BWS Hanneke Meijer (3261506) - Sinus Pilonidalis - Een overzicht … · 2015-11-07 · sinus...

Sinus Pilonidalis Een overzicht van de toegepaste

behandelingen

Literatuuronderzoek en patiëntenenquête

Hanneke Meijer

Scriptie bacheloropleiding Farmacie – Universiteit Utrecht

Juli/augustus 2011

Begeleider en examinator: drs. T.C. Köhler

2011

2 – Sinus pilonidalis – Een overzicht van de toegepaste behandelingen Hanneke Meijer

Inhoudsopgave Inleiding.................................................................................................................................................. 4

Wat is een sinus pilonidalis? .................................................................................................................. 6

Incidentie: .......................................................................................................................................... 6

Symptomen: ....................................................................................................................................... 6

Pathofysiologie en etiologie ................................................................................................................... 8

Ontstaan van een sinus pilonidalis: .................................................................................................... 8

Restanden van een medullair kanaal: ............................................................................................ 8

Huidkanaal: .................................................................................................................................... 8

Huidinclusie: ................................................................................................................................... 8

Veerklieren: .................................................................................................................................... 9

Verkregen aandoening: .................................................................................................................. 9

Behandelmethoden .............................................................................................................................. 11

Diagnose stellen - de huisarts: ......................................................................................................... 11

Chirurgische ingrepen: ..................................................................................................................... 12

Excisie van de sinus pilonidalis (open methode): ......................................................................... 12

Fistulotomie: ................................................................................................................................. 12

Excisie en curettage: ..................................................................................................................... 13

Marsupializatie: ............................................................................................................................ 14

Bascom Methode (“Pit Picking”): ................................................................................................. 16

Excisie van de sinus pilonidalis (gesloten methode): .................................................................... 17

Flap operaties: .............................................................................................................................. 19

Cleft lift: ........................................................................................................................................ 28

Huidtransplantatie: ...................................................................................................................... 31

Vergelijking van de technieken: wat is de beste ingreep? ................................................................ 32

Overige behandelmethoden: ........................................................................................................... 35

Vacuüm-Assisted Closure (VAC): ................................................................................................... 35

Niet-chirurgische ingrepen: .............................................................................................................. 39

Hygiëne: ....................................................................................................................................... 39

Verwijderen van haar: .................................................................................................................. 39

Fenolinjecties en fibrinelijm: ......................................................................................................... 43

Sinus pilonidalis en antibioticagebruik ................................................................................................. 46

Effecten van micro-organismen op de wondgenezing: ..................................................................... 46

Systemische toediening van antibiotica: .......................................................................................... 47


Topicale toediening van antibiotica: ................................................................................................ 49

Conclusie: ......................................................................................................................................... 53

Wondverband ...................................................................................................................................... 54

Foamverband (hydropolymeren): ..................................................................................................... 54

Tuleverband (textiel): ....................................................................................................................... 55

Hydrocolloïden: ................................................................................................................................ 56

Alginaten: ......................................................................................................................................... 56

Hydrovezels: ..................................................................................................................................... 57

Antimicrobieel wondverband: .......................................................................................................... 57

Zilverhoudend wondverband: ...................................................................................................... 57

Jodiumhoudend wondverband: ................................................................................................... 58

Conclusie: ......................................................................................................................................... 59

Patiëntenenquête ................................................................................................................................ 60

De enquête: ...................................................................................................................................... 60

Resultaten van de enquête: .............................................................................................................. 60

Resultaten Nederlandse enquete: ................................................................................................ 60

Resultaten Engelse enquete: ........................................................................................................ 62

Samenvatting van de enquêteresultaten: ..................................................................................... 65

Eindconclusie ....................................................................................................................................... 67

Bijlage 1 – Patiëntenenquête Nederlands ............................................................................................ 71

Bijlage 2 – Patiëntenenquête Engels .................................................................................................... 74

Bijlage 3 – Resultaten Nederlandse enquête ....................................................................................... 77

Bijlage 4 – Resultaten Engelse enquête ................................................................................................ 79

Bijlage 5 – Tijdschrijven BWS ................................................................................................................ 81

Referenties: .......................................................................................................................................... 83


Inleiding Wanneer u het onderwerp leest van deze scriptie, zal het niet een onderwerp zijn wat men verwacht

voor een derdejaars bachelorstudent farmacie. Een sinus pilonidalis is een onderwerp op medisch

gebied, chirurgisch of in ieder geval meer voor een medicijnenstudent. Hoe komt een aankomend

apotheker aan zo’n onderwerp?

Toch heb ik dit onderwerp bewust gekozen als afsluiting van de bachelor farmacie. Het onderwerp

“sinus pilonidalis” is voor mij al 12 jaar lang een belangrijk onderwerp, omdat ik 10 jaar lang zelf een

patiënt ben geweest met een sinus pilonidalis. 10 jaren met verschillende operaties, waaronder een

huidtransplantatie, een vacuümpomp en een jaar lang vol laserbehandelingen. Nu, 2 jaar na mijn

laatste laserbehandeling, ben ik gelukkig vrij van ziekenhuisbezoeken, wonden en het vervangen van

wondverbanden. Toch houdt het onderwerp mij bezig.

In de afgelopen jaren is het mij opgevallen dat de behandeling van een sinus pilonidalis zich niet

alleen beperkt tot het ziekenhuis. Naast contact met de chirurg en de wondverpleegkundige rondom

de operaties en ziekenhuisbezoeken, heeft een patiënt ook te maken met vervanging van

wondverband wanneer hij of zij thuis is. Dit verband moet regelmatig opnieuw besteld worden,

waarvoor vaak een apotheek wordt ingeschakeld. Ook is soms omschakeling nodig naar een nieuw

soort verband, waarbij het van belang is dat een apotheker voldoende weet van verschillende types

wonden, en welk wondverband hierbij toepasbaar is. Daarnaast ondergaat een patiënt met een sinus

pilonidalis regelmatig een operatie. Hierbij wordt vaak een antibioticum toegediend. Welk

antibioticum is geschikt voor een patiënt met een sinus pilonidalis? Welke micro-organismen

bevinden zich in een operatiewond en heeft het gebruik van antibiotica wel effect op de

wondgenezing? Regelmatig zal een ziekenhuisapotheker om advies gevraagd worden over de typen

antibiotica die kunnen worden toegediend.

Een sinus pilonidalis is een complexe aandoening. Ook al lijkt het een relatief klein probleem, het is

een aandoening waar patiënten vaak jaren mee rondlopen, zonder dat dé oplossing in zicht is. Het

doel van mijn scriptie is om een overzicht te maken van de toegepaste behandelingen voor een sinus

pilonidalis en de voor- en nadelen van deze ingrepen. Dit overzicht is bedoeld voor de chirurgen,

wondverpleegkundigen en medewerkers van lasercentra. In dit literatuuronderzoek ga ik in op de

theorieën die bekend zijn over het ontstaan van de sinus pilonidalis, maar ook op de meest

toegepaste chirurgische en niet-chirurgische ingrepen. Ook geef ik een overzicht van de soorten

wondverband die worden gebruikt ter behandeling van de wonden en de soorten antibiotica die vaak

worden toegediend bij operaties of worden verwerkt in het wondverband en het effect hiervan op

de wondgenezing.

Naast het literatuuronderzoek heb ik ook een kleinschalige patiëntenenquête gedaan. Deze

vragenlijst is ingevuld door patiënten die ik heb gevonden via patiëntenforums op internet en is

zowel op nationaal niveau als op wereldwijd niveau ingevuld. Door middel van globale vragen wil ik

een beeld krijgen van de belevingswereld van een patiënt: hoeveel operaties ondergaat een patiënt,

wat voor typen behandelingen worden in werkelijkheid toegepast en wat weet de patiënt van de een

relatief nieuwe behandeling als lasertherapie. De resultaten van de enquête worden vergeleken met

de bestaande literatuur, om te zien of er overeenkomsten zijn.


Ook al zullen het literatuuronderzoek en de patiëntenenquête waarschijnlijk niet alle literatuur

omvatten die beschikbaar is over de toegepaste behandelingen van een sinus pilonidalis, toch hoop

ik dat er met deze scriptie een basis kan worden gelegd voor eventueel meer gedetailleerd

onderzoek naar de beste behandeling van een sinus pilonidalis. Door een overzicht te maken van de

voor- en nadelen van de behandelingen voor zowel de patiënt als de behandelaar, in combinatie met

mijn eigen ervaringen als patiënt, hoop ik een beeld te kunnen geven van wat naar mijn idee de

ideale behandeling is.


Wat is een sinus pilonidalis?

Letterlijk betekent een sinus pilonidalis “haarnest”, afgeleid van pilus (haar) en nidus (nest). In de

volksmond wordt een sinus pilonidalis ook wel een haarnestcyste genoemd. Hoe een sinus pilonidalis

ontstaat, is nog niet helemaal zeker. Er zijn theorieën dat het een aangeboren aandoening is, die bij

de groei van het embryo ontstaat. Ook wordt genoemd dat de aandoening wordt verkregen door

penetratie van haar in subcutaan weefsel, waardoor onderhuids cystes ontstaan. (1) Deze theorieën

worden in het volgende hoofdstuk uitgebreider beschreven.

Incidentie:

De aandoening komt vaker bij mannen voor dan bij vrouwen (ongeveer 3:1) en uit zich vaak tussen

de 16-25 jaar oud, bij patiënten met overmatige haargroei.(1,2) De incidentie wordt in Nederland bij

mannen geschat op 0,4 per 1000 per jaar. Bij vrouwen ligt de incidentie lager met 0,1 per 1000 per

jaar (3). Verder komt een sinus pilonidalis vaker voor bij Europeanen dan bij Negroïden (2).

Cofactoren zoals lichaamsgewicht, zweten, blootstelling aan herhaaldelijke trauma zoals

schuifkrachten en zweet (bijv. bij jeep rijden, vrachtwagenchauffeurs, wielrenners), haartype, een

diepe bilspleet en andere factoren lijken een rol te spelen bij de ontwikkeling van een sinus

pilonidalis (4). In tabel 1 staat een overzicht met risicofactoren, die de kans op het ontstaan van een

sinus pilonidalis verhogen.

Tabel 1 - Risicofactoren voor het ontstaan van een sinus pilonidalis (5)

Daarnaast lijkt de incidentie van een sinus pilonidalis te stijgen wanneer de aandoening eerder is

voorgekomen in een familie. In een onderzoek onder 578 patiënten is gekeken naar de

familiegeschiedenis. In 12% van de gevallen was er eerder in de familie sprake van een sinus

pilonidalis. Het risico op een recidief na 15 jaar was in de groep met een familiegeschiedenis hoger

(35%) dan in de patiëntengroep zonder familiegeschiedenis (22%). Na 25 jaar is het aantal patiënten

met een recidief 52% in de groep met familiegeschiedenis tegen 28% in de groep zonder

familiegeschiedenis. Het risico op een recidief neemt toe wanneer een patiënt de eerste ingreep

heeft gehad op jongere leeftijd. De sinus pilonidalis komt gemiddeld na 5.1 jaar terug

(standaarddeviatie: 6,2 jaar)bij patiënten met een familiegeschiedenis, vergeleken met gemiddeld na

5,3 jaar (SD: 5,2 jaar) bij patiënten zonder familiegeschiedenis. (4)

Symptomen:

Een sinus pilonidalis wordt gekenmerkt door een acute of chronische ontsteking van een lokaal

gebied (bijvoorbeeld tussen de anus en het sacrum). Het eerste kleine symptoom is het ontstaan van


een klein gaatje (speldenprik) in de huid, wat lijkt op een uitvergrootte haarfollikel. In dit geval is het

nog asymptomatische sinus pilonidalis (6). Dit gaatje wordt vergroot door het gewicht van de billen

en de zwaartekracht tot een bepaald niveau, waardoor de follikel scheurt. Bij dit proces kunnen ook

haren en keratine de wond in worden gezogen. Deze haren kunnen leiden tot een ontstekingsreactie,

omdat het als niet-lichaamseigen wordt gezien. (7)

In de meeste gevallen is daarna een smalle opening zichtbaar van 3,5 tot 5 cm boven de anus, tussen

de bilspleet. Deze opening, waarin haren kunnen zitten, leidt naar een sinus (gang) die in lijn loopt

met het epitheel en dan naar boven loopt. Het einde van de sinus kan verschillend zijn. Bij de ene

patiënt is er een bol einde aan een enkele sinus, terwijl er bij de andere patiënt vertakkingen

zichtbaar zijn die bij elkaar komen in een “hoofdgang”. Hierdoor kunnen ook meerdere gaatjes

zichtbaar zijn in de huid, waar de vertakkingen uitkomen. Er kunnen ook meerdere zakjes onderhuids

worden gevormd, waar de sinussen uitkomen. Deze zakjes zijn dan meestal gevuld met vasculair

pyogeen granulatieweefsel (pus). (2,7) Er is sprake van een symptomatische sinus pilonidalis bij

drainage van wondvocht en bloedingen, maar ook wanneer er zwelling van het omgelegen weefsel

optreedt. De symptomen blijven niet altijd zichtbaar. Tussentijds kan het wondje ook sluiten,

waardoor een patiënt denkt aan genezing, voordat het zich weer opent voor drainage. (6)


Pathofysiologie en etiologie

Er zijn verschillende theorieën over het ontstaan van de sinus pilonidalis. Men is er na jarenlang

onderzoek niet zeker van of de aandoening aangeboren of verkregen is. Er zijn vele onderzoeken

uitgevoerd om te zien of de aandoening een embryologische basis heeft of dat het simpelweg

ontstaat door het ontsteken van een haarzakje of het ingroeien van haren. Dit hoofdstuk geeft de

verschillende theorieën weer die in de medische literatuur bekend zijn rondom het ontstaan van een

sinus pilonidalis.

Ontstaan van een sinus pilonidalis:

Restanden van een medullair kanaal:

Een theorie is dat een sinus pilonidalis ontstaat uit een overblijfsel van het medullair kanaal, een

kanaaltje dat oorspronkelijk afkomstig is uit het ruggenmerg van een mens richting het stuitje. Dit

gedeelte verdwijnt na ongeveer 5 maanden van de ontwikkeling van een foetus, maar kan door een

fout in de ontwikkeling ook blijven bestaan. Het resultaat blijft een neuronale verbinding met het

ruggenmerg vanuit het stuitje, wat bedekt wordt door het huidoppervlak. Hierdoor ontstaat een

sinus (een holte) bedekt met afgevlakt epitheel met daarbij behorende huidstructuren zoals

haarfollikels en klieren. (1)

Onderzoek van Mallory et al heeft bij 7 baby’s van 6-12 maanden oud het bestaan aangetoond van

de medullaire kanalen, wat zou leiden tot een verhoogd risico van het ontstaan van een sinus

pilonidalis. Ook later onderzoek ondersteunt de theorie, hieruit is gebleken dat de huid over het

stuitje met restanten van een medullair kanaal sneller degenereert, waardoor cystes gevormd

kunnen worden bedekt met kubusvormig epitheel in plaats van epidermis (huid). (1,8)

Huidkanaal:

Een tweede theorie is het ontstaan van een sinus pilonidalis door het onvoldoende genezen van een

spina bifida (open ruggetje) bij de ontwikkeling van een foetus. Hierdoor ontstaat op het stuitje een

kuil. Tijdens de ontwikkeling van de foetus wordt de huid rondom het stuitje dikker, waardoor het

gaat trekken en een kuiltje ontstaat, welke bij meer uitrekking later kan ontwikkelen tot een cyste.

Tijdens een echo onderzoek werd bij 6 foetussen tussen de 16e en de 24e week van de zwangerschap

in het lumbosacrale gebied een uitstulping gevonden, leek te wijzen op het ontstaan van een

menselijke staart. Bij een herhaling van de echo in de 22e of 23e week, was deze mogelijke menselijke

staart verdwenen. Na de geboorte werden alle baby’s onderzocht op de aanwezigheid van eventuele

huidafwijkingen. Tijdens deze onderzoeken werd bij elke van de 6 baby’s een huidafwijking

gevonden, zoals een sinus pilonidalis, diepe puisten en littekenweefsel. De onderzoekers

concluderen dat deze restanten van een mogelijke menselijke staart, de oorzaak kunnen zijn van het

ontstaan van een huidafwijking, zoals een sinus pilonidalis(1).

Huidinclusie:

Bij deze theorie ligt de verklaring van de sinus pilonidalis zouden de oppervlakkige delen van de

vouwen in het neurale kanaal bij het stuitje van een embryo onvoldoende met elkaar zijn vergroeid.

Hierdoor ontstaat een holte (een sacrococcygeale cyste). Ook zou een holte zijn ontstaan door


verplaatsing van huidcellen naar subcutaan weefsel voor de fusie van de vouwen van het neurale

kanaal. (1)

Veerklieren:

Een opmerkelijke theorie is de vergelijking van een sinus pilonidalis met de vetklieren die vogels

hebben vlakbij hun staart, onder de veren. Deze klieren hebben meerdere tubules welke geleegd

worden via een kanaal in de huid. Bij secties bij menselijke sacrococcygeale cystes zijn

overeenkomstige structuren gevonden. Er zijn verschillende instulpingen gevonden welke beginnen

bij de basale laag van het ectoderm en in het subcutane weefsel liggen. Deze structuren zijn

vergeleken met die van de klieren in de vogels. De theorie heeft geleid tot het idee dat de epitheel

kanalen gevonden in volwassenen, afkomstig zijn van aangeboren afwijkingen. Een tegenbewijs van

deze theorie is het feit dat de sinus pilonidalis erg vaak terugkomt na te zijn weggehaald. Hierdoor

kan het geen aangeboren afwijking zijn in de vorm van een klier. Er moeten andere factoren zijn die

spelen bij het ontstaan van een sinus pilonidalis. (1)

Verkregen aandoening:

De meeste onderzoeken gaan er echter vanuit dat een sinus pilonidalis geen aangeboren, maar een

verkregen aandoening is. Dit is op verschillende manieren aangetoond. Patey en Scarff hebben een

ontwikkelingstheorie opgezet voor een sinus pilonidalis. Als eerste zou de postanale regio een plaats

zijn voor ontwikkelingsafwijkingen. Ten tweede werden er tijdens chirurgische ingrepen van een

sinus pilonidalis geen follikels en klieren aangetroffen in de wond. Zou de aandoening een

aangeboren afwijking zijn, dan had dit aanwezig moeten zijn. Toch worden in enkele wonden wel

haren en haarfollikels gevonden. Dit is te verklaren doordat de sinus pilonidalis mogelijk begint als

een infectie door een wondje, waarna de haren ingroeien door penetratie in de huid. Dit ingroeien

kan mogelijk ook weer infecties veroorzaken, waardoor een cyste in lijn met granulatieweefsel kan

ontstaan. (9)

De theorie van Patey en Scarff is verder versterkt door het beschrijven van een casus van een patiënt,

waar de sinus pilonidalis in de hand zit. Deze patiënt, een kapper, moest regelmatig haren uit de

hand trekken die erin waren blijven steken. Na enkele jaren ontwikkelde zich tussen de ringvinger en

de middelvinger van de linkerhand een abces, welke weggehaald werd en goed genas. Na enkele

jaren ontwikkelde de kapper tussen de ring- en middelvinger van de rechterhand een sinus pilonidalis

met hierin enkele haren gegroeid. Dit kwam na enkele maanden weer terug en na behandeling met

het antibioticum penicilline was een sinus zichtbaar in de hand. Deze sinus groeide na enkele

maanden uit tot een cyste, een abces in lijn met granulatieweefsel. Microscopisch onderzoek van de

cyste toonde overeenkomsten met cystes gevonden bij een postanale cyste van een sinus pilonidalis.

Er was geen bewijs van haarfollikels of andere huidstructuren zichtbaar in de gang of de holtes van

de sinus pilonidalis. Bij een andere kapper ontstond ook een sinus pilonidalis, nadat door een kras op

de huid haren in de wond terecht zijn gekomen en een infectie ontstond. (10)

Ook Aydin et al. kreeg te maken met een kapper, waarbij een interdigitale sinus pilonidalis werd

ontdekt. Hierbij bevindt de sinus pilonidalis zich in de holte tussen de vingers. Deze sinus pilonidalis

was twee jaar eerder ook al behandeld. Ook dit keer werd de sinus pilonidalis weggehaald, door de

sinusgangen zichtbaar te maken met methyleenblauw, waarna het gehele gebied werd weggehaald.

(11)


Naar mijn mening is een sinus pilonidalis een verkregen aandoening. Het feit dat het mogelijk is om

een sinus pilonidalis te ontwikkelen in een totaal ander gebied dan het postanale gebied, wijst er op

dat een sinus pilonidalis niet slechts ontstaat ten gevolge van een huidafwijking die is ontstaan

tijdens de ontwikkeling van een foetus. Deze afwijking zou dan ook bij de vingers zichtbaar moeten

kunnen zijn. Daarnaast worden niet bij alle patiënten huidafwijkingen gevonden zoals follikels en

klieren. Deze ontstaan tijdens de ontwikkeling van een foetus en zouden dan bij alle patiënten te

vinden moeten zijn in de wond.


Behandelmethoden

De weg naar genezing is voor een patiënt met een sinus pilonidalis vaak erg lang. Chirurgen hebben

de keuze uit vele soorten operaties, welke elk weer hun eigen voor- en nadelen hebben. Een patiënt

is afhankelijk van de methode die een chirurg graag toepast en ook in hoeverre de chirurg ervaringen

heeft met de behandeling van een sinus pilonidalis. Een sinus pilonidalis is een aandoening waarbij

vaak recidieven ontstaan. De kans op het ontwikkelen van een recidief is weer afhankelijk van het

type operatie dat wordt toegepast.

In dit hoofdstuk wordt aandacht besteedt aan de verschillende behandelmethoden die worden

toegepast ter behandeling van een sinus pilonidalis. Per behandeling wordt gekeken naar de manier

waarop de ingreep wordt uitgevoerd, maar ook naar de voor- en nadelen van de behandeling en het

risico op het ontstaan van een recidief. Omdat er naast chirurgische behandelmethoden ook

aanvullende methoden zijn, zoals het gebruik van een vacuümpomp en lasertherapie, wordt er in dit

hoofdstuk onderscheid gemaakt tussen chirurgische en niet-chirurgische behandelmethoden.

Diagnose stellen - de huisarts:

Wanneer een patiënt een sinus pilonidalis ontwikkelt, zal hij als eerste denken aan een puistje dat

niet verdwijnt. Vaak is er een klein rond gaatje te zien waar af en toe pus en bloed uitkomt. De

meeste patiënten zullen de eerste stap zetten naar de huisarts, wanneer het plekje niet vanzelf

verdwijnt.

In de NHG-standaard wordt een sinus pilonidalis aangeduid als een bacteriële huidinfectie. Bij de

anamnese wordt als eerste gevraagd naar de duur, aanwezigheid van pijn en/of jeuk, koorts en

algemeen ziek zijn (wijst op een diepe huidinfectie). Ook zal worden gevraagd wat het beroep is van

de patiënt, omdat dit gerelateerd kan zijn aan de aandoening. Zo komt een sinus pilonidalis

regelmatig voor bij mensen met een zittend beroep waarbij veel wrijving optreedt, zoals

vrachtwagenchauffeurs of wielrenners. (3)

Ook zal er een lichamelijk onderzoek worden uitgevoerd, waarbij gelet wordt op de begrenzing en

uitgebreidheid van de aandoening; de kleur, warmte, zwelling en fluctuatie; de aanwezigheid van

exsudaat, blaren of korstvorming en eventueel necrose. (3)

Een sinus pilonidalis valt onder de categorie diepe huidinfecties en heeft als kenmerken de

aanwezigheid van rood infiltraat (een nestelplaats voor immuuncellen in de huid) en eventueel

zwelling. Aan de buitenkant is vaak een abces te zien dat zich net boven de anus bevindt. In de NHG-

standaard wordt geen gebruik van antibiotica aangeraden, maar een doorverwijzing naar een

algemeen chirurg. (3)

De huisarts zal aan de patiënt uitleggen dat een sinus pilonidalis ontstaat door het ingroeien van

haren in de huid, waardoor een etterende ontsteking kan ontstaan met een fistel (uitgang) naar de

huid. Aangeraden wordt om het wondje goed schoon te houden door het uit te spoelen (bijv. met

een douchekop). Is er alleen sprake van wondvocht uit het wondje zonder pijnklachten, dan is het

aan te raden om eerst 3-4 weken af te wachten en het wondje ondertussen schoon te houden. (3)


Zijn er wel pijnklachten, bij de aanwezigheid van een abces en drainage, of verdwijnt de wond na 3-4

weken afwachten niet, dan wordt een doorverwijzing naar de chirurg aangeraden voor een incisie.

Ook bij een recidief of niet genezende sinus pilonidalis of bij twijfel over de aanwezigheid van een

dieper gelegen abces, wordt een doorverwijzing aangeraden. (3)

Chirurgische ingrepen:

Over het algemeen worden alle patiënten doorverwezen naar een chirurg. Er is geen eenduidige

mening over de beste behandeling van een sinus pilonidalis. Er zijn operaties met een snelle

genezingstijd, maar een verhoogde kans op een recidief, terwijl juist andere operaties het risico op

een recidief verlagen, maar een hele lange genezingstijd hebben. (1) De ideale methode lijkt helaas

nog niet te bestaan: een methode met een korte genezingstijd, waarbij patiënten snel weer terug

kunnen naar een normale activiteit, een minimale morbiditeit en een kleine kans op

complicaties(12). Omdat de ideale methode nog niet bestaat, wordt er gebruik gemaakt van een

aantal verschillende methoden, die elk hun eigen voor- en nadelen hebben.

Excisie van de sinus pilonidalis (open methode):

De meest gebruikte techniek is het compleet wegsnijden van de cyste, waarna de wond wordt

opengelaten. Hierna moet de wond uit zichzelf genezen (genezing met secundaire intentie). Een

groot nadeel van deze methode is de lange genezingstijd (gemiddeld 68 dagen bij een gemiddelde

wonddiepte van 37,8 mm) en het feit dat het wondverband dagelijks vervangen moet worden en de

wond uitgespoeld (13). Ook lijkt het risico op het ontstaan van recidieven, bij deze techniek niet lager

te zijn, dan wanneer de wond met hechtingen wordt gesloten (1,12).

Fistulotomie:

Bij een fistulotomie worden alle sinusbanen opengelegd en samengevoegd tot een grote wond. Deze

wond wordt niet gehecht, maar open gelaten, zodat het vanzelf moet genezen. Het openlaten van de

wond voorkomt onderhuidse ophoping van granulatiemateriaal. De wond krijgt nu de kans om te

draineren (14). Om infectie te voorkomen, wordt de wond verpakt met wondverband. Dit

wondverband moet continu worden vervangen, zodat gecontroleerd kan worden dat de randen van

de wond niet te snel sluiten. De operatie wordt uitgevoerd onder lokale, regionale of algehele

anesthesie. Na de operatie is het belangrijk dat het gehele gebied op een agressieve manier onthaard

wordt door de chirurg. Een voordeel is dat deze methode gemakkelijk uit te voeren is. Ook zijn er

voorafgaand aan de operatie geen maatregelen nodig. Een nadeel is de trage genezingstijd en de tijd

die in de vervanging van het wondverband gaat zitten. (6)

Voor en na afloop van deze ingrepen wordt meestal geen antibiotica voorgeschreven. Patiënten

moeten dagelijks de wond spoelen onder de douche en meestal is een tweede persoon nodig om de

wond opnieuw te verpakken met droog gaas na het douchen. Het is belangrijk dat de wond licht

wordt verpakt en tot op de bodem van de wond. Ook kan het verstandig zijn om de wond voor een

tweede keer op een dag te vervangen door een licht vochtig verband met normale saline-oplossing

(6). Een ander soort wondverband dat vaak wordt gebruikt na een operatie is een absorberend

verband met alginaat of hydrovezels. Een voordeel van dit verband is dat het minder aan de wond

plakt en daardoor minder pijnlijk is om te verwijderen. Gewoon gaas plakt heel snel vast aan de

wond en kan voor de patiënt traumatische ervaringen opleveren bij het vervangen van het

wondverband (14). Ook moet de omgeving tot 3-4 cm van de wond haarvrij worden gehouden in de

postoperatieve periode, ter preventie van het ingroeien in de wond. (6,14)


Bij een retroperspectief onderzoek van Hull et al. onder vier publicaties met totaal 273 patiënten

behandeld met de bovenstaande methoden, zijn er 230 patiënten voor een follow-up onderzoek

gevolgd. Deze follow-up periode varieerde van 3 tot 20 maanden. De tijd om te genezen na de

operatie varieerde van 27 dagen tot 6 weken en het percentage patiënten met een recidief lag bij de

onderzoeken tussen de 1 en 19%. (6)

Ook Da Silva et al. (1) hebben een retroperspectief onderzoek gedaan onder vijf oudere onderzoeken

waarbij de open excisie methode is toegepast (tabel 2). Hieruit blijkt dat de genezingstijd ligt tussen

de 8 en 21 weken, aanzienlijk langer dan in het onderzoek van Hull et al. Het percentage recidieven

ligt wel gelijk (1,6).

Tabel 2 - Retroperspectief onderzoek met resultaten uit 5 studies waarbij de open excisie methode is gebruikt. Er is

gekeken naar de genezingstijd en het percentage recidieven. (1)

Excisie en curettage:

Naast de traditionele open excisie methode, is er ook een methode waarbij alleen de sinusgangen

worden blootgelegd, in plaats van een groot gebied eromheen. Deze methode bestaat uit vier vaste

stappen. Als eerste worden de sinusgangen geïdentificeerd. Vervolgens wordt een incisie gemaakt in

de huid. Daarna wordt de beschadigde huid gecuretteerd van ontstoken weefsel en wordt gezocht

naar eventuele secundaire gangen. De vierde stap is het verpakken van de wond met wondgaas en

compressieverband. (1)

Fig. 1 - De opeenvolgende stappen van de curettagetechniek. A. Het inbrengen van de camera in lijn van de primaire

sinus gang. B. Het openleggen van de sinusbaan in de middellijn. C. Curettage van het aangetaste weefsel. D.

Gecuretteerde wond tot aan de cysteranden met opengelegde huid. (1)


Om de sinusgangen te identificeren, wordt in het ontstoken gebied eerst methyleenblauw

ingespoten, waardoor primaire en secundaire gangen zichtbaar worden gemaakt. Wanneer een gang

aanwezig is, wordt er een kleine incisie gemaakt in de huid op de middellijn en vervolgens een kleine

camera in de sinusgang gebracht (fig.1a). Ook abcessen kunnen met de camera zichtbaar gemaakt

worden. Daarna wordt de huid ingesneden op de route van de primaire gang en eventueel ook

secundaire gangen of abcessen (fig.1b). Het granulatieweefsel en aanwezig haar worden vervolgens

uit de wond geschraapt met een lepeltje, tot de wand van de cyste zichtbaar is (fig.1c). De huid die

over de oorspronkelijke sinus pilonidalis lag, wordt er gedeeltelijk uitgeknipt (fig.1d). (1)

Door het afvlakken van de wondranden, of het vormen van een kuil (“saucerizing” = het vormen van

een soort schoteltje), wordt het te snel naar elkaar dichtgroeien van de wondranden voorkomen.

Nadat het bloeden is gestelpt, wordt de wond verpakt, waarbij het gaas licht in de wond wordt

gedrukt. De meeste patiënten worden dezelfde dag nog ontslagen uit het ziekenhuis, worden

aangeraden een normaal etenspatroon aan te houden en krijgen voldoende pijnstillers mee naar

huis. (6)

Voordelen van een curettage boven de open excisie methode zijn dat de curettage methode in alle

gevallen toegepast kan worden, ook in complexe gevallen. Er is geen speciale preoperatieve zorg

nodig. Ook is de operatietechniek gemakkelijk uit te voeren en oppervlakkig, waardoor normaal

weefsel wordt gespaard. De wond blijft relatief klein en er is sprake van een minimaal ongemak na

afloop van de operatie voor de patiënt. Het verminderd ongemak ontstaat ook doordat de patiënt

korter in bed hoeft te liggen en er geen pijnlijke littekens ontstaan. De wond geneest sneller. (1)

De curettagemethode wordt het meest gebruikt bij patiënten die met acute klachten bij de EHBO

komen. In een onderzoek van Kepenekci et al. met 46 patiënten met een acute sinus pilonidalis en

226 patiënten met een chronische recidief sinus pilonidalis werd een incisie en curretage uitgevoerd.

De ingreep duurde ongeveer 15 minuten (range: 8-20 minuten) en de patiënten mochten dezelfde

dag naar huis. Alle patiënten waren de volgende dag in staat om weer normale activiteiten uit te

voeren en gingen na gemiddeld 3 dagen (±1 dag) weer aan het werk. De gemiddelde wondgenezing

bedroeg 5,4 weken (±1,1 week). De chronische patiënten waren na 4,9 weken (±0,8) compleet

genezen en 2,7% van de patiënten had een recidief. De patiënten waarbij een

abces aanwezig was in de wond, hadden wel een significant langere genezingstijd

(7,2 weken ±1,8 week). Er trad bij sommige patiënten brugvorming op tussen de

twee zijden van de wond, waardoor bij sommige patiënten een recidief ontstond.

Het onderzoek toont aan dat het zowel voor acute sinus pilonidalis als voor

patiënten met een chronische sinus pilonidalis ook mogelijk is om deze methode

uit te voeren.(15)

Marsupializatie:

Bij de marsupializatie wordt de huid boven het weefsel met de sinus pilonidalis

opengesneden. Vervolgens wordt het granulatieweefsel uit de wond geschraapt.

Eventuele sinuspitten en gangen kunnen uit de wond worden gehaald en cystes

worden gedraineerd. Vervolgens worden de wondranden niet aan elkaar gehecht,

maar vastgehecht aan het bindweefsel eronder (zie figuur 2). Hierdoor blijft de

wond wel open, maar zo klein mogelijk en is al het beschadigde weefsel

verwijderd. Ook voorkomt het vasthechten van de wondranden aan het Fig. 2 - de manier van

hechten bij verwijdering

van een sinus pilonidalis

d.m.v. marsupializatie (6)


bindweefsel, dat de wond te snel dichtgroeit. Zouden de hechtingen eruit moeten worden gehaald

ten gevolge van wondafbraak, dan wordt de wond weer even groot als de originele wond en kan

deze, zonder verder benodigde maatregelen, genezen door middel van secundaire intentie. De

postoperatieve zorg voor de wond is hetzelfde als bij de traditionele open excisie methode. Patiënten

moeten elke week of om de week op controle naar de chirurg en zorgen dat het gebied haarvrij

wordt gehouden door scheren voor 3 tot 6 maanden na genezing. Een aanvulling op de

marsupializatie is dat de chirurg bij de ziekenhuisbezoeken eventueel overtollig granulatieweefsel

weghaalt en de huid weer openmaakt op plaatsen waar het te vroeg is gaan sluiten (brugvorming

tussen de twee zijden van de wond). (1,6)

De chirurgen Solla en Rothenberger hebben de techniek uitgevoerd op 125 patiënten, waar bij 6%

van de patiënten een recidief optrad. De tijd om te genezen van de ingreep varieerde van 3 tot 20

weken (gemiddeld 4). Bij 2,4% van de patiënten was er sprake van wondafbraak, een situatie waarbij

de wond weer opengaat. Deze patiënten werden opnieuw behandeld door middel van

marsupializatie en waren ieder binnen 4 weken genezen. Ook twee andere studies gaven een

genezingstijd aan van 3 tot 5 weken na toepassing van marsupializatie, waarbij het percentage

patiënten met een recidief tussen de 1 en 4% lag. (6)

Lee et al. onderzochten de verschillen wanneer patiënten werden behandeld met of een

marsupializatie of een open excisie waarna de wond gehecht werd. Van een groep patiënten kregen

9 patiënten een open excisie (WLE) en 17 patiënten een marsupializatie (UM). De resultaten zijn te

zien in tabel 3. Patiënten met een WLE hadden een significant langere tijd nodig om compleet te

genezen en daarnaast lag het aantal patiënten met postoperatieve complicaties hoger. 5 van de 9

patiënten werden voor een tweede keer geopereerd, terwijl dit in de UM-groep niet nodig was, hier

waren alle 17 patiënten genezen. Bij de laatste follow-up was 78% genezen van de WLE groep,

vergeleken met 100% van de UM-groep. Bij geen van de patiëntgroepen was een sinus pilonidalis, na

complete genezing van de wond, teruggekomen. (16)

Tabel 3 - Vergelijking van twee methoden: marsupializatie (UM) vs. open excisie-methode met primaire wondsluiting

(WLE). Onderzoek is retroperspectief uitgevoerd over een periode van 2002-2007. (16)

Ook Karakayali et al.(17) hebben onderzoek gedaan naar marsupializatie. Bij dit onderzoek werden

70 patiënten via deze methode geopereerd. De gemiddelde verblijftijd in het ziekenhuis was 1,3

dagen (1-3 dagen). De patiënten waren na 11,2 dagen (range: 5-35 dagen) in staat om weer naar

school of aan het werk te gaan en na gemiddeld 43,8 dagen was de wond compleet genezen (range:

15-122 dagen). Na afloop van de operatie trad als enige complicatie bij 2 patiënten een overbrugging

op van de wondranden. Er ontstonden geen recidieven na een follow-up periode van 15 maanden,


maar de onderzoekers geven aan dat de recidiefpercentages beter beoordeeld kunnen worden na

een langere follow-up. (17)

Bascom Methode (“Pit Picking”):

De Bascom methode is gebaseerd op het idee dat een

sinus pilonidalis door het lichaam wordt gezien als

een onbekend lichaam, doordat haar ingroeit.

Wanneer het haar wordt weggehaald en vrije

drainage mogelijk is, zou de sinus moeten genezen.

Bascom denkt dat de oorzaak van de sinus pilonidalis

niet bij het ingroeien van de haren lag, maar bij de

haarfollikels. In de bilspleet zijn de haarfollikels

vergroot en raken ontstoken door krachten die

worden uitgeoefend op de bilspleet. Infectie van de

haarfollikels leidt tot vorming van sinusgangen en

cystes. Bascom bepaalt de behandeling van de sinus

pilonidalis op basis van de ernst van de aandoening.

Chronische abcessen worden behandeld door excisie van de follikels in de bilspleet, waardoor een

minimale hoeveelheid gezond weefsel wordt weggesneden. Ongeveer 1 tot 10 follikels worden

verwijderd, waardoor kleine wondjes ontstaan van 2-4 mm groot. Een andere langere incisie wordt

gemaakt van één vinger breed, lateraal van (en parallel aan) de bilspleet (zie figuur 3). Er is gekozen

voor een laterale incisie boven een incisie van de bilspleet, omdat deze incisies minder spanning

geven op de wond. Ook genezen deze wonden beter, doordat ze niet worden afgesloten bij het zitten

(18). De incisie komt uit onderaan de bilspleet en gaas werd in de holte gestopt, waardoor haar en

granulatieweefsel uit de wond wordt gedrukt. Via vergrote laterale incisies worden epitheliale

gangen (een soort fistelgangen) verwijderd. De laterale incisies worden niet gehecht. Elke week

worden de wonden gecontroleerd en haarvrij gehouden. (6)

Van de 161 behandelde patiënten door Bascom die voor een periode van 3,5 jaar werden gevolgd,

was de gemiddelde genezingstijd 3 weken. Wanneer tijdens de ingreep een abces werd gevonden,

werd het abces eerst gedraineerd. Bij deze patiënten werden de haarfollikels 10 dagen later pas

verwijderd. De verblijftijd in het ziekenhuis bedroeg alleen de dag van de operatie. Bij 16% van de

patiënten was sprake van een recidief of niet-genezende wonden. Patiënten waren 1 dag na de

operatie weer in staat om aan het werk te gaan. (6,18).

Ook Mosquera et al. hebben de Bascom methode uitgevoerd op 41 patiënten die zich meldden op

de polikliniek. Hiervan had 7% van de patiënten een recidief na 10 maanden. 22% van de patiënten

met een chronische sinus pilonidalis en een behandelhistorie met andere operatietechnieken, kreeg

een recidief na behandeling met de Bascom methode. (6)

Bij een follow-up studie van één jaar onder 218 patiënten was het recidiefpercentage 10% na

uitvoering van de Bascom methode. De patiënten met een recidief ondergingen deze methode voor

een tweede keer. Deze keer was de operatie succesvol, want de recidieven traden niet opnieuw op.

(6)

Een Duits onderzoek uit 2010 heeft de originele Bascom methode uitgevoerd bij 153 patiënten.

Hiervan werden 123 patiënten gevolgd voor een follow-up, waarvan 21 patiënten (17%) een recidief

Fig. 3 - Bascom methode. In het eerste figuur wordt de

sinusgang opengelegd onder de bilspleet via een laterale

incisie. Het tweede figuur laat het verwijderen van de

haarfollikel zien. (6)


ontwikkelden na een gemiddelde follow-up van 7,1 maanden. Recidieven traden meer op bij

mannen, dan bij vrouwen (20% versus 4,5%). (19)

Excisie van de sinus pilonidalis (gesloten methode):

Traditionele methode: hechtingen in de bilspleet

De methode waarop de sinus pilonidalis wordt weggehaald, is bij deze vorm van chirurgie hetzelfde

als de eerder genoemde fistulotomie en curretage. Een belangrijk verschil is dat, na het verwijderen

van de sinusgangen, cystes of het draineren van de sinus, de wond gesloten wordt. Een voordeel van

het primair sluiten van een wond, is de kortere hersteltijd die optreedt. In een overzicht van een

aantal onderzoeken uitgevoerd door Da Silva et al. naar deze methode, is de tijd voor wondgenezing

ongeveer twee weken (zie tabel 4). Ook Hull et al. vinden hetzelfde resultaat na een retroperspectief

onderzoek. (1,6)

Toch heeft deze methode, ondanks de korte genezingstijd, enige nadelen. Als eerste nadeel wordt

het mogelijk opengaan van de wond genoemd, doordat de hechtingen door schuifkrachten op de

wond weer open kunnen springen. Wanneer dit gebeurt, wordt de tijd om te genezen verlengd tot

ongeveer 2 maanden. De hechtingen kunnen ook voor een ander nadeel zorgen, doordat het na

enige dagen flink gaat trekken. Hierdoor kan een ongemakkelijk gevoel en pijn ontstaan. Een derde

nadeel is een verhoogd risico op het ontstaan van een infectie, doordat eventueel aangetast weefsel

in de wond blijft zitten. Ook zit de wond dichtbij de anus, waardoor het sneller vervuild raakt. Het

risico op een recidief lijkt hoger te liggen bij het toepassen van de gesloten methode, in tegenstelling

tot de open methode (11-28,5% versus 2-13%) (1). Doordat bij deze methode een diepe incisie wordt

gemaakt, kunnen zich in de wond ook haren gaan verzamelen, wat bijdraagt aan een verhoogd risico

op recidieven (6).

Tabel 4 - Retroperspectief onderzoek met resultaten uit 5 studies waarbij de gesloten methode is gebruikt. Er is gekeken

naar de genezingstijd en het percentage recidieven. (1)

In een onderzoek van Aydede et al. (20) onder 82 patiënten die een excisie kregen met primaire

sluiting van de wond, is de gemiddelde gemiddelde duur van de ziekenhuisopname 2,62 dagen. De

patiënten hebben gemiddeld 2,15 weken nodig om weer aan het werk te kunnen. Bij 7,31% van de

patiënten ontstond een wondinfectie. 4,87% van de patiënten kreeg een recidief. Bij 6 patiënten

ontstond een wondinfectie (7,31%), waarbij de infectie in 3 gevallen als abces bij de hechtingen

ontstond. Hierbij werd de infectie behandeld door het verwijderen van de hechtingen. Alle patiënten

met een wondinfectie werden behandeld met een antibioticum.(20)

Alternatieve methode: Karydakis-flap

De chirurg Karydakis heeft een alternatieve techniek ontworpen om het ingroeien van haar te

voorkomen (zie figuur 4). Door in een eclipsvorm om de sinusgang heen te snijden, zal de wond in


het midden worden afgesloten. Ook ontstaat er een dikke flap doordat onder de huid weefsel

rondom de sinus wordt weggesneden, welke over de middellijn kan worden gelegd en daar kan

worden vastgehecht. Hierdoor ontstaat een afgevlakte bilspleet en liggen de hechtingen niet precies

in het midden, maar lateraal. Een lateraal litteken maakt de huid minder vatbaar voor penetratie van

haren in het huidweefsel. (6,21). Karydakis heeft deze methode op 7471 patiënten met een sinus

pilonidalis uitgevoerd, waarbij in een follow-up van 2-20 jaar een recidiefpercentage van 0 tot 1%

gevonden werd. Ook een andere chirurg, Kitchen, heeft de methode uitgevoerd bij 114 patiënten. Na

een follow-up periode was het recidiefpercentage slechts 4%. Deze patiënten met een recidief

werden op dezelfde manier behandeld en zijn hierdoor allemaal genezen(6).

Om te onderzoeken wat het werkelijke verschil van de Karydakismethode is op het ontstaan van

recidieven en de hersteltijd, is er een prospectief onderzoek uitgevoerd door Morden et al. (21),

waarbij 44 patiënten de traditionele ingreep kregen (met hechtingen op de middellijn) en 24

patiënten een Karydakis-flap. Van de patiënten werden leeftijd, gewicht, type procedure,

complicaties (knappen van de hechtingen en/of aanwezigheid van infecties), lengte

ziekenhuisverblijf, recidief van de aandoening, lengte van de operatie en initiële drainage van het

abces geregistreerd. Deze resultaten zijn te zien in tabel 5.

Fig. 4 - De Karydakis techniek uitgelegd. Als eerste wordt een eclips vorm gemaakt waarin de sinusgangen zitten. Deze

ellips ligt net naast de bilspleet. Vervolgens wordt het weefsel eronder weggehaald, waardoor een soort flap ontstaat,

welke wordt gehecht. Het gevolg is een rechte gesloten wond naast de bilspleet, waardoor de spanning op de wond

afneemt en de kans op ingroeiende haren wordt verkleind. (6,21)


Tabel 5 - Demografische gegevens onderzoek Morden et al. van de twee patiëntgroepen. KAR = Karydakis groep, ME =

traditionele ingreep met hechting op middellijn (21).

In de tabel is te zien dat zowel het percentage opgetreden complicaties als het percentage recidieven

hoger waren bij de traditionele ingreep, vergeleken met de Karydakis-flap. Beide resultaten waren

echter niet significant hoger. De Karydakismethode duurde wel langer dan de traditionele ingreep. In

beide groepen was een even lange ziekenhuisopname te zien, alle patiënten werden op de dag van

de operatie weer ontslagen uit het ziekenhuis. Als eindconclusie raden de onderzoekers de

Karydakis-ingreep aan, omdat het aantal recidieven en complicaties toch lager is dan bij de

traditionele ingreep. (21)

In een prospectief onderzoek van Moran et al. zijn 106 patiënten die een Karydakis-ingreep kregen,

gevolgd voor een follow-up periode van 4 jaar. In het onderzoek werd gekeken naar het percentage

patiënten dat was genezen en daarnaast werd een enquête ingevuld door de patiënten om de

patiëntentevredenheid te onderzoeken. Uit het onderzoek bleek dat het genezingspercentage op

96,3% lag. De enquête gaf een patiënttevredenheid aan van 92%. (22)

Flap operaties:

Een alternatieve vorm voor de gesloten excisie operaties, zijn de zogenaamde flap-operaties. Bij deze

ingrepen worden alle sinusgangen en geïnfecteerd weefsel verwijderd, net als het subcutane

weefsel. Hierdoor kan onmiddellijke of vertraagd genezing plaatsvinden, zonder teveel trekkrachten

en met gebruik van gezond weefsel. Een asymmetrisch litteken scheidt de wond van de bilspleet,

waardoor de huid van de bilspleet intact wordt gelaten. Er zijn verschillende types flap operaties te

onderscheiden. (6)

Z-plastiek:

De Z-plastiek is een ingreep die alleen bedoeld is voor patiënten met morbiditeiten als

huidparesthesie en hypertrofische (verdikte) littekens, welke ontstaan zijn door eerdere chirurgische

ingrepen. De operatie zou een recidiefpercentage hebben van 10% en zou alleen gebruikt moeten

worden in gevallen van recidieven met een sterk ongemak van de wond of wanneer er al een aantal

recidieven is geweest. (23)

Voordelen van de Z-plastiek zijn dat het de bilspleet afvlakt, het de haarpunten van de bilspleet af

laat wijzen (doordat de huidrichting draait tijdens de flaptransplantatie), het geen litteken in de

bilspleet achterlaat, het maceratie van de huid voorkomt (wit uitslaan en zacht worden van de huid),

het de zuigeffecten vermindert in de zachte weefsels van de billen en het de schuifkrachten tussen

twee aangrenzende oppervlakten minimaliseert. (24)


Wanneer de patiënt in de goede houding op de behandeltafel ligt, wordt als eerste de lengte en de

richting van de sinusgang bepaald met behulp van een camera. Vervolgens worden het eclipsgebied

voor de excisie en de huidflappen voor de daaropvolgende Z-plastiek gemarkeerd met een stift (zie

figuur 5.1). De sinus wordt door middel van een nauwe eclips in de huid eruit gesneden. De eclips is

meestal maximaal 1 cm breed. De lengte van de excisie loopt vanaf het brede triangulaire gebied

over het bovenste deel van het sacrum naar

waar het huidpatroon veranderd en peri-anaal

wordt, ongeveer 2,5-3 cm vanaf de anus. (24)

Wanneer een patiënt wordt behandeld met een

recidief, is het belangrijk om de eclips zodanig

breed te maken dat al het oude littekenweefsel

wordt weggesneden. De incisie wordt nu verder

uitgediept om al het weefsel in de eclips te

verwijderen, tot aan de aponeurose (het

peesvlies) welke het stuitje bedekt. In de

meeste gevallen wordt hierbij de gehele sinus

pilonidalis verwijderd. Is er sprake van dieper

gelegen granulatieweefsel, dan wordt dit

gecuretteerd. Wanneer er een sinusgang is die

lateraal ligt aan de bilspleet en er niet te dicht

op ligt, wordt deze gecuretteerd met minimale

incisie van de huidgrenzen en dan gesloten met

één of twee hechtingen. Een sinus dichtbij de

punt van een huidflap wordt weggehaald

wanneer de flappen zijn afgerond. (24)

De volgende stap van de operatie is het uitsnijden van de huidflappen. Een hoek van 45 graden is

meestal goed toepasbaar. Kleinere hoeken richting 30 graden geven een beter cosmetisch aanzien,

maar hierbij is het risico dat de punt van de flap wordt afgesloten van bloed en zuurstof, waardoor

de huid afsterft. De flappen nemen af in dikte. Aan de kant van de punt bestaat de huid uit weinig

subcutaan weefsel, maar de hoeveelheid weefsel neemt toe naarmate men dichter bij de basis komt,

waar een volledige diepte aan subcutaan weefsel te vinden is, zodat het de bilspier bedekt. (24)

De flappen worden niet verder gemobiliseerd (figuur 5.2), zodat er geen extra spanning optreedt bij

de verplaatsing van de huid. Er moet veel aandacht besteed worden aan het behouden van de

bloedvaten, zodat het stuk huid na verplaatsing zoveel mogelijk van bloed wordt voorzien.

Bloedingen bij het losmaken van de huid worden meestal gestopt door middel van cauterisatie, een

methode waarbij met elektrocauterisatie de bloedvaten worden dichtgebrand. De geprepareerde

flappen worden nu verplaatst en op maat gemaakt met subcutane platte absorbeerbare hechtingen

(figuur 5.3). De huid wordt vervolgens gehecht met kleine zijdehechtingen. Omdat de hoeken van de

flappen snel beschadigd raken, wordt een “mattress end-on” hechting gebruikt: een verticale

hechting waarmee twee losse stukken huid stevig aan elkaar kunnen worden gehecht op een

nauwkeurige manier (figuur 5.4) (24).

Fig. 5 - De stappen van een Z-plastiek (24).

• 5.1. Insnijden van de eclips rondom de sinusgang en het

uittekenen van de huidflappen (a1 en b1).

• 5.2. Het mobiliseren van de huidflappen.

• 5.3. Verplaatsing van de huidflappen naar het uitgesneden

gebied.

• 5.4. Hechten van de huidflappen en plaatsing van de drain


Bij het lagere einde is het moeilijker om de huid goed aan elkaar te hechten met simpele hechtingen.

Voor dit gebied wordt een klein aantal hechtingen gebruikt. Een simpele vorm van een drain met

laterale openingen wordt geplaatst in een klein wondje vlak naast de oorspronkelijke wond. Een

plastic spray kan op de wond gespoten worden welke vervolgens wordt bedekt met gaas en een laag

van katoenwol, wat wordt gefixeerd met plakkende tape. Het is praktisch om een waterresistente

plakkende tape te gebruiken voor het laagste deel van de wond vlak bij de anus, zodat het verband

zo weinig mogelijk vervangen moet worden en omdat dit gebied snel vervuild raakt. (24)

Fazeli et al. (23) hebben de Z-plastiek uitgevoerd bij 72 patiënten en de resultaten vergeleken met de

open excisie methode, ook uitgevoerd bij 72 patiënten. Uit het onderzoek bleek dat er geen

significante verschillen waren in de complicaties die na afloop van beide operaties ontstonden (zie

tabel 6). Toch ontstonden er wel verschillen tussen de verschillende operaties. Het ziekenhuisverblijf

was na een Z-plastiek met gemiddeld 2,86 dagen langer dan bij de open excisie (1,76 dagen). Het

duurde gemiddeld 15,4 dagen voor de wond genezen was na een Z-plastiek, terwijl dit bij een open

excisie gemiddeld 41 dagen duurde. Ook konden patiënten na een Z-plastiek weer sneller aan het

werk na de operatie (gemiddeld na 11,9 dagen), terwijl het gemiddeld 17,5 dagen duurde voor

patiënten na een open excisie weer aan het werk konden gaan. (23)

Tabel 6 - Vergelijking van de Z-plastiek met de open excisie met secundaire genezing. In de tabel zijn geen significante

verschillen waarneembaar tussen de opgetreden complicaties.(23)

Bose et al. (24) heeft een retroperspectief onderzoek gedaan onder 20 patiënten, waarvan 18

mannen en 2 vrouwen. Drie patiënten hadden een recidief sinus pilonidalis en werden eerder

behandeld met excisie en primaire hechtingen. Een van de patiënten is tweemaal geopereerd, met

als gevolg een lelijk litteken. Bij de 20 patiënten werd de Z-plastiek toegepast en na afloop van de

operatie gekeken naar complicaties, wondinfectie, dof gevoel, pruritis (jeuk aan de huid) en wond

hematoom. De follow-up periode varieerde van 5 maanden tot 4 jaar. 10 patiënten gingen 4 weken

na ontslag uit het ziekenhuis, weer aan het werk. De andere 10 patiënten gingen na gemiddeld 7

weken weer aan het werk. (24)

Bij de patiënten deden zich verschillende complicaties voor. Bij 5 patiënten (20%) ontstond necrose

op de hoek van de huidflap, waarvan bij twee patiënten een groot gebied moest worden

weggesneden vanwege een litteken. In drie gevallen werd de verblijfduur in het ziekenhuis met drie

dagen verlengd. Bij 2 patiënten (behandeld vanwege een recidief) trad een wondinfectie op. De ene

infectie was een Staphylococcus aureus, de andere een E. coli. Er was in beide gevallen sprake van

een oppervlakkige infectie en minimale wondafscheiding. Geen van de patiënten kreeg antibiotica

voorgeschreven, maar beiden werden behandeld met normaal wondverband. De lengte van het

ziekenhuisverblijf was 23-27 dagen (vergeleken met 12 dagen bij ongecompliceerde operaties). (24)


10 patiënten beschreven een gevoel van dofheid op de operatieplaats na enige tijd zitten, maar niet

tijdens het staan of liggen. Bij alle patiënten was hypoesthesie waarneembaar (een verminderd

gevoel van de huid) boven en onder het horizontale deel van het litteken. De twee patiënten die

behandeld waren voor een recidief, meldden de hypoesthesie spontaan, terwijl de resterende 8

patiënten het alleen merkten wanneer er naar gevraagd werd. In 20% van de patiënten (4 gevallen)

werd minimale jeuk bij het laagste deel van de huid genoemd. Bij twee van de patiënten ontstonden

bloedingen, welke door middel van een injectie behandeld moesten worden. In de andere twee

gevallen was geen verklaring te vinden. Slechts één patiënt had last van een wondhematoom. Op de

tiende dag na de operatie ontstond onder de wond een verdikking met vocht erin. Na zachte druk op

de wond met een rol gaas, kwam er een aanzienlijke hoeveelheid oud bloed en stolsels uit de wond.

Deze complicatie vertraagde de genezingssnelheid niet. Bij geen van de patiënten ontstond een

recidief. (24)

In 2006 heeft de onderzoeker en chirurg Sharma (25) bij 114 patiënten met een chronische sinus

pilonidalis een herhaalde Z-plastiek uitgevoerd, waarbij het uitvoeren van de Z-plastiek enkele keren

werd herhaald. In plaats van vorming van één “Z” werden er meerdere flappen gecreëerd (zie figuur

6A t/m 6F).

Qua techniek is de herhaalde Z-plastiek hetzelfde als de enkele Z-plastiek (zie figuur 6A t/m 6F). Na

het uittekenen van de eclips rondom de sinusgang en –pitten (fig. 6A/B), worden de Z-flappen

uitgetekend met een ideale hoek van 45 graden. Het aantal Z-inkepingen varieert van 2 tot 5. De

sneden worden ingesneden tot het subcutane vet, ondermijnd en gemobiliseerd (fig. 6C/D).

Vervolgens worden de flappen op maat gemaakt en gehecht op de manier beschreven als bij een

enkele Z-plastiek (fig. 6E/F). (25)

De gemiddelde duur van de operatie was 49-90 minuten. De patiënten werden 5 dagen na de

operatie ontslagen uit het ziekenhuis, maar mochten tot 15 dagen postoperatief niet zitten in bed. Bij

2 van de 101 patiënten die gevolgd werden voor de follow-up was een recidief ontstaan

Fig. 6 - Meerdere Z-plasty’s tegelijkertijd, verdeeld in een overzicht van de stappen. A. De pitten zichtbaar aan de

buitenkant op de bilspleet. B. Uitgetekende eclips met de flappen uitgetekend. C. de uitgesneden eclips waarin zich de

sinusgang en –pitten bevonden. D. De flappen zijn uit de wond gesneden. E. De gedraaide flap wordt in de wond gelegd

en op maat gemaakt. F. De flappen zijn gehecht aan het subcutane weefsel. (25)


(recidiefpercentage 1,98% binnen 18 maanden). Door middel van fenolcauterisatie en het

uitschrapen van de wond werden deze patiënten alsnog behandeld. Patiënten waarbij na 18

maanden geen recidief was ontstaan, werden gezien als genezen. Bij 5 patiënten ontstond een

wondinfectie, waarbij de hechtingen werden verwijderd voor drainage van de wond. Na 14-25 dagen

waren alle wonden voldoende genezen zonder huidnecrose en gelimiteerde ondermijning. Geen van

de patiënten sprak van een dof gevoel in de bilspleet. (25)

De chirurg verkiest de herhaalde Z-plastiek boven behandelingen als marsupializatie, omdat de

operatie simpel uit te voeren is onder lokale anesthesie en een kleine morbiditeit heeft. Ook is er

relatief weinig zorg nodig door een verpleegkundige en wordt de wond geassocieerd met een snelle

genezing. Een kans op een recidief wordt verminderd doordat de littekens zich niet in de bilspleet

bevinden, waardoor de sociale en psychologische consequenties voor de patiënt beter zijn. De wond

ziet er cosmetisch mooier uit. (25)

Ook lijkt de herhaalde Z-plastiek voordelen te bieden boven de enkele Z-plastiek. Er is minder laterale

ondermijning van de huid nodig (over de lengte), waardoor ook minder weefsel- en bloedverlies

optreedt. Doordat de huid minder ondermijnd wordt, is het risico op een dof gevoel op de huid

minder. Ook komen de littekens minder ver over de billen, waardoor het cosmetisch aanzicht beter

is. Een ander voordeel is dat bij zijvertakkingen van een sinus pilonidalis, deze kunnen worden

weggesneden als één van de flappen van de Z. Bij een enkele Z-plastiek zou de eclips veel groter en

breder moeten zijn om de zijvertakking erin te betrekken, waardoor de wond later meer onder

spanning zou komen te staan. (25)

Wat opvalt is dat de lengte van de ziekenhuisopname bij de enkele Z-plastiek veel langer is

(gemiddeld 12 dagen, bij complicaties 23-27 dagen), dan bij de herhaalde Z-plastiek (5 dagen

ziekenhuisopname). Een mogelijke verklaring hiervoor is dat het onderzoek van Sharma et al. veel

recenter is uitgevoerd (in 2006), terwijl het onderzoek van Bose et al. in 1970 is uitgevoerd. De

ziekenhuisopnames waren over het algemeen in deze periode langer. Een goede vergelijking tussen

deze twee methoden kan pas worden getrokken, wanneer het onderzoek van Bose et al. opnieuw

uitgevoerd zou worden.

Er is slechts één onderzoek beschikbaar, waarbij de Z-plastiek wordt vergeleken met een open excisie

met secundaire genezing, zoals beschreven in voorgaande tekst. Wanneer de Z-plastiek echter wordt

vergeleken met eerder genoemde chirurgische methoden, is de ziekenhuisopname erg lang.

Methoden als de Karydakis-flap en pit-picking, maar ook de cleft lift (volgt later in dit hoofdstuk)

kunnen worden uitgevoerd als dagopname. Een langere ziekenhuisopname is voor een patiënt meer

belastend dan een dagopname. Ook qua kosten is een Z-plastiek onvoordeliger, doordat een patiënt

voor een langere periode verpleegd moet worden.


VY-flap:

De VY-flap is een tweede variant van de flapoperaties. De flappen kunnen unilateraal of bilateraal

liggen, wat wil zeggen dat de flap aan één kant van de bilspleet ligt (unilateraal) of aan beide kanten

(bilateraal) (zie figuur 7). Een unilaterale flap wordt toegepast voor een wond van 8-10 cm. Is de

wond groter dan 10 cm, dan wordt een bilaterale flap toegepast. De flappen bestaan uit huid, vet en

onderliggend bindweefsel van de billen. Voordelen van deze ingreep zijn dat het de bilspleet

verwijderd, alle sinuspitten in de bilspleet weg worden gehaald net als al het genecrotiseerde

weefsel, waardoor een sluiting kan worden gemaakt zonder spanningen op de wond. De operatie

wordt toegepast bij patiënten met een

recidief na eerdere chirurgische

ingrepen. (6)

Op het moment van opname moet de

patiënt vrij zijn van actieve infecties

rondom de sinus pilonidalis en mag er

geen sprake zijn van wondafscheiding.

De operatie wordt uitgevoerd onder

algehele anesthesie. Als eerste worden

de lengte en richting van de sinus

opgespoord met behulp van een camera.

Dit gebied wordt afgetekend op de huid in

een eclips en wordt uitgesneden. De

incisie gaat door tot aan het bindweefsel onder het stuitje en lateraal tot aan het normale bilvet en

bindweefsel van de billen. (26)

Vervolgens worden twee gelijke driehoeken getekend aan elk kant van het defect (in geval van een

bilaterale VY-flap). Deze fasciocutane flap, welke bestaat uit de huid en het spierbindweefsel, is een

vorm van een gesteelde flap, wat wil zeggen dat een deel van de flap aan de oorspronkelijke huid

vast blijft zitten en gedraaid kan worden (27). De flap wordt uitgesneden tot aan de huid met een

scalpel en om verder bloedverlies te voorkomen, worden de bloedvaatjes dichtgeschroeid totdat het

bilbindweefsel goed zichtbaar is. De zijkanten van de flap lopen uit naar buiten, zodat ze een brede

basis hebben. Vervolgens wordt de mobiliteit van de flap uitgetest. Meestal wordt het bilbindweefsel

ingesneden en een deel van de onderliggende grote bilspier op de punt van de triangel om de flap

verplaatsbaar te maken. De basis van de triangel moet mogelijk ondermijnd worden om het beter te

laten passen in de bilspleet. De flap wordt gehecht wanneer deze goed past en aan de onderkant

wordt een drain ingebracht. Meestal wordt eerst de flap aan de ene kant afgerond, waarna

(eventueel) aan de andere kant de volgende flap wordt gemaakt. Na het hechten van de flappen

wordt een antibioticacrème op de wond gesmeerd en deze bedekt met een niet-klevend materiaal.

De patiënten moeten 24 uur op de zij liggen en mogen daarna weer lopen. Na 5 dagen wordt de

patiënt meestal weer ontslagen en na de tiende dag worden de hechtingen weer verwijderd. Na

ongeveer 15 dagen zal de patiënt in staat zijn om weer te werken. (26)

Khatri et al. (26) hebben de VY-plastiek bij 5 patiënten toegepast met een recidiverende sinus

pilonidalis. Elke patiënt had tenminste drie recidieven gehad en werden eerder behandeld met

andere conservatieve methoden. Bij alle patiënten werd het uitvoeren van een normaal dagelijks

bestaan ernstig verhinderd. De gemiddelde duur van de operatie was 170 minuten bij uitvoering van

Fig. 7 - Unilaterale V-Y flap, rechts: bilaterale V-Y flap (6)


een bilaterale VY-plastiek. Bij geen van de patiënten trad necrose van de huidflappen op of was

sprake van bloedingen, infecties of wondafbraak van de hechtingen. Ook was er geen sprake van een

dof gevoel bij de huid of ernstige pijn. De patiënten konden (op één patiënt na) na 5 dagen het

ziekenhuis verlaten. Na een follow-up van 0,5-4,5 jaar bleven alle patiënten vrij van recidieven. De

onderzoekers raden de VY-plastiek aan bij patiënten met recidieven of een complexe sinus

pilonidalis. De operatie wordt afgeraden als eerstelijns ingreep, hiervoor raden ze eerst een primaire

excisie met primair of secundaire intentie aan, omdat de omvang van deze operaties kleiner is dan bij

de VY-flap. Deze behandeling zou alleen gebruikt moeten worden bij patiënten met een sinus

pilonidalis die al enkele keren recidiveerde. (26)

Dylek et al. heeft een retroperspectief onderzoek gedaan naar het toepassen van de VY-flap bij 23

patiënten, waarvan 7 bilateraal en 16 unilateraal. De operatie werd gedaan met spinale anesthesie.

De gemiddelde leeftijd van de patiënten was 31 jaar (range: 19-47) en de groep bestond uit 21

mannen en 2 vrouwen. 9 patiënten werden eerder geopereerd aan een sinus pilonidalis, de andere

patiënten hadden complexe wonden met meerdere gangen en abcessen. Voorafgaand aan de

operatie werd 2 gram cefoxitine toegediend als profylaxe tegen infecties. Tijdens de operatie traden

er geen complicaties op. (28)

Geen van de patiënten ontwikkelde na de operatie wondafbraak of huidnecrose. Een patiënt klaagde

over ernstige pijn zonder aanwijsbare reden en twee patiënten hadden lichte voortdurende pijn

zonder lokale complicaties. Een patiënt ontwikkelde een wondinfectie en één patiënt wondseroma

(ophoping van vocht onderhuids, wat kan leiden tot een infectie). De patiënten kregen bij ontslag te

horen dat ze de volgende drie maanden de haren moesten wegscheren. Na ongeveer 3 maanden

keerden de patiënten terug naar het werk, en na een gemiddelde follow-up van 18 maanden had

geen van de patiënten een recidief ontwikkeld en was de wond bij alle patiënten voldoende genezen.

De onderzoekers noemen als voordeel van de VY-plastiek dat de diepte van de bilspleet minder

wordt, waardoor minder spanning op de wond komt te staan en de patiënt minder pijn heeft. Ook is

er weinig verplaatsing van huid nodig, waardoor het risico op bloedingen en complicaties wordt

verminderd. De conclusie is dat de VY-plastiek een veilige, simpele en effectieve techniek is voor

patiënten met gecompliceerde of met een recidiverende sinus pilonidalis. (28)

Niet alle onderzoekers zijn het met de conclusie van Khatri en Dylek eens. Yilmaz et al. (29) leveren

commentaar op de techniek, omdat de gecreëerde flap er wel voor zorgt dat de bilspleet minder diep

wordt, maar de hechtingen alsnog wel in de bilspleet komen, waardoor het risico op het ingroeien

van haren alsnog groot is. Hiermee neemt de kans op het ontstaan van een recidief toe. Een techniek

waarbij de hechtingen lateraal aan de bilspleet liggen, zoals de Karydakis flap, zou een verkleind

risico geven op het ingroeien van de haren. (29)

Naar mijn mening is de VY-flap alleen bedoeld voor patiënten met een recidiverende sinus

pilonidalis, waarbij de wondgenezing niet vordert na enkele operaties. Deze chirurgische techniek is

een vrij radicale ingreep, welke ook een flink litteken achterlaat. Het beste is om eerst een kleinere

ingreep toe te passen, zoals een open excisie met secundaire intentie tot sluiten, of een excisie met

een primaire sluiting, om de littekens die ontstaan, zo minimaal mogelijk te houden. Wanneer een

sinus pilonidalis een aantal keer recidiveert, komt een VY-flap, of een eerder genoemde Z-plastiek

meer in aanmerking. Het valt op dat de VY-flap de eerste methode is waarbij antibiotica gebruikt

wordt om infecties te voorkomen aan de wond. In het onderzoek van Khatri et al. wordt gebruik


gemaakt van een antibioticacrème (type antibioticum niet bekend), terwijl Dylek et al. gebruik maken

van cefoxitine als profylaxe. Beide

onderzoeken verklaren niet de reden

waarom een antibioticum wordt

gebruikt. Een verklaring hiervoor kan

zijn, dat het risico op infecties bij een

flapoperatie hoger is, doordat de

hoeken van de huidflap afgestoten

kunnen worden.

Rhomboid/Limberg flap:

Bij de Limberg (of Rhomboid)

flapoperatie worden eerst alle

sinusgangen, sinuspitten en abcessen

weggesneden tot aan het presacrale

bindweefsel met een ruitvormige

incisie. De flap bestaat uit huid en vet

en wordt verkregen door de incisie te

verlengen tot het

bilspierbindweefsel. Vervolgens

wordt de flap gedraaid en gehecht.

De voordelen van deze ingreep zijn

dat het de bilspleet afvlakt met een

groot goed doorbloed stuk huid dat

zonder spanningen te creëren kan

worden gehecht. Hierdoor zal er

nauwelijks necrose ontstaan. Een van de meest voorkomende complicaties is wondvocht of

wondafbraak, waarbij weer een wond tussen de hechtingen ontstaat. De Limberg-ingreep wordt

toegepast bij patiënten waar simpele ingrepen niet hebben geholpen en een recidief is ontstaan. (6)

Tijdens de operatie worden eerst de sinusgangen opgespoord met methyleenblauw, door het via de

sinuspitten in de gangen te spuiten. Vervolgens wordt een klassieke Limberg flap getekend met een

ruitvormig incisiegebied met hoeken van 60 en 120 graden en een lange as in de bilspleet (fig. 8A).

Deze ruit ligt echter wel dichter naar het stuitje toe (ongeveer 1,5 cm naar links), waardoor de wond

niet dichtbij de anus komt. Aansluitend op de Limbergflap wordt een ruitvormig stuk huid afgetekend

met dezelfde grootte als de Limbergflap (X in fig. 8B). Het complete gebied van de sinus pilonidalis is

weggesneden tot aan het bindweefsel van het stuitje (fig. 8C). De ruitvormige flap bestaat uit huid,

subcutaan weefsel en het bilspierbindweefsel uit de rechterbil. Wordt er na het wegsnijden van het

weefsel nog methyleenblauw gevonden, dan wordt de ruit vergroot en wordt er naast de

uitgesneden ruit een even groot stuk huid afgetekend. Wanneer de getekende flap even groot is als

het uitgesneden weefsel, wordt de huid losgemaakt van het bindweefsel, waardoor de spanning van

het stuk huid verdwijnt en het zonder spanning kan worden gedraaid en verplaatst (fig. 8D). Het

bindweefsel van de flap wordt als eerst gehecht aan het bindweefsel van het stuitje, hierbij wordt

ook een drain in de wond geplaatst (fig. 8E). De randen van de wond worden subcutaan gehecht,

waardoor de huid wordt gesloten (fig. 8F). (30,31)

Fig. 8 - Limberg/Rhomboid-flap. Stap A t/m F staan beschreven in de

tekst. (30)


Yamout et al. (30) heeft de Limberg flap uitgevoerd bij 16 adolescenten en na behandeling 18

maanden gevolgd. De gemiddelde operatieduur was 92 minuten (±30min) en tijdens de operatie

traden geen complicaties op. Gemiddeld lagen de patiënten 1,8 dagen in het ziekenhuis. Bij één

patiënt trad een recidief op en bij één patiënt was langere wondzorg nodig door het optreden van

wondafbraak. 6 andere patiënten hadden kleinere complicaties, waaronder 4 patiënten met een

oppervlakkige wondscheiding, welke werd verholpen door het vervangen van het wondverband. Ook

trad bij één patiënt een oppervlakkige wondinfectie op en kreeg een patiënt blijvende pijn. De

onderzoekers raden de Limberg flap aan als behandelmethode voor patiënten met een recidiverende

sinus pilonidalis. Het aantal nieuwe recidieven na afloop van de operatie is laag. Ondanks dat een

relatief groot gebied (met hierin al het aangedane weefsel) wordt weggesneden, kan het gehele

gebied veilig worden bedekt met de huid van de patiënt zelf. Door het plaatsen van de huid op het

weggesneden gebied, wordt gelijk de bilspleet afgevlakt, wat de kans op een recidief kleiner maakt.

Doordat er litteken ontstaat waar weinig spanning op staat, levert dit relatief weinig pijn op voor de

patiënt en een korte verblijftijd in het ziekenhuis. (30)

Muzi et al.(32) heeft de Limberg flap vergeleken met de methode waarbij de wond primair wordt

gesloten (zie resultaten in tabel 6). De bovenstaande methode werd uitgevoerd voor de Limberg-flap

(groep A). Bij de tweede groep is de sinus pilonidalis en het aangedane gebied weggesneden in een

ruitvorm, zoals bij de Limbergflap, maar vervolgens geen stuk huid verplaatst, maar de wond

dichtgehecht met absorbeerbare hechtingen (groep B). Groep A is voor gemiddeld 45,74 maanden

gevolgd en groep B voor 47,83 maanden.

Tabel 7 - Resultaten Limberg-flap en "aangepaste primaire sluiting" van de wond (32).

In tabel 7 zijn de resultaten van het onderzoek te zien. Wanneer de twee methoden met elkaar

worden vergeleken, zijn er geen duidelijke voordelen waarneembaar van de ene methode boven de

andere. Het aantal recidieven was bij de Limbergmethode minder dan bij de andere groep, maar niet

significant verschillend.

Unalp et al.(33) hebben de Limbergflap vergeleken met de eerder genoemde VY-flap. Het onderzoek

werd uitgevoerd bij 111 patiënten, waarvan 66 patiënten de Limbergflap kregen (groep 1) en 45

patiënten de VY-flap (groep 2). De verkregen resultaten rondom de opgetreden complicaties,

recidiefpercentages en informatie over het ziekenhuisverblijf, zijn te vinden in tabel 8. Er was sprake

van een significant verschil, indien P kleiner was dan 0,05. Het recidiefpercentage is in de Limbergflap

significant lager dan bij de VY-flap (1,5% vs. 11,1%). Er waren verder geen significante verschillen

waarneembaar in de lengte van de ziekenhuisopname, de opgetreden complicaties of de tijd waarna

patiënten weer in staat waren om aan het werk te gaan. De onderzoekers concluderen dat de


Limbergflap een beter alternatief is om een flapoperatie uit te voeren. Dit is echter opvallend omdat

er geen verklaring is waarom deze ingreep betere resultaten oplevert.(33)

Tabel 8 - Vergelijking van de Limbergflap (groep 1) met de VY-flap (groep 2) (33)

De Limbergtechniek is tot nu toe alleen nog maar vergeleken met twee andere operatietechnieken,

de excisie met primaire sluiting van de wond en met de VY-flap. Uit het eerste onderzoek kwam geen

significant voordeel voor de Limbergtechniek, bij vergelijking met de VY-flap echter wel. Toch is het

laatste resultaat opvallend, aangezien er geen verschillen waarneembaar zijn in de complicaties of de

lengte van ziekenhuisopname.

Er zijn echter meerdere operatietechnieken die veel worden toegepast. Wanneer de Limbergflap

vergeleken wordt met andere technieken op aspecten als het ziekenhuisverblijf, het

recidiefpercentage, het aantal wondinfecties en de tijd die patiënten nodig hebben om weer aan het

werk te kunnen, kan er globaal bekeken worden of er verschillen zijn tussen de technieken. Aan het

eind van dit hoofdstuk, in tabel 9 worden alle technieken met elkaar vergeleken op de

bovengenoemde aspecten, om te onderzoeken wat naar mijn mening de beste techniek is.

Cleft lift:

De cleft lift is een ingreep die niet bedoeld is voor primaire behandeling van een sinus pilonidalis,

maar voor mensen met een recidief of problemen met de genezing. De ingreep werkt met het

principe van een facelift: het verminderen van de diepte van vouwen in de huid. De wonden van een

sinus pilonidalis bevinden zich diep in de huid bij de bilspleet. Wanneer een patiënt staat of zit, is

deze wond niet of nauwelijks zichtbaar. Door de afsluiting van de bilspleet, komt de wond niet in het

licht, wat meteen het genezingsprobleem verklaart. De wond krijgt weinig zuurstof, waardoor de

huid uiteindelijk kan gaan afbreken. De oppervlakkige wond die zichtbaar is bij een sinus pilonidalis,

is een secundaire wond, ontstaan door een drainage en scheuring van de huid. Onderhuids ligt de


werkelijke wond welke zichtbaar wordt, wanneer de billen van elkaar worden gespreid. Naast

secundaire abcessen en tunnels is vaak ontstekingsweefsel zichtbaar. Zou dit weefsel helemaal

worden weggesneden, dan kunnen problemen met de genezing optreden, omdat het probleem

alleen groter wordt gemaakt, omdat door het wijd wegsnijden van vetweefsel en het gehele

littekenweefsel kan leiden tot een verminderde bloedtoevoer. Volgens de cleft lift methode zorgt het

afvlakken van de bilspleet ervoor dat er meer zuurstof in de wond komt, waardoor ook resterend

ontstoken weefsel geneest. Bij de cleft lift wordt de wond slechts schoongemaakt en geschoren. (34)

De cleft lift, een methode die, net als de pit picking methode, bedacht is door de chirurg Bascom,

geeft de bilspleet een nieuwe vorm en vermindert de diepte. Als eerste wordt de patiënt gevraagd

om te gaan staan, waarna het gebied wordt afgetekend waar de huid de diepte van de bilspleet

ingaat (“trimrails”), zoals te zien is in figuur 9. De huid links van de bilspleet wordt vervolgens

verwijderd, tot aan de linker “trimrail”, en aan de rechterkant wordt het onderhuids losgemaakt,

zodat het kan dienen als een flap. De billen worden getapet zodat ze uit elkaar staan, wanneer de

excisie wordt gemaakt. Na het losmaken van de huid aan de rechterkant tot aan de trimrails, wordt

de tape losgehaald en de billen naar elkaar toe gedrukt tot de trimrails elkaar raken. Hierdoor kan

worden gecontroleerd of de losgemaakte huid aan de rechterkant zodanig kan worden uitgerekt dat

het de huid bedekt die aan de linkerkant is weggehaald. (6,34,35)

Na het afronden van de huidexcisie, ligt het linkervet tegen het rechtervet aan, wat met kleine

hechtingen aan elkaar wordt gehecht om stabiliteit te bieden. Hierdoor wordt de bilspleet

oppervlakkiger en ontstaat een kussentje tussen het sacrum en de te repareren huid. De cysteholten

worden met gaas uitgeschraapt van granulatieweefsel. Littekenweefsel en abceswanden worden

ingesneden. Het littekenweefsel blijft wel aanwezig, gebonden aan vetweefsel, waardoor de

bloedaanvoer intact blijft. Ook blijven de incisies klein. Om de huid te sluiten, worden de randen van

de trimrails naar elkaar toegedrukt. (34)

In een retroperspectief onderzoek van Gendy et al. (36) zijn twee patiëntgroepen met elkaar

vergeleken. De eerste groep (39 personen) kreeg een cleft lift, terwijl 34 andere patiënten werden

behandeld met de open excisie methode. Van de 39 cleft lift ingrepen, genazen 33 personen (85%)

met primaire wondgenezing. Ook genazen 5 patiënten door middel van genezing met secundaire

intentie (totaal genezingspercentage 97,4%). De gemiddelde follow-up van de patiënten was 19

maanden. De meeste recidieven ontstaan binnen 2 jaar, wat betekent dat het recidiefpercentage bij

dit onderzoek relatief

laag ligt. Hoe langer de

follow-up periode van

een onderzoek, des te

meer kunnen de

recidiefpercentages als

betrouwbaar worden

gesteld, omdat de kans

op het ontstaan van

een recidief afneemt

wanneer men langer

geleden is geopereerd.

Fig. 9 - Cleft Lift methode (Bascom). Dik getekende lijnen op linker figuur zijn de

"trimrails". De huid aan de rechterkant van de bilspleet wordt losgemaakt, aan de

linkerkant van de bilspleet wordt het aangedane weefsel verwijderd, en wordt de huid

van de rechterkant uitgerekt naar de linkerkant. Hier wordt de huid vastgehecht. (34)


Van de 34 patiënten behandeld met een open excisie genazen 25 patiënten (73,5%) helemaal, wat

statistisch lager is dan in de cleft lift groep. De resterende 9 patiënten hadden chronische

wondcomplicaties, waarvan 3 patiënten alsnog een cleft lift kregen en daarna volledig genazen. De

gemiddelde genezingstijd lag op 3 maanden en de gemiddelde follow-up tijd van deze

patiëntengroep lag op 45 maanden. Wanneer werd gekeken naar het aantal recidieven, ligt dit in de

open excisiegroep op 7 patiënten (20,6%) vergeleken met 1 patiënt in de cleft lift groep (2,5%). (36)

De onderzoekers concluderen dat de cleft lift een voorkeur verdiend boven de behandeling van een

sinus pilonidalis door middel van een open excisie methode, maar geeft wel aan dat er enkele

opmerkingen te maken zijn over de onderzoeksmethode. Er zit relatief veel verschil tussen de twee

onderzoeksgroepen, doordat het een retroperspectief onderzoek is, waardoor variaties in

preoperatieve behandeling, ontharingsprocedures en patiëntselecties kunnen zijn opgetreden. Ook is

er een significant kortere follow-up periode in de cleft-lift groep, waardoor resultaten op lange

termijn niet bekeken kunnen worden. Ook traden er in de cleft lift groep wel degelijk complicaties op

tijdens de behandelingen (bij 6 patiënten), waardoor bij twee patiënten een situatie ontstond met

een wond die veel overeenkomsten had met complicaties na een open excisiemethode. (36)

Toch had de cleft lift methode een lager aantal recidiverende patiënten en leek de mate van

wondcomplicaties minder ernstig dan bij de open excisie methode, waardoor het incompleet

wegsnijden van het betrokken zieke weefsel door middel van een cleft lift beter lijkt te werken. Het

lijkt erop dat de vorm en diepte van de bilspleet, de aanwezigheid van diepe hechtingen, maar ook

het hechten van de wond onder spanning de belangrijkste factoren zijn voor het falen van eerdere

ingrepen van een sinus pilonidalis en het ontstaan van recidieven. Deze factoren treden wel op

wanneer een compleet beschadigd gebied wordt weggesneden (zoals bij de open excisie methode),

maar niet bij de cleft lift. (36)

Ook Abdelrazeq et al.(37) heeft een onderzoek gedaan naar behandeling van een sinus pilonidalis

met een cleft lift. Hier werden 70 patiënten met een niet-acute sinus pilonidalis behandeld, waarvan

24 patiënten een chronische SP hadden, 26 patiënten een complexe SP, 17 patiënten een recidief

(eerder 1 tot 3 operaties gehad) en 3 patiënten een complexe SP. De gemiddelde operatietijd

bedroeg 43 minuten (range 30-50) en 59 patiënten mochten op de dag van operatie weer naar huis.

11 patiënten met comorbiditeit of sociale problemen, bleven één nacht in het ziekenhuis.

Van de 70 patiënten kregen 50 patiënten een drain en 20 patiënten geen drain. Tussen de twee

patiëntgroepen met en zonder drain is geen significant verschil waarneembaar in complicaties, zoals

wondinfecties, wondafbraak, vertraagde genezing. 55 patiënten van de 70 hadden geen complicaties

en een wondgenezing binnen 2 weken. Bij 11 patiënten genas de wond binnen 6 weken zonder

complicaties. Bij drie patiënten was sprake van vertraagde wondgenezing (duurde 7, 8 en 12 weken).

Bij één patiënt trad beschadiging op van de epidermis in de bilspleet door vocht en bacteriën,

waardoor een wondinfectie ontstond en hierna een persistente sinus. Na een tweede cleft lift was de

patiënt binnen 6 weken compleet genezen. (37)

In totaal trad bij 20% van de patiënten één of meer complicaties op, waarvan 7 patiënten een

wondafbraak ontwikkelde en hiervan 3 patiënten een wondinfectie. Eén patiënt had complete

wondafbraak en 5 patiënten ontwikkelden een oppervlakkige wondinfectie. In totaal is er bij geen

van de 70 patiënten sprake van een recidief, waardoor de onderzoekers een positief advies geven

voor de behandeling van een sinus pilonidalis met een cleft lift. De ingreep is reproduceerbaar en


heeft, net als in andere onderzoeken, een laag percentage recidieven. Indien wel sprake is van een

recidief, laat de operatie geen ernstige wonden achter. (37)

Huidtransplantatie:

Naast alle soorten chirurgische methoden die in het bovenstaande gedeelte zijn behandeld, is er ook

een methode die in de algemene plastische chirurgie veel wordt toegepast: de huidtransplantatie.

Door middel van een huidtransplantatie is het mogelijk om al het beschadigde weefsel weg te

snijden, waarna een stuk huid van een ander deel van het lichaam op de wond wordt gelegd en

wordt gehecht. (6).

Guyuron et al. heeft de huidtransplantatie in 1983 toegepast op 58 patiënten, waarvan 42 patiënten

gemiddeld 2,2 eerdere operaties (variërend van 0 tot 22 operaties) hadden gehad, zonder succes.

Onder de patiënten waren 46 mannen en 12 vrouwen. De voorgeschiedenis van de aandoening

varieerde van 1 tot 33 jaar (gemiddeld 4,6 jaar).

Tijdens de operatie werd eerst de sinus pilonidalis via een wijde excisie weggesneden en primair

bedekt met een huidtransplantaat met een oplopende dikte. De patiënten vulden via een enquête in

of er symptomen optraden van een recidief. De gemiddelde follow-up duurde 5 jaar (range 0-10 jaar)

en van de 58 patiënten had slechts één patiënt een recidief. De gemiddelde lengte van het

ziekenhuisverblijf was 9,8 dagen (variërend van 7 tot 22 dagen). De patiënten gingen na 3 tot 6

weken (gemiddeld 4) weer aan het werk. Bij twee patiënten ging een deel van het huidtransplantaat

verloren zonder te genezen (3,4%). Slechts één patiënt kreeg een recidief 14 weken na de operatie

(1,7% van de patiënten). Deze patiënt werd behandeld door de haren uit de sinus te halen. 6

patiënten hielden licht ongemak over aan de operatie bij zitten voor langere tijd of bij het reizen.

Naast onderzoek van eigen patiënten hebben Guyuron et al. ook andere studies onderzocht waarbij

een huidtransplantatie is uitgevoerd. Boger en Pinkham (1958) hebben bij 39 patiënten een wijde

excisie en huidtransplantatie uitgevoerd. In dit geval was het gemiddeld aantal dagen in het

ziekenhuis langer (25,8 dagen), maar dit was te verklaren door het jaar waarin de operaties zijn

uitgevoerd. Het percentage recidieven was 2,6%. De onderzoekers raden de huidtransplantatie aan

voor patiënten met een complexe of recidiverende sinus pilonidalis. (6,38)

Zowel het onderzoek van Guyuron als van Boger en Pinkham zijn geen recente studies. In de

afgelopen jaren is er geen verder onderzoek gedaan naar de effectiviteit van een huidtransplantatie

op de genezing van een sinus pilonidalis. Beide onderzoeken hebben wel lage recidiefpercentages,

welke misschien met de huidige kennis over huidtransplantaties lager kunnen zijn. Hier moet dan wel

verder onderzoek naar worden gedaan. Aan de andere kant zijn er op dit moment vele andere opties

beschikbaar, waarbij met behulp van flapoperaties een soortgelijk resultaat wordt geboekt met het

verplaatsen van huid over de wond. Deze ingreep wordt in de praktijk weinig toegepast, slechts op

de momenten dat een wond na vele operaties niet wil genezen, vaak niet in het geval van een

recidief. Naar mijn mening is deze ingreep geschikt voor patiënten waarop het uitzicht op genezing

erg klein is, maar moet aan het begin eerst worden gekozen voor minder ingrijpende ingrepen als de

cleft lift en Karydakis flap, wanneer een recidief ontstaat.


Vergelijking van de technieken: wat is de beste ingreep?

Om een eindconclusie te trekken wat, naar mijn mening, de beste ingreep is, is er hierna een tabel

opgenomen met de eerder genoemde chirurgische ingrepen (tabel 9, pagina 34). Hierbij is gekeken

naar de belangrijkste aspecten voor de genezing na een operatie: de tijd die nodig is om helemaal te

genezen, het percentage wondinfecties, het recidiefpercentage, duur van het ziekenhuisverblijf en de

opgetreden complicaties. Wanneer er meerdere onderzoeken zijn geweest bij dezelfde chirurgische

ingreep is het gemiddelde genomen van de bekende resultaten, met daar achter de range. De

informatie uit deze tabel is gecombineerd met de informatie die gedurende het literatuuronderzoek

is verzameld wat betreft de voor- en nadelen van een operatie.

Vergelijking van de verschillende operaties:

Er kan een onderscheid gemaakt worden tussen twee soorten operaties, de excisies (met of zonder

hechtingen) zoals de curettage, fistulotomie, marsupializatie, pit picking en de cleft lift. Daarnaast

zijn er ook de plastische operaties, waarbij eerst de sinusgangen en pitten worden verwijderd en

vervolgens worden afgedekt met een flap. Duidelijk te zien is dat de eerste groep operaties een korte

opnametijd in het ziekenhuis hebben en dat de patiënten sneller in staat zijn om weer aan het werk

te gaan. Bij een Z-plastiek, VY-flap of Limbergflap zijn patiënten voor een langere periode niet in staat

om hun werkzaamheden uit te voeren (variërend van enkele weken tot 3 maanden). De enige

uitzondering hierop lijkt de Karydakis-flap te zijn, omdat hier niet echt een flap wordt gecreëerd,

maar de incisie lateraal aan de bilspleet wordt gemaakt.

Wanneer wordt gekeken naar de tijd die nodig is om een wond volledig te laten genezen, is het

verschil minder groot dan de periode waarna patiënten weer aan het werk kunnen. Bij de meeste

ingrepen is de wond na 3-6 weken volledig hersteld, alleen de Z-plastiek vormt met 2 weken tijd tot

volledige genezing een snelle uitzondering.

Een van de belangrijkste aspecten voor de keuze van een chirurgische techniek is de kans op het

ontstaan van een recidief. De methoden die de hoogste kans geven op het ontstaan van een recidief,

zijn de pit picking methode, fistulotomie en de open excisie met hechtingen. Dit is opvallend,

aangezien de laatste twee methoden het meeste worden toegepast als eerste behandeling bij een

algemeen chirurg. Ze zijn relatief snel uit te voeren. De meer ingewikkelde methoden, zoals de

Karydakisflap, de cleft lift en de huidtransplantatie hebben een lagere kans op het ontstaan van een

recidief. Van deze methoden wordt alleen de cleft lift regelmatig toegepast, vanwege de goede

resultaten die bij het onderzoek van Bascom en latere herhalingen van de toepassing zijn geboekt.

Er kan ook een onderscheid gemaakt worden op basis van de complicaties die kunnen optreden. Bij

de flapoperaties is het grootste risico necrose van de huidflap, waardoor deze wordt afgestoten en er

uiteindelijk meer huid verloren gaat. Toch lijkt dit risico niet te leiden tot een hoger

recidiefpercentage, aangezien de Limberg- en de VY-flap een van de laagste recidiefpercentages

hebben. Brugvorming of wondafbraak zijn de complicaties die bij de meeste operaties als

complicaties voorkomen. De eerste is een kleine complicatie, welke verholpen kan worden door de

gevormde huidbrug te verwijderen. Wondafbraak leidt vaak wel tot het ontstaan van een recidief en

moet zoveel mogelijk voorkomen worden. Een belangrijke complicatie die ook voor veel ongemak

kan zorgen, is het risico op het ontstaan van een wondinfectie. Deze kans is het grootste bij de

toepassing van een Z-plastiek.


De beste operatie voor patiënten met een acute of eerste sinus pilonidalis:

Naar mijn mening is de beste operatie een techniek waarbij het risico op het ontstaan van een

recidief zo klein mogelijk is, met zo weinig mogelijk complicaties, maar waarbij een patiënt ook

relatief snel in staat is om de gewone werkzaamheden weer op te pakken (ook al is de wond dan nog

niet volledig genezen). Persoonlijk lijkt mij de cleft lift één van de beste methoden, omdat het snel uit

te kiezen is, het litteken lateraal ligt aan de bilspleet, met als gevolg een afgevlakte bilspleet waar de

minste spanning op staat. Ook wordt er zo weinig mogelijk weefsel weggehaald, waardoor de wond

die ontstaat zo beperkt mogelijk blijft. Daarnaast is deze methode vaak herhaald door andere

onderzoekers, met relatief lage recidiefpercentages als resultaat (0-2,5%) en is aangetoond dat de

methode geschikt is voor zowel de acute als non-acute of recidiverende sinus pilonidalis. Wat echter

niet onderzocht is, is de tijd waarna een patiënt weer in staat is om aan het werk te gaan.

Op de tweede plaats komt voor mij de curettage, omdat deze als zowel een excisie met secundaire

genezing uitgevoerd kan worden, maar er ook voor gekozen kan worden om de wond te sluiten met

hechtingen. Bij deze ingreep is het recidiefpercentage ook laag (2,7%), doordat het geïnfecteerde

weefsel wordt weggehaald en cystes worden gedraineerd, maar wordt de wond zo klein mogelijk

gehouden met het uitschrapen van weefsel. Deze operatie is daardoor geschikt voor mensen met

een eerste sinus pilonidalis, maar kan ook voor een recidiverende of acute sinus pilonidalis gebruikt

worden.

De beste operatie voor patiënten met een regelmatig recidiverende sinus pilonidalis:

Er zijn ook patiënten waarbij de wondgenezing een probleem blijft. Dit kan komen door het

ontsteken van hechtingen, een vertraagde wondgenezing, regelmatige bloedingen. Bij deze

patiënten zijn de grotere operaties, waarbij het gehele aangetaste gebied plus een gedeelte er

omheen, waarna de wond wordt afgedekt met een flap, vaak verstandiger. Door het afdekken met

eigen huid, nadat al het ontstoken weefsel is weggehaald, wordt het risico op een nieuwe infectie

verlaagd. Voorbeelden van deze operaties zijn de Limbergflap, de VY-flap en de Karydakisflap.

Nadelen van deze operaties zijn echter wel dat het zowel voor de patiënt als voor de behandelaar

meer intensief is dan een kleinere operatie als de cleft lift of een curettage. Als eerste keuze wat

betreft een flapoperatie, gaat mijn mening uit naar de Karydakisflap, omdat ook deze lateraal ligt aan

de bilspleet, wat de spanning op de wond verkleind en hiermee ook het ongemak van pijn voor de

patiënt. Ook is het recidiefpercentage bij deze ingreep laag (0-4%). De tijd waarna patiënten weer

aan het werk kunnen, is wel relatief lang met gemiddeld 2 weken, maar dit is ook te wijten aan het

feit dat er hechtingen in de wond zitten.


Tabel 9 - Overzichtstabel van de beschreven technieken, met hierbij de belangrijkste aspecten


Overige behandelmethoden:

Vacuüm-Assisted Closure (VAC):

Bij gebruik van een vacuümpomp (WoundVAC, voorbeeld

te zien in figuur 10) wordt er gewerkt met negatieve

druktherapie op de wond. Deze methode wordt vaak

gebruikt als aanvulling op chirurgische ingrepen of na een

huidtransplantatie, bij wonden die traag genezen.

Voornamelijk wordt een vacuümpomp gebruikt bij grote

wonden, waar veel weefsel wordt weggesneden. (35)

Voordelen van de methode zijn dat het goed verdragen

wordt door de patiënt en dat er ook kleine systemen

beschikbaar zijn, waardoor een patiënt niet lang in het

ziekenhuis hoeft te blijven. (35) Een vacuümpomp is een

apparaat dat kan worden toegepast op de meeste wonden. Het bestaat uit polyurethaanschuim dat

op maat wordt geknipt naar de interne vorm van de wond. In het schuim wordt een plastic tube met

meerdere openingen geplaatst met een sterk klevende transparante plastic bedekking. De plastic

tube staat in verbinding met een vacuümpomp welke een continue negatieve druk veroorzaakt in de

gesloten wond. Bij het vervangen van de schuimlaag of plastic bedekking, mag de patiënt voor

maximaal 20 minuten losgekoppeld worden van het apparaat, omdat anders de subatmosferische

druk verloren gaat. De wondbedekking wordt elke twee tot drie dagen verwisseld om de wond vrij te

houden van wondvocht en infecties te voorkomen. Bij geïnfecteerde wonden wordt het verband elke

12 uur verwisseld. (39) Bij het instellen van de druk, moet worden gelet op de leeftijd van de patiënt,

maar ook op de vochtbalans, de wondlocatie, comorbiteit, wondperfusie, gevoeligheid van het

Fig. 10 - Voorbeeld van een vacuümpomp, met

hierbij de canister (vangt wondvocht op), de

plastic tube, en de spons. (43)

Fig. 11 - Schematisch overizcht van de werking van de vacuümpomp. In het midden is de spons te zien, geplaatst in

het wondbed en afgesloten met folie. Vocht aanwezig in de wond wordt afgezogen via de slang door de negatieve

druk. (40)


wondgebied en de pijntolerantie. Bij neonaten zal de druk lager ingesteld moeten worden dan bij

volwassenen. Aangeraden instellingen voor de negatieve druk bij adolescenten is -125 mmHg en bij

kinderen van 12 jaar of jonger -50 tot -75 mmHg. (40)

De vacuümpomp zorgt voor een goede omgeving in de wond, waardoor een wond sneller kan

genezen. Door de pomp ontstaat een vochtige omgeving, worden de wondranden dichter naar elkaar

toegebracht, wordt oedeemvorming verminderd en de weefselperfusie verbeterd. De vorming van

granulatieweefsel helpt bij het voorbereiden van het wondbed voor vertraagde primaire of

secundaire sluiting (zie figuur 11). Door de negatieve druk ontstaan stromingen die het weefsel naar

de spons toezuigen, waardoor de wondranden dichter op elkaar komen. Ook zorgen de stromen voor

cellulaire microdeformatie, waardoor cellulaire migratie en proliferatie worden gestimuleerd en

positieve groeifactoren worden aangemaakt welke belangrijk zijn bij de wondgenezing. (40) Ook is

het gebruik van een vacuümpomp geassocieerd met verhoogde zuurstofniveaus in de wond, een

versnelde aanleg van nieuwe bloedvaten (angiogenese) en bloedstroom en vorming van nieuw

granulatieweefsel. (41)

Complicaties die bij het gebruik van een vacuümpomp kunnen optreden, kunnen verdeeld worden in

grote en kleine complicaties. De grote complicaties zijn onder andere het ontstaan van enterocutane

fistels, vastgekleefd schuim in de wond, bloedingen van transplantaat en bloedingen op de

donorplaats (laatste twee complicaties in het geval van een huidtransplantatie). Kleinere

complicaties zijn verkleuring van de huid, minimale bloedingen bij het vervangen van het

wondverband, pijn bij het vervangen van de spons en storingen in de vacuümpomp. (40)

Belangrijke factoren voor het slagen van de negatieve druktherapie, zijn niet alleen dat de patiënt de

therapie begrijpt en accepteert , maar ook de kennis en de competentie van de verpleegkundigen bij

het gebruik van de vacuümpomp. De verpleegkundige moet weten hoe het verband op de goede

manier vervangen dient te worden en het functioneren van de pomp te begrijpen. Wanneer de

vacuümpomp op de juiste manier wordt toegepast, kan dit voordelen opleveren voor de behandeling

van een sinus pilonidalis. Er hoeft minder vaak wondverband te worden vervangen en de

genezingssnelheid wordt flink verkort, waardoor er in totaal minder kosten worden gemaakt. Een

nadeel van deze behandeling is wel dat er hogere kosten zijn verbonden aan het vervangen van het

wondverband, vergeleken met het gebruik van traditioneel wondverband. (41)

Niet alle onderzoeken tonen aan dat het gebruik van een vacuümpomp de genezingstijd verkort.

Ubbink et al. hebben een literatuuronderzoek gedaan naar studies, waarin een vacuümpomp wordt

gebruikt. Deze studies hebben ze vergeleken met onderzoeken waarin de wonden behandeld

worden met gaas gedrenkt in of 0,9% saline-oplossing, of Ringer-oplossing (steriele oplossing van

natriumchloriden, kaliumchloride, calciumchloride, natriumcarbonaat en andere zouten), of bij

gebruik van hydrocolloid gel met gaas,papaïne-ureum topische behandelingen, alginaten, hydrogel,

hydrocolloïden of schuim. Hier wordt geconcludeerd dat er geen significant verschil is in de

genezingssnelheid van chronische wonden, wanneer er behandeld wordt met een vacuümpomp. (41)

In tegenstelling tot het onderzoek van Ubbink et al., komt er uit de gerandomiseerde controle trial

van Joseph et al. wel een positief resultaat. Hier werd het gebruik van een vacuümpomp vergeleken

met het gebruik van saline-gedrenkte gazen. Bij gebruik van een vacuümpomp werd de diepte van

een chronische wond met 66% gereduceerd, bij gebruik van een saline-gaas slechts 20%. Ook

prospectieve gerandomiseerde trials toonden een snellere wondgenezing aan, een verminderd risico


op infecties en verkorte ziekenhuisverblijven vergeleken met het gebruik van vochtig wondverband.

Hier is de conclusie dat het gebruik van een vacuümpomp een goed alternatief is voor flapoperaties

bij geïnfecteerde wonden en doorligwonden. (41)

In een case report van McGuinnèss et al.(39) werd een 31-jarige man beschreven met een complexe

sinus pilonidalis die al 7 jaar voortduurde. Als eerste werd tijdens een operatie de grootste sinusgang

weggesneden en vervolgens werden de zijvertakkingen door middel van afbuigende incisies

weggesneden. Twee dagen na de operatie werd een draagbare vacuümpomp geplaatst voor 24u per

dag (negatieve druk = -125 mmHg), waardoor de patiënt in staat was om naar huis te gaan. Na een

week werd de onderkant van de wond gesloten, waarna ook hier de pomp geplaatst kon worden.

Elke drie dagen werden het wondverband en de spons vervangen. Na drie weken werd de

vacuümpomp verwijderd, omdat het weefsel tot aan huidniveau was gegranuleerd. Een maand na

het verwijderen van de vacuümpomp was sprake van complete wondgenezing. De onderzoekers

spraken van een cosmetisch acceptabel resultaat. Ook werd, door het gebruik van een draagbare

vacuümpomp, het ziekenhuisverblijf aanzienlijk verkort. (39,40)

Saad et al. hebben 4 patiënten behandeld met een complexe sinus pilonidalis. Elk van de patiënten

had een behandelgeschiedenis van 11 tot 24 maanden met in deze periode meerdere niet

succesvolle operaties. Bij alle patiënten werd na een open excisie een vacuümpomp geplaatst voor

een periode van 8 weken, met instelling van de pomp op -125 mmHg. Na 8 weken trad bij alle

patiënten granulatie van de wond op. Deze genezingstijd was aanzienlijk korter vergeleken met

eerdere operaties. (42)

Lynch et al.(43) hebben ook een casestudie gedaan bij 3 patiënten met een sinus pilonidalis. De

eerste patiënt, een 22-jarige man met een voorgeschiedenis van 8 operaties in 5 jaar, onderging een

wijde excisie waarbij al het zieke weefsel werd weggesneden. Over de wond werd een stuk

(gespleten) huid geplaatst afkomstig van de bil, met een vacuümpomp erbij voor een periode van 4

dagen op 50 mmHg. Een postoperatieve Streptokokkeninfectie werd behandeld met penicilline. Na

een week werd de patiënt ontslagen uit het ziekenhuis met minimaal wondverband. Na 5 weken was

de wond, zonder verdere complicaties, genezen. (43)

De tweede patiënt was een 26-jarige vrouw. In 1999 werd de eerste sinus pilonidalis zichtbaar, welke

in twee opeenvolgende periode onsuccesvol is behandeld. In mei 2000 werd het traag genezend

weefsel verwijderd (chirurgisch debridement) en een vacuümpomp geplaatst, op een stuk gesplitst

huidtransplantaat. Postoperatief ontstond kleinschalige wondafbraak op twee punten (de uiteinden

van het huidtransplantaat). De patiënt werd ontslagen, met instructies om zelf thuis het

wondverband te kunnen vervangen. (43)

De derde patiënt was een 33-jarige man met een pilonidaal abces. Op een later moment werd een

wijde excisie uitgevoerd, waarbij meerdere sinussen werden verwijderd. De wond werd opengelaten

om met secundaire intentie te genezen. De vacuümpomp werd geplaatst om de genezingssnelheid te

bevorderen. De patiënt werd postoperatief behandeld met flucloxacilline voor een Streptococcus

aureus infectie, waarbij de behandeling met de vacuümpomp tijdelijk werd stopgezet. Na twee

weken ziekenhuisopname werd de behandeling met de Wound-VAC thuis voor 2 weken voortgezet.

Vervolgens werd de wond 4 weken zonder vacuümpomp, met minimaal wondverband behandeld.

Tijdens de controle, 8 weken na de operatie, was de wond compleet genezen. 3 maanden later werd


een nieuw klein gebied met een sinus pilonidalis ontdekt, welke behandeld werd met een kleine

incisie met primaire sluiting, waarna de patiënt genezen was. (43)

De conclusie van het onderzoek is dat het gebruik van een vacuümpomp in combinatie met complete

verwijdering van aangedaan weefsel een goede methode is om wonden te behandelen die moeilijk

genezen. In dit geval is er naast de vacuümpomp ook een huidtransplantatie uitgevoerd, waardoor

het wondbed beter is afgedekt. (43)

Naar mijn mening is de vacuümpomp een hulpmiddel, dat gebruikt wordt bij patiënten met een

recidiverende sinus pilonidalis en met een historie van slechte wondgenezing. Het gebruik van een

vacuümpomp is een goede methode om op een snelle manier een wond te laten genezen, maar

heeft ook nadelen. Een patiënt is lang niet altijd in staat om te kunnen zitten, doordat het vacuüm

verbroken kan worden wanneer het verband losgaat. Daarnaast is het mijn persoonlijke ervaring dat

het verwisselen van het wondverband erg pijnlijk is, ondanks dat dit bij sommige onderzoeken als

secundaire bijwerking wordt gezien. Een patiënt is niet in staat om zelf het verband te verwisselen en

voor familieleden is het ook moeilijk om te leren, waardoor het verwisselen door een

verpleegkundige van de thuiszorg of in het ziekenhuis uitgevoerd moet worden.

Aan de andere kant biedt de vacuümpomp wel een oplossing, wanneer patiënten al regelmatig

operaties hebben ondergaan, waarbij een recidief steeds ontstaan is ten gevolge van een gefaalde

wondgenezing. Wanneer het gebruik van speciaal wondverband voor de wondgenezing, welke in het

volgende hoofdstuk wordt beschreven, onvoldoende helpt, is een vacuümpomp een uitkomst, maar

het moet niet als primaire behandelmethode toegepast worden.


Niet-chirurgische ingrepen:

Naast vele soorten chirurgische ingrepen, zijn er ook andere methoden om het ontstaan van een

sinus pilonidalis te voorkomen of te genezen. Deze methoden zijn vaak een aanvulling op

chirurgische ingrepen.

Hygiëne:

Een sinus pilonidalis bevindt zich vrijwel altijd vlak boven de anus, waardoor er een grote kans op

besmetting optreedt. Wonden kunnen snel besmet raken, maar slechte hygiëne kan ook leiden tot

het ontstaan van een recidief. Chirurgen en verpleegkundigen besteden na afloop van een operatie

vaak weinig aandacht aan het adviseren van de patiënt over de hygiëne(44).

Er zijn rondom de hygiëne een aantal basisregels, waarmee een hoop problemen kunnen worden

voorkomen (44,45):

• Uiterst precieze aandacht voor de hygiëne in de bilspleet

• Zelfinspectie of hulp vragen aan familieleden/vrienden om de hygiëne te kunnen controleren

• Het gebruik van natuurlijke vezelachtig ondergoed

• De patiënt sterk aanraden om een wasapparaat te kopen (zoals een bidet), welke gebruikt

kan worden nadat een patiënt ontlasting heeft gehad.

• Zeer zorgvuldig drogen van het perianale gebied na het wassen

Deze maatregelen worden door een patiënt vaak niet uitgevoerd vanwege schaamtegevoelens en

omdat het veel tijd kost. Ook geeft de arts vaak geen uitleg, omdat het onderwerp een taboe is om

over te spreken. Het zijn echter wel belangrijke maatregelen die helpen om de slagingskans van

behandelingen groter te maken. (44,45)

In een onderzoek van Harlak et al is gekeken naar het voorkomen van de belangrijkste risicofactoren

bij patiënten met een sinus pilonidalis. Een van de genoemde risicofactoren is wanneer patiënten 2x

of minder per week een bad of douche nemen. Uit het onderzoek blijkt dat patiënten die slechts 2x

of minder per week een bad nemen of douchen, een 6,33x hoger risico hebben voor het ontwikkeling

van een sinus pilonidalis (of een recidief ervan). (46)

Het is dus belangrijk dat alle behandelaars, zowel chirurgen en verpleegkundigen, maar ook

hulpverleners in centra voor laserepilatie, de patiënt voldoende advies geven over de hygiëne. Het is

verstandig om deze informatie zowel mondeling als schriftelijk aan de patiënt mee te geven. Onder

goede hygiëne valt ook het verwijderen van haar uit het gebied van de sinus pilonidalis. (14,45)

Verwijderen van haar:

De oorzaak van een sinus pilonidalis ligt met name bij het ingroeien van haren en haarfollikels in de

huid, waarop de huid met een afweerreactie reageert. Om te voorkomen dat een nieuwe sinus

pilonidalis ontwikkelt, is het belangrijk dat de haren in het gebied zoveel mogelijk worden verwijderd.

Het haarvrij houden wordt vaak gezien als een primaire behandelmethode en is belangrijk om vol te

houden wanneer een patiënt al genezen is. Er zijn meerdere methoden om dit te doen.

Scheren:

Door ingroeiende haren kan het genezingsproces van een wond worden verstoord. Meestal scheert

een chirurg na een operatie het gehele gebied bij de bilspleet, waardoor ingroeien van haren in de


wond niet meer mogelijk is. Het is belangrijk om tenminste 3-4 cm vanaf de wond haarvrij te houden

(6). Ook een lange tijd na een operatie is het risico op het ontstaan van een recidief hoog en is het

dus belangrijk om de haren te verwijderen. (14,47)

Het wegscheren van de haren in combinatie met een goede hygiëne leidt tot verminderde

ziekenhuisopnamen en operaties, maar ook in een snellere terugkeer naar school of werk. Toch is het

niet duidelijk hoe vaak een patiënt moet scheren en de intensiteit van het scheren is lastig in te

schatten. Dit is afhankelijk van de mate van haargroei en haarvolume. Het ene onderzoek adviseert

de patiënt om maandelijks het gebied te scheren, terwijl er ook adviezen zijn om dagelijks (48) of

elke 3 of 4 dagen te scheren. (45) Ook kan het regelmatig moeten scheren invloed hebben op de

kwaliteit van het leven van de patiënt, maar ook op de zorggever. Door de locatie van de sinus

pilonidalis tussen de bilspleet, is de patiënt vaak niet in staat om zichzelf op een goede manier te

scheren en dus afhankelijk van een zorggever. Voor de zorggever is het een belasting om frequent de

handeling uit te moeten voeren. Ook is het gebied tussen de bilspleet lastig te bereiken met een

scheermesje of een scheerapparaat. (49) Hierdoor wordt het scheren vaak vroegtijdig gestaakt.

Omdat het scheren vaak maar voor een korte periode wordt volgehouden, is het niet de beste

oplossing. Om het risico op recidieven ook op lange termijn sterk te verminderen, is laserepilatie een

alternatieve oplossing. (35,48)

Laserepilatie:

Een relatief nieuwe ontwikkeling op het gebied van ontharing voor een sinus pilonidalis, is het

gebruik van laserepilatie. Alhoewel deze techniek al jarenlang gebruikt wordt voor normale

ontharingstherapie, is de toepassing op dit gebied nog minder bekend. Laserepilatie is een

behandelmethode die goedgekeurd is door de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA).

(47)

Bij laserepilatie kan met behulp van een lichtstraal een gebied bereikt worden, dat normaal

gesproken onbereikbaar is met een scheermesje. In tegenstelling tot een behandeling met een

scheerapparaat, depileren (alleen oppervlakkig de haren verwijderen) en elektrolyse, is een

laserbehandeling geen tijdelijke maar een definitieve ontharingsmethode. (47) Qua laserapparatuur

zijn er verschillende types te onderscheiden. De meest gebruikte soorten voor ontharing bij een sinus

pilonidalis zijn IPL (Intense Pulsed Light), Alexandrietlaser en ND-Yag. De Rubylaser is de oudere

variant van IPL, welke tegenwoordig nauwelijks nog wordt gebruikt. Deze is tegenwoordig vervangen

door de Alexandrietlaser. (50)

In Nederland zijn er verschillende centra waar laserontharing ter behandeling van een sinus

pilonidalis worden uitgevoerd. Een van de meest bekende instituten is het Nederlands Instituut voor

Pigmentstoornissen (SNIP). Ook wordt de behandeling vaak uitgevoerd bij dermatologieafdelingen

van een ziekenhuis (zoals het Maxima Medisch Centrum).

Een laserapparaat zorgt voor ontharing doordat er korte impulsen worden afgegeven met een hoge

energie. Melanine, dat aanwezig is in melanocyten in de haarfollikel, absorbeert deze energie,

waarna het omgezet wordt in warmte. Haren met een donkere kleur (veel melanine) vormen veel

warmte door een lichtimpuls, welke vervolgens door de haar naar het haarzakje gaat en de

haarwortel vernietigd. (50-52)


Welke soort laser gebruikt kan worden bij een patiënt is afhankelijk van de haarkleur. Bij een

laserbehandeling wordt gelaserd met een zo hoog mogelijke golflengte, omdat bij een hogere

golflengte het licht dieper in de huid kan penetreren. Hierdoor is het mogelijk om ook dieper gelegen

cystes te bereiken. Bij het SNIP wordt gebruik gemaakt van twee soorten laserapparatuur, namelijk

de diodelaser en de ND-Yag laser. De diodelaser heeft een golflengte van 800-810 nm, terwijl de ND-

Yag laser een golflengte heeft van 1064 nm. Hoe hoger de golflengte is, des te verder kan het licht in

de huid penetreren en ook dieper gelegen cystes bereiken. Daarom wordt de ND-Yag laser het meest

gebruikt. Echter, bij patiënten met een lichte haarkleur, wordt de diodelaser gebruikt, omdat deze

haren minder melanine bevatten. Hierdoor is het effect van de laserbehandeling minder. IPL en de

oudere Rubylaser wordt bij het SNIP niet meer gebruikt, omdat deze flitsen geen stabiele golflengte

hebben. (50)

Een laserbehandeling kan niet op elk moment worden uitgevoerd, doordat de groei van haren

verdeeld kan worden in drie fasen: de groeifase, de regressiefase en de rustfase. In de groeifase

bevatten de haren veel pigment en heeft de laserbehandeling dus het grootste effect. Tijdens de

regressiefase neemt de hoeveelheid pigment in het haarzakje af en tijdens de rustfase is er

nauwelijks pigment te vinden. Het is dus belangrijk dat de behandeling alleen tijdens de groeifase

wordt uitgevoerd. Dit verklaart dan ook waarom er een rustperiode van enkele weken zit tussen de

behandeling (6-8 weken). Bij elke behandeling wordt ongeveer 20% van de actieve haren compleet

verwijderd. In totaal zijn er 5-10 behandelingen nodig om 70-90% van de haren te verwijderen. De

resterende haren zijn sterk uitgedund, waardoor het risico op ingroeien wordt verminderd.(51,52)

Bijwerkingen die kunnen optreden na een behandeling zijn een rode, geïrriteerde huid. Ook kan er

sprake zijn van lichte zwelling van de huid en jeuk. Deze bijwerkingen houden vaak 12 tot 24 uur aan.

Op langere termijn kunnen er op de huid lichte vlekken ontstaan, vooral bij patiënten met een

donkere huid. Wanneer de huid binnen 4 weken na de behandeling in de zon komt, kunnen juist

donkere vlekken ontstaan. Daarom wordt het patiënten afgeraden om in de zon te zitten vlak na een

behandeling. (51,52)

Kok et al.(5) hebben een retroperspectief onderzoek uitgevoerd bij 15 patiënten (14 mannen, 1

vrouwen) met een recidiverende sinus pilonidalis. De patiënten hadden gemiddeld 2,3 operaties

gehad (range: 1-4). Acht patiënten hadden een genezen wond. Zeven patiënten hadden een niet

genezen wond, welke niet reageerde op conservatieve behandelingen. Drie patiënten hadden de

behandeling niet afgerond en bij één patiënt ontstond na 22 maanden een recidief. Elke patiënt

onderging 3 behandelingen met een 800 nm diode laser, met een tussentijd van 6 weken. De laser

stond ingesteld op een pulsduur van 20-38 J/cm2, afhankelijk van het huidtype. Er werd een gebied

van 2 cm rondom de bilspleet behandeld met de laserdiode. Na afloop van de behandeling werd het

gebied behandeld met koelzak en aloë vera gel. Na 3 behandelingen werd per patiënt gekeken of er

een aanvullende behandeling nodig was. (5)

Van de 15 patiënten waren 3 patiënten afgevallen door pijn en ongemak. Van deze patiënten had

één patiënt een recidiefvrije periode van 50 maanden (na 2 laserbehandelingen) en één patiënt was

22 maanden vrij van recidieven (na 2 behandelingen). De derde patiënt bleef tijdens de gehele

onderzoeksperiode vrij van recidieven ondanks slechts één afgeronde laserbehandeling, omdat hij

door was gegaan met een goede hygiëne en handmatig haarvrij houden van het gebied. (5)


De overige 12 patiënten konden de behandeling goed verdragen, zonder complicaties. Slechts één

patiënt kreeg tijdens de follow-up periode een recidief. Van de 7 patiënten met een niet genezen

wond waren alle patiënten aan het eind van de follow-up genezen zonder resterende wond. De

onderzoekers raden deze methode dan ook aan voor patiënten met zowel een genezen als niet

genezen wond, omdat het gebruik van een laserbehandeling het genezingsproces lijkt te versnellen,

maar ook de recidiefvrije periode verlengt van gemiddeld 6,93 maanden naar 21,60 maanden (21,6

maanden is de gemiddelde duur van de follow-up periode). Voor een goed resultaat moet de

laserbehandeling echter wel gepaard gaan met een goede perianale hygiëne. Het toepassen van de

laserbehandeling leidt voor de patiënt tot minder beschamende situaties zoals het vervangen van

wondverband, maar ook het hulp moeten vragen bij het ontharen. Daarnaast zijn de kosten van een

laserbehandeling aanzienlijk lager dan de kosten van een operatie.(5)

Oram et al. (53) hebben een retroperspectief onderzoek gedaan over een periode van 8 jaar.

Hiervoor werden 60 patiënten (51 man, 9 vrouw) geselecteerd die waren behandeld met een 755 nm

Alexandrietlaser na afloop van een chirurgische ingreep. Informatie over de patiënten werd

verkregen via de medische dossiers en telefonisch contact met de patiënt over de periode na de

lasertherapie en recidieven. 8,3% van de patiënten had een recidiverende sinus pilonidalis, de rest

van de patiënten werd behandeld na een eerste operatie. De patiënten kregen de laserbehandeling

al 4 weken na de operatie tot een jaar na de operatie, op het moment dat de wond geheel was

genezen. Het aantal laserbehandelingen betrof 2 tot 5 met een interval van 6-8 weken. Niet alleen de

bilspleet, maar ook de billen, perianale regio en onderrug (laatste alleen bij flapoperaties) van de

patiënten werd behandeld. (53)

Het percentage recidieven na een laserbehandeling lijkt afhankelijk te zijn van de voorafgaande

operatie, maar ook van de lengte van de follow-up periode. De patiënten werden voor 4,8 jaar (±0,3

jaar) gevolgd in het ziekenhuis. Bij het telefonisch onderzoek in 2008 bleken 8 patiënten (13,3%) een

recidief te hebben ontwikkeld, welke allemaal patiënten waren met een primaire sinus pilonidalis.

Echter bleek uit het telefonisch onderzoek dat 6 (75%) van deze recidieven is 5-7 jaar na de

laserbehandeling ontstaan, 2 patiënten (25%) ontwikkelden recidief binnen 2 jaar na de

laserbehandeling. (53)

In de groep patiënten met een flapoperatie ontwikkelden 3 patiënten (7,3%) een recidief, terwijl het

percentage recidieven in de patiëntengroep behandeld met een incisie en drainage van de sinus

pilonidalis, op 30,8% (4 patiënten) lag. 25% (2 patiënten) van de patiënten met een excisie en

primaire sluiting ontwikkelde ook een recidief.

De conclusie van het onderzoek is dat het gebruik van een laserbehandeling voor elke patiënt een

aanvulling moet zijn na een operatie, om zo het risico op recidieven en nieuwe operaties te

verkleinen. (53)

Abbas et al. (54) beschreven in een reactie op een eerder gepubliceerd artikel ook hun resultaten van

een onderzoek onder 5 patiënten met een sinus pilonidalis (folliculitis, ontstoken haarzakjes). 3

patiënten hadden een eerdere chirurgische ingreep ondergaan, de andere 2 patiënten kwamen in

aanmerking voor een operatie, maar kozen voor de laserbehandeling om een langere hersteltijd te

voorkomen. De patiënten werden gelaserd tijdens een remissieperiode, waarin geen sprake was van

actieve ontstekingen of infecties. Er werd gebruik gemaakt van een Alexandrietlaser (755 nm) en

tijdens de behandeling was geen gebruik van lokale anesthesie nodig. Het behandelde gebied


omvatte een gebied van 2 cm rondom de bilspleet. Elke patiënt kreeg 2 of 3 laserbehandelingen met

een interval van 6-8 weken. Bij alle patiënten verdwenen zowel de folliculitis als de sinus pilonidalis

zonder complicaties. Na één jaar follow-up waren alle patiënten nog vrij van recidieven. De

onderzoekers raden deze behandeling, met een Alexandrietlaser of met een diodelaser aan als

aanvullende behandeling na een chirurgische ingreep, maar hebben ook aangetoond dat bij

patiënten zonder chirurgische ingrepen de sinus pilonidalis ook primair behandeld kan worden met

lasertherapie. Omdat dit onderzoek slechts een kleinschalig onderzoek betreft, moet naar de laatste

mogelijkheid van lasertherapie als primaire behandeling voor een sinus pilonidalis, nog een

gerandomiseerd gecontroleerd onderzoek uitgevoerd worden. Zeker is dat de lasertherapie wel als

preventieve maatregel tegen folliculitis kan worden toegepast. (54)

Bij het SNIP is de lasertherapie tot nu toe bij 10-15 patiënten met een sinus pilonidalis toegepast. Dr.

A. Wolkerstorfer, hoofd laserdermatologie van het SNIP, geeft echter aan dat er nog te weinig

evidence-based onderzoek is gedaan naar de effectiviteit van lasertherapie bij een sinus pilonidalis,

ondanks de bovengenoemde onderzoeken over mogelijke effecten van lasertherapie op de

wondgenezing of het verminderen van recidieven. Er zijn nog geen gerandomiseerde onderzoeken

gedaan, waarbij geopereerde patiënten verdeeld werden over twee groepen: een groep met

lasertherapie en een groep zonder lasertherapie. Pas wanneer er tussen deze twee groepen een

significant verschil waarneembaar is in het recidiefpercentage, kan worden gesteld dat de

lasertherapie echt effectief is als behandeling. Het feit dat lasertherapie in de medische wereld nog

niet bekend is als behandeling, is ook te wijten aan het feit dat de lasertherapie in een heel andere

tak van de medische wereld valt, de dermatologie, terwijl de patiënten vaak alleen behandeld

worden door een algemeen chirurg. Tussen de dermatologie en algemene chirurgie zijn over het

algemeen weinig verbindingen, waardoor een patiënt niet snel naast een operatie ook een

laserbehandeling krijgt. (50)

Naar mijn mening moet er in de toekomst een gerandomiseerd onderzoek komen, zodat het

werkelijke effect van de lasertherapie kan worden onderzocht. Niet bij elke patiënt worden haren

gevonden in de sinusgangen, waardoor het niet zeker is of de werkelijke oorzaak van het ontstaan

van de sinus pilonidalis bij ligt bij het ingroeien van haren. Toch is er een grote groep patiënten

waarbij dit wel het geval is en waarvoor deze therapie een oplossing kan bieden tot genezing. Mijn

persoonlijke ervaring deze therapie zijn goed, omdat er in de 2 jaar na de lasertherapie nog geen

recidief is gevormd. Lasercentra geven zelf aan dat er nog te weinig patiënten zijn behandeld om een

goede conclusie te kunnen trekken, dus het belang van onderzoek is groot.

Fenolinjecties en fibrinelijm:

Een alternatieve therapie om een sinus pilonidalis te verwijderen, is met behulp van fenolinjecties.

Nadat het omliggende gebied vrij wordt gemaakt van haar, worden onderhuidse debris (resten van

weefselafbraak) en haren in de sinusgangen verwijderd met curetten en sponzen. De huid rondom de

pitten kan eventueel worden ingesneden, met een maximale grootte van 1 mm. Vervolgens wordt

paraffine op de huid aan de wondranden gesmeerd voor bescherming. De wond wordt grondig

gespoeld met een kleine spons met hierop vloeibaar fenol. Op de plaatsen waar de contact maakt

met het fenol, kleurt het wit en eventuele losse haren komen naar de oppervlakte. De fenol mag

maximaal 2 tot 3 minuten contact maken met de huid. Daarna wordt de fenol met het losgekomen

debris weggespoeld met normale salineoplossing. Meestal wordt een licht gaasverband op het


wondje geplaatst. Door deze therapie elke week te herhalen, blijft het granulerend weefsel vrij van

haren en weefselafbraakproducten. (6,55)

Het gebruik van een fenolinjectie (1-2 ml van 80% fenoloplossing of gekristalliseerde fenol)

veroorzaakt een hevige ontstekingsreactie welke de epitheellijn verwijderd. De huid en het slijmvlies

wordt genecrotiseerd. Hierom is het belangrijk om de omliggende huid te beschermen door het

smeren van de paraffine. Een nadeel van de behandeling is de pijnintensiteit, waardoor de patiënt

mogelijk pijnstilling nodig zal hebben. (35)

Kayaalp et al. (55) heeft een literatuuroverzicht geschreven van eerdere onderzoeken naar een

behandeling met fenol. Hieruit bleek dat de meeste patiënten behandeld werden onder lokale

verdoving, maar ook behandeling met algehele anesthesie kwam voor. Van de in totaal 831

patiënten zijn 507 patiënten buiten het ziekenhuis behandeld, de overige patiënten kregen de

fenolbehandeling in het ziekenhuis met een ziekenhuisverblijf van 1-2 dagen. Patiënten werd

aangeraden om het gebied na de behandeling goed schoon te houden en vrij van haren. Na afloop

van de behandeling werd meestal een dof gevoel ervaren in het behandelde gebied, welke snel

wegtrok. De pijn werd goed getolereerd. Meestal kwam er een lichte afscheiding uit de wond. Als

complicaties kwamen vooral abcessen en cellulitis naar voren. Dit laatste kwam niet naar voren bij

gebruik van gekristalliseerd fenol. Er was een succespercentage uit alle onderzoeken van 60-100%,

waarbij de patiënten na een follow-up van 18 maanden nog vrij waren van recidieven.(55)

Een variant op de fenolinjecties is het gebruik van fibrinelijm. Fibrinelijm is een biologisch plakkend

materiaal dat gemaakt is uit menselijk fibrinogeen en andere componenten. Deze lijm stimuleert

wondgenezing door homeostase en angiogenese te vergroten. Ook worden macrofagen

gestimuleerd, welke een rol spelen bij proliferatie van fibroblasten en collageenproductie in de wond

(56). Ook deze techniek wordt vaak gebruikt als aanvulling op chirurgische ingrepen of bij een

chronische sinus pilonidalis. Hier ligt het succespercentage hoger dan bij de fenolinjecties (90-100%)

en is er een lagere morbiditeit (35).

Greenberg et al. (56) hebben bij 30 patiënten (22 mannen, 8 vrouwen) een operatie uitgevoerd

onder spinale of algehele anesthesie, waarbij de sinus pilonidalis met behulp van een laterale incisie

in zijn geheel werd weggesneden. De huid boven de sinus pilonidalis werd als een flap weggehaald.

Vervolgens werd de huidflap teruggeklapt naar zijn originele plaats en werd het weggesneden gebied

bedekt. Door de originele opening van de sinus pilonidalis werd 2-4 ml fibrinelijm naar binnen

gespoten om de dode ruimte onder de huidflap op te vullen. De gemiddelde operatietijd bedroeg 25

minuten (range: 18-31 minuten) en de ziekenhuisopname was gemiddeld 12 uur (range: 8-18 uur). Bij

4 patiënten ontstond afscheiding uit de wond, welke in alle gevallen steriel was en binnen 3 weken

weer verdween. Verder traden er geen andere complicaties op. De patiënten waren na gemiddeld 11

dagen weer in staat tot het uitvoeren van de dagelijkse activiteiten. Na een gemiddelde follow-up

van 23 maanden, was er bij geen van de patiënten een recidief ontstaan. (56,57)

Ook Seleem et al (58) hebben fibrinelijm gebruikt bij een open excisie ingreep. Deze methode werd

uitgevoerd bij 25 patiënten (23 mannen, 2 vrouwen) onder lokale verdoving of algehele anesthesie

(bij de 2 vrouwelijke patiënten). De sinus pilonidalis werd compleet verwijderd, inclusief alle pitten,

gangen, cystewanden en aangetast weefsel. In de holte die ontstond, werd fibrinelijm gespoten en

de wond werd afgedekt met gaasverband, om contact van de wond met water te voorkomen.

Primaire genezing trad bij 24 patiënten (96%) op binnen 2 weken, bij één patiënt (4%) ontstond


afbraak van de fibrinelijm op de vijfde dag na de operatie. Deze patiënt werd vervolgens behandeld

door de wond open te laten en te bedekken met wondverband. 21 patiënten (84%) waren tevreden

over de toegepaste behandeling en de pijnervaring na afloop van de ingreep. Bij geen van de

patiënten ontstond een recidief na een gemiddelde follow-up periode van 10,8 maanden (range: 4-

36 maanden). (58)

Lund et al. (59) hebben de fibrinelijm ook gebruikt om de wondgenezing te versnellen na het

verwijderen van een sinus pilonidalis. Echter werd hier geen huidflap operatie uitgevoerd, maar een

curettage. De operatie werd bij 6 patiënten onder algehele anesthesie uitgevoerd. Eerst werden de

pitten van de sinus pilonidalis geïdentificeerd, waarna de sinusgangen via de middellijn werden

gecuretteerd. Hierdoor werd het epitheel van de sinus pilonidalis verwijderd. Vervolgens werden de

pitten geïnjecteerd met 1-2 ml fibrinelijm, waardoor het grootste deel van het sinuscomplex gesloten

werd. Na de operatie werd op de wond geen wondverband geplaatst of antibiotica toegediend. Een

uur na de operatie werden de patiënten ontslagen uit het ziekenhuis en na 6 weken in een kliniek

onderzocht. Na de operatie werden geen complicaties gemeld. Na 6 weken waren alle sinusgangen

goed geheeld en was er bij geen van de patiënten een infectie ontstaan. Bij één patiënt ontstond na

4 maanden een recidief. Bij de overige 5 patiënten was na een follow-up van 18 maanden nog geen

recidief ontstaan. De onderzoekers noemen het gebruik van fibrinelijm een voordeel voor zowel de

patiënt als de behandelaar, omdat de ingreep goed uitvoerbaar is, maar ook relatief pijnvrij is en de

patiënt snel in staat is om de dagelijkse activiteiten weer uit te voeren. (59)


Sinus pilonidalis en antibioticagebruik

In de vele onderzoeken die uitgevoerd zijn naar de behandelmethoden van een sinus pilonidalis, valt

het op dat er vrijwel altijd antibiotica wordt toegediend, om het risico op infecties te verkleinen.

Deze antibiotica wordt vaak intraveneus toegediend, maar ook op de huid zelf via een crème. Is het

echter wel nodig om altijd antibiotica toe te dienen, of is het een overbodige maatregel?

In de literatuur is er veel twijfel over het gebruik van antibiotica bij de behandeling van een sinus

pilonidalis. In een overzicht over het ontstaan en behandelen van een sinus pilonidalis van Timmons

et al., wordt voor sommige patiënten het gebruik van een breed spectrum antibioticum als

erythromycine of metronidazol aangeraden. Door het gebruik van deze soorten antibiotica neemt de

hoeveelheid bacteriën in de sinus af. Het is essentieel om de hoeveelheid bacteriën in de wond goed

onder controle te houden. Zou dit niet gebeuren, dan neemt het risico op het ontstaan van sepsis

toe. Na het afnemen van een kweek uit de wond, kan een meer specifiek antibioticum worden

toegediend. (14)

Er zijn echter ook studies die aangeven dat het gebruik van antibiotica slechts een gering effect heeft

op de genezing van een wond. De meest voorkomende micro-organismen in een wond zijn aeroben,

terwijl anaeroben geassocieerd worden met de aanwezigheid van abcessen. Het gebruik van

antibiotica is onderzocht als preoperatieve, profylactische behandeling en bij topicale toediening.

Wanneer een antibioticum preoperatief intraveneus als enkele dosering wordt toegediend, voor een

operatie van een chronische sinus pilonidalis, is er niet aangetoond dat dit een effect heeft op het

ontstaan van wondcomplicaties, genezing of het ontstaan van recidieven. (35)

In dit hoofdstuk wordt aandacht besteed aan de verschillende onderzoeken, die zijn uitgevoerd naar

het gebruik van antibiotica in combinatie met een sinus pilonidalis.

Effecten van micro-organismen op de wondgenezing:

De aanwezigheid van micro-organismen kan grote gevolgen hebben voor de genezing van een wond.

Hiervoor is het van belang om het risico op infecties zo klein mogelijk te houden. Door een

chirurgische ingreep, waarbij er een actieve infectie aanwezig is in de wond, zijn er micro-organismen

in de wond aanwezig. Een curettage van de sinus pilonidalis zorgt meestal voor verwijdering van het

dode weefsel en van de ontsteking. Toch kunnen na afloop van de operatie, ondanks het verwijderen

van het dode weefsel, nog micro-organismen aanwezig blijven in de wond. Ook de locatie van de

wond, vlak bij de anus, geeft een verhoogd risico van wondbesmetting. In de bilspleet zijn zowel

aerobe als anearobe bacteriën aanwezig, welke synergetisch werken, om zo de zuurstofdruk in het

weefsel te verkleinen. Hierdoor zijn polymorfe nucleaire leukocyten (witte bloedcellen) minder

actief, welke betrokken zijn in het verwijderen van bacteriën en debris uit de wond, met als gevolg

een vertraagde wondgenezing. Ander effecten van de aanwezigheid van bacteriën op de

wondgenezing, zijn te vinden in tabel 10. (14)


Tabel 10 - Effecten van de aanwezigheid van bacteriën op de wondgenezing (14)

Systemische toediening van antibiotica:

O’Meara et al. hebben een review geschreven over het gebruik van antibiotica bij chronische

wonden. Hierin zijn drie onderzoeken verwerkt van toediening van antibiotica in combinatie met een

chirurgische ingreep (zie tabel 11) (60).

Effect van de bacteriën: Effect op de wondgenezing:

Micro-organismen verbruiken voedingsstoffen en zuurstof, welke

nodig zijn voor wondheling

Vertraagde wondgenezing

Aanwezigheid van virulente proteases, zoals elastase,

beschadigen de extracellulaire matrix

Wondafbraak

Verminderde functie witte bloedcellen door verminderde

zuurstofdruk in weefsel en afgifte korte keten vetzuren


Stimulatie productie van interleukines (MMP’s, TNF) door

endotoxines


Productie vrije zuurstofradicalen verstoort balans tussen MMP’s

en de MMP-remmers, aanwezig in weefsel


Verminderde of vertraagde productie van fibroblasten

veroorzaakt ontbinding van collageen en versterking van

littekenweefsel

Vorming van rul

granulatieweefsel

Tabel 11 – O’Meara’s review van het gebruik van cefoxitine, clindamycine en metronidazol bij patiënten met een sinus

pilonidalis (60)


Het eerste onderzoek betreft een retroperspectief

onderzoek van Søndenaa et al. (61). In het eerste

deel van het onderzoek ontvingen 52 patiënten als

profylaxe voor een open excisie operatie het

antibioticum cloxacilline (2 mg intraveneus, een half

uur voor de operatie). In een tweede

gerandomiseerd onderzoek van Søndenaa et al.

kregen 51 patiënten het antibioticum cefoxitine en

25 patiënten geen antibioticum. Voorafgaand aan

de operatie werd een kweek afgenomen om de

types bacteriën te onderzoeken. Vervolgens

werden de patiënten van beide onderzoeken

geopereerd door middel van een open excisie met

primaire sluiting van de wond. Wanneer een

positief resultaat uit de preoperatieve kweek kwam, werd ook postoperatief een bacteriologie kweek

afgenomen. Ook werd gekeken naar het optreden van complicaties na de operatie. De resultaten

van beide onderzoeken zijn gecombineerd en onderzocht. (60,61)

Uit onderzoeken van de kweek bleek dat er bij 49 patiënten (50% van de in totaal 98 patiënten) een

positieve kweek werd gevonden. Preoperatief werden vooral anaerobe bacteriën gevonden (bij 40%

van de patiënten), terwijl postoperatief vooral aerobe bacteriën in de wond te vinden waren (bij 43%

van de patiënten).

De complicaties die ontstonden in de periode na

de operatie, zijn te zien in tabel 12. Zo is te zien

dat bij 13% van de patiënten in de

cloxacillinegroep een recidief ontstond (binnen de

follow-up periode van een jaar), terwijl dit in

zowel de cefoxitinegroep als de groep zonder

profylaxe bij geen van de patiënten het geval was.

In de drie groepen was het percentage patiënten

met een complicatie vrijwel gelijk (60% of 62%). In

tabel 13 staat een overzicht van de benodigde tijd

in weken die de patiënten gemiddeld nodig

hadden om te genezen. Ook hier was geen

significant verschil waarneembaar, de gemiddelde

wondgenezing lag bij het totaal van alle groepen

op 5,6 weken. De onderzoekers concluderen dat

de aanwezigheid van met name anaerobe

bacteriën geen effect heeft op de wondgenezing en het ontstaan van recidieven, vooral omdat dit

verschil tussen de cefoxitine- en non-profylaxe groep niet waarneembaar is. (61)

In het onderzoek van O’Meara et al. (60) (zie tabel 11) staan ook de resultaten beschreven van een

trial waarbij patiënten met een drainerende sinus pilonidalis een excisie kregen, of een excisie met

hechtingen. De derde onderzoeksgroep kreeg voorafgaand aan de excisie (met hechtingen) 600 mg

clindamycine intramusculair toegediend en postoperatief oraal 150 mg clindamycine voor 4 dagen.

Tabel 12 - Overzicht van de opgetreden complicaties in alle

onderzoeksgroepen. (61)

Tabel 13 - De benodigde tijd (weken) nodig om de wond

te laten genezen. Zowel vergeleken bij patiënten met of

zonder complicaties, als bij de verschillende profylaxe

onderzoeksgroepen (61).


Zowel de genezingstijd in dagen als het percentage genezen patiënten tussen de onderzoeksgroepen

met en zonder clindamycine (met hechtingen) verschilden niet significant. Alleen tussen de

genezingstijd van de behandeling met of zonder hechtingen (maar zonder clindamycine) was een

significant verschil waarneembaar (14 dagen vs. 64 dagen).

Het derde onderzoek genoemd in het literatuuroverzicht van O’Meara et al. is een niet-

gerandomiseerde trial van Marks et al. waarbij 40 patiënten verdeeld werden over twee groepen: de

eerste groep kreeg een excisie van de sinus pilonidalis gevolgd met een toediening van dagelijks 400

mg metronidazol, voor een periode van 2 weken postoperatief. De tweede groep kreeg enkel de

excisie van de sinus pilonidalis. Het toedienen van de postoperatieve metronidazol resulteerde in een

kortere tijd om te genezen (17,7 dagen in de metronidazolgroep, versus 38,5 dagen in de

controlegroep), deze resultaten zijn te zien in tabel 8. Van de patiënten zonder antibioticum

ontwikkelden 7 van de 20 patiënten een chronische wond zonder genezing, in de metronidazolgroep

kwam dit niet voor (P = 0,02). (60)

Topicale toediening van antibiotica:

Naast toediening via de systemische toedieningsroute, kan een antibioticum ook op lokaal gebied

(topicaal) worden toegepast. Voorbeelden hiervan zijn crèmes, maar ook sponsen gedrenkt in een

antibioticum. Ook op dit gebied zijn vele onderzoeken uitgevoerd.

Een van de antibiotica die regelmatig topisch worden toegediend ter behandeling van een sinus

pilonidalis is gentamicine. Er is veel onderzoek gedaan naar het effect van plaatsing van een

gentamicinespons of een gentamicine-collageen laag in een wond na het verwijderen van een sinus

pilonidalis. Een eerste onderzoek is van Holzer et al. (62). Tijdens dit onderzoek werden 103

patiënten behandeld (88 mannen, 15 vrouwen). De groep werd gerandomiseerd verdeeld over twee

groepen: de ene groep (51 patiënten) kreeg na excisie van de sinus pilonidalis een gentamicine

collageen implantaat (gentagroep) en vervolgens werd de wond gehecht. Deze laag bestaat uit twee

soorten gentamicinezouten. Het eerste zout is

water oplosbaar gentamicinesulfaat, wat direct

beschikbaar is in de wond. Het tweede zout is

een gentamicinezout met hydrofobe

eigenschappen, waardoor een vertraagde afgifte

ontstaat. Door de combinatie van de twee

soorten zouten, blijft de concentratie

gentamicine in de wond lang hoog en daardoor

langer werkzaam. De gentamicine is

gecombineerd met collageenfilamenten. De

andere groep (52 patiënten, controlegroep)

kreeg dezelfde operatie, maar hierbij werd de

wond opengelaten zonder plaatsing van een

gentamicine implantaat. Tijdens de operatie werd bij beide onderzoeksgroepen een kweek

afgenomen, waarbij de bacteriecultuur onderzocht werd. (62)

Uit de bacteriekweek bleek dat bij 12 patiënten 14 gentamicine-resistente pathogenen gevonden

werden , waarvan dit bij 10 patiënten aerobe pathogenen waren en bij 4 patiënten anearobe

pathogenen. De 10 patiënten met aerobe resistente pathogenen, genazen met primaire

Tabel 14 - Eigenschappen van de wondgenezing en

complicaties in de gentagroep (62)


wondgenezing. Van de 4 patiënten met een

anearoob pathogeen, ontwikkelde één patiënt

wondsplitsing op de 14e dag, terwijl er op de 7e dag

sprake was van primaire wondgenezing. (62)

Een overzicht van alle opgetreden complicaties en

de eigenschappen van de wondgenezing in de

gentagroep zijn te zien in tabel 14. Bij 73% van de

patiënten werd de wond goed genezen, terwijl de

wond bij 27% van de patiënten niet primair genas.

Van deze patiënten werd de behandeling in 10%

van de gevallen omgezet naar een behandeling met

een open wond, bij de resterende 9 patiënten ging

de wond opnieuw open. (62)

Bij vergelijking van de benodigde tijd voor complete wondgenezing van de gentagroep met de

controlegroep was een significant verschil te zien. De gemiddelde tijd tot genezing was bij de

gentagroep 17 dagen (range: 7-39), terwijl dit bij de controlegroep 68 dagen (range: 10-161) dagen

was (zie figuur 12). Bij de gentamicinegroep ontstond 1 recidief in de 26e week na de operatie, terwijl

de controlegroep vrij van recidieven bleef. De onderzoekers concluderen dat de gesloten methode

met een gentamicine-implantaat een effectievere behandeling is, dan genezing van een opengelaten

wond, omdat de tijd tot genezing aanzienlijk verkort wordt. (62)

Wat hier naar mijn mening wel bij moet worden opgemerkt, is dat de genezingstijd met de open

methode per definitie al veel langer is, dan wanneer de wond gehecht zou worden. Eigenlijk had in

dit onderzoek een vergelijking gemaakt moeten worden tussen een groep met gentamicine-

implantaat en gehechte wond, versus een controlegroep zonder implantaat met een gehechte wond.

Ook Yetim et al. (63) heeft een onderzoek gedaan naar het effect van een gentamicine-collageen

implantaat op de genezingssnelheid en het ontstaan van infecties bij een sinus pilonidalis. In dit

onderzoek werden 80 patiënten gerandomiseerd verdeeld over 2 groepen van 40 patiënten: beide

groepen kregen een operatie met excisie van de sinus pilonidalis en primaire sluiting van de wond

onder lokale anesthesie. De eerste groep ontving orale antibiotica in de 7 dagen na de operatie. Bij

de tweede groep werd, voorafgaand aan het sluiten van de wond, een gentamicine implantaat

geplaatst. Deze patiënten kregen geen orale antibiotica na afloop van de operatie.

Tabel 15 - Meetresultaten van beide onderzoeksgroepen. Groep 1 = controle; groep 2 = gentamicine collageen

implantaat. (63)

In tabel 15 staan de resultaten van het onderzoek vermeld. 8 patiënten uit de controlegroep hadden

na afloop van de operatie last van een wondinfectie en bij 6 patiënten ontstond een recidief. In de

gentamicinegroep ontstond bij slechts 2 mensen een wondinfectie. Bij geen van de patiënten

Fig. 12 - Geschat aantal patiënten met een complete

genezing van de wond, gezien vanaf de eerste

operatiedag. Gesloten blokjes = gentamicinegroep;

open blokjes = controlegroep (62)


ontstond een recidief. Ook was de gemiddelde genezingstijd korter (15.10 dagen versus 8.85 dagen)

en verbleven de patiënten bij de gentamicinebehandeling korter in het ziekenhuis (4.28 dagen vs.

2.02 dagen). Deze verschillen zijn in ziekenhuisverblijf en genezingstijd waren significant korter (P =

0,001). De resultaten komen overeen met de resultaten van het onderzoek van Holzer et al.(62). De

onderzoekers stellen voor om de plaatsing van gentamicine-collageen implantaat een onderdeel

moet worden van de standaardoperaties bij een sinus pilonidalis, waardoor het ziekenhuisverblijf

verkort wordt en het risico op het ontwikkelen van een recidief en/of wondinfectie wordt verkleind.

(63)

Andersson et al. (64) hebben een gerandomiseerd gecontroleerde studie uitgevoerd, waarbij 161

patiënten verdeeld werden over twee groepen. De eerste groep (83 patiënten) kreeg een

traditioneel wijde excisie van de sinus pilonidalis en alle aanwezige gangen, waarna de holte werd

opgevuld met gentamicine-bevattende collageensponzen (Collatamp®) en de wond werd gesloten.

De tweede groep (78 patiënten) onderging dezelfde chirurgische ingreep, maar hierbij werd de wond

na de operatie gewoon gesloten, zonder aanvullende behandeling. Er werd onderzocht of de

gentamicine-collageensponzen effect hadden op het verminderen van het risico op infecties of het

ontstaan van een recidief. (64)

Tabel 16 - Resultaten over het aantal opgetreden infecties, genezen wonden en exsudaatvorming bij zowel de

controlegroep als Collatampgroep. (64)

In tabel 16 zijn de resultaten van het onderzoek te zien, gemeten op 4 tijdstippen: 2-4 dagen; 2

weken; 3 maanden en 1 jaar na de operatie. Er is sprake van een significant verschil bij P<0,05. Zoals

te zien in de tabel, was er bij geen van de uitkomstmaten (optreden van infecties, snelheid van de

wondgenezing en recidieven) sprake van een significant verschil tussen beide groepen. In de

Collatampgroep is zelfs sprake van een hoger aantal herhaalde operaties door recidieven, dan in de

controlegroep. Verder zijn slechts kleine, niet-significante verschillen waarneembaar in het voordeel

van de Collatampgroep. Een mogelijke oorzaak voor dit kleine verschil, kan zijn dat gentamicine niet

werkzaam is tegen anaerobe bacteriën, een bacteriesoort dat, zoals aangetoond in eerdere

onderzoeken, vaak voorkomt bij patiënten met een sinus pilonidalis. Echter is in dit onderzoek niet

aangetoond dat het gebruik van de Collatamp een positief effect heeft op de genezing van een

postoperatieve wond na een sinus pilonidalis operatie. (64)


O’Meara et al. (60) hebben ook onderzoek uitgevoerd naar de toepassing van topicale toediening van

antibiotica, bij een behandeling van een sinus pilonidalis. Ook hiervan zijn er drie onderzoeken

beschikbaar. De samenvatting van deze resultaten is te zien in tabel 17.

Het eerste onderzoek werd uitgevoerd door de onderzoekers Vogel en Lenz, waarbij 80 patiënten

verdeeld werden over twee onderzoeksgroepen. De eerste onderzoeksgroep onderging een excisie,

gevolgd door het invoegen van een gentamicine-bevattende collageenspons, met hierop een

drukverband. De tweede onderzoeksgroep kreeg dezelfde operatie en het drukverband, maar hierbij

werd de spons achterwege gelaten. Tussen de twee onderzoeksgroepen werd een significant verschil

gevonden in de primaire genezing van de wond (zie tabel 14). Van de controlegroep genas slechts

35% van de patiënten via primaire genezing, terwijl dit percentage in de gentamicinegroep op 88%

lag. Er werd tijdens het onderzoek echter niet gekeken naar het effect van de spons alleen op de

primaire wondgenezing, zonder gentamicine. Dit zou nog extra onderzocht moeten worden ter

bevestiging van de resultaten: een onderzoeksgroep met spons en gentamicine, en een

onderzoeksgroep met spons zonder gentamicine. (60)

Een tweede onderzoek naar een topicaal antibioticum, is van Williams et al. Ook hier werden 80

patiënten behandeld: de ene groep patiënten kreeg een schuimverband dat wekelijks op maat werd

gemaakt, de tweede groep kreeg dagelijks een schoon wondverband met in 0,5% chloorhexidine

gedrenkt gaas (antiseptische wondbedekking). Voorafgaand aan de behandeling met het

wondverband ondergingen alle 80 patiënten een excisie en werd de wond bedekt met flavine-

emulsie gedrenkt gaas voor 4 dagen, waarna de patiënten werden verdeeld over de beide

onderzoeksgroepen. Tussen zowel de genezingstijd in dagen, als het ziekenhuisverblijf is geen

significant verschil waarneembaar (zie tabel 14). (60)

Bij het derde onderzoek werd bij 38 patiënten een excisie van de sinus pilonidalis uitgevoerd, waarna

de wond bedekt werd met een Eusol-tampon (oplossing met actief chloor) op halve sterkte. Deze

tampon werd 48 uur na de operatie verwijderd. Bij de helft van de patiënten werd een nieuwe Eusol-

tampon geplaatst, welke twee keer per dag werd vervangen. De andere helft van de groep kreeg een

spons geplaatst welke twee keer per dag werd vervangen, en waarbij de wond werd gewassen.

Eventueel werd de spons op maat gemaakt. Ook bij dit onderzoek is geen significant verschil

Tabel 17 - Vervolg resultaten van O'Meara's literatuuronderzoek: 3 onderzoeken naar topicaal toegediende antibiotica. (60)


waarneembaar tussen de groepen bij de lengte van de ziekenhuisopname en de benodigde

genezingstijd (zie tabel 14). (60)

Conclusie:

Uit al deze onderzoeken blijkt dat er nog geen eenduidige mening is over het gebruik van antibiotica

ter behandeling van een sinus pilonidalis. Lang niet alle resultaten laten een significant verschil zien

in de genezingstijd of een vermindering van het aantal infecties. Er is uit de onderzoeken niet

duidelijk op te maken of systemische of topicale toediening beter werkt tegen het bestrijden van

infecties. Toch zijn er wel enkele soorten antibiotica die toegepast kunnen worden om de

genezingstijd van de wond te verkorten. Systemisch toegediende clindamycine verkort te

genezingstijd van gemiddeld 64 dagen naar gemiddeld 14 dagen. Ook systemische toediening van

metronidazol heeft effect op de genezingstijd. Wat betreft de topicale toediening, heeft het

antibioticum gentamicine een significant effect op de wondgenezing en is de verblijfsduur in het

ziekenhuis ook korter. De toediening van systemische antibiotica als clindamycine en metronidazol

hebben naar mijn mening wel de voorkeur, omdat ze gemakkelijk voorafgaand aan de operatie via

intraveneuze toediening kunnen worden voorgeschreven of na afloop van de operatie via orale

toediening. Bij topicale antibiotica moet een implantaat worden geplaatst, of moet de patiënt zelf de

crème toedienen.


Wondverband

Een zeer belangrijk onderdeel van de behandeling van een sinus pilonidalis, is het gebruik van

wondverband. Als eerste wordt dit in het ziekenhuis toegepast, na afloop van een operatie, waarbij

een wondverpleegkundige ervoor zorgt dat de wond op de juiste manier afgedekt wordt. Maar ook

de patiënt moet snappen hoe het wondverband geplaatst moet worden, of wanneer vervanging

nodig is. Ook is het van belang om te weten welke soorten verband de patiënt moet bestellen.

Ook voor een apotheker is de wetenschap van soorten wondverband belangrijk, wanneer patiënten

komen met vragen. Het is immers niet de bedoeling dat een patiënt een zuigend gaasje op een wond

krijgt, terwijl dit een vetgaas had moeten zijn.

Ter behandeling van een sinus pilonidalis, zijn er veel verschillende categorieën wondverband. Zo zijn

er de normale gazen, maar ook antimicrobiële wondverbanden, schuimverbanden etc.. In dit

hoofdstuk wordt een overzicht gegeven van de meest gebruikte soorten wondverband en de

eigenschappen hiervan. Het soort wondverband dat gebruikt moet worden, is afhankelijk van de

locatie van de wond (dichtbij de anus of juist hoog bij het stuitje) en de vorm. Ook is van belang wat

voor soort operatie is uitgevoerd. Wanneer na een operatie een wond stevig verpakt moet worden,

kan een verband worden gebruikt met kant (“ribbon”) met toegevoegd zilver, zodat diep in de wond

een antimicrobieel effect wordt bereikt. Ook uit minder diepe wonden moet debris verwijderd

worden. Hiervoor is een wondverband met een antimicrobiële werking ook geschikt, zoals verband

met zilveralginaat of zilverhydrovezelproducten.(14)

Het ideale wondverband moet aan verschillende eigenschappen voldoen. Zo moet er een vochtige

omgeving behouden worden rondom de wond. Het aanwezige exsudaat in de wond moet verwijderd

worden door absorptie in het verband, maar het verband moet hierbij niet aan de buitenkant

verzadigd raken. Ook moeten gassen door het wondverband kunnen diffunderen, maar mag het

geen micro-organismen doorlaten. De wond moet voldoende beschermd worden, pijn minimaliseren

en de lokale temperatuur en pH constant houden. Een belangrijke eigenschap is dat het verband

gemakkelijk verwijderd en vervangen moet kunnen worden, zonder teveel ongemak voor de patiënt,

maar ook dat het eventuele geuren uit de wond tegenhoudt. Daarnaast moet het cosmetisch

acceptabel zijn, non-allergeen en kosteneffectief. (65)

Foamverband (hydropolymeren):

Foamverband bestaat uit polyurethaan. Het absorbeert het wondexsudaat zonder binding aan te

gaan met het wondbed. De schuimverbanden zijn geschikt voor weinig tot gemiddelde opname van

wondvocht (afhankelijk van de hoeveelheid schuim in het verband) en meestal hebben de

wondverbanden een semipermeabele achterkant, waardoor vocht kan ontsnappen. Deze soorten

verbanden hebben geen secundair verband nodig en worden vaak gebruikt als een verband bovenop

andere producten (hydrogelen, alginaten). De foamverbanden zijn beschikbaar als platte verbanden

met of zonder kleefrand, en in verschillende vormen en groottes (dik of dun, rond of vierkant.

Polyurethaan is een hydrofiele stof en neemt zowel wondexsudaat, debris als bacteriën op. De

polyurethaan is echter niet wateroplosbaar, waardoor het zijn vorm blijft behouden. De

hydropolymeren zijn over het algemeen in drie delen opgebouwd: het middelste gedeelte bestaat uit

de absorberende polyurethaanlaag, welke met een semipermeabele polyurethaanfolie waterdicht


wordt afgesloten. Voor fixatie van het wondverband wordt er regelmatig een klevende polyacrylrand

omheen geplaatst. (65,66)

Van het foamverband zijn verschillende varianten beschikbaar, die worden toegepast ter

behandeling van een sinus pilonidalis. Een voorbeeld van foamverband toegepast bij een sinus

pilonidalis, is het Allevyn-wondverband. Allevyn is in verschillende vormen verkrijgbaar, met ieder

een eigen absorptiegraad (zie figuur 13) . Er is zelfs een Allevyn Sacrum vorm beschikbaar, welke een

anatomische vorm van het sacrum volgt en daardoor geschikt is voor postoperatieve sinus pilonidalis

wonden. De niet klevende variant van Allevyn moet gefixeerd worden met tape, een zwachtel of

folie. Deze variant is geschikt voor een wond die pijnlijk is bij zeer lichte aanrakingen. Allevyn kan

gebruikt worden voor oppervlakkige, granulerende exsuderende wonden. Andere varianten van

hydropolymeerverbanden zijn Tielle-wondverband, en Lyofoam. (65-67)

Fig. 13 - Schematisch overzicht van de soorten Allevyn-wondverband. Het benodigde product is afhankelijk van de

benodigde fixatie en de hoeveelheid wondexsudaat. (67)

Tuleverband (textiel):

Deze textielverbanden bestaan uit katoen of viscosegaas geïmpregneerd met paraffine en eventueel

een antisepticum of antibioticum. Paraffine verlaagt het plakken van het verband aan de wond, maar

deze eigenschap gaat verloren wanneer de paraffine indroogt. Het is dus van belang dat het verband

regelmatig vervangen wordt. De hydrofobe aard van paraffine voorkomt absorptie van vocht uit de


wond. Een veelvoorkomende bijwerking van paraffine is een overgevoeligheid van de huid. De

tuleverbanden worden over het algemeen gebruikt voor oppervlakkige, schone wonden en hierbij is

meestal een secundair verband nodig. Dit soort verband wordt dus meestal pas gebruikt wanneer de

operatiewonden van een sinus pilonidalis redelijk oppervlakkig zijn en niet meer geïnfecteerd zijn.

(66)

Voorbeelden van tuleverbanden zijn Paratulle, Bactigras en Jelonet. Paratulle is een wondverband

met hierin het antibioticum chrloorhexidineacetaat (0,5%) verwerkt. Dit geeft het verband een

antiseptische werking. In het onderdeel “antimicrobieel wondverband” staan meerdere soorten

wondverband beschreven. (66)

Hydrocolloïden:

Hydrocolloïden bestaan uit een hydrocolloïd matrix met een mengsel van gelatine, pectine en

cellulose. Samen vormen deze stoffen een waterdicht, klevend verband welke een interactie aangaat

met het wondbed. Het exsudaat dat wordt geproduceerd door de wond, wordt geabsorbeerd in het

verband, welke oplost en een gel vormt. Het vocht dat uit deze gel komt, vergroot het autolytisch

afbreken van debris en genecrotiseerd weefsel. Ook stimuleert het de vorming van

granulatieweefsel. Hydrocolloïdverbanden absorberen het exsudaat in lichte tot gemiddelde mate en

hebben geen secundair verband nodig. Ook is de patiënt in staat om er mee te douchen, doordat het

verband waterdicht is. Voorbeelden van hydrocolloïden zijn Granuflex, Comfeel en Tegasorb. (65)

Bij de aanwezigheid van wondexsudaat, ontstaat mede door de hydrofiele eigenschappen van het

hydrocolloïdmengsel, een osmotische drukquotiënt. Hierdoor neemt de vloeistofsecretie uiteindelijk

af, net als de vorming van debris en de aanwezigheid van bacteriën. De debris en bacteriën worden

opgenomen in de gevormde gel. Door de vorming van de gel, verandert het verband van vorm en

zwelt het op tot het aan de rand komt van het vastgeplakte gedeelte van het verband. Een nadeel

van de opname van het exsudaat, is dat het verband een onaangename geur kan krijgen. Het is

daarom belangrijk dat de wond regelmatig uitgespoeld wordt, waarbij de gel zorgvuldig wordt

verwijderd. Hydrocolloïden zijn beschikbaar als dunne platte verbanden met een geringe

mogelijkheid tot opname van vocht, of als dikke hydrocolloïden, welke een relatief starre vorm

hebben en daardoor lastig te vormen zijn naar de wond. (66)

Alginaten:

Alginaten worden verkregen van een calciumzout van alginezuur, de grondstoffen van de celwanden

van bruinalgen. Alginaten hebben een microcapillaire vezelstructuur met hydrofiele eigenschappen.

Hierdoor verkrijgt men hoog absorberende verbanden, welke toepasbaar zijn voor zwaar

exsuderende wonden. Sommige soorten alginaten bezitten ook hemostatische eigenschappen,

waardoor bloedingen in wonden gestelpt kunne worden. Zodra de alginaten exsudaat absorberen,

veranderen ze van een zacht vezelachtig textiel in een gel. Dit gebeurt door afgifte van Ca2+-ionen en

opname van Na+-ionen, waarna het alginaat gaat zwellen en niet in staat is om met de wond te

verkleven. Hierdoor is het alginaat gemakkelijk te verwijderen van de wond en kunnen de

verbandvezels de wond niet contamineren. Alginaten worden geproduceerd als vlakke vellen of als

touwen en zijn geschikt als opvulling van wondholtes. (65,66)

Een bekend voorbeeld van een alginaat-wondverband is Kaltostat. Dit verband heeft hemostatische

eigenschappen en een groot absorberend vermogen. Hierdoor is het geschikt voor wonden met een


dik debris en voor bloedende wonden. (68) Later in dit hoofdstuk wordt ook de toepassing van

alginaat in combinatie met zilver verklaard.

Hydrovezels:

Hydrovezels worden geproduceerd uit gelijke materialen als de hydrocolloïden

(natriumcarboxylmethylcellulosen) en vormen daardoor ook een gel, zodra ze in contact komen met

wondexsudaat. Een verschil is dat de vezels zachter zijn dan de hydrocolloïden en er meer

vezelachtig uitzien. Ook wordt de gel in zeer korte tijd (een fractie van een seconde) gevormd.

Hierdoor zijn ze in staat om meer exsudaat te absorberen. Ook hierbij helpt het gevormde vocht bij

het verwijderen van debris en is het gemakkelijk verwijderbaar. De gel wordt alleen verticaal

opgebouwd, waardoor de wondomgeving niet week wordt gemaakt (maceratie). Een bekend

voorbeeld van een hydrovezel is Aquacel, welke verder verklaard wordt bij de zilverhoudende

wondverbanden. (65,66)

Antimicrobieel wondverband:

De meeste antimicrobiële wondverbanden bevatten zilverionen, iodineproducten of honing. Elk

soort wondverband heeft zijn eigen kwaliteiten.

Zilverhoudend wondverband:

Er zijn vele soorten wondverband met hierin een vorm van zilver verwerkt. Zilver wordt al jarenlang

gezien als een effectief antimicrobieel middel met een breed spectrum. Het is effectief tegen zowel

gramnegatieve als grampositieve bacteriën, maar ook tegen gisten, filamentschimmels en virussen.

Ook lijkt het effectief te zijn tegen methicilline- en vancomycineresistente strengen van bacteriën.

Daarnaast lijkt zilver ook anti-inflammatoire eigenschappen te hebben. (14,69,70) Het gebruik van

zilver in wondverbanden is niet voor iedere patiënt mogelijk, vanwege het hoge aantal patiënten met

een zilverallergie (65).

Acticoat:

Als eerste is er Acticoat, een wondverband met twee lagen polyetheen, gecoat met zilver, welke een

laag van nonwoven kunstzijde en polyester textiel omsluit. Zodra het wondverband in contact komt

met water, worden de zilverionen afgegeven. Naast normale Acticoat, bestaat er ook een Acticoat

Absorbent vorm. Ook dit verband bevat zilverionen, maar dan in nanokristallijne vorm in

absorberend alginaatvezel in ribbon-vorm. Wanneer de nanokristallijne zilverionen in aanraking

komen met het wondexsudaat, wordt het vertraagd afgegeven uit de alginaatvezels en geabsorbeerd

door het wondweefsel. (14)

Aquacel Ag:

Een tweede soort verband is Aquacel Ag, een vlakke laag van natriumcarboxymethylcellulosevezels

(hydrocolloïdvezels) met hierin zilverionen. Wanneer de Aquacel in contact komt met de wond,

vormen de vezels een gel, waarna de zilverionen door vertraagde afgifte in de wond terecht komen

en ook op een vaste concentratie gehouden worden. Door de gelvorming ontstaan vochtige

omstandigheden. Vervolgens verzamelt zich tussen het wondoppervlak en het wondverband

collageen, waardoor het verband aan de wond wordt vastgeplakt en het verband in de wond wordt

gefixeerd. Ook zorgt het collageen ervoor dat er geen weefsel in het wondverband kan gaan groeien,

waardoor het gemakkelijk verwijderd kan worden, zonder ongemak voor de patiënt en zorggever.

Aquacel mag 7 dagen blijven zitten, wat de patiënt het ongemak ontneemt van het dagelijks moeten


vervangen van wondverband. Aquacel is ook te vinden in een vorm zonder zilver. Dit verband heeft

dezelfde eigenschappen als de Ag-variant. (14,65,70)

Silvercel:

Silvercel is een wondverband dat bestaat uit guluronzuuralginaat en hydrocolloïdvezels, met hierin

zilver. Het exsudaat wordt door de Silvercel geabsorbeerd, waarna de zilverionen vrijkomen. Het

hoge gehalte guluronzuuralginaat in het verband maakt het verband nat en sterker, zodat het in één

keer pijnvrij verwijderd kan worden uit de wond. Door de vorming van een natte gel, wordt de wond

vrijgemaakt van bacteriën, wondexsudaat, geuren en debris. (14,71)

Urgotul SSD:

Urgotul is een variant op Silvercel, het is een niet adhesief, niet occlusief hydrocolloïdverband. Het

verband bestaat uit een polyestermix geïmpregneerd met carboxymethylcellulose, witte zachte

paraffine en silversulfadiazine. Doordat het polyester geïmpregneerd is met paraffine, levert dit voor

de patiënt minder traumatische ervaringen op met het verwijderen van het wondverband. Deze

functie van paraffine verdwijnt echter wel zodra de paraffine indroogt. Dit wondverband moet dus

niet te lang blijven zitten, maar op tijd worden vervangen. De paraffine heeft hydrofobe

eigenschappen, waardoor het vocht aanwezig in de wond niet wordt geabsorbeerd. (65).

De dissociatie van het zilver en het antibioticum sulfadiazine zorgt ervoor dat het verband voorzien is

van twee soorten antibiotica, waardoor het antimicrobiële effect versterkt wordt (14). Sulfadiazine

werkt tegen een breed spectrum van bacteriën die meestal verantwoordelijk zijn voor het ontstaan

van infecties in wonden. Urgotul is geïndiceerd voor de locale behandeling van oppervlakkige en

diepe tweedegraads brandwonden, waarbij een verhoogd risico is op het ontstaan van infecties,

maar het wordt ook toegepast bij wonden met secondaire intentie tot genezing, zoals bij een sinus

pilonidalis. (69)

Sorbsan Silver:

Sorbsan Silver is een wondverband waarin absorberend alginaatverband wordt gecombineerd met

zilvernitraationen in de vezels. Zodra het alginaat in contact komt met het wondexsudaat, vormen de

vezels een gel en komt het zilver vrij uit het verband. Zowel de vezels als het zilver helpen het

verminderen van het aantal micro-organismen. (14)

Prisma:

Prisma is een gevriesdroogd collageen matrix, waarin gebonden zilver is toegevoegd. Zodra het in

contact komt met de wond stimuleert het collageen de wondgenezing, terwijl de lage concentratie

zilver helpt bij het doden van de wondbacteriën. (14) Prisma promoot de vorming van

granulatieweefsel en van epitheel, waardoor optimale omstandigheden wondgenezing worden

bereikt. (71)

Jodiumhoudend wondverband:

Naast zilver heeft ook jodium een brede antimicrobiële werking. Jodium is geïndiceerd voor

geïnfecteerde of hevig gekoloniseerde wonden. Deze wondverbanden moeten worden vervangen,

zodra de kleur veranderd van bruin naar wit. Deze verkleuring wijst op opname van beschikbaar

jodium. Wanneer jodium voor een langere tijd gebruikt wordt, is het mogelijk dat het wordt

opgenomen in de bloedsomloop, vooral bij wonden met een groot oppervlakte. Daarom wordt het


afgeraden om de jodiumhoudende wondverbanden te gebruiken bij patiënten met aandoeningen

aan de schildklier. (65)

Er zijn twee soorten jodiumhoudend wondverband, welke gebruikt worden bij patiënten met een

sinus pilonidalis:

Inadine:

Inadine is een gebreide viscosetextiel, welke geïmpregneerd is met polyethyleenglycol (PEG) en 10%

povidonjodium. Zodra het verband in contact komt met wondvocht, komt de jodium vrij uit het

povidon en de PEG, via vertraagde afgifte. Inadine is een niet-klevend verband. (14)

Iodoflex:

Iodoflex bevat ook jodium, maar is in dit wondverband gebonden aan een cadexomeerbasis. De

iodoflex is beschikbaar als crème, pasta of poeder voor verschillende situaties en verschillende

exsudaat-niveau’s. Zodra het exsudaat geabsorbeerd wordt door de cadexomeermatrix, komt de

jodium vrij via vertraagde afgifte, wat een brede antibacteriële werking heeft. (14,65)

Conclusie:

Bij het beschrijven van alle soorten wondverband, is één opvallend punt dat steeds weer terugkomt:

Overal ontbreekt het evidence-based onderzoek, behalve bij de soorten verband die antibiotica

bevatten, omdat hierbij het onderzoek verplicht is. Ook zijn er geen specifieke gegevens bekend over

het gebruik van het wondverband bij een specifieke aandoening, in dit geval bij een sinus pilonidalis.

Bij geen van de verbanden kan dus worden gesteld of het wel of niet goed werkzaam is, omdat de

onderzoeken die er wel zijn, vaak bestaan uit enkele onderzoeksgroepen, waarbij geen controlegroep

aanwezig is om de werkzaamheid van het verband aan te tonen. Het is voor in de toekomst

belangrijk dat er meer onderzoek komt naar de effecten van het wondverband op de wond. Waar bij

de keuze voor het wondverband op gelet moet worden, is dat het verband specifiek wordt

afgestemd op de wond. Het is onnodig om een wondverband met een antibioticum toe te dienen,

wanneer er in de wond geen sprake is van een infectie. Ook moet bij de keuze van het wondverband

gelet worden op de hoeveelheid wondvocht. Bij aanwezigheid van veel wondvocht, is het verstandig

om te kiezen voor een hydrocolloïd of een hydrogel. Daarnaast is het van belang dat de patiënt

voldoende toelichting krijgt op het gebruik van het wondverband. Het is belangrijk dat de verbanden

regelmatig verwisseld worden, of in het geval van gelvormend verband, regelmatig wordt

uitgespoeld.


Patiëntenenquête

Tijdens het schrijven van het bovenstaande literatuuronderzoek, heeft er zowel een Engelse als een

Nederlandse enquête gelopen op verschillende “Sinus pilonidalis” patiëntenfora. Uit de enquête kan

informatie worden verkregen over het aantal operaties dat de patiënt heeft gehad, de piekleeftijd

van de patiënten, de soorten behandelingen die worden toegepast, de kennis die patiënten hebben

over de nieuwe technieken (gebruik van vacuümpompen en de lasertherapie), maar ook informatie

over antibioticagebruik in Nederland en wereldwijd.

De enquête:

Deze enquête is globaal opgezet, zodat patiënten het zelf kunnen invullen, zonder dat er raadpleging

nodig is van medische dossiers. Ook is het bedoeld als aanvulling op het literatuuronderzoek. Om een

beter beeld te krijgen van de in werkelijkheid toegepaste behandelingen, vind ik het belangrijk om

ook een beeld te krijgen van de patiënt zelf. Hoe vaak worden patiënten geopereerd? Hoe oud zijn ze

en uit welk werelddeel komen ze? Door deze enquête wordt het beeld van een patiënt wat meer

zichtbaar.

De enquete bestond uit 12 meerkeuzevragen, waarvan bij enkele vragen meerdere antwoorden

ingevuld konden worden. Vraag 13 was een open vraag, waarin patiënten eventueel commentaar

konden geven op de enquête of hun antwoorden konden toelichten.

De enquête is zowel in het Engels als in het Nederlands gepubliceerd via het webprogramma

“Thesistools”, en was te vinden op diverse patiëntenfora. Voor de Engelse variant was dit alleen op

het internationale forum www.pilonidal.org. In Nederland waren de patiënten lastiger te vinden op

internet, dus hier is de enquête verspreid via diverse kleinere fora, zoals www.sinuspilonidalis.nl,

https://gezondheids.startpagina.nl, www.wcs.nl (woundcare consultant society) en

www.medischforum.nl (bij specifieke fora over een sinus pilonidalis). Beide enquêtes bevatten exact

dezelfde vragen, zodat beide groepen met elkaar vergeleken kunnen worden.

Nadat de enquête een paar dagen online is geweest, bleek dat de mogelijkheid tot het invullen van

meerdere antwoorden bij een vraag niet functioneerde. Hierna is de enquête tijdelijk offline gehaald

en deze functie aangepast. Omdat de eerste 13 ingevulde enquêtes van de Nederlandse versie, en de

30 eerste ingevulde enquêtes van de Engelse versie daarmee niet compleet ingevuld konden worden,

zijn deze resultaten buiten beschouwing gelaten. De uiteindelijke, juiste versies van de Nederlandse

en de Engelse enquête zijn te vinden in bijlage 1 en 2.

Resultaten van de enquête:

Als eerste worden de resultaten van de Nederlandse en de wereldwijde versies afzonderlijk bekeken.

De resultaten (percentages) zijn berekend door Thesistools.

Resultaten Nederlandse enquete:

De Nederlandse enquête is door 48 personen (deels) ingevuld. Omdat het niet verplicht was om elke

vraag te beantwoorden, zijn niet alle vragen door evenveel respondenten ingevuld. Onder elk

resultaat staat het aantal respondenten dat de vraag heeft gezien (n), en het aantal ingevulde

antwoorden (#). De resultaten van de enquête zijn te vinden in bijlage 3.


Incidentie/huidige behandelingen:

Zoals te zien in de bovenstaande resultaten, is 33% van de respondenten vrouwelijk. Dit is een

relatief hoog percentage, wanneer men dit vergelijkt met de eerder genoemde incidentiecijfers. Hier

is ongeveer 25% van de patiënten vrouwelijk. De piekleeftijd van de patiënten ligt bij een leeftijd

tussen de 18-30 jaar oud, wat overeenkomt met de eerder genoemde literatuur (tussen de 16-25 jaar

oud). (1,2). Veel patiënten worden als eerste behandeld bij de huisarts (36,36%) en vervolgens bij

een chirurg (84,85%). Slechts 3 patiënten worden behandeld door een wondverpleegkundige en 1

patiënt bij een dermatoloog. Er zijn 6 patiënten die op de EHBO behandeld zijn voor een sinus

pilonidalis. Van deze 6 patiënten zijn er 5 vervolgens op de polikliniek behandeld door een chirurg.

Van alle respondenten zijn 3 patiënten behandeld door een plastisch chirurg.

Bijna de helft van de patiënten heeft één operatie ondergaan, maar hiervan zijn slechts 6 patiënten

op dit moment niet meer onder behandeling. De overige 10 patiënten worden nog behandeld door

een (plastisch) chirurg, wondverpleegkundige of krijgen een laserbehandeling. 30% van de

respondenten is 3 of meer keer geopereerd, wat aangeeft dat het percentage recidieven en

complicaties erg hoog ligt.

Wondverzorging:

Vrijwel alle patiënten hebben voor de verzorging van de wond te maken gehad met het gebruik van

wondverband. De meest voorgeschreven soorten (Kaltostat, Cutisorb, Vetgaasjes, Aquacel [of

gelijksoortig verband], en Allevyn) worden allemaal regelmatig toegepast. Er lijkt niet één soort

verband te zijn dat altijd toegepast wordt. De wondverzorging lijkt vooral door de patiënten zelf of

door familieleden te worden uitgevoerd. 9 patiënten worden op dit moment behandeld door een

wondverpleegkundige, waarvan slechts 3 patiënten worden behandeld door een gespecialiseerd

wondverpleegkundige.

Antibioticagebruik:

Nederland staat bekend om een relatief laag percentage antibioticagebruik in ziekenhuizen vanwege

het resistentiebeleid. Uit de eerder genoemde wetenschappelijke onderzoeken, blijkt dat er twijfels

zijn aan het effect van het antibioticagebruik ter behandeling van een sinus pilonidalis. Zo zijn er

onderzoeken die aangeven dat de bacteriën slechts een minimale rol spelen in de wondgenezing

(35,60), terwijl andere onderzoeken met grote patiëntgroepen aantonen dat de antibiotica een effect

heeft op de wondgenezing (62,64,72).

Om te kijken hoe patiënten het effect van antibioticagebruik hebben ervaren, is in de enquête de

vraag verwerkt of patiënten antibiotica voorgeschreven hebben gekregen en of ze de indruk hadden

dat dit ook heeft geholpen bij de verbetering van wondgenezing. Van de 33 respondenten, werden

20 patiënten behandeld zonder antibiotica. De resterende 39,39% (13 patiënten) kreeg wel

antibiotica toegediend ter behandeling van een sinus pilonidalis. Hiervan kreeg geen van de

patiënten de indruk dat zowel de wondgenezing werd versneld en dat de infectie verdween. 1

patiënt had het idee dat de ontsteking wel verdween, maar dat de wondgenezing niet versneld werd.

Bij de overige 13 patiënten veranderde de antibiotica niets aan de wondgenezing en daarnaast had

de antibiotica ook geen effect op de infectie. Om een juiste conclusie te kunnen trekken over het

gebruik van antibiotica ter behandeling van een sinus pilonidalis, zou er in een meer diepgaand

onderzoek aan patiënten gevraagd moeten worden welk soort antibiotica er is voorgeschreven, of dit

een systemisch of lokaal toegediend antibioticum was en voor welke periode het is voorgeschreven.

Dit is echter voor een patiëntenonderzoek via internet te gedetailleerd (patiënten behandeld in het


ziekenhuis voor een profylaxe zullen de naam van het antibioticum niet meer hebben geweten), en

zou dus uitgevoerd moeten worden via een retroperspectief onderzoek aan de hand van

patiëntendossiers in combinatie met de ervaringen en waarnemingen van de patiënten en

behandelaars.

Patiënten zonder sinus pilonidalis:

Van de 11 patiënten die op dit moment geen sinus pilonidalis hebben, zijn er op dit moment nog 3

patiënten onder behandeling van een plastisch chirurg. Ook zijn er nog 4 patiënten in behandeling bij

een wondverpleegkundige. Slechts 6 patiënten geven aan helemaal niet meer in behandeling te zijn,

sinds de sinus pilonidalis weg is. Van de 11 patiënten die op dit moment geen sinus pilonidalis

hebben, heeft niemand een laserbehandeling gekregen en weten 10 patiënten ook niet wat de

behandeling inhoudt. Slechts 1 patiënt is de laserbehandeling wel van plan in de toekomst.

Vacuümpomp:

Van de 33 patiënten die de vraag over de vacuümpomp hebben ingevuld, geeft 84,9% aan nog nooit

een vacuümpomp te hebben gehad. 5 patiënten hebben wel een vacuümpomp gehad, maar slechts 2

patiënten geven aan dat deze heeft geholpen bij de wondverbetering. Van deze patiënt geeft één

patiënt aan dat de sinus pilonidalis steeds terugkomt en dat hij/zij net een nieuwe operatie heeft

ondergaan. De andere 2 patiënten zijn nog steeds onder behandeling in het ziekenhuis bij een

chirurg.

Lasertherapie:

Geen van de patiënten, zowel met als zonder sinus pilonidalis, zijn op dit moment onder behandeling

voor een laserbehandeling, wat opvallend is aangezien de laserbehandeling een belangrijke

behandeling in opkomst is. Slechts 1 patiënt is in het ziekenhuis behandeld en een andere patiënt in

een speciaal centrum voor lasertherapie. Deze patiënten hebben ieder 3 of meer operaties

ondergaan. 34,4% van de respondenten is het wel van plan om de behandeling in de toekomst uit te

laten voeren.

Het valt ook op dat 59,4% van de patiënten nog nooit van de lasertherapie heeft gehoord. Nu kunnen

dit ook patiënten zijn die net begonnen zijn aan de algehele behandeling van een sinus pilonidalis,

waardoor het belang van een laserbehandeling nog zeer klein is. Van de 10 patiënten met 3 of meer

operaties zijn slechts 2 patiënten (20%) van plan om de laserbehandeling uit te voeren, terwijl 6

patiënten (60%) nog nooit van de behandeling hebben gehoord. De bekendheid van deze

behandeling is dus nog zeker niet algemeen bekend, terwijl het verwijderen van haar wel een

belangrijke interventie is om een recidief van een sinus pilonidalis te kunnen voorkomen. Opvallend

is ook dat beide patiënten die een laserbehandeling hebben gehad, op dit moment nog een sinus

pilonidalis hebben, terwijl van de patiënten zonder de sinus pilonidalis niemand de behandeling krijgt

of heeft gekregen.

Resultaten Engelse enquete:

Naast de Nederlandse enquête heeft ook een Engelse enquête gelopen onder de patiënten. Deze is

door 93 respondenten (deels) ingevuld. Ook hier staat onder elk resultaat het aantal respondenten

dat de vraag heeft gezien (n), en het aantal ingevulde antwoorden (#). De resultaten van de Engelse

enquête zijn te vinden in bijlage 4.


Incidentie/huidige behandelingen:

Wanneer wordt gekeken naar de verhouding tussen mannen en vrouwen, valt ook bij de

internationale enquête op dat 36% van de patiënten vrouwelijk is. Ook hier ligt de incidentie hoger

dan in de literatuur wordt genoemd. Deze resultaten zijn natuurlijk wereldwijd, genomen over alle

werelddelen en etniciteiten. Daarom heb ik ook afzonderlijk gekeken naar de verhouding

mannen/vrouwen in de werelddelen (zie tabel 18). De meeste respondenten komen uit Noord-

Amerika en op de tweede plaats uit Europa. In de tabel is te zien dat het aantal patiënten in Europa

een gelijke verhouding heeft: er zijn evenveel vrouwen als mannen in de patiëntengroep aanwezig,

en een patiënt die het geslacht niet heeft opgegeven. In Noord-Amerika ligt de verhouding tussen de

mannen en vrouwen ongeveer gelijk aan de verhouding wereldwijd en in Nederland. In Azië is de

enquête alleen door mannelijke patiënten ingevuld. De leeftijdspiek waarop de sinus pilonidalis zich

uit, ligt bij de wereldwijde enquête gelijk aan de Nederlandse resultaten: 59,78% van de patiënten

valt in de leeftijdscategorie tussen de 18-30 jaar oud. Het grootste deel van de patiënten heeft één

Tabel 18 - Verdeling mannelijke en vrouwelijke patiënten over de verschillende werelddelen.

operatie gehad, maar in de groep respondenten zijn ook 14 patiënten met 3 of meer operaties

(18,2%). Opvallend is dat 20% van de patiënten nog nooit geopereerd is.

Van de patiënten die de enquête hebben ingevuld, heeft op dit moment 59,21% (45 patiënten) een

sinus pilonidalis. Hiervan zijn 10 patiënten onder behandeling bij een chirurg, 8 patiënten onder

behandeling bij een wondverpleegkundige, krijgt geen van de patiënten een laserbehandeling.

Opvallend is dat 28 van de personen die een sinus pilonidalis hebben, op dit moment nergens onder

behandeling zijn.

Wanneer wordt gekeken waar de patiënten over de hele ziekteperiode zijn behandeld, valt op dat

36% van de patiënten bij de EHBO is geweest ter behandeling van een sinus pilonidalis. In Nederland

ligt dit percentage met 18% aanzienlijk lager. Het aantal patiënten dat de huisarts heeft bezocht, ligt

bij de internationale enquête op 54,7%, terwijl dit in Nederland slechts 36% is. Het percentage dat

een chirurg bezoekt, ligt in Nederland en wereldwijd in beide gevallen rond de 80%. Echter is in de

Nederlandse enquête specifiek gevraagd naar bezoeken aan de plastisch chirurg (9,09%) en de

algemeen chirurg (84,85%), terwijl in de internationale enquête dit onderscheid niet gemaakt is

(zowel plastisch als algemeen chirurg 80%). Het lijkt erop dat het aantal patiënten dat naar een

chirurg wordt gestuurd in Nederland hoger is dan op internationaal niveau. Maar om dit echt aan te

tonen, zou in de internationale enquête ook onderscheid gemaakt moeten worden tussen plastische

chirurgie en algemeen chirurgie.

Werelddeel Totaal aantal

respondenten

Aantal mannen

(%)

Aantal vrouwen

(%)

Geen geslacht

opgegeven (%)

Europa 23 11 (47,83%) 11 (47,83) 1 (4,35%)

Noord-Amerika 64 41 (64,06%) 22 (34,38%) 1 (1,56%)

Zuid-Amerika 0 0 0 0

Australië 1 1 0 0

Azië 3 3 (100%) 0 0

Afrika 0 0 0 0

Antarctica 0 0 0 0

Totaal 90 55 (61,1%) 33 (36,7%) 2 (2,2%)


Patiënten zonder sinus pilonidalis:

Van de patiënten die op dit moment geen sinus pilonidalis hebben (31 patiënten), zijn er op dit

moment ook nog onder behandeling. 5 patiënten komen nog bij de chirurg, 6 personen gaan naar

een wondverpleegkundige. Niemand krijgt een laserbehandeling. De overige 20 respondenten

krijgen geen behandelingen meer.

Wondverband:

Wanneer wordt gekeken naar het gebruik van wondverband, valt op dat het overgrote deel van de

patiënten (83,6%) gebruik heeft gemaakt van gaasverband, terwijl in Nederland van vetgaasjes op

slechts 36% ligt. Dat dit percentage verschilt tussen de 2 enquêtes kan kloppen, omdat “gauze” zowel

vetgaas als normaal gaas inhoudt. Er had in de Engelse enquête specifiek gevraagd moeten worden

naar vetgaas, in plaats van gaas in het algemeen. Zowel in Nederland als wereldwijd heeft een gelijk

percentage (18,5% vs. 19,2%) van de respondenten Aquacel gebruikt. Kaltostat, of in de Amerikaanse

vorm als calciumalginaat is echter wereldwijd minder in gebruik dan in Nederland (9,59% vs. 16,13%

in Nederland). Ook Cutisorb en foamverbanden worden duidelijk minder gebruikt dan in Nederland.

Antibioticagebruik:

Een van de grootste verschillen in resultaten in de beide enquêtes, ligt in de vragen over het gebruik

van antibiotica. In Nederland heeft slechts 36% van de respondenten wel eens antibiotica gebruikt

ter behandeling van een sinus pilonidalis, terwijl in de wereldwijde enquête de antibiotica aan 75%

van de patiënten is voorgeschreven. Ondanks het hoge antibioticagebruik, zegt slechts 14,93% van

de respondenten dat de antibiotica heeft geholpen om de infectie te verhelpen én de wondgenezing

te versnellen. Maar liefst 32,84% van de patiënten geeft aan dat de antibiotica helemaal niet heeft

geholpen, en bij 50% van de respondenten geeft aan dat enkel de infectie verdween, maar dat de

wondgenezing er niet door werd verbeterd. Deze laatste twee getallen komen overeen met de

indruk die de Nederlandse patiënten hadden over het gebruik van antibiotica.

Vacuümpomp:

Uit de wereldwijde enquête blijkt dat, net als in Nederland, het gebruik van de vacuümpomp erg laag

ligt. Slechts 5 van de 77 respondenten die de vraag hebben ingevuld, hebben van de vacuümpomp

gebruik gemaakt. Hiervan geeft één respondent aan dat de vacuümpomp geen invloed heeft gehad

op de genezing van de wond, de andere 4 respondenten geven wel aan dat de vacuümpomp heeft

geholpen.

Lasertherapie:

Uit de Nederlandse enquête bleek dat de laserontharing absoluut niet bekend is als behandeling van

een sinus pilonidalis. Ook uit de wereldwijde enquête komt als resultaat dat slechts 3,9% van de 77

respondenten de behandeling heeft toegepast. Hiervan heeft 1 patiënt de behandeling gehad in het

ziekenhuis en 2 patiënten zijn in een speciaal lasercentrum behandeld. Maar liefst 68,83% van de

respondenten weet niet wat de laserbehandeling inhoudt en 27,27% heeft wel eens van de

laserbehandeling gehoord en wil het graag in de toekomst laten doen. Deze resultaten komen

overeen met de gevonden resultaten van de Nederlandse enquête.

Opvallend is dat van de 3 patiënten die de laserbehandeling hebben gehad (komen ieder uit Noord-

Amerika), er slechts 2 genezen zijn van een sinus pilonidalis. De derde patiënt krijgt de

laserbehandeling terwijl er nog een sinus pilonidalis aanwezig is.


Samenvatting van de enquêteresultaten:

Uit de enquêtes blijkt dat de piekleeftijd van de patiënten ligt tussen de 18-30 jaar, zoals ook in de

literatuur wordt beschreven. Alhoewel de meeste respondenten slechts één operatie hebben

ondergaan, blijkt op zowel Nederlands niveau als wereldwijd niveau, dat er ook regelmatig opnieuw

operaties moeten worden uitgevoerd. Het percentage met 3 of meer operaties ligt in Nederland met

30% duidelijk hoger dan op wereldwijd niveau (18,2%).

Een belangrijk verschil is waarneembaar in het antibioticagebruik. Hier is duidelijk te zien dat het

voorschrijfgedrag van antibiotica ter behandeling van een sinus pilonidalis lager is in Nederland (39%)

vergeleken bij wereldwijd niveau (75%). Dit is opmerkelijk, aangezien uit de beide enquêtes naar

voren komt dat de antibiotica nauwelijks effect heeft op de genezingssnelheid van een wond en het

verdwijnen van een infectie. Het is van belang dat het effect van antibioticagebruik op de

genezingssnelheid en behandeling van wondinfecties goed wordt onderzocht. Dit moet per

antibioticum (dus clindamycine, metronidazol, gentamicine en andere eerder genoemde antibiotica)

via een gerandomiseerd onderzoek worden uitgevoerd, waarbij de patiënten over twee groepen

worden verdeeld. De ene groep krijgt een bepaald antibioticum toegediend, de andere groep niet.

Verder moet de behandeling van beide groepen gelijk zijn, ook qua verzorging van de wond met

wondverband. Van beide groepen worden de kenmerken als de totale benodigde tijd voor

wondgenezing, de lengte van de ziekenhuisopname, het percentage infecties, het recidiefpercentage

en de opgetreden complicaties bijgehouden. Een aanvulling op het onderzoek in de vorm van een

wondkweek kan bekijken of het antibioticum werkelijk werkzaam is tegen de aanwezige micro-

organismen in de wond. Op deze manier kan bepaald worden of het gebruik van antibiotica zinvol is

ter behandeling van een sinus pilonidalis.

Bij het gebruik van het wondverband zijn enkele verschillen waarneembaar. Zo lijkt er op wereldwijd

niveau meer gaas te worden gebruikt dan in Nederland. De Kaltostat en Cutisorb lijkt in Nederland

weer meer gebruikt te worden. Echter was de vragenlijst in dit geval erg beperkt, omdat er meer

soorten wondverband beschikbaar zijn dan in het lijstje genoemd werden. Er is dan ook veel

aangegeven dat er van een ander soort wondverband gebruik is gemaakt. Om een goed beeld te

krijgen van het gebruik van wondverband, is het verstandig om een meer uitgebreide vragenlijst te

maken waarin meer soorten wondverband zijn opgenomen (onderverdeeld in types wondverband in

plaats van de merknamen).

Wat door enkele respondenten ook als advies werd gegeven, was om het gebruik van het

wondverband te koppelen aan het type toegepaste operatie. Hiervoor moet in de vragenlijst naast

de vraag over het aantal operaties, ook een vraag over de soort operatie worden opgenomen. Is er

bijvoorbeeld een open excisie uitgevoerd of een gesloten excisie, was er sprake van een

flapoperatie? Door te vragen naar de soorten operaties die zijn uitgevoerd, kan een verband worden

gelegd met het antibioticagebruik. Er kan gekeken worden of het risico op het ontstaan van infecties

groter is bij een bepaalde operatie en of het gebruik van antibiotica hiervoor effectief is geweest.

Uit de enquête is duidelijk geworden dat het gebruik van antibiotica lang niet altijd effect heeft,

terwijl het in de meeste gevallen wordt voorgeschreven. Het eerder beschreven onderzoek naar de

effecten van antibiotica is belangrijk, om te onderzoeken of er eventueel onnodig antibiotica zal

worden voorgeschreven. Uit de enquête is gebleken dat de piekleeftijd van een sinus pilonidalis


overeenkomt met de bestaande literatuur, maar dat het aantal vrouwen met de aandoening hoger

ligt, dan in de literatuur bekend is.

Wat ook uit deze enquête naar voren komt, is dat patiënten vaak onvoldoende weten over de

behandelingen die mogelijk zijn. De nieuwe therapieën als lasertherapie en het gebruik van een

vacuümpomp zijn bij het grootste deel van de patiënten onbekend, zowel in Nederland als

wereldwijd. Het is voor behandelaars van groot belang dat de patiënten voldoende voorlichting

krijgen over de behandelingen die ze op dit moment krijgen, maar ook over eventuele mogelijkheden

in de toekomst.


Eindconclusie

En zo zijn alle aspecten van een sinus pilonidalis gedetailleerd beschreven: van het ontstaan tot aan

de behandelingen, net als de toekomstige behandelingen. De sinus pilonidalis is een aandoening

waar nog veel aspecten onbekend voor zijn, maar waar gelukkig ook al veel onderzoek naar

uitgevoerd is.

Incidentie en symptomen:

De sinus pilonidalis is een aandoening die het meest bij mannen voorkomt (verhouding 3:1). Per jaar

komt de aandoening in Nederland bij 0,4 op de 1000 mannen voor en bij 0,1 op de 1000 vrouwen. Er

is niet één type sinus pilonidalis. Er zijn aanwijzingen dat erfelijke factoren een rol spelen bij het wel

of niet ontwikkelen van een sinus pilonidalis. Zo hebben mensen met veel beharing, een baan waarin

lange tijd wordt gezeten, maar ook familieleden met een sinus pilonidalis, een verhoogde kans op

het ontwikkelen van een sinus pilonidalis.

Een sinus pilonidalis kan zich op verschillende manieren uiten. Er kan sprake zijn van een acute, non-

acute (chronische) of recidiverende aandoening. In het geval van een acute aandoening is er sprake

van drainage van de wond en een ontsteking. Bij een non-acute sinus pilonidalis is slechts een gaatje

te zien in de huid, zonder dat deze draineert.

Pathofysiologie:

Tijdens het onderzoek is het duidelijk geworden dat dé oorzaak nog niet gevonden is van het

ontstaan van een sinus pilonidalis nog niet bekend is. Er zijn twee groepen te onderscheiden wat

betreft de theorieën: de aangeboren aandoening of de verkregen aandoening. Bij een aangeboren

aandoening gaat men uit van een bepaalde manier van huidinclusie, waarbij (afhankelijk van de

theorie) haarfollikels of andere huidstructuren worden gevonden. Ook zou het ontstaan van een

sinus veroorzaakt worden door de tijdelijke groei van een menselijke staart bij de ontwikkeling van

een foetus, welke na enkele weken weer verdwijnt.

Voor de verkregen theorie is ook veel begrip. Hierbij gaan de onderzoekers er vanuit dat de sinus

pilonidalis ontstaat doordat haren ingroeien in de huid en op deze manier de haarfollikels gaan

ontsteken. Dit wordt mede bewezen doordat er bij biopten van de huid geen andere haarstructuren

zijn gevonden die bij de ontwikkeling hadden moeten ontstaan in het geval van de aangeboren

theorie. Een sterk bewijs is het feit dat een sinus pilonidalis ook kan ontstaan op plaatsen waar

normaal gesproken geen haar groeit. De aandoening komt met enige regelmaat voor bij kappers

waarbij haren tussen de vingers ingroeien. In het geval van een aangeboren afwijking zou dit niet

mogelijk moeten zijn.

Chirurgische en niet-chirurgische behandelingen:

In het literatuuronderzoek zijn vele soorten chirurgische en niet-chirurgische methoden behandeld.

Zoals eerder genoemd heeft de ideale methode een korte genezingstijd, waarbij de patiënten snel

weer terug kunnen naar hun dagelijks leven. Ook heeft de operatie een minimale morbiditeit en een

kleine kans op complicaties. Echter, wat voor de ene patiënt de oplossing is, kan bij een andere

patiënt leiden tot de vorming van een recidief. De keuze van het type chirurgische ingreep heeft


effect op het dagelijks leven van de patiënt. Wanneer een patiënt een open excisie krijgt, heeft dit als

gevolg dat een wond beter van binnenuit kan genezen, maar dat een patiënt langere tijd gebonden

zit aan beperkingen door de open wond. Een excisie waarbij de wond wordt gehecht, zorgt er voor

dat een patiënt weer gemakkelijker een normaal dagelijks bestaan kan opbouwen, maar verhoogd

weer het risico op het ontstaan van infecties. Ook kunnen de hechtingen zorgen voor spanning op de

wond, waardoor wondafbraak weer kan ontstaan.

Uit het literatuuronderzoek blijkt dat er veel chirurgen zijn die nagedacht hebben over een

alternatieve methode voor operaties. Zo zorgen laterale incisies als bij de Karydakis-flap en de

Bascom Cleft lift voor een verlaging van de spanning in de bilspleet. Flapoperaties hebben weer als

voordeel dat naast bedekking van de wond met huid (via huidtransplantatie of huidrotatie), er ook

vetweefsel getransporteerd kan worden, waardoor de wond ook van binnenuit goed wordt

opgevuld. Nadelen zijn ook hier echter weer de spanning van hechtingen, of het risico van

wondafbraak in de hoeken van een huidtransplantaat. Elke ingreep heeft voor- en nadelen, dus het is

van belang om per patiënt af te wegen welke behandeling het beste is.

In overzichtstabel 9 staan de aspecten die naar mijn mening het belangrijkste zijn voor de keuze van

de juiste behandeling. Bij het kiezen van de beste behandeling, is gelet op het recidiefpercentage, het

percentage wondinfecties, de complicaties die kunnen ontstaan, maar ook hoe lang het duurt voor

een patiënt weer in staat is om aan het werk te gaan en na welke periode de wond compleet

genezen is. De beste behandeling is onderscheiden op een behandeling van een patiënt met een

primaire sinus pilonidalis en een patiënt met een recidiverende sinus pilonidalis. Wanneer een

patiënt voor het eerst een sinus pilonidalis heeft, is de cleft lift een goede behandeling. Het

recidiefpercentage is met 0-2,5% relatief laag en de patiënt heeft door toepassing van laterale

incisies weinig ongemak van spanning op de wond en de bilspleet. Door afvlakking van de bilspleet

wordt het risico op het ingroeien van haren verminderd en doordat zo weinig mogelijk weefsel wordt

verwijderd, blijft de wond beperkt.

Voor een patiënt met een recidiverende sinus pilonidalis, kan het beste worden gekozen voor een

flapoperatie als de Karydakis-flap, VY-flap of Limbergflap. Ook deze ingrepen hebben een laag

recidiefpercentage, maar het risico op het ontstaan van complicaties is wel hoger. Toch zijn deze

soorten operaties geschikt voor patiënten met een recidiverende sinus pilonidalis, doordat er vaak

sprake is van een genezingsprobleem bij de eerdere wonden, waardoor een nieuw recidief of een

infectie ontstaat. Door de wond nu af te dekken met een huidflap, wordt het risico op het ontstaan

van een infectie verlaagd. De Karydakis-flap verdient de voorkeur, omdat ook bij deze operatie

gekozen is voor een laterale incisie, waardoor het ongemak voor de patiënt zo klein mogelijk wordt

gehouden.

Over de toepassing van niet-chirurgische methoden bestaat ook nog veel twijfel over het wel of niet

werkzaam zijn. Ook al wordt lasertherapie in de literatuur regelmatig gezien als een langdurig

alternatief voor het handmatig ontharen van het gebied rondom de bilspleet, toch blijkt uit het

patiëntenonderzoek dat maar liefst 75% van de patiënten nog nooit van de behandeling heeft

gehoord. Verschillende onderzoeken hebben echter aangetoond dat beharing van de bilspleet kan

leiden tot het ontstaan van nieuwe recidieven en dat het belang van goede ontharing en hygiëne

zeer groot is. Voordelen van de lasertherapie boven het steeds opnieuw opereren van recidieven,

zijn dat het minder belastend is voor de patiënt en dat het bovendien leidt tot lagere


behandelkosten. Toch lijkt het effect van de laserbehandelingen ook afhankelijk te zijn van de

voorgaande behandelingen die een patiënt al heeft ondergaan. Zo ontwikkelen patiënten met een

flapoperaties minder snel een recidief dan patiënten waarbij de sinus pilonidalis slechts gedraineerd

was en waarbij de wond met hechtingen werd gesloten.

Antibioticagebruik:

Tijdens het schrijven van dit literatuuronderzoek is gebleken dat de meningen over het gebruik van

antibiotica ter behandeling van een sinus pilonidalis verschillend zijn. In de onderzoeken die gedaan

zijn naar antibioticagebruik, is onderscheid gemaakt tussen systemische of topicale toediening.

Ondanks dat er veel onderzoeken zijn waarbij geen significant verschil waarneembaar is in het

voordeel van antibioticagebruik, zijn er wel enkele soorten antibiotica die werkzaam lijken te zijn.

Een voorbeeld hiervan is het effect van systemisch toegediende clindamycine, waarbij de

genezingstijd wordt verkort van 64 naar 14 dagen. Bij de topicale toediening heeft gentamicine het

grootste effect. Hier worden de verblijfsduur en genezingstijd van de wond significant verkort.

Naar mijn mening is het gebruik van systemische antibiotica het beste, omdat dit als profylaxe kan

worden toegediend voorafgaand aan een operatie, maar patiënten kunnen het ook oraal na afloop

nemen, wanneer een operatie wordt toegepast, waar het risico op het ontstaan van een infectie

hoger is. Topicale toediening heeft als nadeel dat de patiënt het zelf moet aanbrengen in de vorm

van een crème, of iemand hiervoor om hulp moet vragen. Een alternatief is het plaatsen van een

implantaat, zoals bij gentamicine regelmatig wordt toegepast.

Wondverband:

Alhoewel de behandeling van een sinus pilonidalis in feite buiten het vakgebied van een apotheker

valt, is het ook belangrijk om als apotheker weet te hebben van dit soort aandoeningen. Patiënten

komen regelmatig in een apotheek om advies te vragen over welk wondverband men voor een

bepaald type wond moet gebruiken. Als apotheker wordt men geacht om een juist advies te kunnen

geven over de behandeling daarvan. Opvallend tijdens het onderzoek was dat er weinig onderzoek is

gedaan naar de effectiviteit van de verschillende soorten wondverband op de wondgenezing. Vrijwel

alle soorten (met zilverionen, alginaten etc.) zijn geïndiceerd voor een versnelde wondgenezing,

zonder dat hier veel wetenschappelijk onderzoek naar is gedaan.

Wanneer een patiënt een wondverband krijgt, is het van belang dat het verband specifiek wordt

afgestemd op de wond. Er moet worden gelet op de aanwezigheid van een infectie, maar ook de

hoeveelheid wondvocht. Niet elk verband kan bij elke wond worden toegepast: het gebruik van een

antibioticum is onnodig wanneer er geen infectie aanwezig is. Voorlichting is een ander aspect waar

aandacht aan geschonken moet worden: hoe moet de patiënt het verband gebruiken en wanneer

moet het vervangen worden. Dit allen draagt bij aan een goede behandeling van de wond, waardoor

eventuele risico’s op het ontstaan van infecties op dat gebied worden verkleind.

Patiëntenenquête:

De patiëntenenquête was bedoeld om de literatuur te vergelijken met de werkelijke informatie over

de patiënt. Hierbij is bij de eerste vragen gekeken naar de piekleeftijd van de patiënt, het aantal

operaties en het geslacht. Wat betreft deze informatie is gebleken dat deze overeenkomt met de

literatuur, maar dat het aantal vrouwen met de aandoening hoger is in verhouding met de mannen,


dan eerder beschreven is. De rest van de vragen gingen meer specifiek over de behandeling zelf. Uit

het onderzoek blijkt dat de meeste patiënten worden behandeld door de chirurg en/of een

wondverpleegkundige. De hoeveelheid antibioticagebruik ligt op wereldwijd niveau met 75% hoger

dan in Nederland, maar uit beide enquêtes blijkt dat patiënten denken dat het geen effect heeft

gehad op een versnelde wondgenezing of het verdwijnen van de infectie. Ook is de bekendheid van

lasertherapie klein. Uit deze enquête blijkt dat de voorlichting van patiënten over eventuele

toekomstige behandelingen erg belangrijk is.

Eindconclusie:

Terugkijkend op het gehele literatuuronderzoek is het duidelijk geworden dat de behandeling

afgestemd moet worden op de patiënt zelf, door te kijken naar de symptomen van de sinus

pilonidalis en de geschiedenis van eventuele eerdere operaties. Het is onnodig om een ingewikkelde

flapoperatie toe te passen, wanneer een patiënt voor het eerst een sinus pilonidalis heeft. Hierbij

moet eerst worden gekozen voor een kleinere operatie. Ook de keuze voor het soort wondverband

moet afgestemd worden op de wond zelf en er moet worden gelet op voldoende voorlichting van de

patiënt. Bij antibioticagebruik is het belangrijk om te kijken of de operatie een hoog risico geeft op

het ontstaan van infecties of dat er al sprake is van infecties.

Het is van belang dat er in de toekomst onderzoek wordt gedaan naar de effectiviteit van de

verschillende soorten behandelingen: goed gerandomiseerd onderzoek tussen twee

behandelmethoden komt nu nog nauwelijks voor bij de verschillende chirurgische behandelingen. De

vergelijking van de behandelingen in de overzichtstabel is gemaakt uit informatie van verschillende

verzamelde onderzoeken, die niet altijd goed met elkaar vergeleken mogen worden. Voor onderzoek

in de toekomst is dit echter een mogelijkheid voor chirurgen, in de zoektocht naar de beste

behandeling, door meerdere soorten ingrepen gerandomiseerd met elkaar te vergelijken op basis

van de belangrijkste aspecten.

Hanneke Meijer, augustus 2011


Bijlage 1 – Patiëntenenquête Nederlands


Bijlage 2 – Patiëntenenquête Engels


Bijlage 3 – Resultaten Nederlandse enquête

79 – Sinus pilonidalis

Bijlage 4 –

Sinus pilonidalis – Een overzicht van de toegepaste behandelingen

– Resultaten Engelse enquête

Een overzicht van de toegepaste behandelingen

Resultaten Engelse enquête

Hanneke Meijer


Bijlage 5 – Tijdschrijven BWS

Tijdschrijven scriptie! Tijd (uren)

20-4-2011 Gewerkt aan Nederlandse/Engelse enquête 7

21-4-2011 Gewerkt aan Engelse enquête/artikelen zoeken 7

28-4-2011 Artikelen zoeken 4

2-5-2011 Voortgangsgesprek BWS/artikelen zoeken 7





8-6-2011 Uitwerkingen chirurgische ingrepen 6

9-6-2011 Uitwerkingen chirurgische ingrepen 5

20-6-2011 Uitwerken chirurgische ingrepen 5,5

21-6-2011 Uitwerken chirurgische ingrepen 7

27-6-2011 Uitwerken cleft lift 6

28-6-2011 Uitwerken Cleft lift + Z-plastiek 5

29-6-2011 Uitwerken VY-flap + Rhomboid/Limberg flap 5,5

30-6-2011 Uitwerken Rhomboid/Limberg flap 6

1-7-2011 Uitwerken behandelmethoden 5



12-7-2011 Uitwerken niet chirurgische behandelmethoden 5

14-7-2011 Uitwerken niet chirurgische behandelmethoden 6

17-7-2011 Artikelen zoeken/ enquete offline halen 3

18-7-2011 Uitwerken fibrinelijmbehandeling + antibiotica 6,5

20-7-2011 Uitwerken antibiotica / bronnen aanpassen 6,5

21-7-2011 Uitwerken antibiotica 6

22-7-2011 Nakijken eerste tussenversie/herschrijven/referenties 8,5

26-7-2011 Wondverband 6

27-7-2011 Wondverband 6,5

28-7-2011 Wondverband 6

29-7-2011 Wondverband/uitwerken enquêtes 7

2-8-2011 Uitwerken enquêtes 7,5

3-8-2011 Uitwerken enquêtes 7

4-8-2011 Schrijven inleiding/conclusie 6

5-8-2011 (Her)schrijven inleiding/conclusie 5

1e versie printen voor dr. Wolkerstorfer!

8-8-2011 Interview dr. A. Wolkerstorfer (SNIP)/Aanpassen gedeelte

"laserbehandeling"/conclusie aanpassen

8

9-8-2011 Eindredactie scriptie! 7,5

10-8-2011 Eindredactie scriptie! 2

15-8-2011 Commentaar op scriptie doornemen 1


17-8-2011 Commentaar verwerken – behandelingen 3

18-8-2011 Commentaar verwerken - behandelingen 3

19-8-2011 Commentaar verwerken – behandelingen 3

21-8-2011 Commentaar verwerken – behandelingen/enquête 7

22-8-2011 Commentaar verwerken – enquête

Overzichtstabel onderzoeken maken

4

23-8-2011 Overzichtstabel onderzoeken maken 8

25-8-2011 Eindconclusie schrijven/eindredactie 4

TOTAAL: 244


Referenties:

(1) da Silva J. Pilonidal cyst: cause and treatment. Dis Colon Rectum 2000 Aug;43(8):1146-1156.

(2) Davage O. The origin of sacrococcygeal pilonidal sinuses based on an analysis of four hundred

sixty-three cases. Am J Pathol 1954 Nov-Dec;30(6):1191-1205.

(3) Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG). M68 - NHG standaard bacteriële huidinfecties (eerste

herziening), versie 2007. Available at:

http://nhg.artsennet.nl/kenniscentrum/k_richtlijnen/k_nhgstandaarden/NHGStandaard/M68_std.ht

m. Accessed Jun 6, 2011.

(4) Doll D, Matevossian E, Wietelmann K, Evers T, Kriner M, Petersen S. Family history of pilonidal

sinus predisposes to earlier onset of disease and a 50% long-term recurrence rate. Dis Colon Rectum

2009 Sep;52(9):1610-1615.

(5) Kok K. Recurrent pilonidal sinus disease: Do lasers have the answer? Med Laser Appl

2011;26(2):62-66.

(6) Hull TL, Wu J. Pilonidal disease. Surg Clin North Am 2002 Dec;82(6):1169-1185.

(7) Arda IS, Guney LH, Sevmis S, Hicsonmez A. High body mass index as a possible risk factor for

pilonidal sinus disease in adolescents. World J Surg 2005 Apr;29(4):469-471.

(8) Mallory FB. Sacro-coccygeal dimples, sinuses, and cysts. Am J Med Sci 1892 1892;103(3):263-76-

76.

(9) Patey D, Scarff R. Pathology of postanal pilonidal sinus; its bearing on treatment. Lancet 1946 Oct

5;2(6423):484-486.

(10) Patey D, Scarff R. Pilonidal sinus in a barber's hand with observations on postanal pilonidal sinus.

Lancet 1948 Jul 3;2(6514):13.

(11) Aydin H, Mengi A. Recurrent interdigital pilonidal sinus treated with dorsal metacarpal artery

perforator flap. J Plast Reconstr Aesthet Surg 2010;63(12):e832-e834.

(12) McCallum IJ, King PM, Bruce J. Healing by primary closure versus open healing after surgery for

pilonidal sinus: systematic review and meta-analysis. BMJ 2008 Apr 19;336(7649):868-871.

(13) Berry D, Harding K, Stanton M, Jasani B, Ehrlich H. Human wound contraction: collagen

organization, fibroblasts, and myofibroblasts. Plast Reconstr Surg 1998;102(1):124-31.

(14) Timmons J. Diagnosis, treatment and nursing management of patients with pilonidal sinus

disease. Nurs Stand 2007 Sep 5-11;21(52):48-56; quiz 58.

(15) Kepenekci I, Demirkan A, Celasin H, Gecim IE. Unroofing and curettage for the treatment of

acute and chronic pilonidal disease. World J Surg 2010 Jan;34(1):153-157.


(16) Lee SL, Tejirian T, Abbas MA. Current management of adolescent pilonidal disease. J Pediatr Surg

2008 Jun;43(6):1124-1127.

(17) Karakayali F, Karagulle E, Karabulut Z, Oksuz E, Moray G, Haberal M. Unroofing and

marsupialization vs. rhomboid excision and Limberg flap in pilonidal disease: a prospective,

randomized, clinical trial. Dis Colon Rectum 2009 Mar;52(3):496-502.

(18) Bascom J. Pilonidal disease: long-term results of follicle removal. Dis Colon Rectum 1983

Dec;26(12):800-807.

(19) Iesalnieks I., Deimel S., Kienle K., Schlitt HJ., Zülke C. Pit-picking-operation bei patienten mit

Sinus pilonidalis. Chirurg 2011 March;82(3):2011/3/19-1-5.

(20) Aydede H, Erhan Y, Sakarya A, Kumkumoglu Y. Comparison of three methods in surgical

treatment of pilonidal disease. ANZ J Surg 2001 Jun;71(6):362-364.

(21) Morden P, Drongowski RA, Geiger JD, Hirschl RB, Teitelbaum DH. Comparison of Karydakis

versus midline excision for treatment of pilonidal sinus disease. Pediatr Surg Int 2005 Oct;21(10):793-

796.

(22) Moran D, Kavanagh D, Adhmed I, Regan M. Excision and primary closure using the Karydakis flap

for the treatment of pilonidal disease: outcomes from a single institution. World J Surg 2011 May 7.

(23) Fazeli MS, Adel MG, Lebaschi AH. Comparison of outcomes in Z-plasty and delayed healing by

secondary intention of the wound after excision of the sacral pilonidal sinus: results of a randomized,

clinical trial. Dis Colon Rectum 2006 Dec;49(12):1831-1836.

(24) Bose B, Candy J. Radical cure of pilonidal sinus by Z-plasty. Am J Surg 1970 Dec;120(6):783-786.

(25) Sharma PP. Multiple Z-plasty in pilonidal sinus--a new technique under local anesthesia. World J

Surg 2006 Dec;30(12):2261-2265.

(26) Khatri VP, Espinosa MH, Amin AK. Management of recurrent pilonidal sinus by simple V-Y

fasciocutaneous flap. Dis Colon Rectum 1994 Dec;37(12):1232-1235.

(27) Siemionow MZ, Eisenmann-Klein M editors. Plastic and reconstructive surgery. 1st ed. Londen:

Springer; 2010.

(28) Dylek ON, Bekereciodlu M. Role of simple V-Y advancement flap in the treatment of complicated

pilonidal sinus. Eur J Surg 1998 Dec;164(12):961-964.

(29) Yilmaz S, Kirimlioglu V, Katz D. Role of simple V-Y advancement flap in the treatment of

complicated pilonidal sinus. Eur J Surg 2000 Mar;166(3):269.

(30) Yamout SZ, Caty MG, Lee YH, Lau ST, Escobar MA, Glick PL. Early experience with the use of

rhomboid excision and Limberg flap in 16 adolescents with pilonidal disease. J Pediatr Surg 2009

Aug;44(8):1586-1590.

(31) Muller K, Marti L, Tarantino I, Jayne DG, Wolff K, Hetzer FH. Prospective analysis of cosmesis,

morbidity, and patient satisfaction following Limberg flap for the treatment of sacrococcygeal

pilonidal sinus. Dis Colon Rectum 2011 Apr;54(4):487-494.


(32) Muzi MG, Milito G, Cadeddu F, Nigro C, Andreoli F, Amabile D, et al. Randomized comparison of

Limberg flap versus modified primary closure for the treatment of pilonidal disease. Am J Surg 2010

Jul;200(1):9-14.

(33) Unalp H, Derici H, Kamer E, Nazli O, Onal M. Lower recurrence rate for Limberg vs. V-Y flap for

pilonidal sinus. Dis Colon Rectum 2007 Sep;50(9):1436-1444.

(34) Bascom J, Bascom T. Utility of the cleft lift procedure in refractory pilonidal disease. Am J Surg

2007 May;193(5):606-9; discussion 609.

(35) Humphries AE, Duncan JE. Evaluation and management of pilonidal disease. Surg Clin North Am

2010 Feb;90(1):113-24, Table of Contents.

(36) Gendy AS, Glick RD, Hong AR, Dolgin SE, Soffer SZ, Landers H, et al. A comparison of the cleft lift

procedure vs wide excision and packing for the treatment of pilonidal disease in adolescents. J

Pediatr Surg 2011 Jun;46(6):1256-1259.

(37) Abdelrazeq AS, Rahman M, Botterill ID, Alexander DJ. Short-term and long-term outcomes of the

cleft lift procedure in the management of nonacute pilonidal disorders. Dis Colon Rectum 2008

Jul;51(7):1100-1106.

(38) Guyuron B, Dinner M, Dowden R. Excision and grafting in treatment of recurrent pilonidal sinus

disease. Surg Gynecol Obstet 1983;156(2):201-204.

(39) McGuinness J, Winter D, O'Connell P. Vacuum-assisted closure of a complex pilonidal sinus. Dis

Colon Rectum 2003;46(2):274-276.

(40) Baharestani M, Amjad I, Bookout K, Fleck T, Gabriel A, Kaufman D, et al. V.A.C. Therapy in the

management of paediatric wounds: clinical review and experience. Int Wound J 2009;6 Suppl 1:1-26.

(41) Farrell D, Murphy S. Negative pressure wound therapy for recurrent pilonidal disease: a review

of the literature. J Wound Ostomy Continence Nurs 2011 2011 May 20;38(4):1-6.

(42) Saad S, Shakov E, Sebastian V, Saad A. The use of wound vacuum-assisted closure (V.A.C.) system

in the treatment of recurrent or complex pilonidal cyst disease: experience in 4 adolescent patients.

The Internet Journal of Surgery 2007;11(1):12.

(43) Lynch J, Laing A, Regan P. Vacuum-assisted closure therapy: a new treatment option for

recurrent pilonidal sinus disease. Report of three cases. Dis Colon Rectum 2004;47(6):929-932.

(44) Conroy FJ, Kandamany N, Mahaffey PJ. Laser depilation and hygiene: preventing recurrent

pilonidal sinus disease. J Plast Reconstr Aesthet Surg 2008 Sep;61(9):1069-1072.

(45) Kandamany N, Mahaffey P. The importance of hair control and personal hygiene in preventing

recurrent pilonidal sinus disease. J Plast Reconstr Aesthet Surg 2008;61(8):986-987.

(46) Harlak A, Mentes O, Kilic S, Coskun K, Duman K, Yilmaz F. Sacrococcygeal pilonidal disease:

analysis of previously proposed risk factors. Clinics 2010;65(2):125-131.

(47) Lukish JR, Kindelan T, Marmon LM, Pennington M, Norwood C. Laser epilation is a safe and

effective therapy for teenagers with pilonidal disease. J Pediatr Surg 2009 Jan;44(1):282-285.


(48) Benedetto A, Lewis A. Pilonidal sinus disease treated by depilation using an 800 nm diode laser

and review of the literature. Dermatol Surg 2005;31(5):587-591.

(49) Odili J, Gault D. Laser depilation of the natal cleft--an aid to healing the pilonidal sinus. Ann R Coll

Surg Engl 2002;84(1):29-32.

(50) Wolkerstorfer A. Interview "Sinus pilonidalis en lasertherapie". 2011 8-8-2011;Interview.

(51) Nederlandse Vereniging voor Dermatologie en Venereologie. Laserbehandelingen in de

dermatologie. 2004:1.

(52) Afdeling dermatologie - Maximà Medisch Centrum. Laserbehandeling bij een sinus pilonidalis.

2011 29-4-2011;Patiëntenfolder:1-6.

(53) Oram Y, Kahraman F, Karincaoglu Y, Koyuncu E. Evaluation of 60 patients with pilonidal sinus

treated with laser epilation after surgery. Dermatol Surg 2010;36(1):88-91.

(54) Abbas O, Sidani M, Rubeiz N, Ghosn S, Kibbi A. Letter: 755-nm Alexandrite laser epilation as an

adjuvant and primary treatment for pilonidal sinus disease. Dermatol Surg 2010;36(3):430-432.

(55) Kayaalp C, Aydin C. Review of phenol treatment in sacrococcygeal pilonidal disease. Tech

Coloproctol 2009;13(3):189-193.

(56) Greenberg R, Kashtan H, Skornik Y, Werbin N. Treatment of pilonidal sinus disease using fibrin

glue as a sealant. Tech Coloproctol 2004;8(2):95-98.

(57) Werbin N, Greenberg R. Treatment of pilonidal sinus disease using fibrin glue. Dis Colon Rectum

2005;48(12):2352-3.

(58) Seleem M, Al-Hashemy A. Management of pilonidal sinus using fibrin glue: a new concept and

preliminary experience. Colorectal Dis 2005;7(4):319-322.

(59) Lund J, Leveson S. Fibrin glue in the treatment of pilonidal sinus: results of a pilot study. Dis

Colon Rectum 2005;48(5):1094-1096.

(60) O'Meara S, Cullum N, Majid M, Sheldon T. Systematic review of antimicrobial agents used for

chronic wounds. Br J Surg 2001;88(1):4-21.

(61) Sondenaa K, Nesvik I, Andersen E, Nats O, Sreide J. Bacteriology and complications of chronic

pilonidal sinus treated with excision and primary suture. Int J Colorectal Dis 1995;10(3):161-166.

(62) Holzer B, Grüßner U, Brückner B, Houf M, Kiffner E, Schildberg F, et al. Efficacy and tolerance of a

new gentamicin collagen fleece (Septocoll®) after surgical treatment of a pilonidal sinus. Colorectal

Dis 2003 May 2003;5(3):222-7.

(63) Yetim I, Ozkan O, Dervisoglu A, Erzurumlu K, Canbolant E. Effect of gentamicin-absorbed

collagen in wound healing in pilonidal sinus surgery: a prospective randomized study. J Int Med Res

2010 May-Jun;38(3):1029-1033.


(64) Andersson R, Lukas G, Skullman S, Hugander A. Local administration of antibiotics by gentamicin-

collagen sponge does not improve wound healing or reduce recurrence rate after pilonidal excision

with primary suture: a prospective randomized controlled trial. World J Surg 2010;34(12):3042-3048.

(65) Watson N. Wound dressings. The foundation years 2006;2(1):38-41.

(66) Horn T. Wound dressings: Overview and classification | Lokale wundauflagen: Übersicht und

klassifikation. Chirurgische Gastroenterologie mit interdisziplinären Gesprächen 2006;22(3):147-154.

(67) Smith & Nephew B.V. Overzicht van beschikbaar Allevyn materiaal. 2011; Available at:

http://wound.smith-nephew.com/nl/Standard.asp?NodeId=3220. Accessed 7/28, 2011.

(68) Convatec B.V. Kaltostat verband. 2011; Available at: http://www.convatec.nl/nl/cvtne-

products/cvt-products/0/proddett/0/2246/5200/kaltostat-verband-

.html?franchise=364&proddett=5200&prodfamily=372. Accessed 7/28, 2011.

(69) Dowsett C. The use of silver-based dressings in wound care. Nurs Stand 2004;19(7):56-60.

(70) Barnea Y, Weiss J, Gur E. A review of the applications of the hydrofiber dressing with silver

(Aquacel Ag) in wound care. Ther Clin Risk Manag 2010 Feb 2;6:21-27.

(71) Braumann C, Guenther N, Menenakos C, Muenzberg H, Pirlich M, Lochs H, et al. Clinical

experiences derived from implementation of an easy to use concept for treatment of wound healing

by secondary intention and guidance in selection of appropriate dressings. Int Wound J

2011;8(3):253-260.

(72) Yetim I, Ozkan OV, Dervisoglu A, Erzurumlu K, Canbolant E. Effect of gentamicin-absorbed

collagen in wound healing in pilonidal sinus surgery: a prospective randomized study. J Int Med Res

2010 May-Jun;38(3):1029-1033.

BWS Hanneke Meijer (3261506) - Sinus Pilonidalis - Een overzicht … · 2015-11-07 · sinus...

Documents

Transcript of BWS Hanneke Meijer (3261506) - Sinus Pilonidalis - Een overzicht … · 2015-11-07 · sinus...