Straatmeubilariscatalogus van straatmeubilair bij inrichting van de Antwerpse publieke ruimte

2 straatmeubilaris

’De keuze van de materialen die voor de bestrating worden gebruikt, is zowel afhankelijk van de plaatselijke beschikbaarheden als van de plaatselijke staat van beschaving en cultuur. Ze geven met andere woorden aanwijzingen over het maatschappelijk en politiek belang dat de stad zich in de loop der eeuwen heeft kunnen toeëigenen.’

Ildefonso Cerda - De algemene theorie van de urbanisatie, 1867.

3 straatmeubilaris

De Antwerpenaars stellen zich vaak vragen over de staat van de openbare ruimte van de stad. Ze laten zich honend uit over de verslechtering van straten en pleinen die weinig of zelfs niet onderhouden worden. Ze klagen over de steeds ongelegen werven van nutsmaatschappijen die pas aangelegde voetpaden openleggen en ze zo nauwelijks opnieuw begaanbaar maken. Ze herkennen de uiteenlopende vormen die een aanleg van een straat kan aannemen naarmate ze een districtsgrens of een sectorgrens kruisen. Ze vallen over de wild en talrijk ingeplante obstakels die soms functioneel zijn, maar meestal weinig doordacht. Ze wijzen naar de alom ingeplante bewegwijzering die het beeld en het erfgoed ontsiert…

Ze hebben gelijk…

Straatmeubilair is daarvan een voorbeeld. Elke stedelijk dienst zet naar eigen inzicht producten op straat, bijna zonder te kijken of de gekozen producten de enige oplossing zijn op die plek. Straatmeubilair en de situering ervan zijn op vele plaatsen verworden tot chaos. Nochtans bevordert straatmeubilair de identiteit van de stad en de ruimtelijke samenhang van de verschillende stadsdelen. Dit gamma van stedelijke objecten in het openbaar domein is dan ook het onderwerp van deze nota.

Men zou al snel geneigd zijn om dit alles te gaan reglementeren. Maar hoe kan dan efficiënt worden toegezien op de toepassing van die reglementen die zoveel openbare krachten moeten samenbrengen? En mag van een reglement worden verwacht dat het de bestaande aanleg kwalitatief zal verbeteren? Er bestaat immers vandaag al veel reglementering zonder dat de stad en haar bewoners daarmee kunnen spreken van een wervend straatbeeld.

Daarom wordt in plaats van een reglement op te maken, geopteerd voor de samenstelling van een referentiewerk, een instrument in handen van beslissingnemers, van managers, technici en ontwerpers die stuk voor stuk allemaal hun aandeel hebben in de problematiek van de openbare ruimte. Het is een inventaris geworden die praktisch is, zonder reflectie te schuwen, een handboek dat didactisch is, maar toch niet remmend werkt, dat algemeen is, maar met voldoende specialisatie, dat technisch is maar toch uitgaat van een cultuur van stedelijke kunst en stedelijkheid, dat universeel is, maar gebaseerd is op de realiteit en specificiteit van Antwerpen.

WOORD VOORAF

4 straatmeubilaris

Dit instrument zal een onderdeel zijn van een groter of hoger plandocument. In het kader van het ruimtelijk structuurplan Antwerpen wordt nagedacht over de hoofdstructuren, en de stedelijke boulevards, de groenstructuur; met daarnaast een beeldkwaliteitsplan buitenruimte met materialen en profielen, een pleinenplan, een stoepenplan, een verlichtingsplan, … Duidelijk is dat men op alle schaalniveaus moet kijken: van de stoeptegel tot de stad als geheel.

Deze straatmeubilaris is dan ook een verdere aanzet naar een integrale aanpak van de openbare ruimte in Antwerpen. Het is een instrument voor hen die morgen de verantwoorderlijkheid zullen dragen voor de vernieuwing van de Antwerpse buitenruimte. Belangrijk is immers dat de doelstellingen op het terrein worden gerealiseerd. Dit handboek is dus een eerste stap naar een voluntaristisch beleid dat Antwerpen tot een stad moet maken waar de culturele en esthetische waarde ook “van de grond” kan worden afgelezen.

Ludo Van Campenhout Schepen ruimtelijke ordening, stadsontwikkeling en openbare werken

5 straatmeubilaris

INHOUDSTABEL

WOORD VOORAF 3 INHOUDSTABEL 5 INLEIDING 7

straatmeubilair toen 8straatmeubilair nu 10publieke ruimte en de integrale aanpak 13

KENMERKEN 14

materiaal 161. hout 162. staal 163. natuursteen 164. beton 175. plastic 176. glas 17

eisen 181. functioneel 182. rationeel 183. creatief en estetisch 184. ergonomisch 195. harmonieus 196. duurzaam 197. conform 198. toegankelijk 199. onderhoudsvriendelijk 2010. betaalbaar 20

6 straatmeubilaris

21

23

24

25

30

35

46

53

57

62

66

76

83

90

94

103

106

108

109

kleurstelling

personalisatie

STRAATMEUBILARIS

afvalbakken

glascontainers

zitbanken/tafels

(verkeers) palen

verdwijnpalen

fietsenstallingen

fietsoverkappingen

hekwerken en afsluitingen

plantenbakken

boombeschermingen

drinkwaterfonteinen

informatiedragers

vlaggenmasten

halte- infrastructuur

BIBLIOGRAFIE

COLOFON

7 straatmeubilaris

inleiding

8 straatmeubilaris

Stedelijk meubilair is geen nieuw fenomeen. Het zijn sociale objecten die de noden en de waarden van een gemeenschap weergeven in een bepaalde periode. Ze werden ontworpen in de algemene architecturale context van hun tijd. Straatverlichting, palen, signalisatie en andere objecten gaven de stad een eigen en particulier karakter.

Sociale veranderingen leidden echter tot het verdwijnen van een hele reeks straatmeubilair uit het verleden omdat hun doel voorbijgestreefd was of omwille van onbruikbaarheid. Stadspoorten of tolposten aan de toegangen van de stad zijn zo’n voorbeeld. Ook schandpalen zijn verdwenen van onze pleinen. Fonteinen werden minder belangrijk in de 19de eeuw sinds de aanleg van waterleidingen , ze waren niet langer functioneel en werden eerder ornamenteel. Ook de gasverlichting werd vervangen. De klok of het uurwerk is enkel nog aanwezig in stationsgebouwen en nauwelijks nog te vinden in straten en pleinen. Binnenkort is misschien de laatste telefooncel wel een feit.

Andere elementen werden wel behouden en zelfs voor dezelfde doeleinden, zoals bijvoorbeeld markeringen. Ze bakenen sinds de Romeinse tijd al zones af voor voetgangers en moeten voertuigen verhinderen deze te betreden. Ze bestonden al in de Mesopotaamse steden om heilig land af te bakenen van het andere openbaar domein. Ook informatiepanelen en afstands- en richtingwijzers zijn straatoud. Sinds de 19de eeuw is er versneld straatmeubilair bijgekomen. Elektrische verlichting is misschien de meest spectaculaire vooruitgang geweest, maar ook de introductie van openbaar vervoer gaf een aanzet tot een hele reeks nieuw meubilair: van een tramhalte tot een schuilhuisje met informatieborden en omheiningen, tot zelfs de meest complexe ontwerpen van metrotoegangen.

In de tweede helft van de 20ste eeuw werden nieuwe materialen geïntroduceerd en vonden voornamelijk de kunststoffen hun intrede in het straatbeeld. Op het einde van dezelfde eeuw zagen we het gebruik van nieuwe technologieën: internetverbonden informatiepanelen, vlakke en platte plasmaschermen met reclameboodschappen en digitale verkeer- en parkeergeleidingssystemen. Er gaat dus nog een hele potentiële wereld open voor nieuw straatmeubilair….

STRAATMEUBILAIR TOEN

9 straatmeubilaris

Maar reeds in 1935 was er sprake van een overaanbod aan straatmeubilair. In het ‘Maandschrift der Koninklijke Maatschappij der Bouwmeesters van Antwerpen’ verscheen een artikel ‘Antwerpen: stad van straatmeubelen en palen….’ 1 Een citaat over de omgeving van de opera:

“… Overigens is het daar in de buurt het schoonste landschap van palen en straatmeubelen geworden dat men zich indenken kan: gazettenhuisjes, tramhuisjes, woning van den verkeersagent, lichtreklamen, papierbussen, lantaarns, groote en kleine. En palen. Hooge palen voor de doodskleurverlichting van den weg naar den tunnel; en kleinere palen, als verkeerspalen, museumpalen, lantaarnpalen, trampalen, enz., enz.Het gezamenlijk aspekt is grandioos.Laat er ons mee doorgaan, asjeblieft. Niet rusten, volhouden, nog uitbreiden. Hier en daar is er nog een plaatsje op het voetpad, waar de voetganger zich doorheen worstelen kan. Die plaatsjes moeten gestopt worden (….)Dus, met frisschen moed vooruit? Laat de palen en de straatmeubelen verder aanrukken!”

 1 Uit “Antwerpen: stad van straatmeubelen en palen….” in Maandschrift der Koninklijke Maatschappij der Bouwmeesters van Antwerpen , 1935, nr. 1 (januari), p. 26-27.

de Teniersplaats anno 1935

10 straatmeubilaris

Vandaag is het niet anders dan in 1935. Een groot deel van de tijd lopen wij rond in de buitenruimte waar naast andere mensen een onnoemelijk aantal objecten ons pad kruist. Deze nodigen ons uit om te gaan zitten, verlichten de weg, organiseren en verdelen de ruimte, voorzien de mogelijkheid voor evenementen, beschermen ons tegen voertuigen enz... De stad gebruikt dus allerhande stedelijk meubilair, verlichting, signalisatie en zelfs architecturen voor een eindeloos aantal verschillende doeleinden die de achtergrond of het decor vormen van het stedelijk leven.

Deze stedelijke elementen dragen bij tot de aankleding en het karakter van die ruimten die voor publiek gebruik bestemd zijn. Zij beïnvloeden de openbare ruimte waarin wij leven, wonen, bewegen, ontmoeten en handelen. Ze geven vorm aan het beeld en imago van een stad – persoonlijkheid en charisma. Het creëert dus niet alleen een fysieke ruimte, maar ook een imaginaire. Men weet immers nooit wanneer men een stad voor de laatste keer bezoekt, maar de banken, de straatverlichting en de vorm en aankleding van haar straten zullen samen met de vele ervaringen steeds in herinnering blijven. ²

De aard, karakter, beeld en functionaliteit van dit gamma zal dus in ruime mate de meerwaarde bepalen die een straat of plein onderscheidt van andere, die de ene stad onderscheidt van de andere. Het geeft pleinen en straten structuur en heeft een dominante invloed op de aard en het karakter van de publieke ruimte. Het is tenslotte ook een instrument om snel, effectief en efficiënt de kwaliteit van de buitenruimte aan te pakken. Op die manier kan men bijvoorbeeld ‘achtergebleven’ gebieden of buurten in ontwikkeling eenvoudig en zonder al te veel middelen en overlast, optrekken naar het referentieniveau van de binnenstad.

Ondanks de ruime keuze en de diversiteit van producten die ter beschikking staan, blijft de ‘gemeubileerde’ buitenruimte op vele plaatsen een rommelige en trieste blik bieden. De oorzaak hiervan moet deels gezocht worden bij (de vormgeving van) de producten zelf, maar meer nog in de combinatie van de verschillende objecten en in de relatie met de bebouwde omgeving. Want meer en meer stedelijke objecten worden door industrieel vormgevers afzonderlijk ontworpen, als massaproduct vervaardigd, aangekocht door een (willekeurige) stadsdienst en neergezet op de plaats waar dat nodig lijkt.

STRAATMEUBILAIR NU

2 J. M. Serra (eds.) in ‘Elementos Urbanos/Urban Elements’, editie 2001, p. 4-5.

11 straatmeubilaris

Daarnaast is voor het plaatsen van (het meeste) straatmeubilair geen bouwvergunning vereist. In tegenstelling tot de normale bebouwing onttrekt de aankleding van de niet-bebouwing zich hierdoor aan elke ruimtelijke, functionele en esthetische begeleiding. Straatmeubilair en de situering ervan zijn dus op vele plekken verworden tot chaos. Vele stadsdiensten zetten naar eigen inzicht producten op straat, zonder te kijken of de gekozen elementen wel echt noodzakelijk zijn, ofzij het enige alternatief zijn, combineerbaar met andere objecten en of die een samenhang vertonen met de omgeving.

Als laatste bemerking kan gesteld worden dat bij de aanschaf van het straatmeubilair door de diverse diensten de beoordeling van de producten vaak eenzijdig en utilitair is. Argumenten met betrekking tot onderhoud, vandalismebestendigheid en kostprijs spelen een doorslaggevende rol. Vaak gaat het dan nog om de aankoop van grote aantallen en bij een slechte keuze is de ‘schade’ dan ook omvangrijk.

De eisen die aan het straatmeubilair worden gesteld nemen dus alsmaar toe. Om diverse redenen dringt een uniformiseringen/of harmonisering zich op. De hoeveelheid aan straatmeubilair maakt het straatbeeld er niet minder druk op en de herkenbaarheid en de kwaliteit gaan er op achteruit. Ook het beheer van al deze objecten wordt er niet eenvoudiger op. Een “familie van straatmeubilair” zou hier een oplossing kunnen bieden.

Deze nota moet leiden tot een stalenboek van materialen, teneinde de uniformiteit te behouden, eigenheid te bieden en het overheidshandelen efficiënt te houden. Twintig soorten vuilbakken met evenveel vormen, kleuren, maten en sluitingssystemen dragen zeker niet bij tot een kwalitatieve ervaring van het openbaar domein door de bewoner, bezoeker of gebruiker, en zeker niet door de terreinbeheerder.

12 straatmeubilaris

Achtereenvolgend worden behandeld:

· afvalbakken· glascontainers· zitbanken/tafels· (verkeers) palen· verdwijnpalen· fietsenstallingen· fietsoverkappingen· hekwerken en afsluitingen · plantenbakken· boombeschermingen· drinkwaterfonteinen· informatiedragers°· vlaggenmasten· halte- infrastructuur °· ….

°deels onderwerp van lopende contracten tussen Stad Antwerpen en externe leveranciers

13 straatmeubilaris

Met deze straatmeubilaris moet een eerste stap gezet worden naar een verhoging van de kwaliteit van de buitenruimte. Bij die kwaliteit van de openbare ruimte gaat het dan niet alleen om de technische kwaliteit, maar ook om zaken als functionaliteit, veiligheid en belevingswaarde. De openbare ruimte heeft immers een grote invloed op de beleving van bewoners voor hun woon- en leefsituatie. Deze belevingswaarde wordt dus direct of rechtstreeks bepaald door de aanleg en het gebruik van de straat of het plein, maar indirect - of subjectief - wordt die ook door andere factoren ervaren, zoals leefbaarheidsproblemen, vervuiling, sluikstorten, foutparkeren, onveiligheidsgevoel, criminaliteit, … Veelal kunnen ook deze factoren door ingrepen in de openbare ruimte worden gereduceerd. De openbare ruimte – het ontwerp en de aankleding ervan – verdient dus de aandacht.

Daarom moet een inhaalbeweging voor de vernieuwing van het openbaar domein in Antwerpen versneld in gang gezet worden. Nieuwe ontwerpen moeten opgemaakt worden, de buitenruimte moet een nieuwe uitstraling krijgen en het resultaat zou dan innoverend en stimulerend kunnen werken en misschien aanzetten tot particulier initiatief. Deze nieuwe aanpak vraagt een andere benadering, maar een structurele en noodzakelijke aanpassing van de werkwijze komt maar traag op gang.

De traditionele werkwijze kenmerkt zich vooral door een sectorale aanpak en een sterke nadruk op technisch onderhoud en verkeerstechnische ingrepen. Een aanpak waarbij de openbare ruimte op een integrale wijze wordt benaderd en georganiseerd, moet aan belang winnen. Dit houdt in dat het beheer zich niet uitsluitend richt op het technisch instandhouden van de afzonderlijke elementen zoals verhardingen, rioleringen, straatmeubilair, vuilbakken, verlichting en groenobjecten. Een geïntegreerde aanpak waarbij de verschillende objecten in samenhang worden bekeken verdient de voorkeur. Deze meer integrale manier van werken heeft concreet tot doel om rond het taakveld openbaar domein bij te dragen aan de leefbaarheid, aan de tevredenheid van de burger, aan een verbetering van de efficiëntie van het overheidshandelen en dus uiteindelijk ook aan het verbeteren van de relatie burger-bestuur.

PUBLIEKE RUIMTE EN DE INTEGRALE AANPAK

Jan Verhaert architect

14 straatmeubilaris

kenmerken

15 straatmeubilaris

Nieuwe materialen en technieken worden toegepast sinds de tweede helft van de 20ste eeuw. Daarvoor waren hout, staal (gietijzer) en natuursteen de meest gebruikte materialen in het gamma straatmeubilair. Nochtans is de keuze niet louter een markt- of tijdgebonden aangelegenheid. Verschillende aspecten moeten leiden tot de juiste keuze van materiaal voor het juiste object.

Straatmeubilair staat immers steeds blootgesteld aan alle weersomstandigheden en aan veelvuldig gebruik. Daarom moet het onkwetsbaar zijn, sterk en solide, blijvend en bestand tegen veroudering, temperatuurschommelingen, zonnestralen, corrosie, … Maar ook de ergonomie van het object zal mede het materiaal gaan bepalen. Daarnaast mag niet vergeten worden dat straatmeubilair wel vaker onderworpen is aan misbruik of foutief gebruik. Een niet onbelangrijke overweging is ten slotte de duurzaamheid. De milieu-impact van het materiaal moet mee worden genomen bij de keuze evenals de levenscyclus ervan, vanaf het begin tot en met de recyclage.

De keuze van het materiaal mag dan al één aspect zijn, de afwerking of bewerking is een ander aandachtspunt. Want om de gevoeligheid aan voormelde factoren te beheersen, worden de objecten bestendig gemaakt door afwerklagen die ze versterken en/of beschermen tegen rondvliegend stof, vervuiling, solventen en beschadiging.

Tenslotte is het niet onbelangrijk om te kiezen voor duurzaam en kwalitatief hoogstaand materiaal. De aankoop mag dan al duurder zijn in het begin, dit verdient men op lange termijn dubbel terug. Goede producten vragen minder onderhoud, hebben een langere levensduur en mooi materiaal dwingt bovenal respect af.

En als laatste toch nog dit: Antwerpen mag ook gezien worden….

KENMERKEN

16 straatmeubilaris

1. houtHout is een bijzonder aangenaam en comfortabel materiaal. Het bestaat in een zeer ruim gamma van soorten, kleuren, hardheid, capilariteit, dichtheid, verwerking en behandeling. Sommige houtsoorten vragen wel een voorbehandeling – droging, impregnatie, injectie, kleuring, (krasvrije) oppervlaktebehandelingen, … Tropisch (hard)hout heeft meestal geen behandeling nodig wegens voldoende dichtheid en bestendigheid. Hout verliest wel zijn natuurlijke kleur als er geen periodieke oppervlaktebehandeling wordt toegepast.

Het komt van een natuurlijke bron die volledig vernieuwbaar is en de verwerking vraagt weinig of geen energie. Voor een goed ecologisch evenwicht is het wel belangrijk om hout te gebruiken van gecontroleerde plantages (hout met FSC-certificaat).

2. staalMetaal wordt zeer vaak gebruikt bij de vervaardiging van straatmeubilair. Het is immers zeer sterk, is makkelijk manipuleerbaar naar vormgeving toe en kan versneden worden. Het bestaat ook in een heel scala van variëteiten, gaande van staal, roestvrij staal, cortenstaal, gietijzer tot (giet)aluminium. Maar vele soorten vragen wel een behandeling, omwille van de mindere eigenschappen van staal: staal heeft het moeilijk in natte omgevingen en het is weinig bestand tegen roest en corrosie.

3. natuursteenNatuursteen is eveneens een materiaal vanuit een natuurlijke bron. Het komt uit steengroeves, ontgonnen uit de bodem van de aarde en bestaat in diverse minerale samenstellingen (granieten, zandsteen, blauwe hardsteen, …). De verwerking is intensiever en vraagt dan ook meer energie, tijd en middelen. Het gebruik van lokale steensoorten verlaagt de transportkosten, maar het is geen vernieuwbare natuurlijke bron; uitputting is dus mogelijk. Belgische blauwe hardsteen bijvoorbeeld, maar zeker ook belgische porfier wordt schaarser en dus duurder. Natuursteen uit Afrika of Azië is veelal goedkoper. Spijtig genoeg is de kwaliteit en de homogeniteit niet steeds gewaarborgd.

MATERIALEN

17 straatmeubilaris

4. betonWordt gemaakt van zand, steen en cement - al dan niet met toevoegingen van granulaten. Dit laatste genereert dan ook een kunstmatige natuursteen.De verwerking van beton door het maken van mallen laat vele vormen toe, maar er is steeds een nabehandeling nodig (polieren, zoeten, ….), afhankelijk voor welk onderdeel het gebruikt wordt.

5. plasticKomt in verschillende vormen voor – methacrylaat, polycarbonaat, polyethyleen en polyester. Het is een chemisch materiaal, afgeleid van petroleum en koolstof en bestaat in alle mogelijke kleuren. Voordelen zijn de flexibiliteit van het materiaal en de manipulatie tot vele vormen. Het is naadloos, zonder randen of voegen, nerven of bramen. Het is bovendien zeer licht en de kostprijs is eerder laag. Maar plastics zijn zeer gevoelig voor vuur, UV-stralen en temperatuurschommelingen en ook de duurzaamheid laat vaak te wensen over.

6. glasGlas wordt gebruikt omwille van de doorzichtigheid. Het laat licht door, maar beschut bovendien tegen regen en wind. Het bestaat ook in een aantal tinten en kan gewapend worden of gelaagd . Nadelen zijn de breekbaarheid en dus de vandalismegevoeligheid. Maar het is eenvoudig te vernieuwen, zonder een al te hoge kostprijs.

18 straatmeubilaris

Straatmeubilair wordt geplaatst op het openbaar domein en is er dus voor het gebruik van eenieder. Het wordt ontworpen voor een specifiek gebruik of voor een specifieke plek, vertrekkende van een particuliere opgave tot het universele straatmeubilair dat zonder onderscheid overal kan geplaatst worden. Het gemeenschappelijk doel is steeds een publieke dienstverlening, een verbetering van het openbaar (straat)leven en een opwaardering van de publieke ruimte.

Vanuit deze doelstellingen kunnen een aantal algemene eisen gedistilleerd worden die steeds gesteld moeten worden aan de vormgeving en de keuze van straatmeubilair:

1. functioneel Een eerste uitgangspunt is de gebruikswaarde. Het object is ontworpen met een functie en niet als ornament. De elementen moeten eenvoudig en eenduidig zijn. Het moet duidelijk zijn waarvoor het moet dienen; gebruiksvriendelijk voor iedereen. Bedoeling is een object te creëren als publieke dienstverlening op eender welke plek voor eender welke passant.

2. rationeelHet moet ook duidelijk zijn waarvoor het moet dienen. Het beeld moet tonen wat het is. Een afvalbak bijvoorbeeld ziet er best uit als een afvalbak. Straatmeubilair moet dus eenvoudig zijn, sober en zonder al te veel ornamenten.

3. creatief en esthetisch Functionaliteit en rationaliteit mogen echter niet leiden tot banale objecten. Creativiteit is een sleutelbegrip voor doordachte objecten, waarbij aandacht moet besteed worden aan de ruimtelijke kwaliteiten. Een esthetisch waardevol product is daarom niet duurder, maar geeft wel een belangrijke meerwaarde aan de openbare ruimte. Het dwingt bovenal respect af. Over elk type, waar dan ook, moet nagedacht worden. Het openbaar domein en dus ook het straatmeubilair is immers het visitekaartje van een stad, wijk of buurt.

EISEN

19 straatmeubilaris

4. ergonomischIn de vormgeving en de ontwikkeling van het straatmeubilair moet een maximaal streven zitten naar het aanpassen van het object aan de aard en de begrenzingen van de mens. De constructie moet rekening houden met de eigenschappen van de mensen waarvoor het gemaakt wordt.

5. harmonieusHet straatmeubilair moet niet uniform zijn, maar wel harmonieus. Er moet een eenheid zijn en geen eentonigheid. Het moet op elkaar aansluiten, zonder elkaar te willen overtroeven. Bovendien moet het ook in harmonie zijn met de omgeving. Straatmeubilair is niet ontworpen om op te vallen.Het staat er voor zeer uiteenlopend dagdagelijks gebruik. Het moet aangenaam zijn, respectvol en aangepast aan de omgeving (en niet omgekeerd).

6. duurzaamEr moet hoe langer hoe meer geproduceerd worden met respect voor onze toekomst, voor de komende generaties. De consumptie moet dalen, materialen gerecupereerd, met minder lichtpollutie, minder energieverbruik,… kortom: met een lagere milieukost.

7. conform de normTal van normen zijn vandaag van toepassing en daar moet ook straatmeubilair aan voldoen. Bestand tegen aanrijdingen, vandalismebestendig, bestand tegen graffitti, vuurbestendig en zelfdovend, (honden)urinebestendig, roestwerend, krasvast, …

8. toegankelijkHet ontwerp van de objecten zal rekening houden met personen met een handicap of een mindere mobiliteit, ouderen en kinderen. Alle geledingen van de maatschappij moeten kunnen zitten, hun glas kunnen wegbrengen naar de container, ….

20 straatmeubilaris

9. onderhoudsvriendelijk Straatmeubilair is onderhevig aan veel factoren. Herstel en vervangingen zijn schering en inslag. Er is dan ook nood aan eenvoudig materiaal dat snel en zonder veel kosten kan beheerd en onderhouden worden. Het moet dus onderhoudsvriendelijk zijn – liefst zelfs met een minimaal onderhoud. Straatmeubilair moet ook hard zijn, bestendig tegen fysieke agressie en atmosferische reacties, stabiel, duurzaam, licht en manipuleerbaar. Ziet het er na enkele jaren nog goed uit?

10. betaalbaarDe prijs moet in verhouding staan tot het product – niet duur, maar ook niet goedkoop. Het is echter niet onbelangrijk om te kiezen voor duurzaam en kwalitatief hoogstaand materiaal. De aankoop mag dan al duurder zijn in het begin, dit verdient men op lange termijn dubbel terug. Goede producten vragen minder onderhoud, hebben een langere levensduur en mooi materiaal dwingt bovenal respect af.

21 straatmeubilaris

Vandaag bestaat er reeds een gamma straatmeubilair. Helaas kan het moeilijk een familie worden genoemd. Alle elementen bestaan uit verschillende materialen (hout, metaal, aluminium, gietijzer, kunststof, rubber, polydit en polydat, …) en bovendien in een groot aantal kleuren. De kleurstelling legt een zware druk op het straatbeeld en daaraan wordt misschien best in eerste instantie gewerkt.

Een bloemlezing uit het bestaande kleurenaanbod moet duidelijk maken waar het in dit hoofdstuk over gaat en waar ook het pijnpunt zit.

• wijnrode halte- infrastrucuur• appelblauwzeegroene telefooncellen• gele haltepalen• groene trampalen• kobaltblauwe fietsenstallingen• rode postbussen• bruine parkeerticketautomaten• oranje parkeerverkeerssignalisatie• houten palen• groene boombeschermbeugels• geelgroene glasbakken• grijze vuilbakjes• betonnen bloembakken• gietijzeren bollen• granieten zitbanken• blauwe hardstenen ‘bobkes’• bewegwijzering op gegalvaniseerde palen• antraciet gelakt parkeergeleidingssysteem• houten zitbanken• verlichtingspalen in wijnrood, donkergroen, grijs, zwart, ….…

KLEURSTELLING

22 straatmeubilaris

Het straatbeeld heeft dus duidelijk een overaanbod aan kleurstellingen. Ooit liet Belgacom zelfs zijn huisstijlkleur deponeren. Dit doet het ergste vermoeden, daar waar juist de stad geen boodschap heeft aan de kleurstellingen van de diverse maatschappijen, diensten, bedrijven, … Een huiskleur dringt zich meer dan eens op. Een voorbeeld daarvan is de stad Brussel en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest die daarin reeds een aantal jaren de toon zetten. Zij hebben resoluut voor een groene tint gekozen voor trampalen, verlichting, bushalten, vuilbakken en paaltjes. Zelfs Belgacom plaatst daar telefooncellen in de kleur van stad en gewest…

De stad Antwerpen heeft wat straatmeubilair betreft – in tegenstelling tot Brussel en Brugge bijvoorbeeld – geen traditie in historisch(erend) straatmeubilair. Het (brede) gamma in de stad vandaag is eerder van een hedendaagse vormgeving. Zwart, grijs en gegalvaniseerd staal vormen daarin de hoofdtoon. Het is dan ook wenselijk om in die tonen verder te gaan, maar om dan resoluut voor één kleur te kiezen.

De recente aanleg van Leopold de Waelplaats, Sint-Jansplein, Tramplein- en Draakplaats, omgeving De Coninckplein, Meir, omgeving academieplein en Schipperskwartier en de straten rondom het stadhuis hebben een gelijke trend ingezet. Daarbij werd het straatmeubilair uitgevoerd in een grijs-bruine kleur. Op de Grote Markt en omgeving werd het straatmeubilair in een gelijke tint geplaatst (RAL 7022 – Umbriëgrijs); de De Keyserlei kreeg verlichting, fietsenstal-lingen en vuilbakken in aluminiumgrijs (RAL 9007). Ook de nieuwe reeks glasbollen is reeds in deze grijstint geleverd. Zelfs de kasten van Belgacom zijn in “ons” grijs. Daarom wordt voorgesteld om voortaan in de stad Antwerpen verder te werken met een mat-grijze structuurlak, die qua tint aansluit op het grijs-bruine en Umbriëgrijs. Dit is een grijs dat niet té donker is waardoor het ‘s avonds niet verdwijnt in de nacht. Het is geen eentonige of doodse kleur. Bovendien neemt het minder snel vervuiling op zodat het geen verwaarloosde en vervuilde blik nalaat. Door een bruine toon geeft het een warmer karakter aan het doorsnee kille grijs.

Een voorstel in die zin wordt verder uitgewerkt om te resulteren in de typische Antwerpse kleur. Het is een warme geel-grijze kleur. (NCS 7002-Y) Een aantal verffabrikanten werkten aan een samenstelling met die tint in verschillende uitvoeringen. Deze kleur wordt nu voor de stad aangemaakt in natte (borstel of spuiten) en droge (poedercoating) lak. De natte lak laat toe om op het terrein met eigen mensen straatmeubilair bij te schilderen of te herschilderen, de poedercoating zal aangewend worden voor het geleverde straatmeubilair door derden. Deze verf is bovendien samengesteld met polyamide-korrels. Dit maakt de verf matter, krasvaster en vooral minder hechtend voor allerhande stickers en andere klevers en/of affiches.

23 straatmeubilaris

PERSONALISATIE

Een familie van straatmeubilair in een eenvormige kleur is een eerste stap, maar in aansluiting op een oude traditie zou er nog een belangrijke meerwaarde kunnen aan toegevoegd worden door een ‘personalisatie’ van het straatmeu-bilair. Dit betekent het kleine verschil maken en ondersteunen, waardoor dat onderdeel net een eigen en typisch karakter krijgt.

Een eerste mogelijkheid zou zijn om het straatmeubilair zelf te ontwerpen, ontwikkelen en (laten) produceren. Dit is echter een omvangrijke opgave die niet alleen tijd en middelen vraagt, maar ook de nodige expertise. Deze is veelal voorhanden bij de gespecialiseerde firma’s en de vraag is ook of dit echt noodzakelijk en/of wenselijk is voor het hele gamma. Het zou ons immers te ver leiden als zelfs de glascontainer door de stad zou ontworpen worden. Dit neemt niet weg dat dit voor enkele onderdelen wel het geval kan zijn. De expertise van de stedelijke administratie op het terrein is daarin immers een belangrijke bijdrage die de meeste firma’s nu net niet hebben. Een tweede oplossing bestaat in het kenmerken van het Antwerpse straatmeubilair. Vroeger werden alle straatkolken, riooldeksels, verlichtingspalen, .... voorzien van het stadsschild, S.P.Q.A. en/of het opschrift ‘Stad Antwerpen’. Deze traditie is door massaproductie en marktproducten helaas verloren, maar door deze draad weer op te nemen kan de stad opnieuw aansluiten op die traditie. De nieuwe reeks vuilbakken en plantenbakken kreeg reeds het stadsschild als kenmerk en onderscheidt zich dan ook snel van het utilitaire en vaak goedkope straatmeubilair. Dit zal ook in de toekomst worden verder gezet, waarbij het stadsschild bij (her-)aanbesteding zal worden vervangen door het logo van de stad.

24 straatmeubilaris

Zoals eerder gemeld is het doel van dit handboek te komen tot een codex of inventaris van straatmeubilair, teneinde de uniformiteit te bekomen en/of te behouden, eigenheid te bieden en het overheidshandelen efficiënt te houden.

De volgende hoofdstukken moeten gelezen worden als een leidraad, een richtingaanwijzer, waarbij steeds een standaardelement wordt voorgesteld, met daarnaast een aantal varianten waaruit kan gekozen worden bij heraanleg of opwaardering van bijvoorbeeld de historische binnenstad, de cultureel, historisch of esthetisch waardevollle gebieden, de beeldbepalende locaties of waar om welke reden ook een ander accent wil gelegd worden.

Deze lijst is niet limitatief, maar wil wel de wildgroei een halt toeroepen. Het is immers een momentopname, waardoor deze inventaris bij nieuwe tijden, nieuwe ontwikkelingen, ander beleid of bijkomende regelgeving steeds aan wijzigingen onderhevig zal zijn. Maar toch is het tijd dat er nu een moment wordt vastgelegd waarop de neuzen in één richting worden gezet, de kleuren op elkaar afgestemd, de materialen aan elkaar gelinkt en de objecten een bijdrage moeten leveren aan hét beeld van Antwerpen.

STRAATMEUBILARIS

afvalbakken

26 straatmeubilaris

Mensen flaneren door straten, wandelen in parken, wachten op bus of tram en praten, roken en eten tussendoor. Tegelijk wordt de hond uitgelaten en krijgt men een pamflet in de handen geduwd. Daarom worden er op het openbaar domein afvalkorven, papiermanden, afvalbakken geplaatst, op pleinen en straten, in parken en speeltuinen.

Daar waar het huishoudelijk afval gescheiden en gesorteerd wordt opgehaald, is dit voor de papiermanden op straat niet het geval. Per locatie moet dan ook maar één afvalbak voorzien worden en niet een afvalbak per afvalfractie.

Een afvalbak wordt naar voor geschoven als standaardmodel. Dit model wordt in elk geval gebruikt op plaatsen met cultuur- historische waarde, grote ruimtelijke kwaliteiten, in het stadscentrum en op plaatsen met zeer hoge voetgangersconcentraties.

SA/AB/05 standaard afvalbak met of zonder asbakSA/AB/02 kunststofSA/AB/01 afvalbak binnenstad

AFVALBAKKEN

27 straatmeubilaris

SA/AB/05standaard afvalbak met of zonder asbak

AFVALBAKKEN

Beschrijving Cilindrische afvalbak met afgeschuinde bovenkant Afmetingen en gewicht Inhoud: 100 l Omtrek: 480 mm Hoogte: 1100 mm Materialen Buitenzijde in roestvrijstaal,poedercoating Binnenbak in kunststof Kleur: stadsgrijs Bevestiging Verankerd door middel van een betonnen sokkel. In verharding na uitboren rond gat met diamantboor

1100 mm

Ø 480

28 straatmeubilaris

SA/AB/02afvalbak kunststof

vooral in hondenloopzones, uitzonderlijk in parken

BeschrijvingZelfdovende polyester afvalbakAfmeting en gewichtInhoud: 50 lHoogte: 740 mmBreedte: 440 mmGewicht: 4,5 kgMaterialenUV- bestendig vezelversterkt polyesterVlamdovendSlot aan bovenzijdeInwerpopening gedeeldKleur: kop en bak in stadsgrijsBevestigingOp een ronde of u-vormige paalToepassingHondenloopzone

AFVALBAKKEN440 mm

740 mm

29 straatmeubilaris

BeschrijvingCilindrische afvalbak met afgeronde bovenkant

Afmetingen en gewichtInhoud: 80 lOmtrek: 534 mmHoogte: 1045 mmGewicht: +/- 100 kg (incl. betonsokkel)

MaterialenBuitenzijde in gietaluminium met polyester poedercoatingBinnenbak in kunststofGepersonaliseerde versie met wapenschild van Stad AntwerpenKleur: stadsgrijs

BevestigingOp of in de verhardingVerankerd door middel van draadstang (sokkel) enchemisch anker met breekconstructie

SA/AB/01afvalbak binnenstad

AFVALBAKKENØ 534 mm

1045 mm

glascontainers

31 straatmeubilaris

GLASCONTAINERS

De afvalfractie “glas” wordt gescheiden ingezameld van alle andere afvalfracties. Glas mag dus niet voorkomen in de restafvalzak, noch bij gft of pmd. Deze component is ook perfect recycleerbaar, waardoor dit een uitermate interessante fractie is om gescheiden op te halen. Het is dan ook de ‘pionier’ geweest in het scheiden van huishoudelijk afval. Niemand herinnert zich nog echt wanneer de eerste glasbollen in het straatbeeld verschenen…

De glasfractie is ook de enige fractie die niet wordt opgehaald aan huis. De stad Antwerpen heeft immers niet gekozen voor de zogenaamde brengmethode, waarbij bewoners hun afval op centrale punten mogen brengen en deponeren, maar wel voor vaste huis-aan-huis-ophaaldagen. De burger biedt op “zijn” vaste weekdag de verschillende fracties aan, in aangekochte zakken, op het voetpad. Een uitzondering daarop is dus de glasfractie. Binnen een beperkte straal van zijn woonomgeving vindt elke bewoner een glascontainer waar hij of zij het witte of gekleurde glas kan deponeren.

Het gevolg van deze optie is uiteraard dat op verschillende plekken in de stad glasbollen zullen verschijnen. De inplantingsplaats is gekoppeld aan het aantal inwoners, waardoor op bepaalde plaatsen meer dan één glasbak noodzakelijk is.

Bovendien is een glascontainer een groot en vaak opzichtig element in het straatbeeld. Daarom zal voortaan ook niet langer de kleur van het glas de kleurstelling van de glasbak bepalen, maar wel de stadskleur (Umbriëgrijs – RAL 7022). Het onderscheid tussen gekleurd of wit glas zal zich beperken tot de weergave van wit en groen (geelgroen - RAL 6018) ter hoogte van de inwerpopening.

Ondanks de kleurwijziging is in de binnenstad een glascontainer visueel, maar ook vaak functioneel een probleem. Sinds enkele jaren worden er daarom op beeldbepalende plaatsen, in de buurt van monumenten of op de grotere pleinen ondergrondse glascontainers geplaatst. De hele techniek én inhoud bevindt zich onder het maaiveld en de impact op de straat (grondinname en beeldbepaling) wordt beperkt tot enkel nog de inwerpopening.

SA/GC/01 glascontainer (voor wit glas, gekleurd glas of voor beide fracties)SA/GC/02 standaard glascontainer (voor wit glas, gekleurd glas of voor beide fracties)SA/GC/03 bovengrondse collector (voor glas, PMD, GFT, restafval en papier/karton)

32 straatmeubilaris

SA/GC/01glascontainertijdelijke situaties

BeschrijvingBovengrondse collector in kunststof voor inzamelingvan wit glas, gekleurd glas of beide fracties tegelijk.Contract gebonden.AfmetingenVolume: 3 m³MaterialenGeheel polyesterKleur: stadsgrijs; inwerpopening in wit/groen (geelgroen - RAL 6018)BevestigingVrijstaand, niet verankerd

GLASCONTAINERS

33 straatmeubilaris

SA/GC/02standaard glascontainer

BeschrijvingOndergrondse collector met bovengrondse cilindrische inwerpzuilen voor inzameling van wit glas, gekleurd glas ofbeide fracties tegelijk.Afgewerkt zoals aanliggende bestratingAfmetingenOndergrondse: betonnen kuip 5m³/4m³Container: 3m³Bovengronds: holle bodem, plaat ingevuld met aanliggend bestratingsmateriaalInwerpzuil:hoogte:1300 mmdiameter: 230 mmKleur: inwerpopening wit (geelgroen RAL 6018)MaterialenGecoat staal in antracietkleurGeplaatsto.a. Grote Markt, Kerkstraat

GLASCONTAINERS

1300 mm

34 straatmeubilaris

SA/GC/03sorteerstraatje

GLASCONTAINERS

zitbanken/tafels

36 straatmeubilaris

ZITBANKEN EN TAFELS

Zitbanken worden sinds jaar en dag voorzien op pleinen en straten, in parken en perken, onder bomen en langs kaden. Dit meubilair maakt van het openbaar domein een publieke ruimte, zorgt voor het onderscheid tussen straat en steenweg; het maakt van de buitenruimte een +ruimte, waar het aangenaam is om te , zitten, te rusten, communiceren, te observeren of wat nog meer…

De stad Antwerpen plaatst jarenlang ‘centaure’- zitbanken. Dit is een houten zitelement met gietijzeren poten. Hoewel deze bank er wat historisch uitziet van beeld, zit deze bank best aangenaam, maar is ze vooral een uitermate onderhoudsvriendelijk type. Ze is demonteerbaar en alle onderdelen zijn afzonderlijk vervangbaar, wat zeer handig is voor een vandalismegevoelig object.

Met eenzelfde uitgangspunt wordt een nieuw standaardmodel geïnitieerd. Een set van beugels in gietijzer met (FSC-gelabelde) houten latten- al dan niet met rugleuning- wordt gemonteerd tot een stoel, bank of dubbele bank. Dit nieuwe type is hoger en rechter: een ergonomie die meer comfort biedt, zeker door het toevoegen van armleuningen.

37 straatmeubilaris

standaard zitbank met leuningstoel 600/590/840bank 1500/590/840dubbele bank 3000/590/840driedubbele bank 4500/590/840

stoel 600/580450bank 1500/580/450dubbele bank 3000/580/450driedubbele bank 4500/580/450

standaard tafel1500/1050/7553000/1050/755

bankid. lang met leuningid. kort met leuningid. zonder leuning

Standaard zitbank

SA/ZB/01 SA/ZB/01/01 SA/ZB/01/02SB/ZB/01/03SB/ZB/01/04

Standaard zitbank zonder leuning

SA/ZB/01/11SA/ZB/01/12SA/ZB/01/13SA/ZB/01/14

Standaard tafel

SA/TA/01SA/TA/01/01SA/TA/01/02Plateaubank

SA/ZB/02SA/ZB/02/01SA/ZB/02/02SA/ZB/02/03

38 straatmeubilaris

SA/ZB/03 SA/ZB/03/01 SA/ZB/03/02

SA/ZB/04

SA/ZB/06

monolietbankid. 2400/600/460id. 600/600/460

parkbank

zitmuur

39 straatmeubilaris

BeschrijvingZitbank met leuningMogelijkheid tot schakeling van meerdere elementenAfmetingenHoogte rugleuning: 840 mmHoogte zitvlak: 450 mmLengte: 600/1500/3000/4500 mmBreedte: 590 mmMaterialenZitvlak en rugleuning in tropisch hardhout.Voet in gecoat gietijzer, stadsgrijsBevestigingStalen grondankers die door de poten worden geschroefd

SA/ZB/01standaard zitbank met leuning

590 mm

ZITBANKEN EN TAFELS1500 mm

40 straatmeubilaris

BeschrijvingZitbank zonder leuningMogelijkheid tot schakeling van meerdere elementenAfmetingenHoogte zitvlak: 450 mmLengte: 600/1500/3000/4500 mmBreedte: 580 mmMaterialenZitvlak in tropisch hardhoutVoet in gecoat gietijzer, stadsgrijsBevestigingStalen grondankers die door de poten worden geschroefd

SA/ZB/01standaard zitbank zonder leuning

ZITBANKEN EN TAFELS

580 mm

1500 mm

41 straatmeubilaris

BeschrijvingTafel met blad in houten latten.Mogelijkheid tot schakeling van meerdere elementen.AfmetingenHoogte: 755 mmLengte: 600/1500/3000 mmBreedte: 1050 mmMaterialenTafelblad in tropisch hardhoutVoet in gecoat gietijzer, stadsgrijsBevestigingStalen grondankers die door de poten worden geschroefd

SA/TA/01standaard tafel

ZITBANKEN EN TAFELS1050 mm

755 mm

42 straatmeubilaris

BeschrijvingZitbank met of zonder rugleuningVerschillende matenAfmetingenLengte bank: 2580/3700 mmHoogte leuning: 770 mmHoogte zitvlak: 360 mm, 400 mmLengte leuning: 1340/2580 mmMaterialenZitvlak en rugleuning in houtVoet in gegalvaniseerd metaalBevestigingVier roestvrij stalen schroeven per pootGeplaatsto.a. Sint-jansplein, Grotesteenweg (Berchem)

SA/ZB/02plateaubank

ZITBANKEN EN TAFELS

2580 mm

770 mm

43 straatmeubilaris

BeschrijvingMonolithisch zitelement zonder rugleuningMogelijkheid tot schakelen van meerdere eenhedenAfmetingenLengte: 600/2400 mmbreedte: 600 mmHoogte: 460 mmMaterialenBeton met granietgranulaten of natuursteenBevestigingVrijstaandGeplaatsto.a. Draakplaats

SA/ZB/03monoliet bank

ZITBANKEN EN TAFELS2400 mm 600 mm

44 straatmeubilaris

BeschrijvingZitbank met leuningAfmetingenLengte: 2000 mmHoogte: 730 mmBreedte: 540 mmMateriaalZitbank en rugleuning houtVoet in zwart gecoat gietijzerBevestigingVrijstaandToepassingEnkel in parken

SA/ZB/04zitbankenkel recuperatie in parken

ZITBANKEN EN TAFELS

730 mm

2000 mm

45 straatmeubilaris

SA/ZB/06zitmuur

BeschrijvingZitmuurtjeAfmetingenHoogte: 450 mmBreedte. 350 Lengte: te kiezenMateriaalOnderkant in beton (bekisting van ongeschaafd beton)Bovenkant in bilinga / bankirai / afzelia (hardhout, geschaafd)BevestigingGefundeerd in bestratingGeplaatsto.a. Koxplein

ZITBANKEN EN TAFELS

450 mm

350 mm

(verkeers)palen

47 straatmeubilaris

( verkeers) PALEN

Palen worden in tal van steden meer en meer geplaatst. Ze zijn niet meer weg te denken uit het stadsbeeld. Zozeer zelfs dat het vandaag de dag bijna als problematisch wordt ervaren.

Een eerste aanleiding voor palen was de opkomst en groei van het gemotoriseerd verkeer. Obstakels zijn nodig om het op- of aanrijden te verhinderen. Vooral voetgangersgebieden zijn kwetsbaar en vragen dus palen of iets dergelijks om het oprijden te verhinderen.

Naast het verhinderen van het oprijden, moet ook het aanrijden worden vermeden. Kinderen aan schoolpoorten, fietsers langs (gewest)wegen, terrassen op pleinen, monumenten in de stad, schakelkasten, hoogspanningscabines, … Allemaal aanleidingen voor het plaatsen van obstakels of palen ter bescherming tegen het (gemotoriseerd) verkeer.

Het toenemende verkeer en de verhoging van de snelheden vraagt ook om een verkeersgeleiding. De inrichting van de straten, de complexiteit van het verkeer, maar ook het gedrag van de weggebruiker dwingen tot maatregelen voor verkeersgeleiding.

Tenslotte is er nog het wegbeheer. Het (inciviek) gedrag van burgers in het verkeer - men mag immers niet foutparkeren, de snelheid is gelimiteerd, voetpaden mogen niet bereden worden - dwingt de gemeenschap tot een (repressief) optreden. Alleen is dit een te grote taak geworden, waardoor heil wordt gezocht in de fysieke inrichting van pleinen en straten. De oplossing voor het probleem wordt dus doorgeschoven naar het openbaar domein, waardoor een bos aan obstakels, een gamma aan markeringen en een woud van palen wordt gevraagd en gecreëerd. Het wegbeheer en politietoezicht wordt herleid tot palen in de publieke ruimte.

Naast de vereisten voor de paal op zich, zijn er nog een aantal gebruiksmodaliteiten te onderscheiden:

1. VAST: de vaste paal, verankerd in de bestrating is het meest voorkomend model.

2. WEGNEEMBAAR: bepaalde palen zijn om allerhande redenen weg te nemen. Markten, leveringen, festiviteiten, … vragen een vaste paal die op een of andere manier wegneembaar is.

48 straatmeubilaris

3. BREKEND: hulpdiensten en brandweer vragen een brekende paal. Voor hen telt elke seconde en de tijd om een paal weg te nemen ontbreekt dan ook. Een breekpaal breekt bij de minste aanrijding.

4. VERDWIJNEND: bepaalde palen horen regelmatig wegneembaar te zijn ten dienste van bijvoorbeeld openbaar vervoer. De paal houdt een gebied autovrij, maar laat mits controle en toezicht gebruikers door door middel van verschuiving, verzinking in de ondergrond, neerklappen, …

5. VEREND: om bepaalde redenen zou een verende paal kunnen overwogen worden. Dit betekent dat een paal na lichte aanrijding in principe in zijn oorspronkelijke (toe)stand terugkomt.

6. VERLICHT: interne verlichte palen kunnen overwogen worden omwille van de sfeervorming, maar meer en meer wordt omwille van de zichtbaarheid ’s avonds en ’s nachts een vertikaal verlicht element overwogen.

Alle bovenstaande eisen bundelen in één type paal is echter onmogelijk, mocht het al wenselijk zijn. Een reeks dringt zich dan ook op, maar met een duidelijke keuze voor één type standaardpaal, waarop in bepaalde gevallen en voor bepaalde omgevingen een uitzondering wordt gemaakt. Een paal is immers een publiek object geworden – zeker door de massale toepassing - dat mede het gezicht van de stad bepaalt. Het ‘Amsterdammertje’ is daar het beste voorbeeld van.

Voor verdwijnpalen zal een ander model worden gekozen. (zie verder) De toepassing van elektromechanische en/of pneumatische technieken, gecombineerd met een bedieningssysteem ter plaatse, vanop afstand of via overrijdbare lussen zou zoveel eisen stellen dat de toepassing ervan op de standaardpaal zou leiden tot een duur en complex model. Bovendien is een verdwijnpaal best herkenbaar in een reeks palen, om te weten waar de doorgang zich bevindt, maar ook om wandelaars er op attent te maken dat die paal kan bewegen.

Een ander aspect is de ‘manipulatie’ van de paal. Het model moet flexibel zijn in plaatsing, herstelling of vervanging. De stad Antwerpen plaatst op jaarbasis een 7 000-tal palen, waarvan drie vierde dient ter vervanging van aangereden of beschadigde palen. Als daarvoor geen nieuwe opbraak van de bestrating nodig is en als daarvoor bovendien delen of gehelen van de paal kunnen gerecupereerd worden, dan wint de stad personeelsinzet en materiaalkost. De paal moet dus eenvoudig te plaatsen zijn, snel te vervangen en bij voorkeur gemaakt in te recuperen materiaal.

49 straatmeubilaris

Tenslotte is een laatste eis de ‘multifunctionaliteit’ van de paal. De hoeveelheid van stedelijke objecten en functies dringt een systeem op waardoor de paal misschien voor meerdere zaken kan gebruikt worden. Het modulair maken van het systeem waardoor de paal ook kan dienen als fietsenstalling of hekwerk is een belangrijk pluspunt. Niet alleen vanuit de beeldvorming dat harmonieus en eenvormig zal zijn, maar ook vanuit het beheer wordt het een pak eenvoudiger. Eén model dient voor de meest gevraagde stedelijke objecten: palen, afsluitingen en fietsenstallingen.

In het kader van de standaardisering en de eigenheid van de stad Antwerpen werd opdracht gegeven om een eigen type te ontwerpen. Op de markt bestaan dan wel vele modellen en soorten, toch voldeed niet één aan de hogervermelde eisen of toch nooit aan alle eisen tegelijk. Bovendien zou een bestaand model niet voldoen aan de vraag om voor Antwerpen een eigen type te hebben. Tenslotte werd er vanuit het beheer op aangedrongen om met hun know-how van alle reeds geplaatse modellen een onderhoudsvriendelijk type te creëren.

Stadsarchitect Rik De Ruysser tekende dan ook een type uit in nauwe samenwerking met de terreinbeheerders van de binnenstad. Zijn ervaring met het ontwerpen en realiseren van fietsenstallingen (type Meir) liggen mee aan de basis van het ontwerp. Het resultaat is een paal in onderdelen waarvan delen kunnen worden gerecupereerd, en die verbouwbaar is tot afsluiting én fietsenstalling. Het sobere en eenvoudige, maar sterke en strakke design zullen mee het beeld van de stad Antwerpen bepalen.

Ondertussen werden via Belgische en Europese procedures zowel het model (patent) als het systeem (octrooi) beschermd (paal, fietsenstalling en afsluiting).

Naast deze standaardpaal worden ook nog drie andere palen geselecteerd om het stadsgamma te vervolledigen. Het tweede type is een gietijzeren model. Dit robuuste type, geïnspireerd op de Amsterdammer, heeft een eigentijdse vormgeving. Door de materiaalkeuze sluit dit type perfect aan op beeldbepalende gebouwen en omgevingen; het oogt klassieker, zonder historiserend te zijn. Het model wordt vervaardigd in (gemoduleerd) gietijzer, wordt behandeld tegen roest en zal geschilderd worden in de stadskleur. Het bestaat in vaste versie en als wegneembare of breekpaal. Door het aanlassen van één of twee ogen, kan aan de paal een ketting worden bevestigd waardoor die ook als afsluiting kan gebruikt worden. Deze toepassingen werden reeds met succes geplaatst bij de heraanleg van het dubbelplein Tramplein/Draakplaats en de voetgangersdoorsteek aan de Arendstraat/Mercatorstraat in de wijk Zurenborg. (Antwerpen/Berchem)

50 straatmeubilaris

SA/PA/01 standaard paalSA/PA/01/01 standaard paal (vast)SA/PA/01/02 standaard paal (brekend)SA/PA/01/03 standaard paal ( wegneembaar)

SA/PA/02 gietijzeren paalSA/PA/02/01 gietijzeren paal (vast)SA/PA/02/02 gietijzeren paal (brekend)SA/PA/02/03 gietijzeren paal (wegneembaar)

Als derde type wordt een blauwe hardstenen paal gehandhaafd. Deze gekapte en bewerkte blauwe hardstenen paal wordt redds jaren in Antwerpen geplaatst, in het bijzonder in het zicht van monumenten en in de (historische) bin-nenstad. Rondom het stadhuis en bijvoorbeeld de Bourlaschouwburg is deze paal reeds jaren deel van het straat-beeld.

51 straatmeubilaris

SA/PA/01standaard paal

BeschrijvingRonde anti-parkeerpaalNaar een ontwerp van Rik De RuysserOptioneelVast, brekend of wegneembaar, met of zonder reflecterende strip.AfmetingenDiameter: 140 mmHoogte: 850 mmMaterialenGecoat staal, structuurlakKleur: stadsgrijsBevestigingWordt over een cilindrische binnenpaal geschovenen verankerd met bodemhuls in de bestrating.GeplaatstKammenstraat

( verkeers) PALEN

850 mm

140 mm

52 straatmeubilaris

BeschrijvingConische paalOptioneelVast, brekend of wegneembaarAfmetingenHoogte: 750 mmBreedte: 150/160 mmMateriaalNodulair gietijzer,behandeld tegen roest, in natte lak (stadsgrijs)BevestigingVast, wegneembaar of als breekpaalGeplaatstDrukkerijstraat

SA/PA/02gietijzeren paal

( verkeers) PALEN

160 mm 150 mm

750 mm

verdwijnpalen

54 straatmeubilaris

VERDWIJNPALEN

Bepaalde palen kunnen door een elektronisch, hydraulisch of pneumatisch systeem automatisch wegzakken in de ondergrond. Deze ‘verdwijnpalen’ laten dus toe om een gebied af te sluiten voor gemotoriseerd verkeer, waarbij onder voorwaarden uiteraard toch toegankelijkheid wordt geboden aan hulpdiensten, openbaar vervoer, bewoners en/of leveranciers. Daarvoor zal de stad een beleidsvisie ontwikkelen waarin een ontheffingsbeleid (zij die altijd toegang krijgen en dus ontheven zijn van een toegangsverbod) en een toegangsbeleid (zij die toch toelating krijgen tot de autovrije delen, mits waarborg en/of vergoeding, al dan niet tijdelijk of permanent) vervat zit. In Antwerpen wordt zo’n systeem sinds enkele jaren toegepast in de Schupstraat/Hoveniersstraat, maar uitbreiding van het systeem naar de Offerandestraat en de Grote Markt faalden tot op heden. Reden daarvan zijn de techniek en de logistiek van de palen zelf. Andere redenen zijn, handhaving en toezicht, maar vooral het ontbreken van een duidelijk reglement. De wens van het bestuur echter, als ook de vraag veelal van bewoners, noopt de stad om meer gebieden effectief als autovrije zones te organiseren. Ook de voortdurende problematiek van foutparkeerders, waardoor onder meer de doorgang van de voertuigen van de hulp- en veiligheidsdiensten in het gedrang komt, dwingt de stad om op ruime schaal verdwijnpalen in te planten.

De palen kunnen zowel plaatselijk (door kaart-, badge- of chiplezers) als op afstand bediend worden. In normale omstandigheden worden ze elektronisch bediend door een uurwerk dat de paaltjes laat verzinken tijdens een welbe-paalde periode voor het laden en lossen. Op die manier wordt de straat afgesloten op de tijdstippen dat de toegang niet gewenst is. Hoewel de verdwijnpalen bij een stroompanne in principe automatisch verzinken kan het systeem worden gecombineerd met een breekpaal-principe, om de toegang voor de hulp- en veiligheidsdiensten in alle denk-bare omstandigheden te verzekeren.

Voor verdwijnpalen zal een ander model worden gekozen dan de standaardpaal omdat de toepassing van elektrome-chanische en/of pneumatische technieken, gecombineerd met een bedieningssysteem ter plaatse, vanop afstand of via overrijdbare lussen, zoveel eisen stellen dat de toepassing ervan op de standaardpaal zou leiden tot een duur en complex model. Bovendien is een verdwijnpaal best herkenbaar in een reeks palen, om te weten waar de doorgang zich bevindt, maar ook om wandelaars er op attent te maken dat net die paal kan verzinken.

55 straatmeubilaris

Er wordt voorgesteld om alle autovrije zones waar de ingreep wordt overwogen van een zelfde algemeen systeem te voorzien. Naast de lokale aansturing zal ook een centrale aansturing worden ingebouwd, waardoor de palen zowel vanuit de meldkamer van de politie als die van de brandweer, kunnen worden gestuurd. Hierover zullen de nodige afspraken moeten worden gemaakt. De beleidsnota ‘verdwijnpalen’ zal dit nader specifiëren.

Pilootproject voor de nieuwe verdwijnpaal is het De Coninckplein. Het plein voor de nieuwe stadsbibliotheek wordt autovrij, maar met een doorgang voor het openbaar vervoer. Ook de Van Wesenbekestraat wordt autoluw tijdens bepaalde delen van de dag . Zonder infrastructurele maatregelen is dat niet afdwingbaar: een zevental verdwijnpalen zullen hier het startschot geven aan de toepassing van verdwijnpalen in Antwerpen.

De paal zelf is vervaardigd uit inox en is korter en dikker dan de standaardpaal. Het onderscheid is dan ook meteen zichtbaar. De paal is door deze materiaalkeuze ook beter bestand tegen diverse weersomstandigheden en tegen het mechanisme van op- en neerschuren.

SA/VP/01 verdwijnpaal

56 straatmeubilaris

SA/VP/01verdwijnpaal

BeschrijvingVerdwijnpaal in roestvrijstaal, met of zonder een intern breek-systeem (1) handmatig te bedienen of (2) mechanisch lokaal of centraal gestuurdAfmetingenHoogte: 500 mmDiameter: 270 mmMaterialenPaal in roestvrij staal met een inliggende reflecterende stripBijhorigheden Mechanische paalBedieningspaneel/paal in roestvrijstaal met ingewerkt verkeerslicht, kaart- of badgelezer en videobewakingGeplaatstDe Conninckplein

VERDWIJNPALEN

270 mm

500 mm

fietsenstallingen

58 straatmeubilaris

FIETSENSTALLINGEN

De fiets als alternatief in het mobiliteitsvraagstuk kan enkel aan belang winnen als er naast een goede fietsinfrastruc-tuur ook wordt gewerkt aan een adequaat stallingenbeleid. Onderzoek toont immers aan dat de vrees voor fietsdiefstal het gebruik van de fiets ontmoedigt.

Dit stallingenbeleid heeft twee facetten. Enerzijds is er de inplanting: er moet op regelmatige afstand een aanbod fietsenstallingen voorhanden zijn. Een fietser verplaatst zich immers met eigen energie en bij het ontbreken van voorzieningen in de buurt zal de eerste de beste gevel, boom of verlichtingspaal dienen als stalling. Anderzijds is er de fietsdiefstalpreventie: de stalling moet ook effectief diefstal onmogelijk maken. Als de fiets niet met één of meerdere onderdelen kan geketend worden aan de stalling, voldoet deze niet langer aan de eisen van vandaag.

De modulaire stadspaal (zie terug) is eveneens ‘verbouwbaar’ tot fietsenstalling en wordt dan ook het standaardtype voor de stad Antwerpen. Dit model is in verschillende opstellingen verkrijgbaar, waardoor op een flexibele manier, afhankelijk van de ruimtelijke context, kan ingespeeld worden op de noden.

Een aantal varianten worden opgenomen voor de beeldbepalende locaties, of voor frequenter gebruik of hogere capaciteiten.

59 straatmeubilaris

standaard

fietsenstalling NMBSvast enkelzijdigvast dubbelzijdiglos enkelzijdiglos dubbelzijdigbevestigd op muur

SA/FS/04

SA/FS/06 SA/FS/06/01 SA/FS/06/02 SA/FS/06/11 SA/FS/06/12SA/FS/06/13

60 straatmeubilaris

SA/FS/04standaard fietsenstalling

FIETSENSTALLINGEN

BeschrijvingOmgekeerde u in kokerprofielAfmetingenKoker: 50 x 90 mmBeugel:hoogte 850 mmlengte 1000/1500 mmMaterialenGegalvaniseerd kokerprofiel gelast in u-vormKleur: stadsgrijs

BevestigingOndergrondsverankerd met betonGeplaatstMeir

1000 mm

850 mm

61 straatmeubilaris

SA/FS/06fietsenstalling NMBS,specifieke locaties

BeschrijvingFietsenrek voor (vloer- of wandbevestiging) groot gebruikersaantal en maximale veiligheid en vandalismebestendigAfmetingenHoogte: 1040 mmLengte: afhankelijk van aantal plaatsenBreedte:enkel 880 mmdubbel 1760 mmDikten:beugel: koker 60 x 60 x 3 mmwielhouder: diameter 42 mmAsafstand tussen de fietsen: 400 mmMaterialenTermisch verzinkt staal BevestigingEnkele of dubbele rij, geschroefd aan de muur of verankerd met laterale steunen op een betonblok(70 x 25 x 15 mm) of op de bestaande bestratingGeplaatsto.a Burgemeester Edgard Ryckaertsplein

FIETSENSTALLINGEN

880 mm 880 mm

fiets-overkappingen

63 straatmeubilaris

FIETSOVERKAPPINGEN

Het comfort van een fietsenstalling, en dus het gebruik van de fiets als het alternatief in het mobiliteitsvraagstuk, neemt toe bij het voorzien van overdekte fietsenstallingen. Het lang parkeren van de tweewielers, door ze te beschermen tegen weer en wind, wordt iets aantrekkelijker. Maar ook het stallen op zich van een grote hoeveelheid fietsen wordt ordelijker en minder chaotisch in het straatbeeld.

Deze voorziening is prominent aanwezig in het straatbeeld en daarom is niet elke locatie een geschikte inplantings-plaats: er is niet altijd de ruimte voor inplanting of de omgevings factoren zijn ongunstig door bijvoorbeeld de na-bijheid van een monument of waardevol gebouw. Bovendien heeft het maar zin om deze investering te overwegen op door frequent bezochte plaatsen zoals stations, scholen, musea, zwembaden, bibliotheken of centrumpleinen in de binnenstad of de districtskernen.

Voor de De Keyserlei werd voor de stad Antwerpen een eerste keer een overkapping ontworpen, geproduceerd en gerealiseerd en afgestemd op het geheel van straatmeubilair en in aansluiting op de halte- infrastructuur voor het openbaar vervoer. Dit zal de toon zetten voor de komende fietsoverkappingen. Daarnaast is er de huidige overkapping met koepeldak in plexi, die op de minder beeldbepalende locaties kan geplaatst worden.

SA/OK/01 vlakglasoverkapping

SA/OK/02 koepeloverkapping

64 straatmeubilaris

SA/OK/01vlakglasoverkapping

BeschrijvingOverdekte fietsenstalling in staal en vlak spiderglas, eventueel verlichting ingebouwd in steunpaalAfmetingenLengte: 5900 mm Breedte: enkel 2500 mm Hoogte: 2670 mmMaterialenStaalwerk thermisch verzinkt en gepoedercoat, structuurlakKleur: stadsgrijsP-beugels als stalling (SA/FS/02)Bevestiging Grondverankering onder het maaiveld d.m.v. een voetplaat op een funderings-blok van mager beton met kiezel tot op vorstvrije diepteGeplaatstDe Keyserlei

FIETSOVERKAPPINGEN

2500 mm 5900 mm

2670 mm

65 straatmeubilaris

SA/OK/02koepeloverkapping

BeschrijvingOverdekte fietsenstalling in staal met koepelSteunen in vakwerkAfmetingenLengte: 5000/8000/12000 mmBreedte:enkel 2500/3000 mmdubbel 5000 mmHoogte: 2840 mmMaterialenStaalwerk thermisch verzinkt en gepoedercoat, structuurlakKleur: stadsgrijsOverkapping in polycarbonaat of polyesterP-beugels als stalling (SA/FS/02)Bevestiging Grondverankering onder het maaiveld d.m.v. een voetplaat op een funderingsblok van mager beton met kiezel (tot op vorst-vrije diepte)GeplaatstPothoekstraat

FIETSOVERKAPPINGEN

2500 mm 5000 mm

2840 mm

hekwerken/afsluitingen

67 straatmeubilaris

HEKWERKEN EN AFSLUITINGEN

Hekwerken worden in stedelijke gebieden geplaatst ten behoeve van de veiligheid. Met dit ene object wordt voorzien in een oplossing voor de afbakening, scheiding en articulatie van de publieke ruimte. De meest gekende toepassingen zijn de hekwerken langsheen bruggen en opgaande constructies, rondom dokken en kaden en langsheen vijvers en kanalen. Antwerpen heeft geen traditie in het plaatsen van hekwerken, in tegenstelling tot bijvoorbeeld Mechelen of Lier, waar het water door de stad loopt en om veiligheidsredenen balustrades werden geplaatst als afboording. In Antwerpen staat het enige noemenswaardige hekwerk langsheen de kaaien, waar stad en havengebied in de 19de eeuw door een hekwerk werden gescheiden; enkel de wandelterrassen lieten een blik toe op het havengebeuren.

Sinds een aantal jaren duikt het hekwerk als straatmeubilair terug op. Meestal is de aanleiding de bescherming van de zwakke weggebruiker tegen het snelle en agressieve gemotoriseerde verkeer. De laatste jaren vind je ze ook meer en meer langsheen trambanen – een spoorvoertuig heeft immers altijd en overal voorrang. Bovendien wordt het steeds vaker voorgesteld als alternatief op de vele reeksen (verkeers) palen in de stad – met of zonder de mogelijkheid van begroening ertegen door klimplanten of haagstructuren.

De Lijn en de groendienst zijn vandaag de grootste plaatsers van hekwerken en afsluitingen in de stad. De Vlaamse Vervoersmaatschappij plaatst ze op perrons langsheen centrale tram- en busbanen en als bescherming/afscheiding van de niet-overrijdbare beddingen. Het Stads- en buurtonderhoud gebruikt hekwerken op de groen- en speelterreinen als, afboording van vijvers en borders, als structuur voor hagen en klimplanten, om ballen op sport- en speelterrei-nen te ondervangen, .... Daarnaast werden in het verleden vaak kettingpaaltjes geplaatst aan schoolomgevingen, teneinde kinderen te beletten (impulsief) de straat over te steken bij het verlaten van de schoolpoort. Tenslotte is er nog een wegneembare afsluiting die gebruikt wordt op pleinen om markten, foren of andere festiviteiten bij wijze van uitzondering toegang tot het plein te verlenen.

68 straatmeubilaris

SA/HZ/01 standaard hekwerkSA/HW/02/01

SA/HW/02/02 kettingpaal in staal kettingpaal in gietijzer

SA/HW/03 hekwerk halteplaatsen

SA/HW/04 standaard hekwerk

SA/HW/05/01 anti-parkeerrail vastSA/HW/05/01 anti-parkeerrail wegklapbaar

SA/HW/06 hekwerk in staalmat

SA/HW/07 hekwerk ballenvanger

69 straatmeubilaris

SA/HW/01hekwerk standaard paal

BeschrijvingMondulair systeem op basis van de standaardpaal (SA/PA/01) met één of twee regelsAfmetingenPaal: hoogte 850 mm, Ø 140 mmLengte: variabel (max.2000 mm as/as palen)MaterialenPaal en handgreep in gecoat staal, structuurlakKleur: stadsgrijsBevestigingOver cilindrische paal geschoven en verankerd met bodemhulsels en de bestrating (cfr. SA/PA/01)BijzonderhedenDe palen worden verbonden met een vaste buis, eventueel met tussenstijl

HEKWERKEN EN AFSLUITINGEN

2000 mm

850 mm

70 straatmeubilaris

SA/HW/02/01,02kettingpaal

BeschrijvingModulair systeem op basis van de standaardpaal (SA/PA/01) of gietijzerenpaal (SA/PA/02)AfmetingenPaal: hoogte 850 mm (01) en 750 mm (02)Diameter: 140 mm (01) en 145 - 100 mm (02)Lengte: variabel (max. 3000 mm, as/as palen)MaterialenNodulair gietijzer of staal behandeld tegen roestvorming, gelakt stadsgrijsKetting in roestvrij staal (01) of verzinkt staal, gelakt Kleur: stadsgrijs (02) Bevestiging Ketting vast of wegneembaar verankerd aan oog in paal

HEKWERKEN EN AFSLUITINGEN

850 mm

71 straatmeubilaris

SA/HW/03hekwerk halteplaatsen

BeschrijvingModulair hekwerk van spijlenframe in staal met verticale spijlen tussen twee kokerprofielen met afdekkapAfmetingenLengte: max. 2420 mm Hoogte: 1000 mmKokerprofiel: 60 x 60 x 2 mmSpijlen: 22 mm (dikte 1,5 mm)MaterialenStaalwerk in gecoat staal, structuurlakVerbindingen in aluminium met door de staander gevoerde RVS-pen (Ø 10 mm)Kleur: stadsgrijsBevestiging Grondverankering onder het maaiveld m.b.v. funderingsblok van mager beton met kiezel (tot op vorstvrije diepte) of m.b.v. prefab tapsvormige betonvoet

HEKWERKEN EN AFSLUITINGEN

1000 mm

72 straatmeubilaris

SA/HW/04standaard hekwerk

BeschrijvingModulair hekwerk in staal of inox met handgreep en drie tus-senstijlen verdeeld volgens de gulden snedeAfmetingenLengte: 1000/2000/3000 mmHoogte: 1000 mmBreedte: 70 mmMaterialenStaalstrip 70x 100 mm, verzinkt en gemoffeld al dan niet voorz-ien van handgreep in inoxKleur: stadsgrijsBevestigingGrondverankering onder het maaiveld d.m.v. eenvoetplaat op een funderingsblok van mager beton met kiezel (tot op vorstvrije diepte)

HEKWERKEN EN AFSLUITINGEN

1000 mm

1000 mm

73 straatmeubilaris

SA/HW/05/01,02anti-parkeerrail

Beschrijving(Verzinkbare) anti-parkeerrail die parkeren weert en desgewenst kan verdwijnen in de grondAfmetingenLengte: max. 6000 mm Hoogte: 300 mm (boven maaiveld)MaterialenHolle stalen buisprofiel, diameter 168 mm gegalvaniseerd en gelakt (stadsgrijs) (01)wegklapbaar in prefab betonnen kuip, afgedekt metgegalvaniseerd stalen rooster (02)BevestigingOp betonnenblokken onder de bestratingGeplaatstBurgemeester Edgard Ryckaertsplein (01)Kioskplaats (02)

HEKWERKEN EN AFSLUITINGEN

300 mm

74 straatmeubilaris

SA/HW/06hekwerk in staalmatspecifieke locaties

BeschrijvingModulair hekwerk van frame in zwaar gelast gaas met mazen 200 x 100 mm tussen twee vierkante palenAfmetingenLengte: max. 2500 mm, as/as palenHoogte: 1030 mmKokerpalen: 60 x 60 x 1,5 mmDraaddiameter: hor. 2 x 8 mm – vert. 6 mmMaterialenPaneel in verzinkte draden, palen uit gelaste kokers, in- en uitwendig verzinktBevestiging d.m.v. klemmen en veiligheidsboutenKleur: groen/zwartBevestiging Grondverankering onder het maaiveld d.m.v. aangestorte funderingsblok van mager beton met kiezel (tot op vorstvrije

diepte) of m.b.v. prefab tapsvormige betonvoetToepassingAls drager van groenstructuur

Ter beveiliging van vijvers, plantsoenen

HEKWERKEN EN AFSLUITINGEN

1030 mm

2000 mm

75 straatmeubilaris

SA/HW/07ballenvanger

BeschrijvingModulair hekwerk van frame in zwaar gelast gaas met mazen 200 x 100 mm tussen twee vierkante palen AfmetingenLengte: max. 2500 mm, as/as palenHoogte: 3060/4060/5090 mmKokerpalen: 80/120 x 60 x 2,5 mmDraaddiameter: hor. 2 x 8 mm – vert. 6 mmMaterialenPaneel in verzinkte draden, palen uit gelaste koers, in- en uitwendig verzinktBevestiging d.m.v. klemmen en veiligheidsbouten(M6), voorzien van geluidsdempingKleur: stadsgrijs/groen/zwartBevestiging Grondverankering onder het maaiveld a.h.v. aangestorte funderingsblok van mager beton met kiezel (tot op vorstvrije diepte) of m.b.v. prefab tapsvormige betonvoetToepassingBovendeel in netwerk, kunststof

HEKWERKEN EN AFSLUITINGEN

3060 mm

2500 mm

plantenbakken

77 straatmeubilaris

PLANTENBAKKEN

In een stedelijke omgeving is de bebouwing doorgaans prominenter dan de open ruimte. Groen is dan ook vaak minder aanwezig in de (binnen)stad. Vandaag wordt net dat door de bewoners en door de stadsvluchters als een pijnpunt ervaren. Het tekort aan groen en open ruimte staat steevast hoog op de agenda.

Dit tekort aan groen is niet alleen historisch te verklaren, ook de ondergrond laat niet altijd het aanplanten van bo-men, struiken of plantsoenen toe (kelders, (nuts)leidingen, rioleringen, …). Een alternatief hiervoor is de plantenbak: een stedelijk meubel dat groen, (bloemen)kleur en de seizoenen in de stad brengt.

Het is dus een relatief eenvoudig middel om bijkomend groen te realiseren, maar waarbij onmiddellijk de bedenking moet worden gemaakt dat bloemen, struiken en planten maar gedijen in bakken als ze ook bewaterd worden. Elke plantenbak heeft dus gevolgen op de personeelsinzet op het terrein. Buurtcontracten, afspraken met winkelvereni-gingen of opsinjoren kunnen hier deels een antwoord op zijn.

Standaardisering van de plantenbakken dringt zich op. Alle modellen die op de markt verkrijgbaar zijn, zijn te vinden in Antwerpen: lange, ronde, ovalen en rechthoekige, betonnen en houten, verzinkte of in kunststof, aan een paal of op de grond, gestapeld of in lange reeksen. Er wordt gekozen voor één rechthoekig model, in drie uitvoeringen, ontwikkeld voor Antwerpen, gefabriceerd in gietijzer, uitgevoerd in de stadskleur en met stadsschild, naast een ronde uitvoering.

78 straatmeubilaris

Niet alleen het model of type wekt ergernis op vandaag...ook voor de inplanting is er nood aan eenduidige criteria. Uitgangspunt hierbij is dat een laatste keuze moet zijn. Enkele criteria: waar (volle) grond aanwezig is geen plantenbakken. Zo zijn bijvoorbeeld plantenbakken op groene bermen of in parken een contradictio in terminis en onaanvaardbaar – eigenlijk zelfs ridicuul; maximaal streven naar duurzaam groen: bomen, heesters zijn hier de oplossing. Als dit niet kan om bodemtech-nische redenen, komt een plantenbak in aanmerking; het begieten en seizoensgebonden herplanten zijn veel te arbeidsintensief: hoe minder plantenbakken hoe beter; hoe meer groenblijvende heesters, des te minder arbeid. Bovendien betekent op die manier de plantenbak nog iets in de winter; buurtcontracten, afspraken met winkelverenigingen of opsinjoren zijn valabele en wenselijke aanvullingen op de personeelsinzet; bij voorkeur enkel plantenbakken wanneer zij deel uitmaken van een inrichtingsontwerp en dus niet als ad hoc decoratie.

SA/PB/01 standaard plantenbak lang model 2000/600/450SA/PB/02 standaard plantenbak laag model (vierkant) 1200/1200/450SA/PB/03 standaard plantenbak hoog model (vierkant) 1200/1200/900

SA/PB/04 standaard plantenbak rond model Ø 900/450

79 straatmeubilaris

SA/PB/01standaard lang

BeschrijvingGietijzeren langwerpige plantenbak met waterreservoirAfmetingenLengte: 2000 mm Breedte: 600 mm Hoogte: 450 mmMaterialenNodulair gietijzer, met wapenschild, behandeld tegenroestvormingKleur: stadsgrijsBevestiging Vrijstaand model, eventueel verankerd metgegalvaniseerd hulpstuk (u-profiel)

PLANTENBAKKEN

450 mm

2000 mm

80 straatmeubilaris

SA/PB/02standaard vierkant laag

450 mm

1200 mm

BeschrijvingGietijzeren lage plantenbak met waterreservoirAfmetingenLengte: 1200 mm Breedte: 1200 mm Hoogte: 450 mmMaterialenNodulair gietijzer, met wapenschild, behandeld tegen roestvormingKleur: stadsgrijsBevestiging Vrijstaand model, eventueel verankerd met gegalvaniseerd hulpstuk (u-profiel)

PLANTENBAKKEN

81 straatmeubilaris

SA/PB/03standaard vierkant hoog

900 mm

1200 mm

BeschrijvingGietijzeren hoge plantenbak met waterreservoirAfmetingenLengte: 1200 mm Breedte: 1200 mm Hoogte: 900 mmMaterialenNodulair gietijzer, met wapenschild, behandeld tegenroestvormingKleur: stadsgrijsBevestiging Vrijstaand model, eventueel verankerd metgegalvaniseerd hulpstuk (u-profiel)

PLANTENBAKKEN

82 straatmeubilaris

SA/PB/04standaard rond

450 mm

890 mm

BeschrijvingGietijzeren ronde plantenbak AfmetingenDiameter: 900 mm Hoogte: 450 mmMaterialenUitvoering in gietijzer, behandeld tegen roestvormingKleur: stadsgrijsBevestiging Vrijstaand model, eventueel verankerd met gegalvaniseerd hulpstuk (u-profiel)

PLANTENBAKKEN

boom-beschermingen

84 straatmeubilaris

BOOMBESCHERMINGEN

Palen mogen dan al de voetganger en de voetpaden beschermen tegen aanrijden of oprijden, de bomen zijn aan dezelfde gevaren blootgesteld en hebben dus evenzeer een bescherming nodig. Bovendien is de tweeledigheid van aanrijden en oprijden evenzeer van toepassing. De boomwortels moeten beschermd worden tegen een al te zware verdichting van de bodem, maar ook de stam en de kruin zijn weinig of niet bestand tegen aanrijdingen.

In eerste instantie praten we dan over boomroosters en de bescherming van de boomspiegel. Een combinatie van boordsteen (al dan niet in opstand) met een (overrijdbaar) boomrooster is de meest courante oplossing. Op de Leo-pold De Waelplaats werd echter geëxperimenteerd met een waterdoorlatende, harsgebonden steenslagvulling, met een tevreden resultaat.

In tweede instantie gaat het over boomstambescherming. Op de markt zijn er vele mogelijkheden te vinden, gaande van beugels tot rasters, houten palen, enz… Deze zijn uiteraard ook allemaal in het Antwerpse straatbeeld terug te vinden.

Voor beide aspecten dringt zich eveneens een standaardisering op.

SA/BR/01 SA/BR/02 SA/BR/02/01 SA/BR/02/02 SA/BR/03

SA/BB/01 SA/BB/05

standaard stalen boomroosterstandaard gietijzeren boomroosterstandaard gietijzeren boomrooster vierkantstandaard gietijzeren boomrooster rondharsgebonden steenslag

standaard boomkorfkokerbeugel

85 straatmeubilaris

SA/BR/01stalen boomroosterwijkgebonden investeringen

BeschrijvingBoomrooster in gegalvaniseerd staal (gewafeld), uit twee delen. Al dan niet overrijdbaar door personenwagensAfmetingenLengte: 1200/1500//1800 mmBreedte: 1200 mmMaterialenRooster in gegalvaniseerd staal,samengesteld uit 2 elementenBevestigingLosliggend in stalenframeFrame te ondersteunen door betonelementen

1200 mm

1200 mm

BOOMBESCHERMINGEN

86 straatmeubilaris

SA/BR/02standaard gietijzeren boomrooster

1200 mm

1200 mm

BeschrijvingBoomrooster in gietijzer (diverse motieven), uit twee of meer-dere elementen, met verzorgingsdeksel(overrijdbaar tot ca. 2 ton) of 5 tonAfmetingenSA/BR/02/01: vierkant 120/150/180/190 cmSA/BR/02/02: rond 120/150/180/...ØDikte ca. 12 mmMaterialenRond of vierkant rooster in gelamelleerd gietijzer, gestaalstraald en gecoat; samengesteld uit 2 of meer elementen; met bewaterings- en beluchtingsdekselKleur: stadsgrijs, Bevestiging Losliggend in stalen frame Frame te ondersteunen door betonelementen

BOOMBESCHERMINGEN

87 straatmeubilaris

SA/BR/03harsgebonden steenslag

BeschrijvingHarsgebonden steenslag, aangelegd in ronde of vierkante boomspiegel, afgeboord met bandstaal 120/3 (overrijdbaar tot ca. 2 ton)AfmetingenVariabel maatvoering, vierkant of rondDikte: 50 mm MaterialenGebrand filtergrind gebonden door viscasid epoxie bouwharsNatuursteenslag (aangepast aan omliggende bestrating) III.7.1.1.1.A met korrelmaat 2/4Bijzonderheden De toplaag heeft een verhouding van epoxybindmiddel/natuursteenslag van 6.5 kg/m² en heeft een open ruimte volume van min. 15%De dikte van de toplaag bedraagt 50 mmGeplaatstLeopold de Waelplaats

BOOMBESCHERMINGEN

88 straatmeubilaris

SA/BB/01standaard boomkorf

BeschrijvingBoomkorf uit twee symmetrische delen, samengesteld uit 12 tot 16 staalstrippen AfmetingenVerkrijgbaar in diverse breedtesHoogte: 1800 mm Strippen: 20 x 8 mmRingen: 30 x 8 mm MaterialenKorf uit stalen strippen,termisch verzinkt, al dan niet gecoat (stadsgrijs)gemonteerd met RVS bouten en moerenBevestiging Gemonteerd op boomroosters met stelbeugels of gemonteerd in de aarde m.b.v. grondankers

1800 mm

BOOMBESCHERMINGEN

89 straatmeubilaris

SA/BB/05standaard kokerbeugel

BeschrijvingOmgekeerde u in kokerprofielAfmetingenKoker: 50 x 90 mmBeugel: hoogte ca 600 mm (boven bestrating)lengte 1000 - 1500 mmMaterialenGegalvaniseerd kokerprofiel gelast in u-vormGegalvaniseerd stadsgrijsKleur: stadsgrijsBevestigingOndergrondsverankerd met betonGeplaatstKiel

1000 mm

600 mm

BOOMBESCHERMINGEN

drinkwater-fonteinen

91 straatmeubilaris

DRINKWATERFONTEINEN

Drinkfonteinen zijn oud en nieuw. In de negentiende eeuw werden ze wel vaker geplaatst op pleinen of in parken, maar meestal als waterelement van een groot ornamenteel object en vaak met een historische lading. Maar deze zijn niet altijd of niet langer echt “drinkbaar “ water...

Vandaag is er opnieuw vraag naar drinkwatervoorziening: een nieuw stedelijk element of voorziening op de pleinen en in de parken. Het is een klein (stedelijk) object dat alleen staat of in rij, uitgelijnd of tegen een muur, maar niet langer als onderdeel van een sculptuur. Het is een ’urban element’ waarop men als het ware kan leunen...

Antwerpen heeft opnieuw drinkwaterfonteinen dankzij de inspanningen van de Antwerpse Waterwerken (AWW). Zij ontwierpen een drinkfontein in gietijzer die refereerde naar die historische connotatie, doch met een vormentaal die eigenlijk vreemd is aan de Antwerpse familie van straatmeubilair. Daarenboven is de huidige drinkfontein niet altijd even hygiënisch door de toegankelijkheid voor honden....

Daarom werd er werk van gemaakt om (in opdracht van AWW ) een drinkwaterfontein te concipiëren met een eigen-tijdse vormgeving, aansluitend op de straatmeubilaris en de voormelde kenmerken en eisen, hygiënisch, met een opvang van het ‘verloren’ water en toegankelijk voor kinderen én volwassenen.

Het oude type blijft in omloop – zij het met aangepaste inplanting – voor de historische stad of waardevolle omgevingen.

SA/DW/01 drinkwaterfontein AWWSA/DW/03 drinkwaterfontein kolom

92 straatmeubilaris

SA/DW/01drinkwaterfontein AWW

1200 mm

BeschrijvingDubbele drinkwaterfontein in inox (voor groot en klein),geïntegreerd in een betonnen voetstukAfmetingenBreedte: 530 mmDiepte: 250 mm Hoogte: 1200 mm MaterialenVoetstuk in beton met antraciete granietgranulatenDrinkwaterfontein in RVSNaam en logo AWW in inox plaatPlaatsingVerankerd op een funderingszool van mager beton (op vorstvrije diepte) en met in het voetstuk de aansluitingen, meters, aan- en afvoer verwerkt (aansluiting op riolering vereist!)

DRINKWATERFONTEINEN

530 mm

93 straatmeubilaris

SA/DW/03standaard drinkwaterfontein kolom

DRINKWATERFONTEINEN

1005 mm

300 mm

BeschrijvingRechthoekige kolom met drukknop kraanen aangepast afvoerroosterAfmetingenHoogte: 1200 mm Breedte: 300 mm Diepte: 150 mm MaterialenGietijzer, gelaktPlaatsing Verankerd op betonfunderingAanvoer- en afvoerleiding te voorzienGeplaatst

Distictshuis Berchem

informatie-dragers

95 straatmeubilaris

In een stad als Antwerpen is er een grote nood om allerlei informatie ter beschikking van de bewoners en de bezoekers te stellen: stratenplannen, informatie over allerlei initiatieven en activiteiten zowel van de overheid als van erkende organisatie,...

Panelen en zuilen zijn de dragers van deze informatie in de publieke ruimte. Zij kunnen zowel door de overheid als door privé worden geplaatst en beheerd. Private borden kunnen slechts geplaatst worden na een aan-besteding en na toelating van het stadsbestuur.

Voor de stadsplanborden en de socio -culturele informatieborden lopen contracten met privéfirma’s.

Naast het formele (stedelijke) informatieluik via elektronische borden, affiches en publiciteitsborden voor allerhande sociale en culturele activiteiten is er in de stad ook nood aan ruimte voor het aankondigen van fuiven, concerten, happenings en dergelijke door minder kapitaalkrachtige verenigingen. Vandaag heeft Antwerpen weinig of geen voorzieningen van die aard met als gevolg wildplakken op alle mogelijke plekken.

Aanplakzuilen en -borden en een informatiezuil met klok kunnen op initiatief van de stedelijke diensten worden geplaatst op daartoe geschikte plekken. Aanplakzuil en zuil met klok zijn eigen ontwerpen van de stadsdiensten en maken deel van het gamma ontwikkeld rond de verkeerspaaltjes en de fietsstallingen.

informatiedrager

socio-cultureel informatiebordsocio-cultureel informatiebord uitbestede bordensocio-cultureel informatiebord met klok

elektronische borden

aanplakzuilen

aanplakborden

canvas

SA/ID/SP°

SA/ID/SCSA/ID/SC/PR°SA/ID/SC/KL

SA/ID/EL

SA/ID/AZ

SA/ID/AB

SA/ID/CA

INFORMATIEDRAGERS

96 straatmeubilaris

SA/ID/SP°informatiedrager

SA/ID/SC/PR°socio- cultureel informatiebord

INFORMATIEDRAGERS

97 straatmeubilaris

SA/ID/SC/PR/KLsocio-cultureel informatiebord met klok

600 mm

2700 mm

INFORMATIEDRAGERS

BeschrijvingRechthoekige zuil bekroond met klokAan beide zijden voorzien van 2 kaders voor affiches en plaatsnaamAfmetingenHoogte: 2700 mm Breedte: 600 mm Diepte: 200 mm MaterialenAluminium, gelakt in stadsgrijs en RAL 7022Plaatsing Verankerd in betonmasiefElektriciteitsaansluiting te voorzienGeplaatst

Berchem: Statiestraat en Driekoningenstraat

98 straatmeubilaris

SA/ID/SC/ELelektronische borden pro memorienog te ontwikkelen

INFORMATIEDRAGERS

99 straatmeubilaris

SA/ID/AZaanplakzuil

Ø 600

BeschrijvingAanplakzuil op paal ten behoeve van afficheringfuiven, concerten,...Naar een ontwerp van Rik De Ruysser AfmetingenHoogte zuil: 2000 mm Diameter: Ø 600 mm Hoogte: 2110 mmDiameter: Ø 140 mm (cfr. SA/PA/01)MaterialenPaal in gecoat staal, structuurlakKleur: stadsgrijs (cfr. SA/PA/01)Aanplakzuil in glasvezel versterkte kunststofBevestiging Over cilindrische paal geschoven en verankerd met bodemhuls in de bestrating

2110 mm

INFORMATIEDRAGERS

100 straatmeubilaris

SA/ID/ABaanplakborden pro memorienog te ontwikkelen

INFORMATIEDRAGERS

101 straatmeubilaris

SA/ID/CAcanvas

INFORMATIEDRAGERS

BeschrijvingFrame in alu-vakwerk voor aankondigingen vangrootschalige evenementen/campagne AfmetingenFrame: 4000 x 5000 mm Canvas: 3400 x 4400 mm MaterialenDraagstructuur in aluminiumGeperforeerd pvc-doekKleur: stadsgrijs (cfr. SA/PA/01)Bevestiging Structureel te verankeren met bodemhulsGeplaatstSint-Jansvliet

4000 mm

5000 mm

102 straatmeubilaris

INFORMATIEDRAGERS

vlaggenmasten

104 straatmeubilaris

Bij officiële feestelijkheden wordt het stadhuis bevlagd, maar ook straten worden voorzien van masten en vlaggen. Deze laatste zijn vaak van tijdelijke aard, wat arbeidsintensief is en niet altijd even goed voor de staat van de bestrating.

Op een aantal plaatsen in de stad kregen de vlaggenmasten een permanent karakter. Een voorbeeld hiervaan is de Meir en de Van Wesenbekestraat, waar mede door (en voor) de winkelstraat vaandels en wimpels het straatbeeld sieren. Bovendien wordt het steeds vaker voorgesteld als alternatief op de vele reeksen (verkeers)palen in de stad. Het plaatsen van een reeks is immers een valabel alternatief met een hogere beeldwaarde dan de rijen paaltjes van vandaag!

Hieraan moet wel een niet onbelangrijke randvoorwaarde worden gekoppeld. Want de eenmalige investering voor vlaggenmasten heeft maar die meerwaarde als daarnaast ook een terugkerende inspanning wordt geleverd ter ver-vanging of vernieuwing van vlaggen, vaandels of wimpels. Weer en wind zijn immers agressieve factoren die snel het tegenovergestelde effect zouden kunnen opleveren....

SA/VM/01 Vlaggenmast

VLAGGENMASTEN

105 straatmeubilaris

SA/VM/01vlaggenmast

BeschrijvingConische vlaggenmast met galgAfmetingenHoogte: 7000 mm (boven bestrating)Breedte: 880 mmEventueel aan te passen aan plaatsMaterialenMast en galg: aluminium, gelakt (stadsgrijs)Toebehoren: kunststofKoord: nylonBevestiging Ofwel ingebetoneerdOfwel ingeklemd in gietijzeren bodemhuls

VLAGGENMASTEN

880 mm

7000 mm

106 straatmeubilaris

halte-infrastructuur

107 straatmeubilaris

De kwaliteit van het openbaar vervoer wordt bepaald door het aanbod, de uurregelingen, de stiptheid en de doorstro-ming, maar ook de halteplaats is niet onbelangrijk. Aan de bus- of tramhalte wordt gewacht, gerookt en gesnoept, spreken mensen af, stapt men op, af of over en dit alle uren van de dag en bij eender welk weer. De kwaliteit van deze halteaccommodatie draagt dan ook bij aan de perceptie en het gebruik van openbaar vervoer.

Naast de obligate haltepaal wordt het comfort verhoogd door een zitbank, afvalbakken, goede verlichting en eventueel een schuilhuisje. Indien de stad reeds bij elke haltepaal een afvalbak en een zitbank zou voorzien, wordt niet alleen het gebruik aantrekkelijker, maar is ook het openbaar vervoer sterker aanwezig in het straatbeeld; elke halteplaats wordt herkend - niet overal is immers de ruimte aanwezig voor een schuilhuisje.....

Voor dit laatste is de stad Antwerpen contractueel verbonden met externe leveranciers. Zij leveren en plaatsen de infrastructuur, beheren en onderhouden het en baten het uit door middel van publiciteitswerving. De plaatsing kan steeds onder de voorwaarden van het contract, binnen de reglementering met betrekking tot de monumentenzorg en in samenspraak met de Lijn. De inplanting zal steeds getoetst worden in functie van de vrije doorgang, de lichten en de zichten en wordt geplaats na het bekomen van een wegvergunning bij collegebesluit.

Door het grote en dense netwerk van bus- en tramlijnen in het stedelijk gebied, zijn de halten voor openbaar vervoer prominent aanwezig in het straatbeeld. De aard, vorm en inplanting van de infrastructuur is dan ook beeldbepalend. Vandaag zijn er verschillende types in Antwerpen geplaatst, deels nog in wijnrood geschilderd. De kleurstelling is erg herkenbaar en sterk visueel, maar redelijk dominant, zeker bij uitbreiding naar afval-bakken, lantaarns en ander straatmeubilair. Een uitvoering in stadsgrijs, naar analogie met het overige straatmeubilair, zou bijgevolg op termijn bijdragen tot de herkenbaarheid, afstemmen op het hele gamma en vooral de beeldwaarde verhogen door versobe-ring: niet het straatmeubilair verdient de aandacht, maar de publieke ruimte op zich.

HALTE INFRASTRUCTUUR

108 straatmeubilaris

BIBLIOGRAFIE

“Straatmeubilair, een familie van objecten.” door Hans van de Markt in de Architect, themanummer 30 ‘Public De-sign’, maart 1988.

“Openbare ruimte of openbare leegte?” door Hans Krop in de Architect, themanummer 30 ‘Public Design’, maart 1988.

“Om de waardigheid van het stedelijk landschap.” door Rein Geurtsen in de Architect, themanummer 30 ‘Public Design’, maart 1988.

“Riek Bakker: werk met mer maken.” door Janny Rodermond in de Architect, themanummer 30 ‘Public Design’, maart 1988.

New City Spaces., Jan Gehl en Lars Gemzoe, Copenhagen, 2000.

Op zoek naar nieuw publiek domein., Maarten Hajer en Arnold Reijndorp in opdracht van NAi, Rotterdam, 2001.

Publieke ruimte. Een andere aanpak., Bart Van Gassen (eds) voor Technum nv in opdracht van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap (afdeling Gesubsidieerde Infrastructuur), Brussel, 2001.

Handboek van de Brusselse openbare ruimten., Marie Demanet en Jean-Pierre Majot voor Archives d’ Architecture Moderne in opdracht van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Brussel, 1995.

“Antwerpen: stad van straatmeubelen en palen….” in Maandschrift der Koninklijke Maatschappij der Bouwmeesters van Antwerpen , 1935, nr. 1 (januari).

109 straatmeubilaris

COLOFON

OpdrachtgeverStad Antwerpen

Stadsontwikkeling

Verantwoordelijk uitgeverStad Antwerpen

Stadsontwikkeling

Samenstellingstad Antwerpen

Stadsontwikkeling

in samenwerking metbeheer en onderhoud

Layout en foto’s stad Antwerpen

Stadsontwikkeling

Wettelijk depotnummer:D2012/0306/46

110 straatmeubilarisStadsontwikkeling