneneigenaarisvanNatudisen

vandeNatuurwinkelformule.Volgenshetartikelheeftdehelftvan28Groene

Wegslagerijenhetbedrijfverlaten.Ookstappen40Natuurwinkelsnuuithet

Wessanen-concern.

Al een aantal jaren erger ik mij als

consumentaanhetfeitdateendeel

vandewinstvanbiologischeproduc-

ten-dietochalduurderzijn-inde

zakkenvandedirectievanhetbeurs-

genoteerde bedrijf Royal Wessanen

NV verdwijnt. Onveranderlijk waren

deverslagenvande jaarvergaderin-

genvanWessaneninNRCHandels-

bladnegatiefengekleurddoorruzies

van de directie omgeld. Ik kanmij

als consument niet herinneren ook

maarietskritischhierovertehebben

gelezeninde‘biologische’en‘antro-

posofische’media,zoalsbijvoorbeeld

deberichtenvandeBD-Vereniging.

Dehypocrisievanhetvoerenvanan-

troposofische lettersopBD-produc-

tenvanAkwarius,eenvandeeerste

BD-groothandels en nu onderdeel

vanWessanen, iswatmijbetreft in

de media nimmer aan de kaak ge-

steld.Hetlijkteropdatmendenkt:

‘Dat hoeven de consumenten alle-

maalnietteweten’want:‘Daarzijn

zetochnietingeïnteresseerd’.

Waarom wordt het Demeter logo

in heel veel gevallen ‘klein-kleiner-

kleinst’ op de verpakkingen afge-

drukt?WieweetwatDemeteris?Als

hetzoverdergaatniemandmeer ...

Vrijwelnooithebikenigeinformatie

folderhieroverinmijnvastenatuur-

winkelskunnenontwaren.

Dat ‘biologisch’ en ‘BD’ niet los

gezien kunnen worden van de

sociale aspecten, waaraan vooral

ook de prijsvorming onlosmakelijk

is verbonden, wordt door de sector

helaas vaak nog als iets van begin

vorige eeuw gezien. Gelukkig heeft

Trouw nu wel de koe bij de horens

gevat.Hetwerdtijd.Bravo!!Michiel Damen


Hetrommeltaljareninnatuur-voedingsland.EerstvuldenNa-tudis(degrootstedroogwaren-handel met een marktaandeelvan70%)enUdea(degrootsteverswarenhandel) elkaar mooiaan. Beide groothandels bele-verden winkels van onder an-dere franchiseformule Natuur-winkel, eigendomvanNatudis.Maar beide bedrijven probeer-den met nieuwe winkelformu-leshungripopdemarkttever-stevigen. Wat volgde leek wel

een schaakspel: Udea starttewinkelformuleBiotoop,NatudisvolgdemetdeformuleGoody-foods,UdeanamEkoPlazaover,Natudis nam versleverancierKroon over, Udea breidde haardroogwarenassortiment uit, enNatudis eiste dat de Natuur-winkels hun verswaren voort-aanbijKroonennietmeerbijUdeazoudenafnemen.Ondertussen groeide de onte-vredenheid bij winkeliers vande Natuurwinkel-formule. Na-

tudiswildeinhunogeneentegrotevingerindepaphebben.Zevondendatzealswinkelierteweinigzeggenschaphaddenoverhuneigenbedrijfsvoering.BovendienvondenzedemargesvanNatudis(voorhonderdpro-centeigendomvandegangbarelevensmiddelengigant Wessa-nen)veeltehoog. ‘Wijhebbenonzeklantenvoorogen,zijlet-ten op de aandeelhouder,’ rea-geerdeeenwinkelierindagbladTrouw.

Een groep winkeliers van Na-tuurwinkel besloot het heft ineigenhandtenemenenrichtteeeneigeninkooporganisatieop,BeyondBio.Onlangs isbekendgeworden dat veertig Natuur-winkels hun contract bij Na-tudis opzeggen en hun winkelombouwen tot EkoPlaza, dewinkelketen van Udea. Daar-meebreidtEkoPlazazichinéénklapuitvanzesnaar46winkelsenwordtditdegrootsteketeninNederland.

40 winkels van Natudis naar Udea

werd dat het aantal EkoPlazawinkelszichzouverzevenvou-digen (zie bericht hiernaast)heefthijnognetmeegemaakt.Op16maartishijop58-jarigeleeftijdoverleden.

2011-2lente31

‘Van eigen erf’ bekroond

Het kookboek ‘Van eigen erf,koken met de oogst van debiologische boer’, is 3 maartinParijsbekroondmetdetitel‘bestsustainablecookbookinthe world’ (beste duurzamekookboek in de wereld).De redactie feliciteert deschrijvers Iris de Graaf enMariavanBoxtelenfotograafDickBoschloo.DickenMarialeveren ook regelmatigbijdragen aan DynamischPerspectief. Een recensievan het kookboek staat inDP2010-4.

DeDemeterVoorwaardenCom-missie (DVC) van Stichting De-meterheefteind2010beslotenomeennieuwenormtestellen,namelijk dat het houden vanongehoornd melkrundvee nietis toegestaan, dusookniet hethouden van melkvee waarbijde eigenschap hoornloosheidis ingekruisd. Dit besluit staattoegelicht in DP2010-5. In dedrie nummers daarvoor hebbenverschillende discussiebijdragengestaan over dit onderwerp.Aanleiding was, dat de nieuweDemeterboerJanDuijndammeteen Fleckviehstier wilde gaanfokken.Dezestiergeefthoornlo-zenakomelingen.DeDVCheeftbeslotenomJanDuijndamvoor-lopigeenontheffingteverlenen.Melkveehouder Anne Koek-koekvindtditonacceptabel.HijheeftaanStichtingDemetereenlangebriefgestuurdmetzestienargumenten die ervoor pleitenditbesluit terug tedraaien.Hijconcludeert dat de DVC moet

worden vervangen. Zo vindt hijhet onbegrijpelijk dat aan deruim 40 Demeter melkveehou-ders, die gezamenlijk 1000 jaarervaring hebben in de omgangmet gehoornd vee, geen ad-vies is gevraagd. Het verzoekomhoornloos temogen fokkenkwamdanooknietvanbestaan-de BD-boeren vandaan, schrijfthij,maarvaneennieuwe.Endatdezenieuweboernuhoornloosmagfokken,terwijlhetvoordeoverige Demeterboeren verbo-denblijft, vindt hij te gek voorwoorden.‘Ditismetenmettweematen!’LeenJanmaat,voorzittervandeDVC,schreefeenreactie,waarinhij uitlegtwaaromde commis-siedezeuitzonderingheeftge-maakt voor het bedrijf van JanDuijndam.Ontheffingenwordenalleen in uitzonderlijke geval-lenverleend,schrijfthij,waarbijde gehele BD-bedrijfsvoeringwordt meegenomen in de be-sluitvorming. Hij vervolgt: ‘De

commissie realiseert zich ookdathoornloosheidgrote impactheeftophetstaltypeeninrich-ting. In relatie tot de huidigeinrichting en toekomstplannenvanHoeveBieslandheeftdeLi-centie commissie besloten eenontheffingteverlenenvooreenjaar. Naast verdere uitwerkingvan de bedrijfsplannen vraagtde commissie ook de gevolgenvoorhetdiereneindproductbijhethoudenvankoeiendievan-uit genetische grondslag geenhoorns dragen.’ Jan Duijndamzaloverhetgedragvanzijndie-ren in de kudde goed moetenrapporteren. Nieuwe inzichtenoverderelatietussenhoornsenmelk-enmestkwaliteitzullenbijhet licentiebeleidwordenmee-gewogen.

Meer lezen? De brief van Anne Koekkoek en de tekst van

Leen Janmaat staan op www.bdvereniging.nl bij Publicaties,

Dynamisch Perspectief 2011 – 2.

Discussie:Demeterkoeienmetenzonderhoorns


RectificatieInhetartikel ‘Demeterenhetnieuwe bewustzijn van demens’ in DP2011-1 staat eenfout.DehoofdredacteurdachttewetendatGuurtjeKiefthetnieuwecompost-enmestpre-paraat zelfhadontwikkeldenheeftdatbijhetredigeren‘terverduidelijking’ toegevoegd.

Guurtje bereidt dit preparaatwel, maar het is ontwikkelddoor May Bruce (1902-1965),eenEngelseonderzoeksterdiein haar jonge jarenonder lei-dingvanSteinerheeftmeege-werktaandeontwikkelingvande klassieke BD-preparaten.Guurtjebeschrijftinhaarboek‘Demenstussenaardeenkos-

mos’ hoe May Bruce vanuithaar helderziendheid begreep,datdeastralekrachtenvanhetdier(endusookvandedierlij-keomhullingenvandeprepa-raten) afnamen. Daarom ont-wikkelde zij een vegetarischcompost- en mestpreparaat.Meer info, zie www.dezonne-tuin.org.

Phileen’scolumn

Je hebt ze in vele soorten -paardenfluisteraars, honden-fluisteraars, babyfluisteraars-maarikkwamterechtbijeenbodemfluisteraar.Betergezegd,bijeenworkshopbodemfluiste-renopdeBiovak,DE vakbeurswaarbiologischNederlandaanmidwinternetwerkendoet.Van te vorenhad ikme er al-lerlei spannende zaken bijvoorgesteld, zoals geheimzin-nigespreuken.Maardebodem-fluisteraarwaseenheelaardse,nuchtere man die ons de op-dracht gaf de bodem van onseigen bedrijf aan elkaar voor-stellenalsofheteenmedewer-

kerwas.Datwasevenwennen,wantdegebruikelijkewoordenalszand,kleiofpercentageaf-slibbaar waren tijdelijk taboe.De bodem was nu een levendwezen, waar je als boer meesamenwerkteendie jemense-lijkeeigenschappenmochttoe-schrijven.In mijn groepje zat een stoe-re boer die al pratende zijnschroomoverwonengepassio-neerdverteldeoverdetrouwende vriendelijkheid van zijn bo-dem,dieweliswaareenaange-borenhandicaphad,maardaarhad hij langzaam mee lerenomgaan (hij bedoelde slemp-

gevoelig). Ik steldeonzegrondvooralsuitbundig;allesgroeitrijkelijk, inclusief onkruid, metvooralveelblad.Maaronzebo-dem is ook heel gevoelig voorzwarewerktuigen.Eenseizoenlater kan ze nog mokken overoude wielsporen. Een vrouwnoemdehaargrond vegetariër.Zehadnamelijkontdektdatdebodemvanhaartuinkrachtigerenevenwichtigerisalszehaarvoedt met plantaardige com-post.Vandierlijkemestwerddegrondwatstugger.Door al die verhalen samenontstond langzaam een beelddatMoederAardevoordeboer

inderdaadeenpartnerisennetalseenmenshaarnukkenheeften haar goede eigenschappen.Een levend wezen dat inten-sieve aandacht en toegewijdeverzorgingnodigheeft.Opheteerstegezichtnietechteigen-schappendiejeaandegemid-delde boer zou toeschrijven.Maar blijkbaar, misschien meteen beetje fluisteren, haaltMoederAardehetzorgzameindeboernaarboven.

Phileen Meertens heeft met haar man een biologisch-dynamisch akkerbouwbedrijf in Hensbroek.

BODEMFLUISTEREN

2011-2lente33

Iedereen die ooit op Kraaybee-kerhof de omscholingscursus of de deeltijdopleiding BD-landbouw heeft gevolgd, ont-vangt jaarlijks een uitnodiging voor ‘Het Terugkomweekend’. Monique Wijn was erbij en kreeg in dit koude weekend in januari veel nieuwe inspi-ratie om met nieuwe warmte en kracht het nieuwe tuinsei-zoen in te gaan. Tekst en foto: Monique Wijn*

Midden in de winter, op eenkoude vrijdag in januari, werdik met twintig anderen warmontvangen indegrote, schitte-rende nieuw gebouwde antro-posofische boerderij van MariateVianen,waar voor de tiendekeer het jaarlijkse ‘Terugkom-weekend’vandeBD-landbouw-opleiding van Kraaybeekerhofplaatsvond. Inde voorstelrondebleek hoe kleurrijk het gezel-schap was: van ervaren boeren(met vraagstukken als bedrijfs-

overname)totpasafgestudeer-den,metnogéénofzelfstweebenen in de ‘gangbare’ wereld;van computerprogrammeurtot verpleegkundige. Er warenfulltime boeren, medewerkersvan zorgboerderijen, stadsland-bouwprojecten, schoolmoestui-nen, permacultuurprojecten enzelf-oogsttuinen; van Noord-totZuid-Nederland.Voor Michiel Rietveld, oprich-ter en geliefd hoofddocent vandeopleiding,wasereenspeci-aal moment. Trots liet hij zijnnieuwe boek zien, vers van depers(ziepagina18)enboodheteerste exemplaar aan aan JanSaal, docent economie aan deopleiding.JanSaalverteldever-volgensoverzijnjarenlangeer-varingalsimkerenwistonsmetzijnverhaalteinspirerenomei-genbijenteeltteoverwegen.Michiel Rietveld deelde metons zijn enthousiasme over delichtwortel, Dioscora batata. IndeLandbouwcursusisdezedoor

Steinergenoemdalsbelangrijkeplant voor het voedsel van detoekomst,alsplantdiedeaard-appel gaat vervangen. Hierbijmoet je niet denken in kilo’s,maarinkwaliteiten.DeDioscorabatataiseenoverdeheletropi-sche wereld gegeten wortelge-was,deyam.DesoortdieStei-nerbedoeldeisechterdeChine-sevariant,die inonzebreedte-graadookgedijt.Delichtwortelheeft als bijzonderheid dat hijniet,zoalseigenlijkallewortels,doorzijnvormuitstraaltnaardeaarde,insteedsfijnerwordendevertakkingen en haarworteltjes.Hijlijktdaarentegenomgekeerdindeaarde te zitten, dedikstekant zit onderaan. Zelf heb ikeen paar jaar geleden voor heteerst een lichtwortel vermeer-derd;ikhebstaanpuzzelen,watdeboven-enonderkantwas!Delichtwortelvangtmetzijnklim-mende ranken en hartvormigebladeren de lichtkrachten op,stuurtdezenaarzijnwortel,die

dezeopslaat in zijn lange, ver-dikte knol, maar niet uitstraaltnaardeaarde.Daardoorblijvendekrachtenindezewortelaan-wezig.Michiellietfoto’szienvaneigenverbouwde lichtwortelplantenenboodookzelfgemaaktepro-ducten hiervan aan, zoals zouten pesto’s. Dr. Hauschka over-weegt om lichtwortel in zijnhuidverzorgingsproducten tegaantoepassen.Laatste spreker inhetweekendwasMennoSwaak vanGezon-den Gronden in Den Haag. Hijdeeldemetonszijnpassieoverhet terugbrengen van gezondevoedselproductieindestedenenverteldeoverdediverseprojec-tendiehijheeftopgezetinDenHaag. Daar zijn verschillendepermacultuurtuinen ontstaan,een strobalen-leempaviljoen,een inloopwinkel met aller-lei landbouwproducten en eencursuscentrum voor stadsland-bouw. Belangrijke elementen

Terugkom-weekend Kraaybeekerhof


CSA-PERGOLA-conferentieHet Vlaamse CSA-netwerk, op-gestartin2009,organiseerdeaf-gelopendecemberinsamenwer-kingmetLandwijzer(opleidings-centrum Bio- en BD-landbouw)een studiedag voor de VlaamseCSA-bedrijven en NederlandsePergola-associaties. Een 50-tal,hoofdzakelijk jonge, boeren enboerinnenuitbeidelandenkwa-menersamen.Bij Community Shared Agri-culture (in Nederland Pergola-associatie genoemd) delenboerenenconsumentenmee inde – economische - lusten enlasten van het bedrijf. De groeiindeCSA-bewegingismomen-teelsterkerinVlaanderendaninNederland.Invierjaartijdishetaantal Vlaamse CSA’s gegroeidvan0naar10.Ditseizoengaater weer een drietal van start.VeelvandezenieuweboerenzijnafgestudeerdenvandeLandwij-zer-opleiding voor Bio- en BD-landbouw, die het CSA-model

sterk ondersteunt, maar ookanderen volgen hun voorbeeld.Het zijn tot nu toe allemaalkleinschaligegroenteteeltbedrij-venenzewerkenvaakmeteenzelfoogst-systeem, hoewel ookeen pakket-systeem voorkomt.Ze werken momenteel samenaan de oprichting van een ver-eniging,waarindeeducatieveenculturele activiteiten op de be-drijvenkunnenwordenonderge-bracht. Ze hanteren ook sameneen ‘charter’, waarin een bredevisieopgemeenschapsgedragenlandbouw wordt beschreven enwaarinstaatvermeldwelkewe-derzijdseafsprakenboerenledenmetelkaarkunnenmaken.DezeistelezenopdewebsitevanhetVlaamse CSA-netwerk, www.csa-netwerk.be/charter.Eenuit-gebreidverslagvandedagstaatop www.landco.nl onder Publi-caties. De BD-Vereniging heeftdezeuitwisselingsdagfinancieelondersteund.

Lekker naar de boerOp18en19junivindthetjaarlijkseLekkernaardeBoerweek-endplaats.TweehonderdbiologischeboerenhoudenOpenDag.HetPromotieBureauBiologischespeciaalzaken(PBS)gaatnetals vorig jaar extra aandacht ge-neren voor BD bedrijven. Op vijfbedrijven zal een uitvoeriger pro-gramma plaatsvinden. Natuur-voedingsspeciaalzaken zullen eendisplayplaatsenwaarinBD-boerencentraal staan. PBS (een samen-werkingsverbandtussengroothan-dels en winkels) zet volop in opBD-landbouw,omdatdegroothan-dels en merkhouders zich steedsnadrukkelijker willen profilerenmet de meewaarde die aan hetDemeter-keurmerkverbondenis.

zijn permacultuur en TransitionTowns.Overdekwaliteitenvanpermacultuur in vergelijkingmetBD-landbouwontstondeeninteressante discussie, waarbijde thema’s van Michiel (vooraluit zijnboek), debijenvan JanendeinzichtenvanMennosa-menkwamen.Allesbijelkaareeninspirerendweekend!

* Monique Wijn is permacultuuren BD-tuinder van eetbare wilde planten en zaadgoed. Ze verzorgt

lezingen en workshops over eetbaar landschap, historische groenten en permacultuur en geeft adviezen. Bij haar zijn ook bijzondere rassen van groenten en andere planten verkrijgbaar. Meer info via www.degodin.nl of mail [email protected].

Nadere info:Gezonde Gronden, Den Haag, www.gezondegronden.nlPermacultuur-opleiding Nederland, www.permacultuur.eu

2011-2lente35

>>zieeldersinditnummer

27 aprilEetbaar LandschapMoniqueWijnvan‘DeGodin’verteltovereetbareinheemseplanten,historischevergetengroenten,permacultuurenBD.Plaats:AdriaanRolandHolstschool,Loudelsweg38,1861TGBergenNH.Tijd:20-22uur.Meerinfo:www.aim-centre.orgenwww.degodin.nl.

29 april >>Werkplaats BD-land-bouwDeLandbouwsectievandeAntroposofischeVerenigingendeBD-VerenigingorganisereneenwerkplaatsopBD-tuinbouwbedrijfDeLepelaar.Ziewww.bdvereniging.nlenziepag.12

7 meiLezing over de mens en de bijKarstenMassei,auteurvanhetboek‘DieElementarwesenderBienen’,houdteenlezingover‘Welkebetekenisheeftdemensvoordebijendebijvoordemensheidindetoekomst.’Plaats:KraaybeekerhofDriebergen.Kosten€[email protected].

5 woensdagen vanaf 11 meiDocenten/sprekers trainingMichielRietveldgeefteensprekerstraining,bedoeldvoormensendiemetpassieoverhunwerk-ofoverwathendrijft-willenvertellenaan(grotere)groepen.Hoebrengjejeboodschapover,zonderdevrijheidvanjepubliekinteperkendoorjouwenthousiasme?Tijd:14-21uur.Kosten: €525inclusiefkoffie,theeendiner.Voorinfoenaanmelden,www.kraaybeekerhof.nloftel.0343-512925

14 mei >> BD-ervaar-leer-en-beleef-dagOntmoetingdag met leden-vergadering BD-Vereniging endonateursdagBD-Grondbeheer,ziepag12.

14 meiEetbaar Rotterdam FilmfestivalEetbaarRotterdamorganiseerteenfilmfestivaloverstadslandbouwenetenuitdestadmetfilmsenanimatiefragmentenoverdrijvendetuinen,moestuinenophetdak,restaurantsdiezelfvoorzienendzijneninnovatievegebouwenop

basisvangeslotenkringlopen.Plaats:LantarenVensterRotterdam.Tijd:13-18uur.Info:www.eetbaarrotterdam.nl

19 meiLezing Michiel RietveldMichielRietveldverteltoverdeachtergrondenvanzijnboek‘Houdenvandeaarde’(ziepag18).Plaats:KraaybeekerhofteDriebergen.Tijd:20tot22uur.Kosten:€35of€49,50incl.diner.Infoenaanmelden:www.kraaybeekerhof.nl

20 mei en 10 juniMeeloopdagen WarmonderhofMaakkennismetdeopleidingenBD-landbouwdooreendagjemeetedoenmethetlesprogramma.Meerinfo:www.warmonderhof.nl.Aanmelden:[email protected]

20 meiRaw milk, Health or HazardSymposiumoverrauwemelk,overdevoordelenvoordegezondheidéndebacteriëlerisico’s.Gelijktijdigvindtdeeersteinternationaleconferentieoverbiologischevoedselkwaliteitplaats.LocatiePraag,Tsjechië.Meerinfo:

www.fqh2011.org;TonBaars,[email protected]

20 en 21 meiWanneer aandacht liefde wordtConferentiemetmeditiatie-oefeningenbegeleiddoorArthurZajoncinAntropia(Driebergen).Zajoncisauteurvanhetboek‘Meditatie’enomschrijftmeditatiealseenwegnaarinzichtenliefde.Nadereinfo:www.antroposofie.nl

25 meiViktor SchaubergerReinoutGuepinverteltoverhetlevenenhetwerkvanViktorSchauberger,deontdekkervandekrachtvanhetwater.Plaats:AdriaanRolandHolstschool,Loudelsweg38,1861TGBergenNH.Tijd:20-22uur.Meerinfo:www.aim-centre.org

29 meiKlankhealing voor het gewasKlanktherapeutRobertdeHaanverzorgteenklankhealingopdeboerderijPietenMoniqueBongers,Langeboomseweg103,5411ATZeeland(geenBD-bedrijf).Iedereendiekomtmagzelfmeedoen.Eigeninstrumentenwelkom.Het


begintbijhetochtendglorenom8uur.Totca.10.30uur.Kosten€10.(ZieDP2009;3vooreenreportageovereenklankhealingvanRobert)

11 en 12 juniOpenstelling Zonne-tuinDeZonnetuinvanGuurtjeKieftstaatopenvoorbezoekersvan9tot17.Derondemoestuin,fruitgaarde,compostplaatsendenatuurlijkesiertuinontlenensfeerenkrachtaandebijzonderewerkwijzevanGuurtje,diehaarwerkafstemtopdekosmischekrachtenvanzon,maan,planetenensterren.Detoegangisvrij,uwhondenmobieltjewordenechterniettoegelaten!Locatie:ATVdeRekere-volkstuincomplex,Heldersewegnaast63,AlkmaarZiewww.dezonnetuin.org.

18 en 19 juni >>Lekker naar de boerDejaarlijkselandelijkeopendagenbijdebiologischeboerentuinder.Ziewww.lekkernaardeboer.nlenziepag35

6-12 augustusAngel FestivalOphunlandgoedinPortugal,DominioValedoMondego,organiserenEelcoSchaapenKarinSligtinghetAngelZomerKunstFestival.Genietsamenmetkunstenaars,artiestenenmusicivaneenzomervakantiemiddeninderuigenatuurvandeSerradaEstrela.Metveeltheater,muziek,comedy,beeldendekunst,poëzie,workshops&lezingenindeopenluchtenbiologischeten.SlaapineenvandeQuintasofineententindeolijfgaard.Voorjongenoud.Ziewww.dominiovaledomondego.nl.

1-9 oktoberWeek van de Smaak Jaarlijksterugkerendevenementdatdraaitomsmaakbeleving,puresmakenenauthentiekeproducten,meteenhoofdrolvoorbiologisch.DeHoofdstadvandeSmaak2011isGroningen.Meerinformatie:www.weekvandesmaak.nl

VacatureSociaaltherapeutische

Kaas- en kwarkmaker 100%(medio september 2011)

De Dijkgatshoeve is een nieuw te starten woon-werkgemeenschap van Scorlewald in de Wieringermeer. In deze gemeenschap waar 16 mensen met een verstandelijke beperking en 9 mensen met een psycho -sociale hulpvraag komen wonen, worden vier werk-gebieden gerealiseerd waaronder de veehouderij, een groentetuin/bosbouw en een kaas- en kwarkmakerij. Voor deze laatste werkplaats zoeken wij een enthousiaste en ervaren kaas-en kwarkmaker (m/v).

Wij bieden een prachtige werkomgeving, uitstekende facelitering (nieuwbouw) en fijne collegas’s. Geplande productie wordt op termijn 100.000 liter melk op jaarbasis. Deze functie wordt gewaardeerd in schaal 45 volgens de CAO gehandicaptenzorg.

We vragen:✓ affiniteit en kennis van sociaaltherapeutische uitgangspunten✓ kennis van de biologisch-dynamische uitgangspunten✓ aantoonbare ervaring in het vakgebied✓ ervaring in het werken met mensen met een verstandelijke beperking✓ iemand die goed kan samenwerken✓ pioniersbloed

Voor uitgebreidere informatie over dit nieuwe zorginitiatief bezoek de website van Scorlewald / Dijkgatshoeve.

Reageren voor 1 mei a.s. naar Luus Meijer [email protected]. Schriftelijk naar Luus Meijer, Scorlewald, Valkenlaan 14, 1871 AV Schoorl

Voor gedetailleerde info, bellen (ma t/m vrijdag) of mailen naar Rob Hardewijn, tel 06 30 71 52 mail; [email protected]

2011-2lente37

DYNAMISCH PERSPECTIEF 2011 - februari - nr 1

Dynamisch Perspectief is het ledenblad van de BD-Vereniging en verschijnt 5x per jaar. ISSN 1389-7438.

Voor vragen over lidmaatschap of over het opsturen van Dynamisch Perspectief, bel het bureau: 0321-315937

Redactie Ellen Winkel (hoofdredactie), Andries Palmboom, Wim Goris, Jan Saal, Luc Ambagts, Jorien Quirijnen

Sluitingsdatum kopij 11mei,agendaberichtentot30mei.DP2011-3verschijnt25juni. Graag vooraf overleg, tel. 0344-645420 of [email protected]. De redactie houdt zich het recht voor stukken in te korten, te bewerken of te weigeren.

Copyright BD-Vereniging. Overname van artikelen alleen met voorafgaande toestemming van de redactie.

Coverfoto Werken aan de toekomst van de BD in Dornach. Foto: Joke Bloksma

Vormgeving Fingerprint, Witzenhausen DE, Gerda PetersDruk Meerpaal Grafimedia, Tiel

Wisentweg 128251 PC Drontentelefoon 0321 315937fax 0321 [email protected]

De BD-Vereniging werkt aan de ontwikkeling van de biologisch-dynamische landbouw en voeding door ontmoetingen, scholing, onderzoek en publicaties. Ze werkt samen met o.a. Stichting Demeter, Stichting Grondbeheer BD-landbouw, Stichting Warmonderhof, Stichting Biologica en de Antroposofische Vereniging in Nederland.

Bestuur Albert de Vries (voorzitter), Ruud Hendriks, Karin Stolk, Isabel Duinisveld

Medewerkers bureau Luc Ambagts (beleidsmedewerker), Bram Gordijn (secretariaat en boekhouding)

BD-beroepsontwikkeling Boeren en tuinders die belangstelling hebben voor BD-beroepsontwikkeling, intervisie of coaching kunnen contact opnemen met Luc Ambagts op het bureau.

Preparatenwerkgroep De preparatenwerkgroep begeleidt het maken van de biologisch-dynamische preparaten. Bij de werkgroep zijn preparaten te bestellen via: preparaten@bdvereniging. nl. Vermeld altijd

uw naam, adres, telefoonnummer en de hoeveelheid gewenste preparaten. Betaling op rekening. Een prijslijst van preparaten en materialen vindt u op www.bdvereniging.nl. Preparatenwerkgroep p/a Stichting De Wederkerigheid, Hoofdstraat 22, 3972 LA Driebergen, 06-47235401 (voicemail)

Lidmaatschap € 40,- per jaarJongerenlid (t/m 23 jaar): € 20,- per jaar. Beroepslid: € 200,- per jaar. Gekoppeld beroepslid:€ 40,- per jaar (voor volgende beroepsleden van hetzelfde bedrijf). Een lidmaatschap wordt jaarlijks stilzwijgend verlengd, tenzij u vóór 1 december van het lopende jaar heeft opgezegd. Aanmelden als lid kan via het bureau of via de website www.bdvereniging.nl.Bankrekening voor contributie 147485 tnv Ver voor Biologisch-Dynamische Landbouw en Voeding, IBAN: NL 04 INGB 0000 147485, BIC: INGBNL2A

Schenkingen en legaten De inkomsten van de vereniging bestaan uit de contributies van leden. Daarnaast ontvangt ze jaarlijks uw warme giften. De BD-Vereniging is erkend als Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI) Legaten zijn geheel vrij van successierecht. Schenkingen zijn vrijgesteld van schenkingsrecht. Wilt u meer informatie, belt u dan even met het bureau.

colofon ledenservice

GéLieskerenRitaGoossensresp 73 en 61 jaar, wonen in Deventerendoenvanalles

Sinds: Eind jaren negentig. BD-landbouw op Tuinderij De Oosterwaarde inspireerde ons.Waarom:Als jongelui gewoon aan het werk gaan. Dat is heel mooi. De geestelijke basis van BD wordt in praktijk gebracht. De boeren doen hun best door de zorg voor de aarde, de planten en de dieren: ons voedsel.Enthousiast:Met BD-landbouw weet je zeker dat je met iets goeds bezig bent. BD kan een verbinding maken met de helende krachten in de natuur. Die verbinding leggen, dat is je taak als mens. Nog geen lid?Meldjeaan!0321315937www.bdvereniging.nl

Wij zijn lid van de BD-Vereniging

wij


B D J U W E L E N

Pioniers van de toekomstLuc Ambagts

Begin februari, eind van demiddag, tijdensde internationale landbouwconferentie inDornach(ziepag.10)begevenzich600men-sen–boeren,boerinnen,tuinders,knechten,stagiairesenook tuinbouwleraren,bestuur-ders,onderzoekers–naardegrotezaal,hethart van het Goetheanum. Met vriendelijkgedrang, gelach, een rustige gehaastheidloopt iedereen naar binnen en zoekt eenplaats.Ditishet‘naastwiezitiknu-gevoel’.Naeenheledagwerkeningroepjes,tweetallen,gesprek,contemplatie,zijnwenuallemaalbijelkaar.Samenwerkenweindezeconferentieaandebrandpunten indebiologisch-dyna-mischelandbouw.Ophetpodiumstaanzeventigstoelen.Fron-taalgerichtnaardezaal. ‘DeJeugd’ isdoorUeli Hurter, leider van de Landbouwsectie

van het Goetheanum, uitgenodigd om deplenairepresentatieteverzorgen.Zehebbenhet voorbereid.Opeengeïmproviseerdmo-ment,opeengeïmproviseerdeplek:tussendemiddag, buiten voordewest-ingang. SylviaZuurvandeJeugdsectieroeptdejongerenopdie daar niet bijwarenomookophet po-diumplaatstenemen.Hetstroomtvoldaar.Eenverwachtingsvolgestommelmondtuitineenbontpalletaanstatements.Eenjongererichtzich totdeboeren: ‘Bedanktdat jullieiederemorgenvroegopstaanomdekoeientemelken.’Wieooitbeweerdedat je inzo’nzaalgeenkringgesprekkuntvoerenhadhetmis.War-monderhofleerlingClemensGabrielheeftdemicrofoon. Hij loopt wat heen en weer alshij begint te praten. Zijn stem is resoluuten vriendelijk tegelijk. “Ik wil graag vragenofiedereendiedenktbinnentienofvijftien

jaarzijnbedrijfovertegevenopwilstaan.”Ik hoor daar niet bij en kijk om me heen.Vijfenzestigmensenstaanop.“Latenwenuelkaar aankijken en hiervan genieten,” zegtClemens.Het isstil. Iedereenzietwathiertezien is.Ietsmetgeneraties.Mensendieietsgedaanhebbenenmensendie ietswillendoenkij-kenelkaaraan.Endanishetnogsteedsstil.Nietbeklemmend.Onderzoekend,luisterend,verwachtingsvol. “Weet je, de meesten vanjulliezullenindezeventigeroftachtigerja-renmeteenbedrijfbegonnenzijn. JemoetwetendatjullievooronsdepioniersvandeBD-landbouwzijn.Wijhebbenheelveelbe-wonderingvoorjullie,voorwatjulliehebbengedaan.Watikonstoewensisdatdemensenonsoverdertigjaarweernetzoalspionierszullenzien.”

Ook een BD juweel insturen? Bel of mail met Ellen Winkel, [email protected], 0344-645420

kwark

Kwark zoals kwark bedoeld is!Rijk en vol van smaak.

Verkrijgbaar in de biologische speciaalzaak!

ZZ DynPers 0411 Kwark-6905.indd 1 22-03-2011 13:59:30

Ledenblad van de Vereniging voor Biologisch-Dynamische...

Documents

Transcript of Ledenblad van de Vereniging voor Biologisch-Dynamische...