Nummer 1, december 2013

BuitenstebinnenHalfjaarlijkse uitgave van NaktuinbouwDe opvolger van Naktuinbouwnieuws

10 jaar Diagnostiek Bedreigingen nationaal en

internationaal in beeld

Kennis als exportKennisoverdracht cruciaal voor

Nederlandse tuinbouw

BoktorTerugblik op de boktor-

problematiek in Boskoop

Naktuinbouw2

Verder in dit nummer:

4 Identiteit

18 Kennis als export

22 Aardappelmoeheid

23 Kort nieuws

24 Vragen aan een...

Inhoud

Redactie: Naktuinbouw,

team Communicatie

Postbus 40

2370 AA Roelofarendsveen

Tel. (071) 332 61 63

info@naktuinbouw.nl

www.naktuinbouw.nl

Druk: Ten Brink, Meppel

Ontwerp: Arno Geels, Den Haag

Twitter mee: #buitenstebinnen

6Select Plant

Belangstelling kwaliteitspredikaat

verschilt van gewas tot gewas.

10Diagnostiek

De plantendoktor functioneert als

alarmbel voor de sector.

14Terugblik op de boktorproblemen

“Ik let scherper op alles dat zou kunnen

wijzen op een boktor.”

Voor u ligt het eerste nummer vanBuitenstebinnen, de opvolger vanNaktuinbouwnieuws. In dit blad – dattweemaal per jaar zal verschijnen –willen wij meer van onszelf laten zien,en waar mogelijk door de ogen vananderen in de sector.

Om door die ogen te kunnen kijkenmoeten we van buiten naar binnenkijken én denken. Klantvriendelijkheiden klantgerichtheid zijn veelgehoordetermen in deze tijd. Organisatiesbeseffen steeds vaker dat zij hunklanten hard nodig hebben en dat zijklanten meer en beter moeten betrek-ken bij de organisatie. Daarvoorzoeken organisaties in toenemendemate de interactie op met hun doel-groepen. Wie wegwijs is op Twitterkomt ook regelmatig zogenaamde‘webcare’ accounts van bedrijven tegen,waarop je – via Twitter – je vraag kuntstellen of zelfs je ongenoegen over

een bepaald bedrijf, product, ofsituatie kunt uiten, helaas soms tothet gênante af. De stem van depublieke opinie wordt in de huidigetijd steeds belangrijker. Soms gaat hetzelfs niet om het gelijk hebben, maarom het gelijk krijgen.

Kortom: klanten verwachten steedsmeer openheid en dialoog metbedrijven en anderzijds wordenbedrijven zich er steeds meer vanbewust dat men naar de klanten moetluisteren, omdat ze graag gehoordwillen worden én omdat ze daar zelfweer verder mee komen.

Ook binnen Naktuinbouw wordt hier-over nagedacht. Binnen de verschil-lende adviescommissies en sector-besturen zijn vertegenwoordigers vande brancheorganisaties actief die hierde stem van de bedrijven vertegen-woordigen. Eind dit jaar zijn er voorhet eerst sinds het bestaan van Nak-tuinbouw diverse bijeenkomsten inhet land georganiseerd. Naast dit alleszet Naktuinbouw ook steeds meerdigitale middelen in, zoals elektroni-sche nieuwsbrieven, website en socialmedia.Bij Naktuinbouw hopen wij daar dooreen andere manier van communi-ceren ook een steentje aan bij tekunnen dragen. Openheid over onswerk en de discussie – waar het onseigen werk betreft – gaan we niet uitde weg. Het buitenstebinnen denkenkrijgt een impuls.

Buitenstebinnen 3

Buitenstebinnendenken

De stem van de

publieke opinie

wordt steeds

belangrijker.

Alfred Klavermanager Communicatie &

OpleidingenTwitter: @alfredkl

Voorwoord

Naktuinbouw4

IdentiteitAls bedrijf wil je je kunnen onderscheiden

in de markt. Het onderscheidend vermogen

wordt in de marketing ‘Unique Selling Point’

genoemd en binnen het communicatievak

vormt dit een belangrijk onderdeel van je

‘Identiteit’.

Het onderscheidend vermogen van planten

blijkt in de praktijk steeds belangrijker,

zeker als je je eigen unieke ras wilt bescher-

men. Planten kunnen zich onder meer

onderscheiden door er uniek uit te zien of

ergens resistent tegen te zijn. De afdeling

Rassenonderzoek stelt de identiteit van

(nieuwe) rassen vast, onder meer op het

criterium onderscheidbaarheid. Naast

uiterlijke kenmerken wordt het innerlijke

van de plant belangrijker bij het vaststellen

van de identiteit. Laboratoriumonderzoek,

DNA-onderzoek om precies te zijn, helpt

hierbij, ook als er conflicten ontstaan over

de ware identiteit.

Foto: Iris van der Salm, medewerker team Bedrijfsvoering

Rassenonderzoek

Buitenstebinnen 5

Naktuinbouw6

Select Plant maakt teeltmateriaal van

Op verzoek van het bedrijfsleven heeft Naktuin-

bouw in de loop der jaren verschillende kwaliteit-

plus-systemen ontwikkeld die uitgangsmateriaal

van bovengemiddelde of topkwaliteit herkenbaar

maken voor afnemers. Eén van die kwaliteits-

labels is Naktuinbouw Select Plant. Nederlandse

vermeerderaars en kwekers beschikken daarmee

over een extra marketingtool in vergelijking met

hun buitenlandse collega’s.

Naktuinbouw ziet er namens de over-heid op toe dat plantaardig teelt-materiaal voldoet aan de wettelijkekwaliteits- en gezondheidseisen. Aan-vullend zijn er op verzoek van het bedrijfsleven en voor het algemenebelang verschillende kwaliteitslabelsontwikkeld, waarmee producten dieaan strengere dan de voorgeschreveneisen voldoen, ook als zodanig her-kenbaar zijn en met een specifieklabel of certificaat in de markt gezetkunnen worden.

Extra zekerheid Naktuinbouw Select Plant verschaftafnemers extra zekerheid dat het ge-certificeerde teeltmateriaal aan speci-fieke eisen voldoet. Afhankelijk vanhet gewas wordt elke partij, of de per-celen waarvan de partijen afkomstigzijn, getoetst op specifieke pathoge-nen (ziekteverwekkers) en/of anderekwaliteitseisen waar de standaardkeuringen niet in voorzien.

Virustoets FreesiaFreesia was één van de eerste gewas-sen die goede sier maakte met het Naktuinbouw Select Plant-label. Naastde wettelijk verplichte controles dieNaktuinbouw bij vermeerderaars uit-voert, vindt bij partijen waarvoor hetSelect Plant-certificaat is aangevraagdeen extra visuele inspectie en labora-toriumonderzoek plaats om vast testellen of het teeltmateriaal vrij is vannecrose en mozaïekvirus. “Normaliterdoen we alleen een visuele beoorde-

ling op virus, schimmels, bacteriën enenkele andere aspecten”, zegt keur-meester Leo van Leeuwen. “De virus-toets heeft specifiek betrekking op hetSelect Plant-label.”Virusvrije knollen renderen beter. Select Plant was dan ook een instantsucces. Inmiddels is de kwaliteit vanhet uitgangsmateriaal zodanig verbe-terd, dat sommige afnemers en pro-ducenten minder meerwaarde zien inhet kwaliteit-plus-systeem. “Het is inzekere zin ingehaald door zijn eigensucces”, constateert Van Leeuwen.

Geen meerprijsVeredelaar/vermeerderaar Peter Pen-ning van Penning Freesia hecht er nogsteeds waarde aan. “Het geeft ons eenbetere controle op de kwaliteitsop-bouw van onze partijen”, zegt hij.“Dankzij Select Plant zijn ook onzetracking & tracing op een hoger ni-veau gekomen en hebben we nu al zesjaar een compleet inzicht in de ge-zondheidsstatus van alle partijen.Hoewel we het meeste keuringswerkzelf doen en alleen de laboratorium-toetsen door Naktuinbouw laten ver-

Buitenstebinnen 7

topkwaliteit herkenbaar Belangstelling kwaliteitspredikaat verschilt van gewas tot gewas

Ad Sonnemans Select Plant Laan- & sierbomen

zorgen, kost dat uiteraard geld.” Vol-gens Penning zijn telers niet bereidom een meerprijs voor gecertificeerdeknollen te betalen. Dat is de voor-naamste reden voor het feit dat er ge-leidelijk steeds meer ongecertificeerdepartijen worden aangeboden. Hij on-derkent dat het algehele kwaliteitsni-veau dankzij Naktuinbouw SelectPlant is opgekrikt, maar maant totvoorzichtigheid: “Virus is een sluip-moordenaar. Er zou daarom meerwaarde moeten worden toegekend

aan gegarandeerd gezond uitgangs-materiaal.”

Export Hosta naar de VSVoor de export van Hosta naar de Ver-enigde Staten geldt een vergelijkbaarverhaal. Voor dit gewas is Naktuin-bouw Select Plant opgezet om te kun-nen voldoen aan de fytosanitaireeisen van de Verenigde Staten, die hetHosta Virus X buiten de deur wildehouden. Na het aanvankelijke succes, waar-

mee Nederlandse exporteurs hunmarktpositie veiligstelden, zijn detoetsingsnormen voor Select Plant recentelijk uit kostenoverwegingen afgezwakt. Tot onvrede van Paul Ver-nooy van Vernooy Plants: “In plaatsvan de individuele partijkeuringen,die wij nog steeds laten uitvoeren,kunnen bedrijven ook bloktoetsenlaten uitvoeren met kleinere steek-proeven. De keuringskosten zijn lager,maar de kans dat de Amerikanen tocheen virusbesmetting vinden wordtgroter. Het effect tot nu toe is dat Nederlandse exporteurs hun prijzenlaten zakken. Wij moeten hierin mee-gaan. Ik vind het jammer dat Naktuin-bouw water bij de wijn heeft gedaan.Vooralsnog houden wij vast aan deoorspronkelijke normen, omdat we de kwaliteitslat graag hoog houden.”

Fusariumarme aspergegrondIn de aspergevermeerdering staat demeerwaarde van Select Plant nauwe-lijks ter discussie. Volgens planten-kweker Jos van den Elzen laten vrijwelalle vermeerderaars van naam hunpercelen toetsen op de aanwezigheidvan Fusarium oxysporum, dat asperge-moeheid kan veroorzaken. “De meeste vermeerderaars die nietmeedoen zitten in de productiegebie-

Naktuinbouw8

“De meeste vermeerderaars

die niet meedoen zitten

in de productiegebieden.

Daar is de fusariumdruk

zo hoog, dat certificering

sowieso problematisch is.”

den”, stelt de Brabantse ondernemer.“Daar is de fusariumdruk zo hoog, datcertificering sowieso problematischis.” Volgens Van den Elzen vraagt eengroeiend aantal klanten om Naktuin-bouw Select Plant en om inzage in detoetsingsrapporten. “Nederlanderswat meer dan Duitsers, maar SelectPlant heeft ook over de grens eengoede naam.”

Laan- & sierbomen: soortechtheid en herkomstIn 2013 is Select Plant voor Laan- &sierbomen geïntroduceerd om afne-mers meer zekerheid te bieden inzakede soortechtheid en herkomst vanbomen. Achterliggende problemenzijn onder andere vermenging vanoculeerhout op boomkwekerijen en‘uitgestelde onverenigbaarheid’, waar-bij er geen goede fit tot stand komttussen een ras en een onderstam. Keurmeester en projectleider Ad Son-nemans: “Afnemers van plantmateri-aal en eindproducten hechten waardeaan soortechtheid, goede herkomst en

de juiste onderstam. Momenteel komtslechts een beperkt aantal cultivarsvoor het kwaliteitslabel in aanmer-king en doen er 25 bedrijven mee,maar ik verwacht dat Select Plant eenbehoorlijke vlucht zal nemen. Er is tijdnodig voor de opbouw van een breedbestand rasechte cultivars. De Ver-meerderingstuinen spelen daar als er-kende bron een belangrijke rol in.Laanbomen met een herkomstcertifi-caat zijn nu al volop verkrijgbaar.”Kwaliteitsmanager Joost van denOever van Boomkwekerij M. van denOever bevestigt dat. “Het kwaliteit-plus-systeem kan onze positie binnenen buiten Nederland versterken. Watnog moet uitkristalliseren, is hoe wedit label als deelnemers en als sectorgaan uitdragen. Om het goed tussende oren van afnemers te krijgen, dien je doelgericht en consistent tecommuniceren. Als dat lukt en er tegelijkertijd meer laanboomkwekersaanhaken, kan Naktuinbouw SelectPlant Laan- & sierbomen een sterke troef worden.” ●

Buitenstebinnen 9

Goed, beter, bestNaktuinbouw heeft kwaltiteit-plus-systemen ontwikkeld voor teeltmate-riaal en voor laboratoria, veredelings-,vermeerderings- en opkweekbedrijven.Alleen bij Naktuinbouw geregistreerdebedrijven, kunnen voor teeltmateriaalhet Naktuinbouw Elite en Naktuin-bouw Select Plant certificaat aanvragen.

● Naktuinbouw Elite: uitgebreid getoetst teeltmateriaal dat in een piramidesysteem is vermeerderd. Het gaat hierbij dikwijls om teeltma-teriaal van uitzonderlijke kwaliteitten behoeve van de vermeerdering.Er wordt Elite-teeltmateriaal aan-geboden van zo’n 230 siergewassen en drie soorten zachtfruit (aardbei,braam en framboos).

● Naktuinbouw Select Plant: partijenteeltmateriaal van extra goede kwa-liteit, getoetst op aanvullende eisenten aanzien van gezondheid, soort-echtheid en/of herkomst. Het SelectPlant-label is beschikbaar voor deAlstroemeria, Bouvardia, Freesia enkasroos, voor aspergeplanten, voorHosta, diverse Laan- & sierbomen ensinds kort ook voor plantuien. Bij ditlaatstgenoemde gewas wordt metname ingezoomd op witrot en hettelen op AM-vrije grond.

● Naktuinbouw Accredited Labora-tories (NAL) erkent bedrijfslaborato-ria die onderzoek doen naar zaad-kwaliteit. Zij werken dermate be-trouwbaar dat klanten de resultatenkunnen accepteren zonder tussen-komst van derden, zoals overheids-laboratoria.

● Good Seed and Plant Practices(GSPP) is een internationaal keten-systeem om besmetting van zadenen planten met ziekteverwekkers tevoorkomen. Het is toegespitst opClavibacter in tomaat. Naktuinbouwvoert voor dit systeem de audits uit.

“Virus is een sluipmoordenaar.

Er zou daarom meer waarde moeten worden toegekend

aan gegarandeerd gezond uitgangsmateriaal.”

Een boomkweker komt monsters brengen van prunusbladmet hagelschot. Vrijwel gelijktijdig komt ook een keurmees-ter met een hagelschotmonster bij Diagnostiek. Uit beidewordt een gele bacterie geïsoleerd. Dat is vreemd; hagel-schot kent meerdere oorzaken maar geen gele bacterie. Diagnostiek zoekt samen met specialisten verder en… vindteen nieuw pathogeen, een ziekteverwekker. Een bacterie die nog niet eerder voorkwam in Nederland, Xanthomonasarboricola pv. pruni, een quarantaine-organisme nog wel. Ge-beurt zoiets dan staat iedereen gelijk op scherp.

José Kerkvliet, die het laboratorium van Diagnostiek bestiert:“Het is een kwestie van ervaring”, zegt ze. “Je ziet een ietsafwijkende vorm in het petrischaaltje of net een iets anderekleur. Als je zo’n nieuwe pathogeen vindt… ja, dat is gewoonrazend spannend.” Wrang ook? Want zo’n boomkweker kan aan het ruimen bijeen q-organisme. Kerkvliet: “Ja en nee. Het feit dat wij goedzijn in het vinden van nieuwe dingen en zo snel signalerendat zo’n organisme in het gewas zit, betekent dat de onder-nemer en de sector er iets aan kunnen doen voordat heterger wordt. Wij zijn hun alarmbel. Als die niet afgaat, gaathet echt fout. Maar we kennen de schade en het leed vanplantenziekten heel goed.”

ToonaangevendAan tafel zitten José Kerkvliet, plantenziektekundige, en Jan Westerhof, teeltkundige. Kerkvliet kent elk pathogeenen elke labtechniek van binnen en van buiten. Westerhofweet alles van teeltmethodes, hoe planten ziekten oplopen,hoe deze zich verspreiden en hoe je ze moet managen.

Het team Diagnostiek dat inmiddels nauw samenwerkt metPPO Lisse, bestaat uit vijf personen, is toonaangevend op dediagnostiekmarkt. Het team verwerkt jaarlijks 1.200 opdrach-ten. De medewerkers kijken per jaar gemiddeld naar 300verschillende organismen. Ruim een derde van de monsterskomt van Naktuinbouw Keuringen. De overige opdrachtenkomen van gemiddeld 120 bedrijven per jaar, zowel uit Nederland (circa 60 %) als uit het buitenland (circa 40 %).Belangrijk voor die bedrijven is niet alleen de betrouwbaar-

Naktuinbouw10

Tien jaar geleden werd Diagnostiek

een apart team bij Naktuinbouw

Laboratoria. In die tijd is veel veran-

derd. Tuinbouwbedrijven werken

hygiënischer en meer met manage-

mentsystemen om ziekten te beheer-

sen. Diagnostiek lost tegenwoordig

meer moeilijke gevallen op; proble-

men waar niemand raad mee weet.

Onveranderd is de signaalfunctie.

Team Diagnostiek tien jaar

“Wij zijn de alarmbel van

Buitenstebinnen 11

Jan Westerhof,

manager Diagnostiek:

“Wij zien nieuwe ziekten

als eerste. Wij zijn degenen

die zeggen: let op, moet

bij dat gewas niet schoner

gewerkt worden?

Wij geven de aanzet

om te zorgen dat een

ziekte zich niet verspreidt.

Zo beperken we de

schade.”

de sector”

heid, maar ook de vertrouwelijkheid.Westerhof: “Zwijgplicht is de basis vanhet vertrouwen dat Diagnostiek geniet.”

NoodklokTuinbouwondernemingen hebben ge-degen kennis van ziekten en planten-fysiologie in huis. De gewone ziektenkomen daarom niet naar Diagnostiek,al zijn ze nog zo belangrijk. Wel demoeilijke gevallen, de onbekende aan-tastingen. Kerkvliet: “En de monstersdie ondernemers absoluut niet in huneigen bedrijf willen onderzoeken,omdat ze bang zijn voor besmetting.” Het team Diagnostiek is vaak degenedie de noodklok luidt. Als het een q-organisme vindt, maar ook als hetteam een bepaalde aantasting ziettoenemen. “Wij doen vaak de voorzetvoor een kwaliteit-plus-systeem, alsElite.”Dat gebeurde bijvoorbeeld bij Poinset-tia. De stekproductie is grotendeelsverhuisd van Nederland naar tropi-sche streken. Ziekten die eerst geenrol speelden in de Poinsettia-teelt, sta-ken daardoor de kop op. “Meegesleeptmet de stekken”, zegt Westerhof. “Onsteam constateerde dat er Xanthomonasa. pv. poinsettiicola in de stekken zat.Wij ontdekten in 2007 dat de besmet-ting een mondiaal probleem was. Allekerststervermeerderaars van de wereldwaren op dat moment in Nederlandvoor de Horti Fair. Keuringen had zebinnen een paar dagen om de tafelom een plan te bespreken om de be-smettingen te onderzoeken en aan te

pakken. De stekproducenten voerdenzo snel ze konden hygiëneprotocollenin. De sector neemt zo’n signaal seri-eus. Dit jaar hebben we geen enkel be-smet monster meer ontvangen.”

Managementkwestie“Veel ziekten zijn een management-kwestie. Je kunt vaak niets genezen, jemoet gewoon het hygiënesysteemaanpassen. Daarna verdwijnen ze vanhet toneel. Maar helaas duiken er al-tijd weer nieuwe ziekten op. Of deteeltmethode wijzigt, waardoor eenoude ziekte nieuwe kansen krijgt. Datwas bij het enten en toppen van to-maten het geval, waardoor Clavibacter(CMM) nieuwe kansen kreeg.”

Meer hygiëneHet kennisniveau over plantgezond-heid is toegenomen in de tien jaar dathet team bestaat. Tuinbouwbedrijvenzijn veel hygiënischer gaan werken.Westerhof: “Het is ook nodig, die hy-giënische aanpak. De vermeerderingwerkt mondiaal. De oppervlakten zijngroter. Er zijn veel meer infectiekan-sen, doordat de productiemethodesveranderd zijn. Veel meer gewassenworden nu geënt en gestekt. Eén vuilmesje en je hebt honderd procent uit-val.”

Breed toetsenRegelmatig krijgt het team Diagnos-tiek aantastingen voorgelegd die aleen paar keer in andere laboratoriazijn onderzocht. Klanten willen zeker-

heid. Kerkvliet: “Wij toetsen breed, datweten klanten. Bij ons vinden ze be-trouwbaarheid.” Diagnostiek toetstniet alleen gericht – op de aanwezig-heid van de ziekteverwekker die hetin een monster vermoedt − maar ookop andere pathogenen, die erop lijken.Niet alleen met een DNA-test, maarook met andere technieken. Niet al-leen op ziekteverwekkers, maar ookop fysiologische aspecten, afwijkingendoor de manier van telen. Bij een derdevan de opdrachten heeft de aantas-ting geen bacterie, virus of schimmelals oorzaak, maar een fysiologischeachtergrond. Jan Westerhof: “Door de combinatievan kennis van plantenziekten, lab-technieken en teeltkunde zijn we alerten kunnen we gevallen die moeilijk teduiden zijn goed aan.

Groot R&D-labWat het team Diagnostiek doet, iszichtbaarder geworden en de kennisen ervaring zijn beter vastgelegd sindshet team tien jaar terug werd gevormd.“Ons team is bijvoorbeeld bezig metde opbouw van een pathogenenbank.Inmiddels hebben we een collectievan 6.000 pathogenen, waarmee wemonsters die we binnenkrijgen kunnenvergelijken. Niet alleen Naktuinbouw,maar ook de NVWA en internationaleonderzoekers putten hieruit”, verteltKerkvliet. Met hulp van deze collectiekan het R&D-team van NaktuinbouwLaboratoria nieuwe toetsen ontwikke-len.

Naktuinbouw12

Buitenstebinnen 13

komen. Je krijgt het organisme nietmeer te zien, laat staan dat je het le-vend in handen krijgt. Het werk vande diagnosticus wordt moeilijker.”Een screening levert nu soms DNA-materiaal van tien verschillende orga-nismen op. Kerkvliet: “Dan moet je alsdiagnosticus bepalen welk DNA be-langrijk is en welk stukje DNA alleenmaar een onschadelijke look alike is. Laatst hadden we hier nog een rozenteler, volledig in paniek, omdateen DNA-scan in een ander lab. een q-organisme had aangetoond. Diekonden we geruststellen. Gewoondoor op het bedrijf te kijken en te ziendat er niets aanwezig was wat in deverste verte in de buurt kwam van datq-organisme.” Westerhof: “Wat blijft bestaan is hetklassieke werk: het isoleren van hetschadelijke organisme en dat identi-

ficeren. Je ontdekt nooit een nieuw organisme als je het toetst met de specifieke toetsen voor bekende organismen. Dat levert vals negatieveresultaten op. Je moet het juist als isolaat vergelijken met bekende orga-nismen die erop lijken. Vandaar diegrote collectie van ons. De postulatenvan Koch, die in de hele wereld gebruikt worden om te bewijzen dateen organisme aanwezig is en deschade veroorzaakt, blijven onveran-derd van belang.”

Ondernemerssymposium toekomst diagnostiek

Team Diagnostiek bestond in november 2013 tien jaar. Dat viert Naktuinbouw met eenminisymposium in maart 2014,speciaal voor ondernemers. Hetsymposium staat ook in het tekenvan de aankomende pensioneringvan Jan Westerhof. De richting waarin diagnostiekzich in de toekomst zal ontwikke-len en de mogelijkheden die dia-gnostiek biedt, staan centraal.Sprekers zullen nationale en inter-nationale collega’s zijn van proef-stations, WUR, diagnostieklabora-toria en Naktuinbouw.

●

Het team Diagnostiek klopt graag aanbij R&D voor expertise. Kerkvliet: “Alswij een organisme vinden dat nognooit in Nederland is voorgekomen,dan maken we een isolaat en hebbenwe een toets nodig die specifiek dievariant kan aantonen. Bestaat dietoets niet, dan kunnen we R&D vragenom die te maken. Dat kan snel. Het iseen paar deuren verder.”

ToekomstKerkvliet en Westerhof verwachtendat er in de toekomst veel verandertin de diagnostiek. DNA-technieken enmoleculaire technieken om te achter-halen met welke ziekteverwekker je temaken hebt, zullen een grote vluchtnemen. Westerhof: “Met deze technie-ken kun je veel meer aspecten tegelij-kertijd onderzoeken. Wel moet jevertrouwen op de cijfertjes die eruit

“Veel ziekten zijn een managementkwestie.”

“Met zo’n vijftig, zestig man gingenwe aan de slag in Boskoop. De kwe-kers stonden te springen op de dijkals we eraan kwamen. Ze wilden zógraag hun partijen gekeurd hebben”,herinnert senior keurmeester JanThielen zich uit de eerste weken na de vondst. Gewoonlijk werkt hij in desierconiferen en buitenrozen in deregio Venlo maar sprong zijn collega’sin de winter van 2009 / 2010 in Bos-koop bij. “Natuurlijk werden de ge-zichten wel langer toen we voor devierde keer kwamen. Het kostte telerseen hoop geld: onze uren, de destruc-tieve inspectie; ook al knipten we na-tuurlijk juist niet de beste boompjesdoor. Maar we ervoeren toch vooralveel medewerking.” Kijken naar symp-tomen naar mogelijke aanwezigheid

van de boktor is sinds 2012 onderdeelgeworden van de reguliere veldkeu-ring bij waardplanten. “Alle voorschrif-ten zijn inmiddels opgeheven, maaronwillekeurig loop ik anders door eenveld esdoorns sinds die hectische tijdin Boskoop. Ik let scherper op alles datzou kunnen wijzen op een boktor.”

Naktuinbouw14

Terugblik op de boktor

Eén haagbeuk besmet metboktor in Boskoop, het hartvan de internationale bomen-handel. Het was wereld-nieuws in 2009. Een grootdeel van de regio dreigdevoor minstens twee jaar opslot te gaan. Dat Nederlanddat heeft om weten te buigenis te danken aan de goede samenwerking tussen hetMinisterie van EZ, NVWA,Naktuinbouw en de boom-kwekerijsector.

Informatiebijeenkomst voor kwekers in en rondom Boskoop.

Duitse bouwmarkt kwijt

Boomkweker Peter Bontekoe uit Boskoop ondervond de economischegevolgen van het handelsverbod aanden lijve. “We hadden een grote exportpartij klaar staan voor eenbouwmarkt in Duitsland. Drie wekenmoesten we dicht, precies vanaf dedag dat die partij zou vertrekken. Vierjaar hadden we grote orders voor dieklant klaargemaakt. Na dat handels-verbod nooit meer.” Positieve conse-quenties zijn er ook van de strengemaatregelen in Nederland: “Aldi be-stelde kort geleden 200.000 esdoornsin Nederland. Die willen geen Chineesspul meer hebben.”

Praktische regels

Bontekoe hekelt de strenge Europeseregels. “Je straft de bedrijven die net-jes werken voor de vondst bij eenbuurman die het niet zo nauw neemt.Beter zou zijn bedrijven meer eigenverantwoordelijkheid te geven. Het isimmers in ons eigen belang dat desector schoon blijft. Cowboys vallenvanzelf door de mand en die kun je

Buitenstebinnen 15

problemen in Boskoop

“Vier jaar hadden we

orders voor die grote klant

klaargemaakt. Na het

handelsverbod nooit meer.”

Keurmeesters van verschillende keuringsdiensten controleren bomen buiten de kwekerijen op de aanwezigheid van de boktor.

dan intensiever controleren.” Inmid-dels is de Europese regelgeving zoaangepast dat de consequenties vooromliggende bedrijven minder grootzijn. Bontekoe geeft aan dat de goedesamenwerking in Nederland tengrondslag kan liggen aan praktischeaanpassingen. Karin Visser, senior in-specteur toezichtontwikkeling, divisieLandbouw en Natuur bij de NVWA bevestigt dat: “Er is binnen Europeesverband zeker ruimte voor onderhan-deling en Nederland heeft daar in-breng in.”

Doodtrappen

Over cowboys gesproken: wat is er optegen om even de hak van je laars ste-vig op zo’n boktor te zetten en gauw deexportpartijen van je erf af te rijden? “Permanente imagoschade”, stelt Hendrik Jan Kloosterboer, secretaris fytosanitaire zaken van handelsbondAnthos. “Natuurlijk kun je scheldenop de inspecties. Maar we zijn echtdoor het oog van de naald gekropen.”Voor hetzelfde geld had het handels-verbod veel langer geduurd. Of wasNederland te boek komen te staan alsonbetrouwbaar land. Met importres-tricties voor Nederlandse bomen.

nemer wil je graag een leuk plantje uit China halen. Daarmee haal je ookfytosanitaire risico’s binnen. Zorg datdie de boomkwekerij niet schaden.”Karin Visser heeft de indruk dat ditbewustzijn is gegroeid. Hoewel degrens sinds vorig jaar weer open isvoor Chinees plantmateriaal, komt er minder uit die hoek dan voorheen,mede door EU-harmonisatie vanmaatregelen en bewustwording onderafnemers.

Vertrouwen gewonnen

Hoewel de NVWA zich bewust is vande impact op de sector zal de aanpakde volgende keer weer volgens de Eu-ropese voorschriften gebeuren. Dezevoorschriften houden nu wel rekeningmet de Nederlandse aanpak met com-plete kaalkap van de belangrijkstewaardplanten in de directe omgevingvan een vondst. Als hier vervolgensniets gevonden wordt, hoeft de handelin een groter gebied niet direct stilge-legd te worden. Visser: “De NVWA kanuiteraard niet anders dan EU-regel-geving volgen. Het voordeel van eenrigoureuze aanpak is dat we kunnenbewijzen dat het beestje is uitgeroeid.”

Jan Thielen: “Nederland heeft veel vertrouwen bij de andere lidstaten gewonnen, doordat we hebben latenzien dat we met Naktuinbouw, NVWA,Ministerie van EZ en boomkwekers re-soluut en adequaat konden optreden.Toen de Europese Unie bijvoorbeeldextra inzicht in leveringsgegevenswenste, kreeg ze die binnen een mumvan tijd massaal aangeleverd. Diesnelheid en volledige transparantiehebben veel geholpen. ●

Naktuinbouw16

Minder uit China

Kloosterboer: “De Nederlandse boom-kwekerij is gebaat bij vrije handel,zonder fytosanitaire beperkingen.Daarvoor móet je zorgen dat die han-del gegarandeerd schoon is. Ook alsdat veel inzet vergt.” Dat fytosanitair bewustzijn moet aande importkant zeker zo sterk zijn alsbij de export. Kloosterboer: “Als onder-

Verschillende media interesseerden zich voor de vondst van de boktor.

Rechts:Keurmeester Leon van der Heijden zoekt naar aanwijzingen voor de aanwezigheid van de boktor.

Keurmeester Ad Sonnemans kijkt of er uitvlieggaten aanwezig zijn.

Buitenstebinnen 17

Peter Bontekoe:

“Je straft de bedrijven

die netjes werken

voor de vondst bij een

buurman die het niet

zo nauw neemt.”

Als je de geschiedenis van de Neder-landse tuinbouw induikt dan heeftkennisoverdracht altijd een belang-rijke rol gespeeld in de opbouw vanhet hoge kwaliteitsniveau in Neder-land. Denk bijvoorbeeld aan de diversetuinbouwstudiegroepen. Maar ook deDienst Landbouw Voorlichting heefthaar steentje bijgedragen aan kennis-overdracht en kennisopbouw.

Mensen en bedrijven worden steedsmondiger. Ook de toenemende indivi-dualisering speelt een grote rol. Speci-alisaties binnen bedrijven dragen eraan bij dat kennis steeds minderopenlijk met elkaar wordt gedeeld.Deze tendens lijkt nu te gaan kante-len. Er is meer behoefte aan samen-werking en kennisdeling in de tuin-bouw. Zelfs is er behoefte aan het ex-porteren – of anders gezegd: het mee-gaan – van kennis, zodat ‘vertrekkende’Nederlandse bedrijven in het buiten-

land kunnen blijven overleven. Voorsommigen bestaat het gevoel dat hetzelfs twee voor twaalf is.

Topsector

Tijdens een bijeenkomst van de klank-bordgroep Human Capital Agenda vande Topsector Tuinbouw & Uitgangs-materialen en het Ministerie van Economische Zaken werd gesteld dater behoefte is aan een aansluiting vanhet groene onderwijs – in de volledigebreedte – op de activiteiten van Neder-landse tuinbouwbedrijven in het buitenland.

“Er wordt nog teveel gekeken naarHBO- en universitaire opleidingen.MBO is juist heel sterk in het afleve-ren van praktijkmensen met voor hunspecialisatie voldoende kennis, meentRubert Konijn van Topsector Tuinbouw& Uitgangsmaterialen.”

Naktuinbouw18

Kennisoverdracht is van

oudsher een belangrijke

pijler in, en daarmee de

kracht van, de Nederlandse

tuinbouw. De tuinbouw

wordt steeds mondialer,

waarmee de vraag of ken-

nis ook als exportmiddel

kan worden ingezet, steeds

vaker wordt gesteld. De

Nederlandse tuinbouw wil

namelijk graag mondiaal

blijven opereren en moet

dus blijven aansluiten.

Kennis als exportKennisoverdracht is cruciaal voor de Nederlandse tuinbouw

“En er zijn juist praktijkgerichte men-sen nodig, die met de laarzen in deklei staan. Te veel focussen op hogeropgeleiden gaat zich op lange termijnwreken: teveel opzichters, te weinigarbeiders.” Anderzijds zien de AOC’swel het belang van opleiden voor in-ternationale bedrijven en de behoefteaan hands-on capaciteit. In China,India en Rusland volgt het consortiumOrange Agricultural Education hetspoor van het bedrijfsleven. Deze lan-den beschikken over voldoende gelden ondernemerschap, maar het kader-personeel ontbreekt vooralsnog.Orange Agricultural Education is eeninitiatief van het Nederlandse groeneonderwijs om via kennisuitwisselingeen veilige en efficiënte voedselpro-ductie na te streven.

“Er is desondanks sprake van een versnipperd aanbod door onderwijs-instellingen. Er zou veel meer resul-

taat behaald kunnen worden als detuinbouw de handen ineen zou slaanen klantgericht het onderwijs bundelt.Natuurlijk zijn daarbij drempels, wantelk onderwijsinstituut moet een terug-verdienmodel hebben en in die zinzijn hogescholen en kennisinstitutenelkaars concurrent. Die concurrentiemaakt onderwijsinstellingen argwa-nend voor samenwerking. Het gevolgis dat het tuinbouwonderwijs slechterpresteert dan het niveau van de tuin-bouwsector als geheel, zeker interna-tionaal gezien”, waarschuwt Konijn.

Buitenstebinnen 19

Onder: Audit in Chili door keurmeesterRonald Boer.

PVP Course op locatie, boven uitleg doorWim van der Kooij in Tollebeek.

Kansen laten liggen

Hij vindt het dan ook jammerdat de kennis-/onderwijs-instellingen maar beperkt be-trokken zijn bij stimulerings-fondsen van Agentschap NL.Deze overheidsinstantie richtzich op duurzaam onderne-men en voedselzekerheid enbiedt subsidies en onder-steuning aan ondernemersmet duurzame, innovatieve ofinternationale ambities. “Detuinbouwsector laat kansenliggen, die door een betere in-tegratie van tuinbouwonder-wijs en voorlichting gegrepenkunnen worden”, gelooft Rubert Konijn.

Er zou in zijn ogen een ge-meenschappelijk portfoliomoeten worden ontwikkeldvoor internationale cursussenen trainingen. “Er is – nog –geen instantie die dat op zichwil nemen. Een bundeling vanonderwijskennis kan veelmeer waarde hebben, dan deindividuele instellingen apartleveren.” Zijn ideaal is een internatio-naal aansprekende opleiding, waar-voor meerdere instituten gezamenlijkéén geïntegreerd pakket aanbieden.“Zo kan een deel gewijd zijn aan bij-voorbeeld het herkennen van rasken-merken gegeven door Naktuinbouw.Vervolgens volgen de studenten eeneconomische opleiding bij Vilentumen gaan zij voor een theoretische on-derbouwing naar de WUR.”

Konijn pleit bovendien voor interna-tionale accountmanagers, die met datgezamenlijke aanbod van kennis enonderwijs op stap gaan en dat breedkunnen neerleggen op plaatsen waarer behoefte is aan opleidingen. “Ermoet één Nederlands aanspreekpuntkomen voor onderwijs.”

Naktuinbouw20

Transitie

“Nederland is over zijn top-punt als tuinbouwproductie-land heen”, meent Konijn.“We zitten in transitie naarjaarrond produceren in hetbuitenland. Scholen moetenzo spoedig mogelijk bij dezeontwikkeling aansluiten enopleiden voor ondernemer-schap in buitenland. Eigenlijkmoet er een onderwijsvestigingin die landen zelf komen.”

Honger

De markt van kennisover-dracht is een vraagmarkt enzeker internationaal is er‘honger’ naar kennis. Erwordt meer en meer gezochtnaar díe instelling, die hetmeeste te bieden heeft vooreen specifieke behoefte ineen bepaald land en van eenindividuele student. Neder-landse kennisinstellingenmoeten dan ook te vindenzijn via goed gedefinieerdeprofielen. Naktuinbouw is in

dat opzicht al succesvol, want wiewaar ook ter wereld zoekt op zakenals intellectueel eigendom en kwe-kersrecht komt vroeg of laat bij Nak-tuinbouw terecht. Daar verwachtmen ook de kennisoverdracht op datgebied. Naktuinbouw heeft echterveel meer kennis in huis. Het is im-mers ook het Nederlands expertise-centrum op het gebied van plant-gezondheid, identiteit en (groene)

Internationale opleidingen

Naktuinbouw biedt momenteel twee Engelstalige opleidingen aan: een kwekersrecht cursus en een opleiding bedrijfshygiëne in groentegewassen.

De Plant variety protection course behandelt in twee wekenonder meer de juridische en technische aspecten van het kwekersrechtsysteem en laat met praktische oefeningen zienwat DUS-testing inhoudt. Gastsprekers van Naktuinbouw,Plantum, UPOV en CPVO geven lezingen over allerlei facettenvan het kwekersrechtonderzoek. Daarnaast staan er excur-sies naar de NAK en Bloemenveiling Floraholland Aalsmeeren een bedrijfsbezoek op het programma.Tijdens de tweedaagse Company hygiene for vegetable cropsleren de deelnemers de levenswijze en verspreiding van ziek-ten en plagen kennen. Ook de inhoud van het hygiëneprotocolen het opzetten van een bedrijfshygiënesysteem worden behandeld.

PVP Course bezoek aan Naktuinbouw, rondleiding doorKatie Pont.

toetstechnieken in de sector teeltma-terialen. Daarmee ondersteunt de or-ganisatie de export en het realiserenvan markttoegang. In de eerste plaatsricht Naktuinbouw zich daarbij op debij hen geregistreerde bedrijven.

De internationale kennisoverdracht is tot nu toe vooral gericht op govern-ment-to-government-trajecten diegeïnitieerd zijn door het Ministerievan EZ of Agentschap NL. Maar Nak-tuinbouw zal haar expertise komendejaren steeds vaker internationaal aan-bieden. Een belangrijk uitgangspuntvan Naktuinbouw is de opbouw vaneen langdurige relatie met een land,ook na afloop van een project, waar de Nederlandse tuinbouwbedrijvenprofijt van hebben in hun dagelijksebedrijfsvoering. ●

Buitenstebinnen 21

Foto’s van boven naar beneden:Workshop Spoor van het zaad.

Kwekersrechtproject China inShanghai uitleg door Gerrit van deWardt en Henk de Greef.

Uitleg DUS-onderzoek in China door Jan Kees Schipper.

Katie, Gerrit, Henk en Jan Kees wer-ken allemaal bij Rassenonderzoek.

“Nederland is over zijn

toppunt als tuinbouw-

productieland heen.”

Naktuinbouw22

Sinds juli 2010 mag teeltmateriaal van bepaalde bloembol-len, boomkwekerijproducten, vaste planten en groenteplan-ten geteeld worden op een perceel dat niet is onderzocht opaardappelmoeheid (AM) of dat zelfs besmet is met het aard-appelcysteaaltje; dat aardappelmoeheid veroorzaakt. Voor-waarde is dat het geoogste product grondvrij wordt

gemaakt voor het in de handel komt. Maar volgens de Fyto-richtlijn van de EU mag dat teeltmateriaal helemaal nietverhandeld worden, of het nou schoongeborsteld is of niet.

Fytorichtlijn versoepeld?

Na jaren aandringen en voortslepen (de Fytorichtlijn zou in2010 al aangepast worden) komt aan die kromme situatie(naar verwachting) begin 2014 eindelijk een eind. Richtlijnengeharmoniseerd, geen gedoe meer met lidstaten die de Fytorichtlijn ontduiken, alles weer glashelder, iedereen blij.Of toch niet?Nee dus, want landen buiten de Europese Unie waar Euro-pees teeltmateriaal heen gaat, willen gewoon zeker wetendat er geen aaltjes in het plantmateriaal zitten. Zo’n quaran-taine-organisme houden ze liever buiten de deur. Zij stellendus strengere eisen dan de EU.

Spekkoper

De verruiming van de richtlijnen levert daarmee nieuwe on-zekerheid op en dat biedt nieuwe kansen. Telers die kunnengaranderen dat in het perceel waar zij hun teeltmateriaalkweken geen AM zit, zijn spekkoper in de nieuwe situatie. De Nederlandse plantuiensector kwam daarom in 2013 meteen kwaliteit-plus-systeem voor de certificering van eerste-jaars plantuien. Dit systeem hanteert de strengste eisenvoor AM. De garantie dat de plantuien geteeld zijn op AM-vrije percelen is een belangrijk speerpunt in de certificeringvan Naktuinbouw Select Plant Plantuien. Deze garantiewordt onder de vlag van Naktuinbouw afgegeven. Om aan eisen van landen buiten de EU te kunnen voldoen,

Ruim drie jaar geleden kreeg de Euro-

pese Unie (EU) een minder stringente

bestrijdingsrichtlijn voor aardappel-

moeheid. Maar is die verruiming

eigenlijk een last of een zegen? Een

relevante vraag nu de Europese Fyto-

richtlijn in 2014 parallel gaat lopen

met de bestrijdingsrichtlijn.

AardappelmoeheidNieuwe richtlijnen AM bieden exportkansen

kozen de telers van boomkwekerijge-wassen en vaste planten in 2010 alvoor een PT-verordening die AM-vrijeteelt van alle teeltmateriaal garandeert.Naktuinbouw controleert dat de ver-ordening wordt nageleefd.

Productie buitenland

Nederland weet zich dus voor de ex-portmarkt buiten de EU behoorlijkgoed te onderscheiden en heeft gean-ticipeerd op de nieuwe situatie. Eén aandachtspunt blijft: voor materi-aal uit andere EU-landen gelden vaaklichtere eisen dan Nederlandse tuin-bouwondernemers zichzelf hebbenopgelegd. Dit omdat in een aantal EU-landen de soepeler eisen uit deAM-bestrijdingsrichtlijn al wordentoegepast (en daarbij dus de Fytoricht-lijn uit het oog verloren wordt). Datmaakt het lastig in te kopen of te pro-duceren in andere EU-landen. Voordat materiaal kunnen bedrijven immers niet zomaar dezelfde AM-vrij-garantie afgeven. EU-landen die nietzoveel exporteren buiten de EU alsNederland, zien het belang niet in vaneen goede garantieregeling; ze varenblind op de versoepelde EU-richtlij-nen. Het is aan Nederlandse ondernemersom duidelijk te maken aan hun leve-ranciers in andere EU-landen waaromze een AM-vrijverklaring vragen. Eneen schone taak voor NVWA om hetuit te leggen aan de autoriteiten in andere EU-landen. De Nederlandsebedrijven kunnen dan materiaal blijven leveren dat aan de hoogsteAM-vrijgarantie voldoet.

●

Bijeenkomsten geslaagdNaktunbouw wil in gesprek met be-drijven en nodigde u daartoe uit voorbijeenkomsten in de regio. Op diverse plekken in het land werdactief gediscussieerd over thema’s alsmarkttoegang en fytosanitaire ont-wikkelingen. De bijeenkomsten wer-den goed gewaardeerd en krijgen naarverwachting komend jaar een vervolg.

Nieuwe EU-regelgevingHet lijkt nog ver weg, hetnieuwe pakket EU-regelgevingwordt naar verwachting in

2015 goedgekeurd. Deze nieuwe regelgeving ‘Gezonderedieren en planten en een veiligerevoedselketen’ wordt in Brussel vorm-gegeven. Wij hebben voor u gekekenwat zoal de hoofdpunten en belang-rijke aanpassingen zijn.

BesturenOp onze website vindt u eenoverzicht van de Commissiesen Besturen van Naktuinbouw

en de personen die daarin zitting heb-ben. We nodigen u van harte uit omvia deze personen input te leverenvoor de vergaderingen van de com-missies en besturen.

AgendaDe data van de vergaderingenstaan ook vermeld op onzewebsite.

Blijf op de hoogte!Om op de hoogte te blijvenvan het laatste nieuws kunt uzich inschrijven voor onze

nieuwsbrieven (scan de QR-code). We zijn ook te volgen via Twitter(@Naktuinbouw en @Naktuinbouw_FZI)en via LinkedIn en Facebook.

Buitenstebinnen 23

Kort nieuwsNieuws kunt u vinden op website www.naktuinbouw.nl

Door het scannen van de QR-code met uw smartphone

komt u rechtstreeks op de betreffende pagina terecht.

Data opleidingen & workshops voorjaar 2014Workshop Bedrijfshygiëne in aardbeiplanten 12 en 26 maart Workshop Kwaliteit van boomkwekerijproducten 18 maart Workshop Ken je bedrijfstak Spoor van het Zaad 19 maartOpleiding Kwaliteit van aardbeiplanten 20 maart, 17 april en 8 meiWorkshop Seed Identification 24 en 26 maartWorkshop Bedrijfshygiëne 2 aprilWorkshop Validatie 8 aprilOpleiding Bemonstering van planten 10 en 24 aprilWorkshop Ken je bedrijfstak Goede sier maken 17 aprilOpleiding Bemonstering van zaden 14 meiOpleiding Plantspecifieke ELISA-technieken 5, 12 en 17 juniWorkshop Sortimentskennis 5, 19 juni en 11 decemberWorkshop Insecten in de boomkwekerijsector 11 juniPlant variety protection course 16 t/m 27 juni

Naam: Jan van VoorthuijsenLeeftijd: 25 jaar

Opleiding: Helicon opleidingenBedrijf: Boomkwekerij van Voorthuij-

sen vofPlaats: Randwijk

Kweker van: Laan- & sierbomenin het Airpot U-system

Waar zit u op de foto op?“Ik zit op mijn tractorpulling-trekker.”

Hoe lang heeft u die hobby al?“Negen jaar. Ik rijd nu voor het zesde jaar met deze sporttrekker.”

Hoe komt u aan deze hobby?“Ik ging als klein jochie al met mijn vader en ooms mee naar dewedstrijden. Sindsdien heb ik dit ‘virus ook te pakken.”

Hoe staan de bomen er bij?“Goed; al was het aan het begin van dit groeiseizoen erg koud en wisselvallig, maar de mooie zomermaanden hebben dit weergecompenseerd.”

Hoe gaat het met het bedrijf?“Er zit gelukkig, na alle tegenslagen van een aantal jaren geleden,een stijgende lijn in. Als je via een nieuw systeem gaat telen, hetAirpot U-system (telen boven de grond), moet je je voor 200% inzetten om dit op de kaart te krijgen.

Hoe lang bent u al bij Naktuinbouw geregistreerd?“Toen ik in 2003 ben begonnen met de kwekerij ben ik ook geregistreerd bij Naktuinbouw.”

Wat heeft u aan Naktuinbouw?“Ik probeer ervoor te zorgen dat de kwaliteit van mijn product optimaal is. Het is dan toch fijn dat Naktuinbouw dan een extracheck doet.”

Naktuinbouw Buitenstebinnen24

Vragen aan een...

boomkweker