1

Chronische nierschade: hoe vaak,stadia en risico’s

Nierschade beschadigt het lichaam, vaak zonder dat het wordt opgemerkt. Mensen met chronische nierschade hebben aanvankelijk weinig klachten, maar ondertussen hebben zij een verhoogd risico op hart-en vaatziekten zoals hartfalen, een hartinfarct of een herseninfarct. Chronische nierschade is onomkeerbaar en komt veel voor: in Nederland hebben ongeveer 1,7 miljoen mensen chronische nierschade.

Nierschade vraagt om continue alert-heid en aandacht van de behandelaar

Factsheet

Nieren en nierschade

deel 3

Mensen met chronische nierschade behoren tot de

groep mensen met het hoogste risico op hart- en

vaatziekten zoals hartfalen, een hartinfarct of een

herseninfarct. Het is dus van essentieel belang hier

in de behandeling alert op te zijn en chronische

nierschade vroeg op te sporen, bijvoorbeeld met

een risicotest. In de beginfase van chronische nier-

schade hebben mensen geen tot weinig klachten

en verloopt het ziekteproces onopgemerkt. Hoe

ernstiger de schade, des te meer klachten en

medische problemen kunnen ontstaan en des te

complexer de behandeling wordt. Klachten ontstaan

meestal pas als de nieren sterk achteruit zijn

gegaan en de werking ervan nog maar 30% of minder

is. Nierfunctievervangende behandeling (dialyse of

niertransplantatie) is over het algemeen nodig als de

nierfunctie ongeveer 10% is.

Nierfunctie en eiwitverlies: voorspellers van complicaties

Lange tijd werd de prognose van mensen met

chronische nierschade beoordeeld aan de hand van

de mate van nierfunctieverlies. Maar ook de mate

van eiwitverlies in de urine is een belangrijke voor-

spellende factor. Voor nierfunctie en eiwitverlies in

de urine geldt: naarmate de nierfunctie slechter is

en/of het eiwitverlies in de urine groter, is de kans

op nierfalen en het risico op hart- en vaatziekten

groter en de levensverwachting slechter.1]

De voorspellende waarde van nierfunctie en eiwit-

verlies staan los van de aanwezigheid van andere

bekende risicofactoren voor hart- en vaatziekten

zoals roken, overgewicht, diabetes, hoge bloeddruk

en een hoog cholesterolgehalte. Dus zowel ver-

minderde nierfunctie als eiwitverlies zijn belang-

rijke factoren en vragen om tijdige signalering en

regelmatige controle, met zo nodig een adequate

behandeling. Dat geldt met name bij risicogroepen

als mensen met hart- en vaatziekten, diabetes en

hoge bloeddruk.

!

2

2x

2-4x

4-14x

Vergroting kans op overlijden aan de gevolgen vanhart- en vaatziekten per risicocategorie

© Maaike Wijnands / Nierstichting

Stadia en risico’s van chronische nierschade Hart- en vaatziekten als complicatie

De indeling van chronische nierschade in verschillende

stadia wordt gebaseerd op:

• de nierfunctie,

• aanwezigheid van eiwit in de urine.

In de nieuwe internationale classificatie gaat men uit

van zes klassen voor de nierfunctie en drie klassen voor

de aanwezigheid van eiwit.2]

Naast de indeling in zes klassen voor de nierfunctie en

drie klassen voor de aanwezigheid van eiwit (albumi-

nurie), is er ook een indeling gemaakt in vier globale

klassen. Deze zijn gedefinieerd op basis van het risico

op gezondheidsproblemen. Deze risico-indeling is

gebaseerd op een aantal meta-analyses. Dat zijn grote

onderzoeken waarin de gegevens van meerdere onder-

zoeken tezamen worden genomen. Daarbij is onder

andere gekeken naar:

• het risico op het ontstaan van nierfalen (zeer

ernstig verminderde nierfunctie waarbij nierfunctie-

vervangende behandeling noodzakelijk is),

• het risico op overlijden ten gevolge van cardio-

vasculaire oorzaken (hart- en vaatziekten).

Op basis van dit onderzoek heeft men vier

ver schillende risicocategorieën bepaald:

• normaal risico;

• matig verhoogd risico;

• hoog risico;

• sterk verhoogd risico.[2, 3, 4]Risico op chronische

nierschade

normaal

matig verhoogd

hoog

sterk verhoogd

ernstig verminderd(15%-29%)

Stadia en risico chronische nierschade

normaal of hoog(� 90%)

licht verminderd(60%-89%)

licht tot matig verminderd(45%-59%)

matig tot ernstig verminderd(30%-44%)

zeer ernstig verminderd(�15%): Nierfalen

Nierfunctie

Kidney International Supplements (2013) 3, 19-62

Meer dan 3 maanden aan-wezigheid van eiwit in urine

norm

aal -

licht

verh

oogd

mat

ig v

erho

ogd

ster

k ve

rhoo

gd

Mensen met chronische nierschade hebben meer kans

om te overlijden aan hart- en vaatziekten – zoals hart-

falen, een hartinfarct of een herseninfarct – dan mensen

die geen nierschade hebben.

Vergroting kans op overlijden aan de gevolgen

van hart- en vaatziekten

Mensen die tot de groep met een matig verhoogd risico

(gele categorie) behoren, hebben tot ruim 2 x meer kans

om te overlijden ten gevolge van hart-en vaatziekten dan

mensen die geen nierschade hebben. Mensen die tot de

Stadia en risico’s chronische nierschade2]

Risico op chronische

nierschade

normaal

matig verhoogd

hoog

sterk verhoogd

ernstig verminderd(15%-29%)

Stadia en risico chronische nierschade

normaal of hoog(� 90%)

licht verminderd(60%-89%)

licht tot matig verminderd(45%-59%)

matig tot ernstig verminderd(30%-44%)

zeer ernstig verminderd(�15%): Nierfalen

Nierfunctie

Kidney International Supplements (2013) 3, 19-62

Meer dan 3 maanden aan-wezigheid van eiwit in urine

norm

aal -

licht

verh

oogd

mat

ig v

erho

ogd

ster

k ve

rhoo

gd

3

Hoe vaak komen hart- en vaatziekten voor bij:

Levensverwachtinggroep met een hoog risico (oranje categorie) behoren,

hebben daarop 2 tot 4 x meer kans en mensen die tot

de groep met een sterk verhoogd risico (rode categorie)

behoren hebben 4 tot 14 x meer kans om te overlijden

ten gevolge van hart-en vaatziekten.

De aanwezigheid van hart- en vaatziekten bij mensen

ouder dan 65 is hieronder weergegeven.5] De figuur laat

de percentages hartfalen, hartinfarct en ‘beroerte’ (CVA/

TIA) zien bij mensen met nierschade: 61,3% van de

mensen met nierschade heeft een hart- en vaatziekte

(slechts 38,7% heeft geen hart- en vaatziekte). Hartfalen

en hartinfarcten komen meer dan 2 x zo vaak voor

vergeleken met de groep mensen zonder nier schade.

Door de ernstige gevolgen van de aandoening hebben

mensen met chronische nierschade een verminderde

levensverwachting. Zo hebben mensen van 55 jaar met

een matig verlaagde nierfunctie ( ) een verminderde

levensverwachting van ongeveer 7 jaar, vergeleken met

mensen die een normale nierfunctie hebben.

Voor mensen van 55 jaar met ernstig verlaagde nier-

functie ( ) is de levensverwachting zelfs met ruim

12 jaar verminderd.6]CVA/TIA hartfalen hartinfarct geen hart- en vaatziektengeen hart- en vaatziekten

mensen ouder dan 65 jaar met

chronische nierschade?

mensen ouder dan 65 jaar zonder

chronische nierschade?

20,3%

18,5% 6,4% 15,1%42,9%

26,7%

61,7% 38,7%

Hoe vaak komen hart- en vaatziekten voor bij:

Ook mensen met matig of sterk verhoogd eiwitverlies

in de urine hebben een verminderde levensverwachting

in vergelijking met mensen met een normale tot licht

verhoogde hoeveelheid eiwit in de urine.

Iemand van 55 jaar heeft bij matig verhoogd eiwit-

verlies ( ) een verminderde levensverwachting van

gemiddeld 6 jaar en bij sterk verhoogd eiwit in de urine

( ) een verminderde levensverwachting van gemiddeld

11 jaar .6]

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

0

10

15

5

20

25

30

35

40

45

20,7

14,0

9,4

18,8

19,9

12,4

7,2

5,6

30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80

Levensverwachting eiwitverlies

leeftijd in jaren

leve

nsve

rwac

htin

g in

jare

n

leve

nsve

rwac

htin

g in

jare

n

leeftijd in jaren

Levensverwachting nierfunctie

30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 800

5

10

15

20

25

30

35

40

45

0

10

15

5

20

25

30

35

40

45

20,7

14,0

9,4

18,8

19,9

12,4

7,2

5,6

30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80

Levensverwachting eiwitverlies

leeftijd in jaren

leve

nsve

rwac

htin

g in

jare

n

leve

nsve

rwac

htin

g in

jare

n

leeftijd in jaren

Levensverwachting nierfunctie

30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80

Nierfunctie Eiwitverlies

normaal eiwitverlies (< 30mg/dag)matig verhoogd eiwitverlies (30-300mg/dag)sterk verhoogd eiwitverlies (> 300mg/dag)

nierfunctie normaal (60%)nierfunctie mild verlaagd (45-60%)nierfunctie matig verlaagd (30-45%)nierfunctie ernstig verlaagd (15-30%)nierfunctie zeer ernstig verlaagd (<15%)

4

Hoe vaak komt chronische nierschade voor?

Chronische nierschade komt veel voor, 10,6 % van de

Nederlandse bevolking heeft chronische nierschade.

Uitgaande van ongeveer 17 miljoen inwoners gaat het

hierbij om ongeveer 1,7 miljoen mensen met chronische

nier schade. Deze schatting komt voort uit een in

Nederland uitgevoerd grootschalig bevolkingsonder-

zoek in de regio Groningen (de PREVEND-studie)

waarbij een grote groep mensen meerdere keren is

gescreend en gedurende jaren is gevolgd.

Wereldwijd liggen de percentages over het vóórkomen

van chronische nierschade bij volwassenen tussen

8-16%.7] In de Verenigde Staten (13%)8] en andere

Europese landen (Noorwegen 11,2%, Spanje 12,5%9])

zijn de percentages vergelijkbaar met Nederland.

Nierfunctie en leeftijd

Vanaf ongeveer 40 jaar neemt, in een normale situatie,

de nierfunctie geleidelijk af met ongeveer 0,4% per jaar

(zie figuur). Iemand die verder gezond is, kan door die

achteruitgang op 70-jarige leeftijd een nierfunctie hebben

tussen de 60% en 45%. Meer dan 40% van de mensen

ouder dan 70 jaar heeft chronische nierschade.11]

De verminderde nierfunctie wordt dan vaak als normaal

gezien. Maar ook op oudere leeftijd is een verminderde

nierfunctie een risico op ziekte en sterfte en moet de

dosering van sommige geneesmiddelen worden aange-

past. Een verminderde nierfunctie vraagt dan ook altijd om

serieuze aandacht en alertheid. Per individu moet, rekening

houdend met leeftijd en levensverwachting, beoordeeld

worden welke behandeling en welke behandelaar (huisarts

of specialist) het beste past.

Achteruitgang nierfunctie bij gezonde mensen met

het stijgen van de leeftijd10]Achteruitgang nierfunctie bij gezonde mensen

met het stijgen van de leeftijd

18–2

5

25–3

0

30–3

5

35–4

0

40–4

5

45–5

0

50–5

5

55–6

0

60–6

5

65–7

0

70–7

5

75–8

0

80–8

5

>85

leeftijdge

mid

deld

e ge

scha

tte

nier

func

tie(e

GFR

)

100%

50%60%70%80%90%

40%

0%10%20%30%

vrouwenmannen

87% een matig verhoogd risico (1,5 miljoen Nederlanders)10% een hoog risico (170.000 Nederlanders)3% een sterk verhoogd risico (50.000 Nederlanders) op onder andere nierfalen en op overlijden ten gevolge van hart- en vaatziekten.

Van de ruim 10,6 % van de Nederlandse bevolkingmet chronische nierschade heeft:

10,6% van de Nederlandse bevolking (1,7 miljoen mensen) heeft chronische nierschadeDoor vergrijzing en toename mensen met diabetes en hoge bloeddruk neemt dat aantal verder toe.

Aantal mensen met chronische nierschade in Nederland

5

Hoe vaak komt chronische nierschade voor bij mensen met diabetes en hoge bloeddruk?

Diabetes en hoge bloeddruk (hypertensie) zijn twee

belangrijke oorzaken voor het ontstaan van chronische

nierschade.

Diabetes Mellitus

Nierschade ten gevolge van diabetes treedt op bij

25-40% van de patiënten met type 1 of type 2 dia betes

binnen 20-25 jaar na diagnosestelling.[12, 13]

Uit Nederlands onderzoek blijkt dat meer dan een

kwart (28%) van de mensen met diabetes chronische

nierschade heeft.14]

Het huidige aantal mensen met diabetes wordt in

2014 geschat op ruim 900.000 mensen (5% op de

Nederlandse bevolking van ongeveer 17 miljoen).

In het trendscenario van de Volksgezondheid Toekomst

Verkenning 2014 wordt aangegeven dat het aantal

mensen met diabetes van ruim 830.000 in 2011 stijgt

naar 1,2 miljoen in 2030. Deze stijging is enerzijds

gebaseerd op de verwachte groei en vergrijzing van

de bevolking en anderzijds op de verwachte toename

als gevolg van overgewicht.15] De verwachting is dat

ook het aantal mensen met chronische nierschade

als gevolg van diabetes in de komende jaren zal toe-

nemen.14]

Hypertensie (hoge bloeddruk)

Één op de drie (31,4%) Nederlanders tussen de 30 en

70 jaar heeft een hoge bloeddruk. Dat wil zeggen een

bovendruk van ≥ 140 mmHg en/of een onderdruk van

≥ 90 mmHg. Meegerekend zijn de mensen die bloeddruk-

verlagende medicatie gebruiken vanwege een hoge bloed-

druk.16] Van de mensen met hoge bloeddruk heeft ongeveer

1 op de 5 (21%) patiënten chronische nierschade.13]

28% van de mensen met diabetes

heeft chronische nierschade

21% van de mensen met hoge bloedruk

heeft chronische nierschade

28% 21%

28% van de mensen metdiabetes heeft

chronische nierschade.

21% van de mensen methoge bloeddruk heeftchronische nierschade.

28% 21%

28% van de mensen metdiabetes heeft

chronische nierschade.

21% van de mensen methoge bloeddruk heeftchronische nierschade.

6

Tekst

• Prof. dr. Ron Gansevoort, nefroloog, Universitair

Medisch Centrum Groningen

• Beatrijs van der Poel, Verpleegkundig Beleid en Advies

Vormgeving en infographics

• Maaike Wijnands, oeHoe infographics en illustraties

Met dank voor hun inhoudelijke inbreng en deskundig

commentaar:

• Drs. Jacintha van Balen, huisarts en wetenschappe-

lijk medewerker Nederlands Huisartsen Genootschap

(NHG).

• Dr. Marjolijn van Buren, internist-nefroloog, Haga

Ziekenhuis Den Haag en Leids Universitair Medisch

Centrum.

• Dr. Nynke Scherpbier-de Haan, huisarts en onderzoeker

afdeling Eerstelijnsgeneeskunde Radboudumc,

Nijmegen.

• Prof. dr. Pieter ter Wee, internist-nefroloog, Vrije

Universiteit Medisch Centrum Amsterdam.

© Nierstichting, juli 2018

Colofon

Deze factsheet is een uitgave van de Nierstichting. De inhoud is gebaseerd op de huidige stand van de wetenschap en

met grote zorg en in samenwerking met deskundigen samengesteld. De Nierstichting kan echter geen aansprakelijkheid

aanvaarden voor eventuele onjuistheden of onvolkomenheden.

Deze factsheet is deel 3 van de serie van tien factsheets over nieren en nierschade. De serie bestaat uit de volgende

factsheets:

1 Nieren en chronische nierschade

2 Oorzaken van chronische nierschade

3 Chronische nierschade: hoe vaak, stadia en risico’s

4 Klachten en behandeling chronische nierschade

5 Vroeg opsporen, preventie en behandeling chronische nierschade

6 Nierfalen en nierfunctievervangende behandeling

7 Niertransplantatie, donatie en wachtlijst

8 Dialyse: vormen, aantal patiënten en gevolgen

9 Nieren en zout

10 Nieren en medicatie

Coördinatie en eindreactie

• Dr. Katja van Geffen, manager Zorg & Innovatie,

Nierstichting.

Bronnen

De lijst met literatuurreferenties is te vinden op

www.nierstichting.nl/bronnen-factsheets

of kan opgevraagd worden door een e-mail te sturen naar

infonierziekten@nierstichting.nl