1

C o n c e p t Visie, Missie en Kernwaarden van de NVAB De bedrijfsarts, dokter en adviseur, specialist voor arbeid en gezondheid versie 3.1 oktober 2015 ten behoeve van ALV dd 4 november 2015

2

Inhoud Voorwoord .............................................................................................................................................. 3

1. Inleiding ........................................................................................................................................... 5

Arbeid en positieve gezondheid ..................................................................................................................... 5 Visie op gezondheid ....................................................................................................................................... 5 Context en dynamiek ..................................................................................................................................... 6 Bedrijfsgezondheidszorg nu en straks ............................................................................................................ 7

2. De NVAB, een vereniging met een visie en met een missie ........................................................... 9

De wetenschappelijke beroepsvereniging ..................................................................................................... 9 Integriteit, professionaliteit, onafhankelijkheid ............................................................................................. 9 Positieve gezondheid ................................................................................................................................... 10 Academisering .............................................................................................................................................. 11 Positionering in de eerste lijn en zorgtaken van de bedrijfsarts .................................................................. 12 Continuïteit en levenslang arbeidsgerelateerd medisch dossier ................................................................. 13 Arbovigilantie ............................................................................................................................................... 14 Linking pin en medisch adviseur .................................................................................................................. 14 Randvoorwaarden ........................................................................................................................................ 15 Missie en positionering en identiteit van de bedrijfsarts............................................................................. 15

3. De kernwaarden van de bedrijfsarts ............................................................................................. 16

Onze grondslagen......................................................................................................................................... 19

4. Diensten, activiteiten en producten van de bedrijfsarts .............................................................. 21

5. Strategische Leidraad: wat gaat de NVAB doen de komende jaren ............................................. 25

6. Randvoorwaarden voor optimale arbeids en bedrijfsgezondheidszorg (IN ONTWIKKELING) ...... 32

Beleidsvoorstellen ter verbetering van de kwaliteit van de arbozorg ......................................................... 32 Van minimaal naar optimaal: Toetsingsinstrument voor de bedrijfsgeneeskundige kwaliteit ................... 34

Bijlage 1 Voorstellen t.a.v. de aanpassing van de wet arbeidsomstandigheden .................................. 36

3

Voorwoord In dit document wordt door de NVAB beschreven hoe zij haar toekomst als vereniging ziet, wat onder goede bedrijfsgeneeskundige zorg wordt begrepen en wat de visie is van de NVAB op de professie arbeids- en bedrijfsgeneeskunde. Het maakt duidelijk wie wij zijn, wat we willen, wat wij kunnen, wat de kwaliteitsnormen zijn die wij onszelf opleggen en waar we op aangesproken mogen worden. Voor iedere bedrijfsarts en zeker voor leden en bestuur van de NVAB is het van belang te kunnen refereren aan een document waarin de fundamenten van de wetenschappelijke beroepsvereniging van bedrijfsartsen zijn verwoord: visie, missie, kernwaarden. De inhoud van dit document is deels samengesteld uit eerder door de NVAB vastgestelde afzonderlijke documenten, die in een aantal gevallen aan actualisering toe waren. In de tekst wordt naar die oudere documenten verwezen. Om de samenhang te benadrukken zijn (soms aangepaste) oudere documenten en nieuwere (of nog in ontwikkeling zijnde) documenten in een samenhangend geheel ondergebracht. Dit document is er voor leden van de NVAB, maar het biedt ook duidelijkheid voor de buitenwereld: werkgevers, werkenden en actoren werkzaam in aangrenzende gebieden (bijv. curatieve sector, verzekeringsartsen, en arbo-professionals). Daarnaast zijn veel maatschappelijke organisaties beleidsmatig betrokken bij of hebben verantwoordelijkheid voor goede bedrijfsgeneeskundige zorg: Ministeries, de Arbeidsinspectie, de Inspectie voor de Gezondheidszorg, inkomens- en zorgverzekeraars, patiëntenverenigingen. De NVAB wil met dit document ook voor de buitenwereld duidelijk aangeven waar bedrijfsartsen voor staan en waar de NVAB voor staat.

4

De opbouw van deze nota is van abstract naar concreet: er wordt gestart met een schets van het werkveld en vervolgens de breder geformuleerde visie en missie. Vervolgens passeren de eerder vastgestelde kernwaarden de revue (hoofdstuk 1 t/m3). De daaropvolgende hoofdstukken zijn meer gedetailleerd en meer concreet geformuleerd en daarmee tevens meer aan de actualiteit onderhevig. Wij verwachten dat deze hoofstukken vaker zullen worden geactualiseerd, afhankelijk van de maatschappelijke en politieke ontwikkelingen. Hierin treft u een overzicht van diensten en activiteiten van bedrijfsartsen (hoofdstuk 4) en van de plannen en acties van de NVAB voor de komende jaren (hoofdstuk 5, eerder genoemd de “strategische leidraad”). Hoofdstuk 6 is nog in ontwikkeling: hierin worden de randvoorwaarden voor goede beroepsuitoefening nader geformuleerd. Met het vaststellen van deze nota komen een aantal tot dusver gehanteerde afzonderlijke ‘basisdocumenten’ van de NVAB te vervallen. Qua inhoud zijn zij opgenomen in dit document. Het betreft met name de Beroepscode (1983), Delegatie van taken (2004), Dokter en adviseur (2007), Kernwaarden (2012, integraal overgenomen in deze nota), Position paper (2013). Het professioneel Statuut (2003) zal opnieuw worden vastgesteld in overleg met veldpartijen. Jurriaan Penders, Voorzitter Marie-José Thunnissen, Secretaris Kees van Vliet, Directeur

5

1. Inleiding

Arbeid en positieve gezondheid

“Er is sterk bewijs dat werk een goede lichamelijke en geestelijke gezondheid kan bevorderen, ziekte kan helpen voorkomen en een actieve rol kan spelen in herstel na ziekte of uitval. Het hebben van goed werk verhoogt de eigenwaarde en verbetert het sociaal functioneren. Andersom leidt het niét hebben van werk juist tot een hogere kans op fysieke en/of psychische klachten of aandoeningen, door sommige auteurs wel eens becijferd als gevaarlijker dan het roken van een pakje sigaretten per dag”, aldus Carel Hulshof in zijn oratie op 11 oktober 2012 als bijzonder hoogleraar Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde vanwege de NVAB.1 De insteek van de bedrijfsarts2 is gericht op alles wat nodig is om gezond aan het werk te blijven: tijdig herkennen van gezondheidsbedreigende situaties op het werk, en die vertalen in de juiste interventies, zowel curatief als preventief. Indien werken door ziekte of lichamelijk gebrek tijdelijk niet mogelijk is, dan begeleiden en behandelen bedrijfsartsen de werkende3 om weer zo snel mogelijk te re-integreren en maatschappelijk te functioneren. De arbeids- en bedrijfsgeneeskunde is een van de specialistische deelterreinen in de gezondheidszorg. Het specialisme is in het specialistenregister (ex Wet BIG) beschreven als: ‘Arts voor arbeid en gezondheid, bedrijfsarts’. In het dagelijks gebruik wordt deze wettelijk beschermde titel meestal afgekort tot ‘bedrijfsarts’.4, 5 Klanten waarvoor deze bedrijfsarts werkt, meestal werkgevers en werkenden, kunnen er op vertrouwen dat hij of zij over de kwaliteiten beschikt die de wet beoogt. Goede bedrijfsgezondheidszorg draagt bij aan duurzame inzetbaarheid. Die wordt niet alleen bepaald door gezondheid en belastbaarheid, maar ook door scholing en bijscholing, door werkomstandigheden en veiligheid, door cultuur en door omstandigheden thuis en in de leefomgeving En niet in de laatste plaats door motivatie en zingeving. Goede zorg vraagt altijd nauwe afstemming en samenwerking met andere (kern-)disciplines.

Visie op gezondheid

De definitie van de Wereldgezondheidsorganisatie WHO die tot dusver van kracht is omschrijft gezondheid statisch als een ‘toestand van volledig fysiek, geestelijk en sociaal welbevinden en niet louter het ontbreken van ziekte of gebrek’. Deze definitie is achterhaald in een tijdsgewricht met een toenemende levensverwachting maar een dalende leeftijd waarop mensen geconfronteerd worden

1 http://www.oratiereeks.nl/upload/pdf/PDF-5656Weboratie_Hulshof.pdf 2 In dit document wordt de ‘hij’ vorm gebruikt ter aanduiding van de individuele bedrijfsarts waar ook sprake kan zijn van ‘zij’: ongeveer een derde van de bedrijfsartsen bestaat uit vrouwen. 3 In dit document wordt de primaire doelgroep de ‘werknemer’ of ‘werkende’ genoemd. We spreken bij voorkeur van ‘werkende’ aangezien lang niet iedereen in loondienst werkt. Grote groepen (nog) niet werkenden kunnen eveneens belang hebben bij bedrijfsgeneeskundige expertise (studenten, uitkeringsgerechtigden, mantelzorgers etc). 4 De regelmatig gebruikte term ‘arboarts’ duidt er op dat men niet met een geregistreerd bedrijfsarts te maken heeft. 5 ‘Klinische arbeidsgeneeskunde’ is een specialisme dat zich bezighoudt met complexe arbeidsgeneeskundige problematiek. Het gaat om problematiek waar de reguliere zorg door huisarts, bedrijfsarts en specialist niet volstaat. De klinische arbeidsgeneeskunde wordt in dit document niet nader uitgewerkt. Nederland kent een aantal poliklinieken voor ‘klinisch arbeidsgeneeskunde’ en een vereniging, de NVKA, voor iedereen die beroepshalve affiniteit heeft met de klinische arbeidsgeneeskunde, zoals andere medisch specialisten, psychiaters, dermatologen, longartsen, bedrijfsartsen en andere disciplines (arbeids- en organisatiepsychologen, arbeidshygiënisten etc.).

6

met chronische aandoeningen. In 2011 werd ‘gezondheid’ opnieuw gedefinieerd in de BMJ door o.a. Machteld Huber.6 Zij ontwikkelde samen met de Gezondheidsraad en ZonMw een nieuw, dynamisch concept dat veerkracht en zelfredzaamheid van mensen als uitgangspunt neemt. De nieuwe definitie ondervindt toenemend steun, nationaal en internationaal. Ook de NVAB ondersteunt deze nieuwe omschrijving die luidt: ‘Het vermogen van mensen zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht van fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven.’ Een belangrijk verschil met de WHO-definitie is dat in dit concept de potentie benadrukt wordt om in alle gevallen de participatiemogelijkheden te benutten, zich daardoor gezond en gewaardeerd te voelen, zelfs wanneer er sprake is van ziekte of een aandoening. In de Nederlandse gezondheidszorg vindt een zekere cultuuromslag plaats “van ziekte en zorg naar gezondheid en gedrag” (RVZ 2010). Het functioneren van de individuele mens staat centraal en daarmee zijn of haar vermogen te participeren.

Context en dynamiek

Verandering is de enige constante. De maatschappij verandert in hoog tempo en dus is ‘goede zorg’ een dynamisch concept: steeds zijn aanpassingen nodig en zullen nieuwe inzichten oude opvattingen verdringen. Het werk in Nederland verandert en dat stelt nieuwe eisen aan werkenden én aan bedrijfsartsen. Er zijn minder werkenden in de oude industrieën, de dienstverlenende sector groeit. Werk vindt plaats zowel in de klassieke bedrijfsomgeving als daarbuiten in informele netwerken. De samenleving individualiseert en de traditionele organisatiegraad wordt geringer op tal van aspecten, zoals bij vakbonden en politieke partijen. De overheid dereguleert, de verantwoordelijkheid verschuift naar het individu.

Ook in de sociale zekerheid krijgt het participatie-denken steeds meer gestalte. Er is met de veranderde sociale wetgeving de afgelopen decennia een omslag gemaakt van compensatie naar participatie voor mensen met beperkingen. Er is een trend waarneembaar naar meer verantwoordelijkheid van de beroepsbevolking (zowel in loondienst als zzp) voor eigen gezondheid en inzetbaarheid en dus ook inkomensrisico bij ziekte. De ‘flexibilisering’ van arbeidsverhoudingen heeft schaduwzijden in de zin van minder geborgde arbeidsomstandigheden, veel verschillende arbeidscontracten, minder overzicht en continuïteit in het monitoren van arbeidsrisico’s. Voor (potentieel) werkenden betekent dit dat het belang van invoering van een levensloopdossier toeneemt: een levensloopdossier betekent dat relevante medische gegevens bijeen blijven en dat er meer samenhang en continuïteit ontstaat in de zorg voor de werkende mens.

Het aantal werkenden met een of meerdere chronische aandoeningen neemt de komende jaren toe, onder andere veroorzaakt door leefstijl gerelateerde problematiek en een toename

6 Huber M, Knottnerus JA, Green L, van der Horst H, Jadad AR, Kromhout D et al. How should we define health? BMJ. 2011 Jul 26;343:d4163. doi: 10.1136/bmj.d4163.

7

in het aandeel oudere werkenden door vergrijzing en verhoging van de AOW leeftijd. In 2011 bedroeg het aantal mensen met één of meer chronische ziekten 5,3 miljoen Nederlanders. Men verwacht dat dit aantal verder zal stijgen naar 7 miljoen in 2030 (40% van de bevolking). Ook hebben we te maken met jonge toetreders tot de arbeidsmarkt die reeds overgewicht of obesitas hebben. Uit onderzoek blijkt dat deze werkenden op latere leeftijd (45-50 jaar, midden in hun carrière) vaker last krijgen van hartpompfunctie problemen. Mensen met een chronische ziekte maken relatief veel langdurig gebruik van zorgvoorzieningen, hebben een hogere kans op arbeidsverzuim, minder kans op duurzame werkhervatting en een groter risico op arbeidsongeschiktheid.

Bedrijfsgezondheidszorg nu en straks

Onder invloed van marktontwikkelingen is het aanbod van arbodienstverlening en bedrijfsgezondheidszorg stevig aan het veranderen. Onderzoeksbureau Panteia publiceerde ‘De markt en kwaliteit van arbodienstverlening’ (maart 2014), in opdracht van het Ministerie van SZW. Daaruit het volgende citaat: “Het percentage werkgevers met een contract met een gecertificeerde arbodienst was 98% in 2003, terwijl in 2012 73% van de bedrijven een contract had met een arbodienst en/of andere arbodienstverleners”. [Daar is 93% van de werkenden werkzaam, maar daarbij zijn de zelfstandigen (bij benadering 1 miljoen werkenden), niet meegerekend]. In het onderzoeksrapport onderscheidt Panteia de volgende ontwikkelingen aan de aanbodkant:

• Meer mogelijkheden voor maatwerkcontracten. • Verzelfstandiging van kerndeskundigen. Een deel van de kerndeskundigen, met name

bedrijfsartsen en veiligheidsdeskundigen is als zelfstandige gaan werken. • De opkomst van de casemanager. Zij werken vaak samen met zelfstandige bedrijfsartsen en

samenwerkingsverbanden van zelfstandige bedrijfsartsen. • Een toenemende rol voor verzuimverzekeraars. Zij hebben een belangrijke invloed op de

keuzes die werkgevers maken. • Toenemende concurrentie en prijsdruk. Door de invoering van de maatwerkregeling zijn

nieuwe typen dienstverleners tot de markt toegetreden. Op 19 september 2014 heeft de SER het advies “betere zorg voor werkenden” uitgebracht op basis waarvan het kabinet zich op 28 januari 2015 uitsprak voor:

• Betere arbodienstverlening door meer betrokkenheid van werkenden • Meer preventie op het werk • Het vastleggen van een basiscontract en meer bescherming voor de werkende • Betere zorg door goede samenwerking tussen reguliere gezondheidszorg en bedrijfs-

gezondheidszorg. Een wijziging van de Arbeidsomstandighedenwet is (2015) op handen, waarin ook de versterking van de positie van de bedrijfsarts beoogd wordt.

8

De NVAB ziet in deze ontwikkelingen de mogelijkheid en uitdaging om tot een andere configuratie van de BGZ te komen. Het biedt kansen voor innovatie van de arbeids- en bedrijfsgeneeskunde. Die is nodig om werkenden (al of niet met chronische aandoeningen en multi-morbiditeit) proactieve, preventieve arbeidsgerelateerde zorg te kunnen bieden, gericht op behoeden voor gezondheidsbeperkingen en behouden voor hun maatschappelijke participatie. De beleidsvoorstellen die de NVAB in dit traject doet en gedaan heeft, worden in het hoofdstuk over optimalisering van de randvoorwaarden nader toegelicht.

9

2. De NVAB, een vereniging met een visie en met een missie

De wetenschappelijke beroepsvereniging

De wetenschappelijke beroepsvereniging van bedrijfsartsen weet waar zij voor staat. Een stabiele 85% van de BIG geregistreerde bedrijfsartsen is lid van de NVAB. De NVAB maakt deel uit van de KNMG. Voor zover dat binnen het vermogen van een beroepsvereniging ligt stimuleert en ondersteunt de NVAB kwaliteitsverbetering in het professioneel functioneren van de bedrijfsarts. We doen dat door het ontwikkelen van richtlijnen en leidraden. We participeren in meer dan 50 trajecten van multidisciplinaire richtlijnontwikkeling, mede om participatie en duurzame inzetbaarheid als doel van de gezondheidszorg op het netvlies te krijgen van collega’s in de curatieve sector. Daarnaast heeft de NVAB tal van samenwerkingsprojecten en innovaties in de eerste lijn geïnitieerd. We organiseren voor alle bedrijfsartsen visitatie om reflectie te bevorderen en richtlijnen te implementeren op basis van het adagium ‘stoppen met verbeteren is ophouden met goed te zijn’.7

Op het vlak van professionele autonomie en professioneel functioneren heeft de beroepsvereniging in haar ruim zestig jarige geschiedenis een keur aan kader-stellende documenten uitgebracht: naast richtlijnen ook leidraden, standpunten, ondersteunende kennisdocumenten.8

In dit hoofdstuk staat de visie van de NVAB op de bedrijfsgezondheidszorg en op de professie arbeids- en bedrijfsgeneeskunde. Die visie leidt tot de missie van de NVAB dat alle werkenden kunnen rekenen op goede toegankelijke arbeidsgerelateerde zorg, Deze zorg richt zich op het bewaken, beschermen en bevorderen van de gezondheid van alle (potentieel)werkenden. De volgende inzichten zijn de pijlers van de missie die we aan het eind van dit hoofdstuk nog eens zulle herhalen.

Integriteit, professionaliteit, onafhankelijkheid

De professionaliteit van de bedrijfsarts als adviseur van werkgever en werkende wordt nogal eens ter discussie gesteld aan de hand van het begrip (on-)afhankelijkheid. Een medisch professional dient ‘onafhankelijk’ te zijn. De buitenwereld zet daar soms vraagtekens bij op basis van het gegeven dat in het huidige systeem bedrijfsgezondheidszorg betaald wordt door werkgevers. Dat brengt een dynamiek te weeg die in de curatieve sector te vergelijken is met de dominante positie van verzekeraars, de invloed van de farmaceutische industrie, maar anderzijds ook patiënten die specifieke eisen stellen aan hun behandeling. Ook daar zitten artsen in een spanningsveld en worden zij geacht hun integriteit te bewaren.9 Met andere woorden: onafhankelijkheid (lees: ‘een situatie waarin je niet onder invloed staat van iemand of iets’) is geen realistische notie. Het gaat er om dat professionals hun adviezen zorgvuldig wegen, daarin integer handelen. Voor de NVAB staat het begrip integriteit centraal. Het begrip wordt gekenmerkt door de termen zorgvuldig (steeds opnieuw

7 In het Kaderbesluit Sociale Geneeskunde (d.d. 16-10-2009) vastgelegde verplichtstelling van visitatie van individuele bedrijfsartsen als onderdeel van de herregistratie. 8 Zie de website van de NVAB voor een overzicht: www.NVAB-online.nl. 9 Naar de mening van de NVAB dient de financieringssystematiek los gezien te worden van discussie over vermeende (on-)afhankelijkheid van medische professionals. Zowel werknemers als werkgevers zullen hun belang bij de bedrijfsarts onder de aandacht te brengen.

10

kritisch reflecterend op het handelen), uitlegbaar (verantwoorden, verwijzend naar richtlijnen en voorschriften) en standvastig (consistent maar met oog voor eventueel tegengestelde belangen).10 Bedrijfsartsen mogen op hun integriteit worden aangesproken, het maakt deel uit van hun competentieprofiel en kernwaarden.

Positieve gezondheid

In aansluiting op de gezondheidsdefinitie van Huber kiest de NVAB ook voor een conceptueel kader op basis van de ‘positieve gezondheid’. Deze bestaat uit zes dimensies waaraan gezondheid kan worden afgelezen: lichamelijke functies, mentale functies en beleving, de spirituele/existentiële dimensie, kwaliteit van leven, sociaal-maatschappelijke participatie en dagelijks functioneren. Er blijken grote verschillen te bestaan in de interpretatie van wat gezondheid inhoudt: beleidsmakers, onderzoekers en artsen hanteren vaker een biomedische interpretatie (waarbij vooral belang wort gehecht aan lichamelijke functies), terwijl patiënten het gezondheid juist breed opvatten en alle zes dimensies vrijwel even belangrijk vinden. Als patiënten worden aangesproken op veerkracht en eigen regie, voelen zij zich in hun kracht aangesproken en niet uitsluitend als zieke. De bedrijfsarts maakt bij voorkeur gebruik van die insteek: niet de ziekte maar het functioneren staat centraal. De nadruk op Positieve gezondheid en op functioneren leidt tot het model dat bekend staat als ICF-model (International Classification of Functioning11). Er wordt uitgegaan van mogelijkheden in plaats van beperkingen. De wisselwerking tussen de verschillende aspecten van de gezondheidstoestand en contextuele factoren kan als volgt worden weergegeven:

De huidige arbeidsgeneeskundige zorg is nog weinig vertrouwd met de ICF. Curatieve collega’s (artsen en paramedici) gebruiken de ICF bij de ontwikkeling van meetinstrumenten, richtlijnen, verslaglegging en wetenschappelijk onderzoek. De NVAB vindt de ICF een geschikt model om

10 Afgeleid van een opinie- artikel van Sabrina Kwint en Andre Weel, TBV 2015/6: “Een afhankelijke positie van een professional binnen een complex systeem van (eventueel botsende) normen, verantwoordelijkheden en belangen kan heel goed samengaan met professionele integriteit” 11 RIVM. Nederlandse vertaling van de International Classification of Functioning, Disability and Health, ICF. Bilthoven: RIVM, 2002.

11

complexere casuïstiek goed in kaart te brengen. Dit classificatiesysteem biedt een analyseschema en een begrippenkader waarmee het (dis)functioneren van een persoon systematisch kan worden beschreven in relatie tot alle medische en niet-medische factoren (contextuele factoren) die er invloed op uitoefenen. In 2005 pleitte de Gezondheidsraad de ICF als uitgangspunt te kiezen bij de behandeling, begeleiding en beoordeling van zieke werkenden.12

Het gebruik van de ICF bevordert een bio-psychosociale benadering van gezondheidsproblemen en ziekteverzuim, wat beter aansluit bij het multifactoriële en interactionele karakter van (verzuim/arbo)problematiek dan een strikt medische beoordeling. Daardoor kan blijken dat twee werkenden met dezelfde functiestoornis volstrekt andere functioneringsproblemen ondervinden en dus ook een andere behandel- of begeleidingsbehoefte hebben. Het beïnvloeden van (gezond) gedrag is een belangrijk element van gezondheidsbevordering. Wanneer zowel bedrijfsartsen als behandelaars de ICF gebruiken, ontstaat bovendien een gemeenschappelijke taal wat de arbocuratieve samenwerking verder zal verbeteren.

Academisering

Academisering staat voor professionaliseren, het verbeteren van de kwaliteit van ons werk als beroepsprofessionals op basis van wetenschappelijke kennis en inzichten. We willen weten hoe iets werkt en of de ene interventie beter werkt dan de andere, inclusief kennis over kosteneffectiviteit van een maatregel. Kortom, academisering betekent dat we onszelf voortdurend de vraag moeten stellen: doen we de goede dingen en doen we die dingen goed? De NVAB wil die academisering gestalte geven en pleit voor meerder Academische Werkplaatsen Arbeid & Gezondheid (AWAG) in idealiter ieder UMC. Met de realisering van dit streven wordt niet alleen de professie beter onderbouwd maar wordt tevens de arbocuratieve samenwerking gestimuleerd. Het thema arbeid zal daarmee ook in het basis curriculum geïntegreerd worden.

12 Gezondheidsraad. Beoordelen, behandelen en begeleiden: Medisch handelen bij ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid. Den Haag: Gezondheidsraad, 2005.

12

Positionering in de eerste lijn en zorgtaken van de bedrijfsarts

De bedrijfsgeneeskunde maakt deel uit van de eerstelijns gezondheidszorg. Eerstelijnszorg heeft een generalistisch karakter, is gericht op de mens in zijn omgeving, is nabij en laagdrempelig. De eerstelijns positionering accentueert de directe toegankelijkheid zonder verwijzing en de complementaire rol die de bedrijfsarts speelt in de gehele zorgketen. De eerstelijns positionering draagt bij aan de zichtbaarheid van de bedrijfsgeneeskunde als discipline, aan de inbreng van de kennis over arbeid in de curatieve zorg, aan gelijkwaardige communicatie tussen professionals en aan transparantie van het zorgsysteem. Het behandelen van beroepsziekten, individuele preventie-adviezen en het begeleiden naar functieherstel en re-integratie, maken deel uit van gezondheidsherstel en dus van de reguliere zorg. De inzet van de bedrijfsarts biedt expertise over belasting, belastbaarheid en arbeidsomstandigheden. De focus ligt op functionaliteit in relatie tot arbeid en arbeidsorganisatie en niet primair op de klacht, complementair aan de inbreng van andere professionals in de eerste lijn. Werken aan functieherstel is een vorm van behandelen.13 De individuele zorgtaken van de bedrijfsarts meer specifiek geformuleerd zijn:14 • het bij werkenden herkennen, diagnosticeren en behandelen van (dreigende) arbeids-

gerelateerde klachten of van een (dreigende) beroepsziekte of arbeidsongeschiktheid.

13 “De bedrijfsarts, dokter en adviseur”, vastgesteld door de ALV op 4-3-2007 14 Afgeleid van de beleidsnotitie “De bedrijfsarts, dokter en adviseur”, vastgesteld door de ALV op 4-3-2007

13

• het actief volgen en begeleiden naar herstel, gericht op behoud van werk en (re-)integratie van die werkenden

• het preventief bewaken van de gezondheid (voorkomen van ontstaan van gezondheidsschade en vroegsignalering) van werkenden

• het signaleren van werkgebonden risicofactoren.

Continuïteit en levenslang arbeidsgerelateerd medisch dossier

In het verlengde hiervan acht de NVAB het noodzakelijk dat arbeidsgerelateerde geneeskundige informatie deel gaat uitmaken van het (elektronisch) patiëntendossier. Arbeidsrelevante medische gegevens moeten opgenomen worden in een persoonlijk (medisch) dossier dat gedurende de arbeidsloopbaan behouden blijft. De huidige situatie van zeer gefragmenteerde dossieropbouw maakt het nagenoeg onmogelijk eventuele gezondheidsschade, die het gevolg kan zijn van eerdere arbeidssituaties, te traceren. ‘Continuïteit van zorg’, een uitermate belangrijk kwaliteitscriterium voor goede gezondheidszorg, is gebaat bij een dergelijk arbeidsgeneeskundig dossier. Werkenden hebben maar één gezondheid, die van belang is voor hun werk maar niet minder voor hun maatschappelijke participatie als burger, opvoeder, vrijwilliger, mantelzorger etc. Kortom, een leven lang en niet een arbeidscontract lang. Samenhang en synergie in de dossiervorming, inclusief arbeidsrelevante gegevens, ondersteunt integrale ketenzorg en draagt bij aan het versterken van de positie van de werkende/patiënt.

14

Arbovigilantie

Arbovigilantie is een competentie van de bedrijfsarts waardoor deze tot vroegtijdig signaleren, behandelen, melden en voorkomen van arbeidsgerelateerde aandoeningen in staat is. Werkenden – zoals in de inleiding aangegeven – hebben een betere gezondheid dan mensen die niet werken.15 Waar de arbeidsomstandigheden in Nederland relatief goed te noemen zijn blijft waakzaamheid geboden: nog steeds zijn er vele beroepsgebonden aandoeningen en doden door arbeidsongevallen, eist flexibilisering zijn tol en er zijn nieuwe factoren die de gezondheid kunnen bedreigen. Daarbij gaat het niet alleen om het werken met giftige stoffen, zoals oplosmiddelen, of fysiek zware arbeid, maar in het huidige arbeidsklimaat juist ook om psychische belasting en repeterende bewegingen. Een (tot nu toe onbekend) deel van de ziektelast in Nederland is toe te schrijven aan ongunstige arbeidsomstandigheden. De ziektelast door arbeidsrisico’s bedraagt ruim 5% van de ziektelast in Nederland. Daarmee zijn de effecten van ongunstige arbeidsomstandigheden op de ziektelast in dezelfde orde van grootte als milieufactoren (5,7%), overgewicht (5,2%) en weinig lichamelijke activiteit (3,5%).16

Deze cijfers geven inzicht in welk deel van de ziektelast voorkomen kan worden, de verspreiding daarvan binnen bedrijfstaken en beroepsgroepen, de verschuiving van trends en welke maatregelen het meeste effect hebben. Tevens maakt dit vroegtijdige signalering door (bedrijfs)artsen (op individueel én collectief niveau) mogelijk in samenwerking met de overige kerndeskundigen. Bovendien genereert deze multidisciplinaire samenwerking signalen over ‘nieuwe’ risico’s, zoals flexibel werken en nano- en biotechnologie.

Linking pin en medisch adviseur

De bedrijfsarts voegt expertise toe aan de reguliere eerstelijns zorg maar heeft tevens sterke banden met een deel van de maatschappij die de zorgsector niet heeft: de wereld van de arbeid, werkgevers, werkenden. Daarmee wordt een belangrijke maatschappelijke functie gestalte gegeven, namelijk die van ‘linking pin’ tussen de zorgsector en het bedrijfsleven: zicht op arbeidsomstandigheden, signalering en preventie van potentieel gezondheidsbedreigende ontwikkelingen, arbeidsmogelijkheden voor mensen met chronische aandoeningen.

De adviesfunctie van de bedrijfsarts uit zich in de rol als medisch adviseur van zowel werkenden als het management: het bedrijf helpen een gezonde organisatie te zijn met een expliciet preventiebeleid, het organiseren van preventief medisch onderzoek, het inventariseren van arbeidsrisico’s. De adviesfunctie uit zich eveneens in de rol van coach van bedrijfsleiders en afdelingschefs bij het professioneel vormgeven van de omgang met zieke werkenden en re-integratietrajecten.

De diverse activiteiten van bedrijfsartsen worden nader uitgewerkt en toegelicht in het hoofdstuk ‘diensten, activiteiten en producten’.

15 Waddell, Hulshof, Dame Black 16 RIVM: VTV-selectie van ziekten in Nederland 2014

15

Randvoorwaarden

Adequate randvoorwaarden zijn noodzakelijk om een optimale inzet voor de duurzame inzetbaarheid van werkenden te bewerkstelligen. De NVAB spreekt zich niet politiek uit, maar het realiseren van goede randvoorwaarden voor optimale arbeids- en bedrijfsgeneeskunde maakt wel onderdeel uit van de missie van de NVAB. (zie bijlage 1 voor een samenvatting van de beleidsaanbevelingen die de NVAB deed in dit kader).

Tot goede randvoorwaarden voor optimale zorg door bedrijfsartsen behoort:

• onbelemmerde toegankelijkheid van alle werkenden tot een bedrijfsarts, • het hebben van voldoende spreekuurtijd, • autonomie op het medische domein binnen contracten die met werkgevers worden afgesloten, • duidelijke werkafspraken om de medische verantwoordelijkheid te kunnen vervullen in

verlengde arm of samenwerkingsverband, • omstandigheden die het mogelijk maken een vertrouwensrelatie op te bouwen met de

medewerker.

Als de randvoorwaarden en handhaving niet goed geregeld zijn ontstaan situaties met negatieve beeldvorming over en onvoldoende vertrouwen in bedrijfsartsen. De NVAB bepleit intensiever toezicht op naleving van de bestaande wettelijke randvoorwaarden.

In een afzonderlijk hoofdstuk van deze nota worden de minimale en optimale randvoorwaarden waaronder goede bedrijfsgezondheidszorg mogelijk is, nader geformuleerd.

Missie en positionering en identiteit van de bedrijfsarts

Samengevat:

Voor de NVAB is de bedrijfsarts de medische professional die gezien moet worden als17:

• de specialist op het gebied van duurzame inzetbaarheid en de relatie arbeid - gezondheid • de dokter voor (potentieel) werkenden met arbeidsgerelateerde gezondheidsproblemen en -

vragen • de adviseur en coach voor werkgevers en leidinggevenden, zowel gericht op individuele

inzetbaarheid van werkenden als op de organisatie als geheel op het vlak van arbeidsomstandigheden die op gezondheid betrekking hebben

• de expert die bijdraagt aan opsporing, behandeling en preventie van beroepsgebonden aandoeningen en functieherstel

• de ‘linking pin’ tussen twee majeure maatschappelijke pijlers: curatieve zorg en bedrijfsleven • De missie van de NVAB is het verenigen van professionele bedrijfsartsen, gericht op het

bewaken, beschermen en bevorderen van de gezondheid van werkenden en gericht op de kwaliteit van arbeidsgerelateerde zorg.

17 Afgeleid van de beleidsnotitie “De bedrijfsarts, dokter en adviseur”, vastgesteld door de ALV op 4-3-2007

16

3. De kernwaarden van de bedrijfsarts De NVAB hanteert tien normerende uitgangspunten die zij van belang vindt voor de kwaliteit van het werk van de bedrijfsarts. Korte statements die duidelijk moeten maken waarop bedrijfsartsen aanspreekbaar zijn.18

1. Al het handelen van de bedrijfsarts is gericht op het voorkomen van beroepsziekten en beroepsgebonden aandoeningen, en op behoud van duurzame inzetbaarheid van de werkende. Dit in het belang van die werkende, de maatschappij waarin hij leeft, en de organisatie waaraan de bedrijfsarts adviseert. De bedrijfsarts is actief op een breed terrein binnen de gezondheidszorg, zowel bij het voorkómen als bij het behandelen van ziekte. Het voorkómen van door het werk ontstane of in stand gehouden gezondheidsproblemen behoort tot de kerntaken van de bedrijfsarts. Een belangrijke karakteristiek van het werk van de bedrijfsarts is dat alle door hem te leveren activiteiten zijn te ordenen onder de brede titel: participatie en duurzame inzetbaarheid bevorderen. Dat betekent dat het voortdurend gericht zijn op het verkrijgen en behouden van evenwicht tussen belastende factoren op het werk en de belastbaarheid van werkenden voorop staat. Een gezonde werkende draagt bij aan een gezonde organisatie die dan ook economische en sociale waarde toevoegt aan onze maatschappij. Maar het bevordert ook dat hij buiten zijn werk optimaal kan deelnemen aan die maatschappij.

2. Goede bedrijfsgeneeskundige zorg gaat over de wisselwerking tussen arbeid en gezondheid. De bedrijfsarts stemt die zorg af op de specifieke arbeidssituatie: een zorgpakket op maat. De zorg dient afgestemd te kunnen worden op de individuele gezondheidssituatie van de werkende en aan te sluiten op problemen die kunnen voortkomen uit de belasting van de werkende in de gegeven arbeidssituatie. Dat kan tevens inhouden dat voor groepen werkenden met ongeveer dezelfde arbeidsomstandigheden een zorgpakket wordt samengesteld dat afwijkt van dat van andere groepen. Individuele variaties worden door de bedrijfsarts aangebracht indien daar reden voor is.

3. De bedrijfsarts levert bedrijfsgeneeskundige zorg vanuit een professioneel onafhankelijke positie, waarin hij de verantwoordelijkheid neemt voor de aard en inhoud van zijn zorgverlening. De bedrijfsarts werkt in opdracht van en samen met diverse partijen. De belangrijkste daarvan zijn de werkenden en hun vertegenwoordiging, de werkgever, en collegae in andere sectoren van de arbodienstverlening, de gezondheidszorg en de sociale zekerheid. Goede bedrijfsgeneeskundige zorg vereist goede communicatie. Maar zoals elke arts baseert ook de bedrijfsarts zijn advies en zijn oordeel op zijn eigen professionele en dus inhoudelijk onafhankelijke, integere oordeel.

4. Goede bedrijfsgeneeskundige zorg is zowel preventief als curatief en impliceert dat de werkende vrije toegang tot die zorg heeft. Zijn recht op privacy wordt altijd gerespecteerd. Vrije toegang van de burger tot een arts die hij wenst te consulteren is een wezenlijk kenmerk van de Nederlandse gezondheidszorg. Ook een werkende moet, indien deze dat noodzakelijk vindt in verband met vragen over zijn persoonlijke belastbaarheid en risico’s voor zijn gezondheid in relatie

18 Eerder door de ledenvergadering van de NVAB vastgesteld als “Kernwaarden van de bedrijfsarts”(2012).

17

tot het werk, altijd zijn bedrijfsarts kunnen raadplegen. Zonder toestemming vooraf van superieuren. Dit geldt ook als (nog) geen sprake is van verzuim door ziekte, immers alleen dan kan van adequate preventie sprake zijn. Contacten in het kader van verzuimbegeleiding en re-integratie zijn onderhevig aan rapportageplicht aan de werkgever en werkende, binnen de wet en de regels van gegevensoverdracht die daartoe zijn opgesteld door o.a. de KNMG. De bescherming van de privacy en de vertrouwelijkheid van medische gegevens maken daarvan een belangrijk onderdeel uit.

5. Goede bedrijfsgeneeskundige zorg vereist actueel inzicht in en dus regelmatig onderzoek van de werkomstandigheden. Een advies over belastbaarheid, zowel in het kader van preventie als in het kader van re-integratie bij ziekteverzuim, kan niet gegeven worden zonder een actueel inzicht in de arbeidsomstandigheden en de belasting in het werk. In veel gevallen kan de toegang tot de specifieke werkplek van de individuele werkende of een groep werkenden noodzakelijk zijn om tot een goed oordeel te komen over de belastbaarheid. Daarom is het nodig dat de bedrijfsarts bij elke aangesloten arbeidsorganisatie onbelemmerd toegang tot alle werkplekken heeft.

6. De bedrijfsarts is toegankelijk voor leidinggevenden en de vertegenwoordiging van werkenden, en andersom zijn deze ook aanspreekbaar voor de bedrijfsarts. De kwaliteit van de arbeidsomstandigheden is primair de verantwoordelijkheid van de werkgever. Ook het werknemerscollectief heeft in dezen een belangrijke positie, die waar het gaat om het vaststellen van een verzuimbeleid voor de organisatie zelfs wettelijk verankerd is. In dit kader dienen bedrijfsarts, werkgever en werknemerscollectief op initiatief van elk van deze partijen op elk gewenst moment onbelemmerde contacten te kunnen hebben.

7. Goede bedrijfsgeneeskundige zorg vereist, indien geïndiceerd, samenwerking met of verwijzing naar andere deskundigen binnen en buiten de arbeidsorganisatie en de gezondheidszorg. Zowel bij individuele beoordeling, begeleiding en behandeling als bij advisering op groeps- of organisatieniveau kunnen zich vragen voordoen die buiten de competentie van de bedrijfsarts liggen. Er moet dan ruimte zijn om die andere deskundigen bij de advisering te betrekken. Vanzelfsprekend dienen over de invulling van die ruimte vooraf met de betalende partij afspraken te worden gemaakt. Indien zulke deskundigen om wat voor reden dan ook niet geraadpleegd kunnen worden heeft dat gevolgen voor het advies. De bedrijfsarts heeft een eigen verantwoordelijkheid: hij geeft in voorkomende situaties duidelijk aan wat de eventuele consequenties zijn van het ontbreken van bepaalde gegevens voor de volledigheid en kwaliteit van het advies. Op het vlak van arbeidsgerelateerde gezondheidsvragen en -interventies is de bedrijfsarts intermediair tussen medisch specialist, huisarts, verzekeringsarts en uiteraard de betrokken werkgever en werkende.

8. Goede bedrijfsgeneeskundige zorg voldoet aan wettelijke kaders en door de beroepsgroep opgestelde wetenschappelijk onderbouwde (‘evidence based’) richtlijnen en normen. Elke bedrijfsarts kent die kaders, richtlijnen en normen. Het medisch beroepsgeheim wordt altijd gerespecteerd. Goede bedrijfsgeneeskundige zorg vereist evidence-based handelen, wat inhoudt de integratie van:

• professionele kennis en vaardigheden; • voorkeuren en waarden van werkenden en werkgevers; • het best beschikbare wetenschappelijke bewijs.

18

De bedrijfsarts kent de wetten en de regelgeving en de relevante richtlijnen en protocollen die voor de uitoefening van zijn werk relevant zijn, en handelt daarnaar. Wanneer de werkende op eigen initiatief zijn bedrijfsarts raadpleegt, is sprake van een individuele behandelingsovereenkomst tussen de werkende en de bedrijfsarts. Rapportage aan derden zal dan uitsluitend met toestemming van die werkende plaatsvinden. Zonder volledig te willen zijn heeft de bedrijfsarts kennis van:

• Arbeidsomstandighedenwet • Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg (BIG) • Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO) • Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA) • Wet op de Medische Keuringen (WMK) • Wet bescherming persoonsgegevens (WBP) • Wet uitbreiding loondoorbetaling bij ziekte (Wulbz) • Europese en nationale (KNMG en NVAB) wetgeving en richtlijnen aangaande privacy en

uitwisselen van informatie • Wet Verbetering Poortwachter (WVP) • zorgstandaarden waarin arbeidsgeneeskundige aspecten zijn verwerkt • door de NVAB vastgestelde richtlijnen en kwaliteitsdocumenten • verzekeringsgeneeskundige protocollen.

9. Goede bedrijfsgeneeskundige zorg impliceert een goede bedrijfsarts: hij is opgeleid en

geregistreerd op basis van in het beroepsprofiel vastgelegde en toetsbare kennis- en vaardigheidseisen. Iedereen die zich door een bedrijfsarts laat beoordelen, behandelen, begeleiden of adviseren kan er op rekenen dat hij te maken heeft met een geregistreerde specialist. Dat houdt in dat de bedrijfsarts tenminste aan alle wettelijke eisen voldoet, inclusief de eisen die aan bij- en nascholing in het kader van de periodieke herregistratie worden gesteld. In veel specifieke situaties beschikken bedrijfsartsen over aanvullende super-specialistische kennis, afhankelijk van de aard van de arbeid en de daaraan verbonden risico’s. Ook de aanwezigheid van en samenwerking met een team van andere (kern-)deskundigen kan bijdragen aan optimalisering van de bedrijfsgeneeskundige zorg, onder andere gericht op aspecten als veiligheid, bijscholing, psychisch welbevinden, werktijden, organisatorische aspecten en motivatie.

10. Goede bedrijfsgeneeskundige zorg wordt geleverd volgens afspraken die zijn overeengekomen met opdrachtgevers. Zulke overeenkomsten zijn nooit in strijd met deze tien kernwaarden. De bedrijfsarts is zelf verantwoordelijk voor het toetsen van de overeenkomsten aan deze kernwaarden. In veel gevallen wordt de aard en de inhoud van aan opdrachtgevers te leveren bedrijfsgeneeskundige expertise vastgelegd in een contract of overeenkomst. De bedrijfsarts toetst dit contract aan de in dit document beschreven kernwaarden en bespreekt, indien daaraan niet wordt voldaan, met de opdrachtgever hoe en wanneer wel aan de voorwaarden voldaan zal zijn. (zie daarvoor Randvoorwaarden van NVAB 2015/16)

19

Onze grondslagen

Deze Kernwaarden zijn door de ledenvergadering van de NVAB vastgesteld in 2012. Voor bedrijfsartsen gelden naast de beroepscode voor artsen zoals door de KNMG geformuleerd, uitdrukkelijks de onderstaande vakgebonden grondslagen:19

1. De bedrijfsarts is persoonlijk verantwoordelijk voor de uitoefening van zijn/haar beroep. Regels en normen, geaccepteerd door een beroepsgroep, kunnen dienen als referentiekader en richtsnoer voor het handelen van de individuele bedrijfsarts, maar kunnen hem/haar niet ontslaan van zijn/haar individuele verantwoordelijkheid. Wanneer de bedrijfsarts bepaalde bedrijfsgezondheidskundige handelingen aan anderen opdraagt, blijft hij/zij eindverantwoordelijk voor de opdracht, de inhoud en de uitvoering daarvan.

2. De bedrijfsarts zal slechts opdrachten aanvaarden die in overeenstemming zijn met de beroeps-ethiek. Iedere hem/haar gegeven opdracht dient de bedrijfsarts te toetsen aan de door de beroepsgroep aanvaarde normen. Hiervoor is hij/zij persoonlijk verantwoordelijk. De bedrijfsarts zal alleen opdrachten aanvaarden indien zijn/haar positie als onafhankelijk deskundige in voldoende mate is gewaarborgd.

3. De bedrijfsarts zal ieder individu binnen de aan zijn/haar zorg toevertrouwde populatie de meest adequate zorg verlenen. zonder aanzien des persoons. Voor de bedrijfsarts staan de bedrijfsgezondheidskundige belangen van het aan zijn/haar zorg toevertrouwde individu op de eerste plaats voor zover dit geen ernstige schade toebrengt aan derden. De bedrijfsarts zal de eigen verantwoordelijkheid van het aan zijn/haar zorg toevertrouwde individu respecteren na zonodig op de uit de beslissing van het individu voortvloeiende consequenties te hebben gewezen. Indien een belangrijk verschil van inzicht bestaat tussen de bedrijfsarts en het aan zijn/haar zorgen toevertrouwde individu dient de mogelijkheid van een second opinion te worden geboden. Het individu kan een klacht indienen bij een daartoe bevoegde instantie.

4. De bedrijfsarts dient zich loyaal op te stellen ten aanzien van het bedrijf c.q. organisatie en de gemeenschap waarbinnen hij/zij als zodanig werkzaam is. Loyaliteit ten opzichte van de bedrijfsorganisatie houdt in dat de bedrijfsarts een positief-kritische aandacht heeft voor alles wat in het bedrijf gebeurt en van daaruit handelt.

5. De bedrijfsarts zal meewerken aan de juiste uitvoering van de Arbowet en andere (sociale) wetten, waarbij hij/zij in zijn/haar beroepsuitoefening is betrokken voor zover overige beroepsplichten zich daar niet tegen verzetten.

6. De bedrijfsarts zal zo nodig overleg plegen met degene die een aan zijn/haar zorg toevertrouwd individu naar hem/haar verwijst. De bedrijfsarts zal bij verwijzing van een aan zijn/haar zorg toevertrouwd individu alle relevante informatie verstrekken. Intercollegiale informatie-uitwisseling behoeft de toestemming van betrokkene alsmede een gerichte vraagstelling

19 Afgeleid van de Beroepscode voor bedrijfsartsen, NVAB 1989.

20

7. De bedrijfsarts behoort in het belang van een goede zorg en begeleiding van het aan zijn/haar zorgen toevertrouwde individu een dossier vast te leggen. De bedrijfsarts zorgt er voor dat de privacy bij registratie van gegevens gewaarborgd is, overeenkomstig hetgeen hierover in de wet c.q. officiële richtlijnen is/wordt voorgeschreven. De bedrijfsarts bewaart het dossier onder zijn/haar verantwoordelijkheid ook na beëindiging van de professionele relatie zolang als zinvol is voor een adequate bedrijfsgezondheidszorg met inachtneming van hetgeen hierover in de wet c.q. officiële richtlijnen is/wordt bepaald. Het individu heeft recht op inzage respectievelijk op aanvulling of correctie van zijn/haar dossier.

21

4. Diensten, activiteiten en producten van de bedrijfsarts Niet alleen werkgevers, werkenden en (zorg-)verzekeraars hebben behoefte aan een overzicht van die activiteiten, ook veel collega’s in de paramedische en curatieve zorg weten vaak onvoldoende wat een bedrijfsarts doet en kan. Daarvoor is dit overzicht bedoeld. Voor insiders, leden van de NVAB, biedt dit schematisch overzicht wellicht een bruikbare indeling. In de tabel is de toegevoegde waarde van de bedrijfsarts is in kaart gebracht in de vorm van diensten, activiteiten en ‘producten’.20,21 In de linker kolom staan de hoofddoelen van het vakgebied en in de rechter twee kolommen is te zien hoe de bedrijfsarts die doelen bereikt, zowel ten aanzien van individuele werkenden als ten aanzien van arbeidsorganisaties en het maatschappelijk veld. Er worden drie hoofdcategorieën onderscheiden, startend bij (preventief) onderzoek, via preventieve interventies naar begeleiding en behandeling bij re-integratie.

20 Bij zorgverleners kan de term ‘producten’ of ‘zorgproducten’ doorgaans op weinig sympathie rekenen, omdat de term de zakelijke kant voor de zorg overbelicht. Toch is de term ingeburgerd geraakt omdat de zorg ook een niet geringe economische impact heeft. Dat geldt zeker ook in de bedrijfsgeneeskunde waar werkgevers ‘arbozorg inkopen’, en dus een ‘product’ verwachten. 21 De lijst pretendeert geen volledigheid, het gaat hier om een startdocument. Aan de voorkant is het mogelijk voor jeugd/adolescentenzorg (KAMG) ruimte te maken om in te vullen hoe al in een vroeg stadium van de arbeidsloopbaan kan worden geanticipeerd op duurzame inzetbaarheid.

22

Hoofddoelen van het vakgebied

Wegen om tot het doel te komen Wegen om tot het doel te komen

Individugericht (microniveau)

Structuur gericht (meso- en macroniveau)

C Bewaken en bewaren (onderzoek en monitoring)

Onderzoeken naar bedrijfsrisico’s middels organisatie, ontwikkeling en toetsing van RI&E (C1) (verder uitsplitsen zie noot*1) Advisering aan de arbeidsorganisatie aangaande: - verzuimbeleid (inhoud) (C2) - arbeidsomstandigheden en

bedrijfshulpverlening (C3) - vitaliteitsbeleid (C4) - overleg personeels-

vertegenwoordiging (C5)

B Bevorderen en beschermen (PAGO en PMO)

- Individuele advisering n.a.v. open arbeidsgeneeskundig spreekuur op vrijwillige basis: diagnostisch of preventief consult en werkplekonderzoek (zie B6 en B7)

- Aanstellingskeuringen (B1) - Intrede keuring (B4) - Verplichte keuringen (B4) - Vaccinaties (B6) - PAGO en PMO (B5)

- Leefstijlprogramma’s (B8) - PreventieConsult

(bijv. cardio vasculair risico i.s.m. huisartsen) (B8)

- Werkplekonderzoek collectief (C3) - PMO, op basis van wettelijke

bepaling en/of brancheafspraken (B2)

- Melding Beroepsziekten (B3)

A Behandelen en begeleiden (Verzuimbegeleiding en open spreekuur)

Alle activiteiten ex WVP: - Consulten (A1) - Werkplekonderzoek in kader van

verzuim en re-integratie (A4) - Overleg met derden en opvragen

van Info (A6) Alle vrijwillige consulten - diagnostisch consult en

behandeling inclusief EHBO (B6 en B7)

Begeleidingsactiviteiten in het kader van de uitvoering van de Ziektewet - vaststellen belastbaarheid - overleg met derden en opvragen

van Informatie - inzet re-integratiemiddelen

Feedback en advies naar: - Arbeidsorganisatie(A2) - UWV (A3) - Advisering in SMT (A5)

23

Toelichting

Productcluster A: Individuele verzuimbegeleiding en re-integratie Producten: Alle in opdracht van de werkgever

A1. Consulten (beoordeling, behandeling, begeleiding, mediation) bedrijfsarts-werkende in het kader van verzuimbegeleiding, ook telefonisch en soms via huisbezoek.

A2. Rapportage aan de werkgever en de werkende over belastbaarheid en re-integratie bij individuele zieke werkende, inclusief zo nodig opstellen probleemanalyse en waar relevant opstellen evaluatierapport einde 1e jaar.

A3. Rapportage aan UWV (via de werkgever) inzake verloop re-integratie. A4. Werkplekonderzoek werkende inclusief opstellen advies aan werkende en werkgever, zowel bij

ziekte als in het kader van preventie van ziekteverzuim bij bestaande gezondheidsklachten of -vragen terwijl nog geen sprake is van verzuim.

A5. Advisering in Sociaal-Medisch Overleg zoals door de werkgever georganiseerd. A6. Overleg met en opvragen van informatie van derden (leidinggevende in bedrijf, verzekeringsarts,

curatieve sector, arbeidsdeskundige, casemanager bedrijf etc.) in het kader van de verzuimbegeleiding en re-integratie.

Productcluster B: Arbeidsgeneeskundige advisering en rapportage (buiten de kaders van ziekteverzuim) In deze categorie rekenen wij hier alle vormen van medisch onderzoek, advies, begeleiding en behandeling ten behoeve van individuele werkenden, voor zover niet betrekking hebbend op wettelijk verplichte activiteiten in het kader van ziekteverzuim en re-integratie.

Producten in opdracht van de werkgever (1 en 2) of op basis van de wet (3).

B1. Aanstellingskeuring (binnen de kaders van de WMK) inclusief rapportage aan werkgever en keurling B2. (Periodiek) Medisch Onderzoek (verplicht, op basis van wettelijke bepalingen of op basis van

branche-afspraken in een CAO) inclusief rapportage aan werkgever en werkende.22 B3. Melding van een beroepsziekte inclusief analyse en relevante advisering aan de werkgever en de

werkende met betrekking tot preventie van herhaling, en het opstellen van de rapportage aan het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten (NCVB).

Producten in opdracht van de individuele werkende

B4. Intredekeuring (vastleggen medische gegevens na aanstelling ten behoeve van gezondheidsbewaking).

B5. (Periodiek) Medisch Onderzoek (vrijwillig, op basis van risico-analyse (RI&E) of bv in het kader van leefstijladvisering) van groepen werkenden inclusief rapportage aan de werkgever (na toestemming van de werkende) en de individuele werkende.

22 NVAB-leidraad Verplichte medische keuringen (2008)

24

B6. Diagnostisch consult en behandeling op verzoek van de werkende (niet behorend tot de verzuimbegeleiding, bijvoorbeeld EHBO, mogelijk arbeidsgerelateerde klachten bij een niet verzuimende werkende, mediation op verzoek van de werkende), inclusief eventueel overleg met derden.

B7. Preventief consult en werkplekonderzoek op verzoek van een werkende inzake belasting- en belastbaarheidsaspecten of andere gezondheidsvragen ook zonder dat medische klachten aanwezig zijn. Een preventief consult van zwangeren behoort hiertoe. Hieronder vallen voorts ook de vrijwillige consulten naar aanleiding van de uitkomsten van een (voor de werkende vrijwillige) screening (bijv. een leefstijlonderzoek) onder groepen van werkenden.

B8. Advisering en begeleiding bij gezondheidsactiviteiten die door de werkgever aan werkenden worden aangeboden, bijv. stresshanteringscursussen, fitness tests en vormen van gezondheidstraining.

Productcluster C: onderzoek en advisering op groeps- of bedrijfsniveau

Producten: Alle in opdracht van de werkgever

C1. Mede opstellen, actualiseren, toetsen van een Risico Inventarisatie en Evaluatie (RI&E) voor de werkgever.

C2. Adviseren bij het opzetten en beheren van een verzuimbeleid en een ziekteverzuimregistratiesysteem. Uitvoeren van een verzuimanalyse op groepsniveau, inclusief opstellen rapportage aan werkgever en inclusief advisering mbt opzetten en beheren van een ziekteverzuimregistratiesysteem.

C3. Advisering mbt niet individu-gebonden arbeidsomstandigheden aan werkgever of werkende, inclusief eventueel literatuuronderzoek en werkplekanalyse. Hieronder ook te rekenen de advisering en ondersteuning inzake beleid m.b.t. bedrijfshulpverlening.

C4. Advisering mbt niet individu-gebonden gezondheidsaspecten van groepen werkenden (bijv. vitaliteitsbeleid en gezondheidsmanagement, productenaanbod bedrijfskantine) aan de werkgever en de werknemersvertegenwoordiging, inclusief waar nodig literatuuronderzoek en/of werkplekanalyse.

C5. Overleg met de personeelsvertegenwoordiging over het arbeidsomstandigheden- en verzuimbeleid.

25

5. Strategische Leidraad: wat gaat de NVAB doen de komende jaren

Dit hoofdstuk geeft de hoofdlijnen weer van het beleid dat de NVAB de komende jaren wil uitvoeren en geeft houvast bij het adequaat reageren op de ontwikkelingen in de komende tijd. De NVAB neemt de ruimte om, mochten de politieke en maatschappelijke ontwikkelingen daar aanleiding toe te geven, de koers aan te passen… een levende richtlijn voor het handelen van de NVAB, waarvan gemotiveerd van kan worden afgeweken.

Als start voor de totstandkoming van dit hoofdstuk is gekozen voor een ledenraadpleging, uitgevoerd in het voorjaar 2014. De uitslag daarvan werd in december 2014 op de website gepubliceerd en in de ledenvergadering van voorjaar 2015 bediscussieerd. Ook werd aan alle commissies, kringen en werkgroepen commentaar gevraagd.

Een aantal beleidslijnen uit de periode tot 2015 zullen worden voortgezet. De voornaamste beleidsaanbevelingen die de NVAB in 2013 t/m 2015 heeft uitgebracht zijn samengevat in bijlage 1. De ambitie is tevens om nieuwe aandachtpunten voor het NVAB-beleid te formuleren die recht doen aan nieuwe inzichten, nieuwe ontwikkelingen, nieuwe gesignaleerde knelpunten.

De voor de NVAB gebruikelijke driedeling van aandachtsgebieden is aangehouden:

1. Verenigingsaangelegenheden: de vereniging als ontmoetingsplaats en organisatievorm om doelen te realiseren.

2. Beleid, profilering, positionering: beleidsdoelen op langere termijn, om profilering en positionering gestalte te geven en de NVAB-missie te realiseren.

3. Beroepsinhoudelijke ontwikkelingen: de wetenschappelijke en professionele onderbouwing van het beroep.

Aandachtsgebied 1 Verenigingsaangelegenheden Uitgangspunten voor de komende vijf jaar Wij zijn een vereniging van en voor de leden van de NVAB. Dat betekent dat wij: • uitnodigend en verbindend zijn; een platform biedend aan verschillende opinies op respectvolle

wijze • dat we met leden in gesprek zijn over de nieuwe strategische leidraad • dat we met elkaar verbonden zijn d.m.v. Commissies, Kringen en Werkgroepen • dat we verbonden zijn met specifieke facetten van het vak en ontwikkelingen daarin • open staan voor innovaties en (onder)zoekend met behoud van professionele kaders • vertegenwoordigend en profilerend zijn naar de maatschappelijke omgeving • alert omgaan met veranderingen in de samenstelling van de beroepsgroep en het

ledenbestand.

26

De demografische aspecten binnen de beroepsgroep vragen om aandacht van de NVAB: de beroepsgroep vergrijst (50% is tussen de 45 en 55 jaar) en de instroom is gering. Nieuwe aanwas blijft achter bij wat in de toekomst nodig is. De NVAB zal zich verder inspannen om deze ontwikkeling in positieve zin om te buigen: het vak aantrekkelijker maken en de toegang tot de opleiding proberen te faciliteren met een opleidingsfonds. De NVAB houdt rekening in de komende vijf jaar rekening met een teruggang in het aantal leden. Uit de ledenraadpleging 2014 blijkt dat 63% van de leden bij een arbodienst werkt. Het percentage zelfstandig (of freelance) werkende bedrijfsartsen is met 4,4% toegenomen tot 23,4% (exclusief de 4,4% van de leden die in een maatschap werken). De arbeidssatisfactie van de groep zelfstandigen blijkt uit onderzoek boven het gemiddelde te liggen. De NVAB is de vertegenwoordiger van alle bedrijfsartsen, onafhankelijk van de setting waarin zij/hij werkzaam is. Het is van groot belang dat in elke setting de bedrijfsarts kan werken conform de normen en standaarden van de beroepsgroep en dat de bedrijfsarts ook in eigen werkomgeving te maken heeft met goede arbeidsomstandigheden die tot voldoende arbeidstevredenheid leiden. De ledenraadpleging biedt ook daarin belangwekkende cijfers die tot activiteit op dat vlak aanleiding geven: 32% van de zelfstandigen en 40% van de bedrijfsartsen in dienst van een arbodienst geeft aan dat de afgesloten contracten te weinig ruimte bieden om volgens de NVAB richtlijnen te werken. De verlenging van de pensioengerechtigde leeftijd zal invloed hebben op de vraag naar bedrijfsgeneeskundige zorg: de vraag zal toenemen en daarom is opleiden van nieuwe bedrijfsartsen urgent. Voor de verre toekomst levert dit een lonkend perspectief voor de professie arbeids- en bedrijfsgeneeskunde en voor de NVAB als beroepsvereniging. Maar het zal duidelijk zijn dat de weg daar naartoe nog vele uitdagingen zal opleveren: de Europese regelgeving, de ‘internetgeneratie’, technologische ontwikkelingen, integrale zorg, capaciteitsproblemen in de zorg, meer chronische aandoeningen. Enkele trends in het werk van de leden van de NVAB zijn:

- Minder werkenden in de oude industrieën, met behoefte aan specifieke BG zorg - Dienstverlenende sector groeit en versnippert - Werk zowel in bedrijven als buiten de formele bedrijfsomgeving - Gedragsmodel en eigen-regiemodel als kader voor dienstverlening - Richtlijnen als toetsingskader voor kwaliteit - De deregulering verandert de arbodienstverlening en bedrijfsgeneeskundige zorg - Aanwezigheid van en teamwerk met arbodisciplines neemt af

27

Citaten uit de ledenraadpleging 2014

“Borgen dat bedrijfsartsen ethisch kunnen werken zoals van artsen in Nederland mag worden verwacht: …Belangenbehartiger op kwaliteit, ethiek en positionering van het specialisme bedrijfsarts.”

“Aandacht voor werkdruk, psychosociale arbeidsbelasting van bedrijfsartsen. Dit remt professioneel handelen.”

“Wat mij betreft is de kracht van goede bedrijfsgezondheidszorg dat preventie, arbeidsomstandigheden en verzuim allemaal integraal in het pakket van de bedrijfsarts zitten.”

Wat gaan we doen? 1. Communicatiemogelijkheden voor leden verruimen, de ledenraadpleging frequenter

organiseren, de website met meer interactieve mogelijkheden en feedback uitbreiden 2. De opzet van de ALV, qua vorm en inbreng en opbrengst vergroten 3. Investeren in de contacten onderling van Kringen, Commissies en werkgroepen 4. Breed werven voor aanvulling van bestuur en commissies en andere vertegenwoordigende

taken, in kaart brengen wat ieder kan en wil bijdragen. 5. BG dagen maken tot hét visitekaartje van de bedrijfsartsen in Nederland, ook búiten de

vereniging. 6. De wetenschappelijke onderbouwing stimuleren en de belangen van de professie en van de

bedrijfsartsen als groep verenigen. 7. Meer organisatorisch en beleidsmatig samenwerken (en eventueel gezamenlijk huisvesten) met

andere artsenorganisaties in de curatieve en sociale geneeskunde. 8. Een platform bieden voor bedrijfsartsen om hun professionele activiteiten ten behoeve van de

gehele werkende bevolking te ondersteunen 9. Kennisontwikkeling verrijken door bundeling van specifieke kennisgroepen en

uitwisselingsplatforms te bieden over innovaties. 10. Fundamentele beleidsdocumenten van de NVAB (o.a. Professioneel Statuut) actualiseren

Aandachtsgebied 2 Beleidsmatige ontwikkelingen, profilering en positionering Uitgangspunten voor de komende vijf jaar: De NVAB zal haar visie en missie uitdragen, met speciale aandacht voor: • Het behoeden (preventie) en behouden (secundaire preventie) van duurzame inzetbaarheid van

alle (potentieel) werkenden • Werk en participatie profileren als cruciaal onderdeel van een gezond maatschappelijk

functioneren • De BA te positioneren als een autonome professional in het domein van de zorg én (met minder

prioriteit) in de dienstverlening en advisering

28

• De BA te profileren als innoverend, gebaseerd op de kernwaarden van de NVAB, goede opleiding en nascholing, het gebruik van kwaliteitssystemen zoals EBM richtlijnen en visitatie

• De BA tevens profilerend als samenwerkend, coöperatief, interveniërend zowel op individueel als op systeem niveau.

Wij bewegen ons in onze maatschappelijke context: A de zorgsector - Verbinding tussen preventie en curatie - Samenwerkend in eerste en tweede / derde lijns gezondheidszorg - Samenwerkend als het kan, tegelijk grenzen-stellend waar nodig met VG - Samenwerkend met disciplines en vakverenigingen in het Arboveld B de maatschappelijke omgeving - We bepleiten de toegankelijkheid voor alle (potentieel) werkenden tot de bedrijfsarts - We zoeken contact en verbinding met en tussen sociale zaken en volksgezondheid - We gaan financieringsvraagstukken niet uit de weg - We sluiten geen partijen uit voor een respectvolle dialoog en staan open voor vernieuwende

denkbeelden - De verantwoordelijkheid voor inzetbaarheid verschuift steeds meer naar het individu: de

beroepsbevolking (zowel loondienst als zzp) draagt deel inkomensrisico bij ziekte. We zien dat de organisatiegraad en strategische kracht van vakbonden in dit speelveld achterblijft en nieuwe organisatievormen ontstaan (ZZP-ers richten Broodfondsen op). Verzekeraars zien dit als een kans/nieuw marktsegment.

- Een substantieel deel van de professionele inspanningen van de bedrijfsarts zijn gericht op het voorkomen van juridische claims van opdrachtgevers/werkgevers. De juridisering van de professionele kwaliteiten van de arts nemen toe.

Citaat uit de ledenraadpleging 2014

“De NVAB zou moeten komen tot: 1. heldere brede visie op waar de bedrijfsarts voor staat 2. gezondheidsdefinitie van Machteld Huber omhelzen en van daaruit de expertise aanhaken aan

mensen in werk (medisch inhoudelijk, attitude, gesprekstechnisch, verbindend, organisatie overzicht etc...)

3. met het doel voor ogen (mensen helpen gezond te participeren in werk en maatschappij en helpen het beste uit mensen te halen en aan mensen te bieden). Vanuit waarden (en niet vanuit normen) heldere richting in het handelen aangeven.”

“Positionering Samenwerking bedrijfsarts, revalidatiearts, sportarts (vakinhoudelijk) in de zin van Arts voor Participatie.”

“Meer daadkracht vanuit de beroepsgroep en vereniging om onze positie op te eisen ipv steeds meelopen aan de hand van de wetgever en het UWV (ook de 'resultaten van bv paradigma groep geven mij sterk de indruk dat BA's weinig ruimte hebben gekregen voor hun visie, of deze visie ontbrak).”

29

“Prioriteiten: *borging professionele onafhankelijkheid van de bedrijfsarts *benadrukken mogelijkheid tot bezoeken van de werkplek, minimaal eenmaal per kwartaal *mogelijkheden tot verdere specialisatie van de bedrijfsarts.”

“Positionering als arbeidsgeneeskundige (arts arbeid-gezondheid) ingebed in de curatieve sector. De bedrijfsarts onderdeel van het zorgstelsel maken, waardoor de financiering en onafhankelijkheid beter geborgd worden. Financiering door anderen dan direct vanuit werkgevers. Dus bijvoorbeeld door brancheorganisaties. Condities scheppen om onafhankelijk te kunnen blijven werken, om te kunnen blijven werken volgens de richtlijnen.”

“Een onafhankelijke financiering vanuit een fonds dat door werkgevers en werkenden landelijk wordt gevuld. Kan ook de opleiding betaald worden.”

“Streven naar alleen nog maar interne arbodiensten. Streven naar het loslaten van de verplichte aanbestedingen. Die zijn funest voor de continuïteit van onze zorg. Verzuimbegeleiding niet los zien van de rest (preventieve taken, als PAGO/PMO, AOS, adviesklussen, samenwerken met veiligheidskundigen, arbeidshygiënisten, etc.”

Wat gaan we doen? 1. Naar aanleiding van de kabinetsreactie op het SER rapport (januari 2015) zal de NVAB de in

hoofdstuk 2 beschreven visie en de adviezen voor een betere bedrijfsgezondheidszorg blijven nastreven.23 Beleidsbeïnvloeding, lobby, proefprojecten, innovaties zijn daartoe instrumenten.

2. De NVAB wil aansluiten op de trend die zichtbaar is bij verzekeraars: overleg met AWV verzekeraars, innovatieve ondernemers, bonden en nieuwe belangenorganisaties is nuttig en nodig om de aansluiting op hun wensen te kunnen maken. Het zou kunnen leiden tot een innovatief BGZ aanbod aan deze groep.

3. De NVAB wil defensieve geneeskunde tegengaan door in overleg te treden met overheid, UWV, werkgevers: goede zorg valt niet samen met alles in het werk stellen om loonsancties te vermijden. In dat kader zal ook gepleit worden tegen verdere juridisering van de bedrijfsgezondheidszorg.

4. De vereniging zal zich als vertegenwoordiger van de Nederlandse arbeids- en bedrijfsgeneeskunde internationaal blijven oriënteren, presenteren en positioneren (o.a. WHO/ILO-discussies en binnen ICOH.)

5. De NVAB richt zich op optimalisering van medische informatievoorziening van arbeidsgerelateerde medische gegevens met behulp van ICT. Opschuiven richting de curatieve zorg betekent ook dat medische informatie (met toestemming van betrokkene) indien nodig bij elkaar kan worden gebracht. Onderdeel daarvan is het streven om versnippering van deze gegevens door werkzaamheden bij verschillende werkgevers of sectoren, tegen te gaan. Kwaliteit en continuïteit van zorg gedurende en na afloop van de loopbaan zijn daarbij gebaat.

23 Dat geldt tevens voor de in KNMG-verband gestarte discussie over het belang van arbeid en van de bedrijfsgeneeskunde. In 2016 zal daarover een beleidsnotitie van de KNMG verschijnen.

30

6. De Europese wetgeving en de ontwikkelingen op sociaaleconomisch terrein in Europa zullen steeds meer invloed krijgen op het domein van arbeid en gezondheid. De Commissie Internationale Betrekkingen (CIB) zal advies uit brengen over welke ontwikkelingen dermate van belang zijn dat de Nederlandse bedrijfsartsen daarop voorbereid moeten worden en daaraan concrete doelen verbinden.

Aandachtsgebied 3 Beroepsinhoudelijke ontwikkelingen Uitgangspunten voor de komende vijf jaar De NVAB staat voor inhoudelijke ontwikkeling van ons vakgebied. Het gegeven dat we te maken krijgen met het verlies van een aantal uitvoerende bedrijfsartsen in de komende vijf jaar, heeft verregaande consequenties voor wat de kerntaken van de bedrijfsartsen zullen worden. Daarop zal de NVAB zich moeten voorbereiden en dat betekent onder andere: • Academisering: de NVAB zal bevorderen dat op alle medische faculteiten Academische

Werkplaatsen Arbeid & Gezondheid (AWAG) ontstaan, geleid door een hoogleraar(bedrijfsarts) A&G.

• Stimuleren dat basale A&G competenties ingebed worden in de opleiding tot basisarts. • Stimuleren dat aanvullende A&G competenties in alle medische vervolgopleidingen ten dienste

van functieherstel als mede-behandeldoel worden onderkend. • Verbetering van de arbocuratieve samenwerking. • Innoveren in de visie op continuïteit van zorg: levensloopzorg combineren met doorlopende

bedrijfsgezondheidskundige effectmonitoring. • Streven naar voortgaande archivering BGZ dossiers en blootstellingsdossier gedurende het

arbeidzame leven en na pensionering. • Streven naar toegankelijkheid van de gehele potentiele beroepsbevolking tot deskundige

advisering op ons vakgebied: de nog niet werkenden, de werkenden, de potentieel werkenden de tijdelijk niet werkenden en de gepensioneerden.

• Streven naar preventie op basis van een integrale benadering. • Streven naar inhoudelijk gedreven activiteiten voor bedrijfsartsen en naar vermindering van

juridisch-verzekeringstechnische en defensieve werkzaamheden. • Versterken van het reflectief vermogen van bedrijfsartsen: kritisch en diepgaand leren stilstaan

bij het eigen functioneren met daarin plaats voor eigen waarden en (steeds veranderende) omstandigheden en omgevingseisen.

Wat gaan we doen? 1. Pleiten en lobbyen voor academisering: op iedere universiteit één hoogleraar

arbeidsgeneeskunde 2. Het versterken van de verbinding van de opleidingen met de academische wereld 3. Het vaststellen van nieuwe opleidingseisen voor bedrijfsartsen in het kader van de

modernisering van de vervolgopleidingen 4. Actief bijdragen aan aandacht voor de factor arbeid in de basis opleiding

31

5. EBM richtlijnen ontwikkelen en actualiseren. Daarin werken we samen met sociaal geneeskundige beroepsverenigingen, in het bijzonder met de verzekeringsartsen

6. De ‘PR’ van richtlijnen verbeteren zodat meer helderheid ontstaat over de toepassing 7. Heroriëntatie op de wenselijkheid van verdieping van medische kennis op specifieke klinische

onderwerpen voor bedrijfsartsen 8. Heroriëntatie op de vorm waarin (huidige en toekomstige) richtlijnen moeten worden gegoten,

om tegemoet te komen aan ‘shared decision making’ en het personaliseren van de toepassing van richtlijnen

9. Preventie van arbeidsrisico’s op branche- en sectorniveau versterken, bij voorkeur EBM, maar ook op het gebied van lifestyle en levensfase (preventieconsult en i.s.m. de eerste lijn)

10. Bijscholingsmogelijkheden nadrukkelijker sturen (op basis van IVP en accreditatie) 11. Verbreding van de doelgroep waarvoor de expertise van bedrijfsartsen van belang kan zijn, door

een link te leggen met JGZ en ouderenzorg 12. Door-ontwikkelen en verbeteren van visitatie door meer nadruk op te leggen op

reflectievaardigheid en beroepsethiek 13. In aansluiting daarop: aandacht vragen voor versterking van het reflectievermogen en de

morele oordeelsvorming van professionals in de bedrijfsgezondheidszorg 14. Het verbeteren van melden en voorkomen van beroepsziekten 15. Implementatie van richtlijnen faciliteren en bevorderen: praktischer en concreter maken van de

richtlijnen, gebruik maken van e-learning, richtlijnen en achtergrond informatie opnemen in BIS en EPD.

Citaten uit de ledenraadpleging 2014

“Een centraal punt is de versnippering van de arboketenzorg. Hoewel het uitgangspunt van de arbowet goede en gezonde arbeidsomstandigheden is wordt het toegestaan dat: 1) er generieke, webbased instrumenten bestaan om een RI&E te maken, zonder dat er kennis nodig is van de precieze arbeidsomstandigheden 2) Dat RI&E voornamelijk gemaakt door niet medische arbeidshygiënisten worden zonder deze kennis hebben van de demografie van de werkpopulatie en verhoogd kwetsbaren 3) dat bedrijfsartsen verzuimbegeleiding doen, zonder kennis te hebben van de werkvloer en werkomstandigheden.”

“Accent op gerichte preventie. Bedrijfsartsen moeten terug meer op de werkvloer komen om de werkomstandigheden te bestuderen en daarrond adviezen te geven, op gebeid van chemische agentia, fysische agentia, ergonomie en dergelijke.”

“Reële richtlijnen die ook in de praktijk uitvoerbaar zijn.”

32

6. Randvoorwaarden voor optimale arbeids en bedrijfsgezondheidszorg (IN ONTWIKKELING)

Beleidsvoorstellen ter verbetering van de kwaliteit van de arbozorg

Dat randvoorwaarden niet altijd optimaal waren (en zijn) voor adequate beroepsuitoefening en dat systeemvariabelen een grote invloed hebben op de kwaliteit van arbozorg is sinds 2010 door de NVAB op vele manieren onder de aandacht gebracht. Deze signalen en beleidsinspanningen van de NVAB en de vele onderzoeken die daarover zijn verschenen hebben er mede toe geleid dat de overheid in 2015, na een tweetal adviezen van de SER, aangegeven heeft dat verbeteringen in de arbozorg mogelijk en noodzakelijk zijn (bijlage 1).

Beleidsontwikkeling blijft in beweging. Een aantal ontwikkelingen beïnvloeden in meerdere of mindere mate het professioneel functioneren van bedrijfsartsen. We noemen:

• Het aantal bedrijfsartsen zal in de toekomst wellicht afnemen. • De behoefte aan arbeidsgeneeskundige deskundigheid neemt daarentegen niet af, door o.a.

o Langer werken en duurzaam inzetbaar blijven o Toename van het aantal chronische aandoeningen onder werkenden o Toename van het aantal preventieve interventies

• De mogelijkheid dat besloten wordt tot één arts voor arbeid en gezondheid, waarmee het onderscheid tussen verzekeringsartsen en bedrijfsartsen minder expliciet wordt.

• De aard van de contractering wisselt voortdurend op basis van wettelijke deregulering, diverse varianten van ‘eigen regie’, marktomstandigheden en kostenbesparing, nieuwe aanbieders en andere samenwerkingsverbanden, etc.

Deze ontwikkelingen zijn te beschouwen als kansen en uitdagingen, die tot nieuwe inspanningen aanleiding geven. In schema:

Ontwikkeling Risico Uitdaging Achterblijvende instroom in de opleiding tot bedrijfsarts

- krimp beroepsgroep - afnemend ledental

- opleiding toegankelijker maken - werven onder werkeloze artsen en

andere specialisten

Toename van de behoefte aan de deskundigheid van bedrijfsartsen

- tekortschietende voorzieningen

- duurzame inzetbaarheid onder druk

- maatschappelijke rol bedrijfsarts zichtbaar maken

- nieuwe opdrachtgevers - nieuwe samenwerkingsverbanden

Een arts arbeid en gezondheid

- ‘bloedgroepen’ in de professie

- samenwerking met NVVG; komen tot een sterke beroepsgroep

- visitatie ook voor VG (!!) Meer eigen regie - andere aanbieders dan

bedrijfsartsen - meerwaarde en unique selling

points bedrijfsarts expliciteren Nieuw competentieprofiel - - aanpassen van competenties aan

nieuwe vragen en behoeften

33

De praktijk van de arbodienstverlening

De randvoorwaarden voor optimale beroepsuitoefening schieten in de praktijk in veel gevallen tekort. Brancheorganisatie OVAL formuleert het aldus (zich baserend op onderzoek van Panteia in opdracht van het ministerie van SZW: ‘De markt en kwaliteit van arbodienstverlening’, 2014)

“Binnen zowel de vangnetregeling als de maatwerkregeling maken werkgevers de keuze hoe het contract met hun arbodienstverlener eruit ziet. Wel dienen contracten altijd te voldoen aan wettelijke en professionele normen. De contractvrijheid is dus niet onbegrensd. In de praktijk zijn die contracten tussen werkgevers en arbodienstverleners heel divers van toon, inhoud en reikwijdte. Dat is op zich prima en logisch, maar helaas blijkt uit onderzoek dat een deel van de contracten niet voldoet aan de wettelijke minimumeisen. Zo’n 40% van de werkgevers had de laatste twee jaar zelfs helemaal geen contract met een arbodienstverlener en voldeed dus niet aan de Arbowet. De laatste jaren zijn daardoor situaties ontstaan waarbij de wet- en regelgeving onvoldoende wordt gevolgd en de werkende geen of te weinig toegang heeft tot bedrijfsgezondheidszorg. Daarbij lopen werkenden kans op onnodige gezondheidsrisico’s en werkgevers op onnodige kosten van (langdurig) verzuim.”

De publicatie van HR navigator 2015 stelt over psychosociale arbeidsbelasting op basis van onderzoek onder 45 arbodiensten:

“Tegelijkertijd geven diezelfde arbodiensten aan dat het vrijwel onmogelijk is om aan deze protocollen te voldoen. De werkgever mag namelijk niet vertellen aan de arbodienstverlener dat hij een vermoeden heeft van psychische klachten. De gemiddelde eerste inzet van de bedrijfsarts blijkt pas in week 4 te zijn. Hoe kan hij dan al vóór de tweede week hebben doorverwezen naar een psycholoog voor een intake in de tweede week zoals in de richtlijnen staat?”

Voor adequate randvoorwaarden zijn onder het huidige stelsel primair werkgevers verantwoordelijk. Niettemin is de NVAB van mening dat de bedrijfsarts er alles aan moet doen om te bewerkstellingen dat hij zijn professie naar behoren kan uitoefenen. Dat kan in sommige gevallen betekenen dat men zich als bedrijfsarts niet akkoord verklaard met de condities die geboden worden en dus afscheid neemt.

OVAL publiceerde medio 2015 de ‘Checklist basiscontract’. Een basiscontract voor arbodienstverlening wil helderheid geven aan alle betrokkenen. Het is gebaseerd op de wet- en regelgeving en biedt op overzichtelijke wijze de eisen waaraan een contract tussen werkgever en arbodienst of bedrijfsarts moet voldoen.

34

Van minimaal naar optimaal: Toetsingsinstrument voor de bedrijfsgeneeskundige kwaliteit

In onderstaande tabel zijn kwalitatieve aandachtspunten genoemd die van belang kunnen zijn bij het sluiten van een nieuwe dienstverleningsovereenkomst of het evalueren van een bestaande.24 De uitdaging is om aansluitend op de wettelijk vastgelegde minimale eisen eventuele extra voorwaarden te formuleren waaronder de bedrijfsgezondheidszorg optimaal tot zijn recht komt.

Deze lijst kan voor een specifieke situatie aangepast en aangevuld worden.

ja nee afspraken

Individuele advisering

- is er een arbeidsomstandighedenspreekuur?

- zo ja, is dit vrij toegankelijk voor de werkende die nog niet ziek is?

- zijn er heldere afspraken over evt. terugkoppeling na het arbeidsomstandighedenspreekuur? Hoe is de privacy geborgd?

- is er voldoende tijd voor goede registratie van het spreekuur, invullen formulieren in het kader van de Wet Verbetering Poortwachter e.d.?

- is een individueel werkplekonderzoek door de bedrijfsarts onbelemmerd mogelijk?

- zijn er goede afspraken over opsporing, behandeling en melding beroepsziekten?

- is de eindverantwoordelijkheid ten aanzien van verzuimadvies geborgd (bij inzet van tussenpersoon/casemanager bij verzuimbegeleiding)?

- is de inrichting en het beheer van en de toegang tot medische dossiers goed geborgd?

- is er voldoende tijd beschikbaar voor communicatie met in- en extern? • werkende : spreekuur, telefoon, mail • leidinggevende: bezoek, telefoon, mail • inschakeling van/afstemming met directe collega’s (binnen de

arbodienst) • inschakeling van/afstemming met derden: ingeschakelde externen

- zijn er heldere afspraken over terugkoppeling na het verzuimspreekuur? • aan werkende • aan werkgever • is de privacy geborgd?

24 Eerder als bijlage bij de Kernwaarden van de bedrijfsarts gepubliceerd.

35

- is er periodiek verzuim- en re-integratieoverleg (Sociaal Medisch Overleg) afgesproken?

- kan gewerkt worden volgens de leidraad Sociaal Medisch Overleg in het bedrijf?

Advisering op organisatieniveau

- is de bedrijfsarts betrokken bij het opstellen en/of toetsing van de RI&E?

- is de bedrijfsarts betrokken bij het opstellen van een advies ten aanzien van periodiek arbeidsgeneeskundig onderzoek?

- is de bedrijfsarts betrokken bij de uitvoering van een periodiek arbeidsgeneeskundig onderzoek?

- is er een georganiseerde bedrijfshulpverlening?

- is de bedrijfsarts betrokken bij het arbojaarplan en de jaarlijkse evaluatie ervan?

- is de bedrijfsarts betrokken bij afspraken over keuringen (conform de Wet op de Medische Keuringen)?

- zijn er samenwerkingsafspraken met overige (kern)deskundigen, betrokken bij het arbobeleid?

- is vrije toegang tot alle werkplekken door de bedrijfsarts mogelijk?

Borging en evaluatie

- is kennismaking en vrij contact met management geregeld?

- is kennismaking met bedrijfsinrichting en werkprocessen geregeld?

- is kennismaking met arbo- (en verzuim-) beleid geregeld?

- is kennismaking en vrij contact met personeelsvertegenwoordiging geregeld?

- is periodiek overleg ter actualisatie van bovengenoemde geregeld?

- is periodieke evaluatie dienstverlening afgesproken?

36

Bijlage 1 Voorstellen t.a.v. de aanpassing van de wet arbeidsomstandigheden

De NVAB heeft in het beleidsproces dat leidde tot aanpassing van de wet arbeidsomstandigheden (vaststelling daarvan is voorzien eind 2015/begin 2016) onder meer de volgende voorstellen ingebracht:

1. De bedrijfsarts moet toegankelijk zijn voor álle werkenden De NVAB bepleit toegang tot een bedrijfsarts voor alle werkenden indien arbeidsgerelateerde gezondheidsproblemen daar aanleiding toe geven. Mogelijke drempels (geen contract, geen voorziening, geen financiering, protocollen waarbij werkenden aan leidinggevenden toestemming moeten vragen een bedrijfsarts te mogen consulteren) moeten worden weggenomen.

2. Arbeidsgeneeskunde als onderdeel van de curatieve gezondheidszorg/continuïteit in dossier De arbeids- en bedrijfsgeneeskunde en de curatieve zorg moeten meer op elkaar worden afgestemd. Maatschappelijke participatie en arbeid zijn bewezen gezondheidsbevorderende factoren en aandacht voor deze factoren dient dus deel uit te maken van het medisch handelen.

3. Meer aandacht voor preventie en duurzame inzetbaarheid Er worden vaak minimale contracten afgesloten tussen werkgevers en arbodiensten waarin de focus ligt op de rol van de bedrijfsarts bij verzuimbegeleiding. De preventieve mogelijkheden worden daarmee zeer beperkt. Grote bedrijven zien gelukkig vaker het belang daarvan, maar hoe kleiner de werkgever hoe minder daarin geïnvesteerd wordt. De NVAB zet zich ervoor in om deze verschraling tegen te gaan, bijvoorbeeld door het stellen van minimumeisen aan de inhoud van contracten aangaande arbeidsgerelateerde zorg. Tevens dient aandacht te worden besteed aan beroepsgroepen waar verhoogde arbeidsrisico’s spelen. Inkomensverzekeraars worden opgeroepen meer te investeren in preventie en daarin verantwoordelijkheid te nemen, bijvoorbeeld door het ontwikkelen en opzetten van preventiefondsen op branche-/sectorniveau.

4. Academisering van de professie en een opleidingsfonds voor bedrijfsartsen Verbreding en verbetering van onderzoek, richtlijnontwikkeling en aansluiting bij de academische wereld is van groot belang voor de verdere ontwikkeling van de arbeids- en bedrijfsgeneeskunde. Structurele financiering daarvoor ontbreekt. Een belangrijk aandachtspunt is het achterblijvende aantal nieuwe bedrijfsartsen: om aan de vervangingsvraag te voldoen zullen veel meer nieuwe potentiele bedrijfsartsen moeten instromen in de specialistenopleiding. Een opleidingsfonds zoals gebruikelijk voor de opleiding van huisartsen en medisch specialisten wordt bepleit.

5. Bijdragen aan verbetering van het melden en de meldingsprocedure van beroepsziekten De NVAB is van mening dat het melden van beroepsziekten bij het NCvB een belangrijke verantwoordelijkheid is van de bedrijfsarts. Preventie van werkgerelateerde aandoeningen, individueel én collectief, is het doel van het melden van beroepsziekten. Nadat de oorzaak van een aandoening is gediagnosticeerd, wordt de basis gelegd van preventief beleid richting werkende, werkgever en werkplek. Voor de bedrijfsarts is het diagnosticeren van werkgerelateerde aandoeningen een professionele competentie en een maatschappelijke verantwoordelijkheid.

37

Binnen de huidige wetgeving hebben arbodienst en bedrijfsarts de wettelijke plicht om beroeps-ziekten te melden aan het NCvB.25 De NVAB is van mening dat deze plicht bij werkgevers hoort te liggen, conform het melden van bedrijfsongevallen, gericht aan de Inspectie SZW (I-SZW). Dit nadrukkelijk náást een medische melding door de bedrijfsarts en/of arbodienst aan het NCvB. Op die wijze kan I-SZW werkgevers direct op het gevoerde arbobeleid aanspreken en komt de bedrijfsarts toe aan zijn preventieve kerntaak en effect-monitoring (middels PMO-instrumentarium en big data). De nieuwe Arbowet (2016) zou daarin kunnen voorzien.

6. Positioneren van de Klinische Arbeidsgeneeskunde Onderzoek naar adequate positionering en profilering van de klinische arbeidsgeneeskunde wordt door de NVAB gestimuleerd. Er is op specifieke deelgebieden behoefte aan extra deskundigheid die de reguliere bedrijfsgeneeskunde overstijgt. Met de Nederlandse Vereniging voor Klinische Arbeidsgeneeskunde zijn samenwerkingsverbanden opgebouwd. De NVAB wil bijdragen door de grenzen van beide domeinen vast te stellen/te benoemen en samenwerkingsafspraken te ontwikkelen, mede gericht op de verwijs- en terugverwijsmomenten.

25 Arbeidsomstandighedenwet (artikel 9 lid 3) en de Arbeidsomstandighedenregeling (artikel 1.11 lid 1-3)