Bruggen

door Claire van Damme, Marc Dubois, Greet Paulissen, Jos Vandenbreeden en Daniël Vandepitte

Brug over de Maas, het Albertkanaal en spoorwegbedding Wand re René Greisch (BEG)

Auteursidentificatie

Inhoudsopgave

Bruggen

Woord vooraf blz. 1 3 1

Over enkele bruggen in h istorisch perspectief door jas Vandenbreeden blz. I 3 I

Typen van bruggen, technisch bekeken door Em. Prof Ir. Daniël Vandepitte blz. 1 36

Arthur Vierendeel door Em. Prof Ir. Daniël Vandepitte blz. 1 46

Gustave Magnel door Em. Prof Ir. Daniël Vandepitte blz. 1 47

René Greisch door Marc Dubais blz. 1 49

Capita Selecta door Marc Dubois, Greet Paulissen en

jas Vandenbreeden blz. I 50

Coda

Vo lgens de materialen blz. ISO

Landschappel ijke en stedelijke context blz. 1 62

De esthetiek van een brug blz. I 64

Utopische projecten blz. I 69

door Prof dr. Claire van Damme blz. 1 7 1

Claire van Damme is doctor in de kunstwetenschappen en professor aan de Universiteit Gent. Zij is gespecialiseerd in de 20ste-eeuwse kunst en begaan met de problematiek van de conservatie en restauratie van moderne en hedendaagse kunst.

Marc Dubois is architect. H ij is docent aan het Hoger Architectuurinstituut Sint-Lucas Gent en voorzitter van de Stichting Architectuunmuseum. Marc Dubois is tevens actief als architectuur­recensent voor het weekblad Knack.

Greet Paulissen werkt als architecte bij de Nationale Maatschappij der Belgische Spoorwegen en publiceert recensies over actuele ontwikkelingen in architectuur en stedebouw.

jos Vandenbreeden is architect en directeur van het Sint-Lukasarchief Brussel.

Daniël Vandepitte is burgerlijk bouwkundig ingenieur In dienst van Bruggen en Wegen ( 1 945- 1 955) ontwierp hij een aantal bruggen. Hij was hoogleraar aan de Universiteit Gent ( 1 955- 1 987). Van 1 969 tot 1 973 was hij rector van de Universiteit Gent. Daniël Vandepitte is schrijver van "Berekening van Constructies" en technisch raadgever van het Bureau Seco sedert 1 955.

Jl.. PJIO'IIIfOUOTUU'R ANTWERPEN +

�" Provincie

Oost-Vlaanderen l'ftOVII\I(If:

Vormgeving Rob Buytaert Annemie Vandezande

Correctie Hans Devisscher

Eindredactie en produktie Rudy Vercruysse Marc Devos Geert Versta en

Druk Die Keure, Brugge

Opbergband De Vooght b.v., Montfoort

De fotogravure voor dit nummer werd vervaardigd door

Kortrijksesteenweg I 1 42A 905 1 Sint-Denijs-Westrem 091220.40.40

Copyright OKV Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande toestemming van de uitgever

lfdl Lid van de Unie

van de Uitgevers van de Periodieke Pers

p o v in c e Limburg VLAAMS • IRABANT

Woord vooraf door Rudy Vercruysse

Voor wie het heeft meegemaakt en het zich herinnert, in de brochure met de beschrijving van de strijdmachten die in het Klein Kasteeltje werd overhandigd, stond als één van de taken van de genie vermeld: "het vernietigen van kunstwerken" .

D it had niets met de beeldenstorm te maken, maar bedoeld werden artefacten zoals "bruggen". Over die "kunstwerken" handelt deze uitgave. Bruggen gezien als een technische realisatie, maar ook als een architectuur. als deel uitmakend van het landschap of van de stad, als esthetisch gegeven in deze omgevingen, als drager van ornamenten. "( ... ) elke brug vormt tevens een nieuwe uitdaging", schrijft Jos Vandenbreeden in het hiernavolgend artikel , dat een historische èn toekomstgerichte reflectie inhoudt over de "kunst" van het overbruggen .

Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen heeft de uitdaging aangenomen om een overz icht te bieden van de bruggenbouw in België. Bruggen die er nog staan en waar wij misschien dagelijks onder of over rijden zonder er acht op te slaan.

Alle bruggen tonen, dat ging niet, daarom worden een aantal capita selecta voorgesteld op basis van vier criteria: I . volgens de gebruikte materialen (steen, gietijzer. staal en beton); 2. de landschappelijke en stedelijke context; 3. de esthetiek van een brug; 4 . en selectie van niet gerealiseerde, utopische projecten.

Deze indel ing wordt voorafgegaan door een stevige technische introductie en een portret van drie Belgische ingenieurs van wie het werk bepalend was en is voor de bruggenbouw, en n iet al leen in België. Met de "Coda" van prof Claire van Damme wordt de brug geslagen naar de beide definities van "kunstwerk" .

door Jos Vandenbreeden

Rialtobrug Venetië, Italië Eind 1 6de eeuw

Over enkele bruggen in een historisch perspectief

In zijn studie I Quattro Libri del/' Architettura, uitgegeven te Venetië in 1 570, wijdt de bekende bouwmeester Andrea Palladia i n het derde boek niet minder dan 1 2 hoofdstukjes aan de bruggenbouw. Zowel de regels die men moet in acht nemen bij de bouw van een brug en de uitgelezen plek die daarvoor moet worden uitgekozen, als eigen ontwerpen komen er aan bod. Houten bruggen, zoals die welke de Romeinse legioensoldaten tijdens de veldtochten van Ju l ius Caesar over de Rijn bouwden - en die hij overigens in tekening poogt uit te beelden aan de hand van de teksten van Caesar -, stenen bruggen en enkele belangrijke bruggen uit de Oudheid vormen het kader voor zijn betoog. In hoofdstuk I 3 brengt hij een indrukwekkend commentaar "over een stenen brug naar mijn uitvinding". Niet toevall ig situeert hij deze brug in het centrum van een belangrijke metropool (Rome?) . Het concept is naar zijn mening erg mooi en goed aangepast aan de plek over een brede rivier waar het zou moeten gerealiseerd worden. Eigen aan dit ontwerp is dat het n iet enkel beoogt een brug te slaan over de rivier maar ook de plaats wil zijn waar handelaars elkaar kunnen opzoeken om over zaken te praten. Over de brug lopen immers drie evenwijdige straten, waarvan de centrale de breedste is. Aan weerszijden van elk van de drie straten voorziet hij winkeltjes en in het midden van de brug, boven de grote stenen boog ontwerpt hij een uitzonderlijk mooie loggia met tempelfront en met uitzicht over de rivier: de plaats waar de handelaars kunnen negociëren. Ook de bruggehoofden worden als dusdanig uitgebouwd. De architectuur van de brug is versierd met k lassieke zui len, beeldhouwwerk en andere uitzonderlijke ornamenten.

Een brug verbindt dus niet enkel, elke brug vormt tevens een nieuwe uitdaging. Een brug kan ook beroemd zijn, zoals de 1 4de-eeuwse Ponte Vecchio te F irenze met haar twee rijen winkeltjes, d ie wellicht een van Palladia's inspiratiebronnen was. Enerzijds vormde de constructie ervan een enorme uitdaging tegenover de kracht van het water, anderz ijds is ze een essentieel onderdeel van het leven en de handel in de stad. Ze is stedebouw, architectuur. handel en cultuur tegel ijk . Ze ontroert ons daarom als bouwwerk , we zien er onwil lekeurig honderden jaren vinnig leven in weerspiegeld. De Rialtobrug in Venetië, eerst in hout gebouwd, stortte in onder het gewicht van het vele volk dat nieuwsgierig was samengestroomd om de doortocht van de mark iezin van Ferrara te volgen. Ze werd heropgebouwd in hout om uiteindel ijk op het einde van de I 6de eeuw vervangen te worden door een stenen constructie. Ook die brug heeft een handelsfunctie en vormt aldus een essentieel deel van het dagel ijk se leven in de stad.

1 3 1

Spoorwegviaduct Garabit, Frankrijk Gustave Eiffel 1 879- 1 884

1 32

I I

� ,; :

.,., ... �: "'' •• I ,,

�i it;l �� ·� :�1 ... I

- -·-·-·-··----·-·-·-of: _ .... _ _ p_ipr_ tiL_�·- tfu rell;nL./Ji.q. -,7$5��00 l

I � . .. � l

"lronbridge", brug over de Severn Coalbrookdale, Ierland Firma A. Darby 1 777- 1 779

Jean Ronde let. T raité de I" Art de Batir. Livre Vil•. lil' Section. Chapitre I�. N° 1 57

Het was pas op het einde van de I Bde en vooral in de 19de eeuw dat men met het gebruik van nieuwe materialen zoals gietijzer en staal de technieken van de overspanning volop benutte. In de zogenaamde lronbridge, die in 1 777- 1 779 door de firma A. Darby nabij Coalbrookdale over de Severnrivier werd gebouwd, werd het gietijzer volop toegepast, maar nog volgens de technieken van de vergaring van houtcon­structies. Zwaluwstaarten, pennen en spieën zijn de bevestigingsmiddelen van de gietijzeren onderdelen van deze boogbrug.

Bij de aanzet van het hoofdstuk "Esthétique de l ' ingénieur. Architecture", in zijn in 1 925 uitgegeven traktaat Vers une architecture, toont Le Corbusier zonder commentaar de schoonheid van de ingenieurs­bouw aan de hand van een prent van het spoorweg­viaduct ( 1 879- 1 884) van Garabit, ontworpen door ingenieur Gustave E iffel . Dit technisch kunstwerk "ontroert". Zoals het in het landschap opduikt is het adembenemend. Het is schoonheid, ontloken uit de uitdaging van de (natuur van de) materie tot in het extreme van haar mogelijkheden en in een u itdaging van de natuur; het landschap. Concept, berekening en uitvoering vormen één onafscheidelijk geheel en krijgen vorm in dit schitterend succes van de precisie.

Belast met een locomotief van 75 ton en met wagons van I 5 ton gaf de grote boog van het viaduct van Garabit onder invloed van een totaal gewicht van 400 ton een flexie van amper 8 mm. De curve van de boog was enkel ontstaan door berekening (een mathematische curve, een parabool van de 2de graad), en dus niet door enige esthetische beschouwing.

Het concept van ingenieur Gustave Eiffel was een zuiver praktisch en technisch werk dat daarom mooi is: I 65 meter as op as voor de spanwijdte van de boog, 1 22,5 meter tussen de laagwaterstand van de rivier waarover die boogconstructie geworpen was en het niveau van de treinrails. De totale lengte van het ijzeren viaduct is 546 meter (het metalen gedeelte: 448 meter). In een tekening opgemaakt door Eiffel om de schaal van het ijzeren monument aan te duiden wordt de Parijse Colonne Vendame boven op de Notre-Dame getekend, twee meesterwerken van architectuur; en nog reiken die niet tot aan het niveau van de treinsporen.

De brug werd opgebouwd zonder gebruik te maken van houten korbelen; gel ijkmatig verderbouwend groeiden de twee ijzeren bogen naar elkaar toe tot op het moment dat ze verenigd konden worden en de volledige stabi liteit van de boogvorm gegarandeerd werd. Twintig zware stalen kabels hielden de onafgewerkte boogstukken overeind.

"De diagnose is klaar. De ingenieurs maken architectuur; omdat ze berekeningen gebruiken, ontstaan uit de wetten van de natuur. Hun werken doen ons de HARMONIE ruiken. Er is dus een esthetiek van de ingenieur ( ... )" , zo stelde Le Corbusier terecht. Bruggen ontworpen door ingenieurs zijn nog steeds aanstekelijk voor de architectuur; niet alleen daar waar nieuwe materialen of vernieuwende technieken worden toegepast.

1 33

Op de wereldtentoonstel l ing te Brussel in 1 958 was een tachtig meter lange schuine pijl in beton , steunend op één voet het zinnebeeld van de toenmal ige durf van de "Belgische burgerlijke bouwkunde". Een 58,6 meter lange sta len loopbrug met betonnen vloerplaat van 8 cm dikte h ing met kabels op aan de pijl . Vijf meter onder deze brug lag een natuurgetrouw uitgewerkte reliëfkaart van België waarop de bestaande en de ontworpen kunstwerken van de burgerlijke bouwkunde werden aangeduid. Men kon er zien hoe de uitbreiding van het wegennet, dankzij moderne technieken de menselijke communi­catie zou bevorderen. Het grote geloof in de i n frastructuur van de autowegen werd er ten top gedreven. Ook de stuwdammen, de zeehavens, de waterwegen werden er ten dienste van de mens en zijn activiteiten geëvoceerd. Ontworpen door architect J . Van Doosselaere, beeldhouwer-architect J . Moeschal en ingenieur A. Paduart was het een van de meest spectacula ire bouwwerken op deze tentoonstel l ing. De pijl werd a ls een balk met gelijke weerstand ontworpen in omgekeerde A-vorm; de vermindering van de doorsnede naar de punt toe was zodanig dat de maximale samendrukking van het beton over quasi de volledige lengte werd bereikt. De betondikte van de balken in plaatvorm varieerde van I 2 tot 4 cm. Aan het

1 34

andere uiteinde vormde een overkragende zaa l , in driehoeksvorm met schaa ldak, een tegengewicht. Onder de centrale poot werd het evenwicht van de constructie verzekerd door 1 4 Frank i-pa len, waarvan 4 verticaa l en I 0 schuin in de grond werden ingeplant. Het gedurfde van dit spectacula ir bouwwerk en de hoop die het uitstraalde naar de nog komende "golden sixties" was direct verstaanbaar en eenvoudig met de ogen af te lezen. Nadien werd het bouwwerk afgebroken, nadat het lange tijd in een ruïneuze toestand was blijven staan . Een monument van het geloof in de mogel ijkheden van de architectuur verdween zonder meer.

De bouwwerken uit het verleden die de kracht hebben gehad om op een eenvoudige manier nieuwe impulsen los te maken ter bevordering van de bouwkunst, bl ijven in ons geheugen geprent ook a l bestaan ze niet meer.

Het HST-project dat architect Luc Deleu en zijn medewerkers in 1 988 voorstelden voor de verbinding tussen het Brusselse Noord- en Zuidstation vulde het onvoltooide noord-zuidverbindingstracé ruimtel ijk aan. De ontworpen HST- luchtlijn volgt op de gemiddelde hoogte van 50 meter boven het stadslandschap het

Pijl in beton Wereldtentoonstelling te Brussel 1 958 Architect Van Doosselaere, beeldh ouwer-architect J. M oeschal en ingenieur A. Paduart

Combinenbrug Hoorn, Nederland Luc Deleu 1 990

Voorwerpen uit onze dagelijkse omgeving worden zelden tot kunst gesublimeerd. Deze brug over een kanaal werd uitgevoerd met twee containerelementen die in het midden op de plaats

van het wegdek aan elkaar zijn vastgekl onken. De manier waarop deze constructie in evenwicht wordt gehouden is n iet onmiddel lijk zichtbaar; de container wordt ook n ooit op die manier gehanteerd. Zo wordt hij tot kunst gesublimeerd.

ondergronds tracé van de bestaande noord­zuidverbinding. Vier monumentale pijlers waaraan de kabelbruggen moeten opgehangen worden, vormen verticale accenten. Bijzondere aandacht is besteed aan de omgeving van de Sint-Michielskathedraal. De luchtlijn wijkt hier uit en is op grote hoogte opgehangen boven het koor van de kathedraal: vervoermiddelen zijn immers de sculpturen van onze tijd! De gotische kathedraal krijgt aldus een nieuwe context in deze dynamische skyl ine. Het middeleeuwse monument wordt aangevuld met een monument voor het derde mi l lennium. De steunpij lers van de kabelbruggen zitten gevat in nieuwe kantoorgebouwen. Ter hoogte van het Rijksadministratief Centrum hangt het Centraal Europees Station gekoppeld aan de HST-luchtlijn. De HST- l ijn biedt over haar gehele lengte een uniek panoramisch vergezicht over de stad door haar rollend voetpad waarover de reizigers van Zuid- naar Noordstation en omgekeerd zich langzaam kunnen laten voeren. Welk schouwspel zou dit kunnen evenaren? De stedelijke ruimte opnieuw vastleggen en haar ruimtel ijk koppelen aan internationale dimensies is een interessant motief Stedelijke schaal is in onze huidige tijd van mobil iteit en snelheid, van beweging en communicatie, ook wereldschaal. Er zijn projecten waarover men moet spreken, die aanleiding geven om discussie op gang te brengen, alleen al op basis van de kracht die ze uitstralen.

Ontwerp voor een "T.G.V.­luchtlijn" over Brussel Luc Deleu 1 988

De Hef Rotterdam, Nederland project Luc Deleu 1990

1 35

Typen van bruggen, technisch bekeken door Em. Prof Ir. Daniël Vandepitte

ledere indeling van brugtypen is aanvechtbaar, ook de onderstaande. Wij zullen vaste en beweegbare bruggen onderscheiden. Bij de beweegbare vormt de aard van de beweging het uitgangspunt. Bij de indeling van vaste bruggen staan de onderling vervlochten k rachtwerk ing en verschijningsvorm centraal.

Vaste bruggen

Bij de vaste bruggen onderscheiden we vier hoofdcategorieën: l iggerbruggen, boogbruggen, hangbruggen en tuibruggen .

Liggerbruggen

k.ç:.==��==::;��=:=:::t.Á De hoofdbestanddelen van een liggerbrug zijn

Pollare (Ninove) IJzeren voetgangersbrug over de Dender 1909

De ijzeren voetgangersbrug over de Dender is ontworpen door architect Dutordoir en uitgevoerd door aannemer De Cuyper De opbouw van deze balkbrug met een overspanning van 31 meter en een binnenbreedte van 175 cm wordt gevormd door twee ijzeren vakwerkliggers. Het is een constructie met scharnier­oplegging. De bruggehoofden zijn vervaardigd van baksteen, afgewisseld met blauwe hardsteen. In 1948 werd de oorlogsschade aan de brug hersteld: in 1987 werd ze beschermd als monument en ondertussen volledig gerestaureerd.

136

� vaste oplegging

� beweegbare oplegging

fig. I

l iggers, die op de landhoofden en eventueel ook op pijlers rusten (fig. I). Die steunpunten moeten het gewicht van de brug en het verkeer kunnen dragen, maar mogen door die belastingen niet van elkaar weggeduwd of naar elkaar toe getrokken worden. De l iggers moeten dus buiging en bijgevolg trek- en drukspanningen weerstaan. Derhalve komen gewapend of voorgespannen beton, staal, hout en aluminium­legeringen in aanmerk ing als bouwmaterialen, metselwerk en gietijzer daarentegen niet.

Brug over de Leuvensesteenweg Mechelen Liggerbrug

0 scharnier

fig. 2

De Broeitorens Kortrijk

De Broeitorens vormen een van de meest beeldbepalende monumenten van Kortrijk. De twee massieve bouwvolumes zijn verbonden met een stenen brugconstructie, een boogbrugtype met drieledige verdeling. Op de borstwering aan de oostzijde van de brug is er een beeld aangebracht van de "barokheilige" Johannes Nepomucenus.

Wanneer de beschik bare constructiehoogte gering is, worden de twee hoofdl iggers geplaatst aan weerszijden van de rijvloer. Als voldoende constructie­hoogte voorhanden is, kunnen de hoofdl iggers onder het rijdek worden aangebracht en kan hun aantal tamel ijk vrij worden gekozen. De hoogte van de hoofdl iggers kan constant of veranderl ijk zijn over de lengte van de brug. Veranderlijke hoogte komt het meest voor bij bruggen met verscheidene overspanningen en dan is het logisch, ten minste indien de overspanningen mechanisch afhankel ijk zijn van elkaar, aan de l iggers hun grootste hoogte te geven boven de tussensteunpunten. De overspanningen zijn afhankelijk van elkaar wanneer de hoofdl iggers gewoon doorlopen over de tussensteunpunten (fig. I ) en ook wanneer scharnieren op oordeelkundig gekozen plaatsen zijn aangebracht in zogenaamde scharnierl iggers (fig. 2) .

I n a l le genoemde gevallen kunnen de hoofd­l iggers volwandige l iggers, driehoeksvakwerken of vierendeell iggers zijn. Vooral bij grote spanwijdten worden zowel stalen als (voorgespannen) betonnen, volwandige en onder de rijvloer geplaatste l iggers vaak ontworpen als doosl iggers, waarbij de twee (of meer) verticale of hellende l ijfplaten, samen met de boven- en de onderfens, een gesloten koker vormen. Bij k leine overspanningen komt het voor dat eigenl ijk geen balken aanwezig zijn en dat de dragende constructie eenvoudig bestaat in een betonnen plaat met (vrijwel) constante dikte. In een dergel ijk geval heeft men te maken met een plaatbrug Een trogbrug heeft een U-vormige dwarsdoorsnede (fig. 3), die bij de thans bij �O===�O Antoing en bij Arbre in aanbouw zijnde bruggen in de HST-verbinding tussen Brussel en Rijsel bestaat uit het fig. 3

brugdek en uit betonnen wanden aan weerszijden ervan.

In aanbouw zijnde brug Antoing Trogbrug

137

Een driehoeksvakwerk, bijna altijd van staal vervaardigd, is een gelast, gebout of gek lonken samenstel va� staven , die (hoofdzakel ijk) driehoeken vormen. Er worden veel verschi l lende l iggerschema's gebruikt: moniél iggers, neuvilleliggers, K-liggers, howeliggers, andreaskruisl iggers, ruitl iggers, en varianten daarvan. Baileybruggen zijn uiteenneembare, tijdelijke of mi l itaire vakwerkbruggen.

Een vierendeell igger is een vakwerk l igger waarvan het schema bestaat uit trapezia of rechthoeken (zie verder in de bijdrage over Arthur Vierendeel).

Een schipbrug is een l iggerbrug, waarvan de steunpunten verankerde schepen of andere drijvende lichamen zijn. Er zijn mij in de wereld slechts luttele vaste schipbruggen bekend.

1 38

fig. 4

fig. 5

fig. 6

Schipbrug over de Schelde in Antwerpen 1895

Boogbruggen

fig. 7

Als men een gekromde staaf zonder meer met haar uiteinden laat steunen op een plat vlak en een kracht uitoefent in het vlak van de staaf. verwijderen de uiteinden zich van elkaar en kan zij slechts een k leine belasting dragen. Indien men integendeel het uitwijken van de staafeinden belet, bij voorbeeld door ze te bevestigen aan scharnieren (fig. 4), ontstaat een boog, die een veel grotere belasting kan weerstaan. Wel moeten beide steunpunten nu bestand zijn tegen de zogenaamde spatkracht, d ie probeert ze van elkaar te verwijderen. Het materiaal van de boog is overwegend aan druk onderhevig. Derhalve kunnen boogbruggen worden vervaardigd van bouwstof fen met druksterkte: baksteen , natuursteen, beton, staal, hout, aluminium, gietijzer. Een gemetselde of betonnen boogbrug, waarvan de d ikte constant is over heel haar breedte, is een gewelfbrug. Stalen bogen kunnen volwandig zijn of een uit driehoeken bestaand schema vertonen.

De rijvloer van een gewelfbrug bevindt zich boven het gewelf De rijvloer van een brug met stalen of betonnen bogen kan zich ofvvel boven, ofvvel onder de bogen bevinden; hij rust op de bogen via staanders in het eerste geval en is eraan opgehangen in het laatste. De stalen boogbrug Luis I over de Douro te Porto heeft een lage hangende rijvloer én een op stij len rustende, hoge rijvloer.

Het voordeel van een stalen of betonnen portaalbrug (fig. 5) met horizontaal onwrikbare scharnieren is dat er in de portalen een zekere boogwerk ing ontstaat, waardoor de portaalregel (de horizontale staaf van het portaal) l ichter kan zijn dan een ligger met dezelfde overspanning.

Er treedt eveneens enige boogwerk ing op in een betonnen kokerbrug (fig. 6), waarvan de bodemplaat fungeert als fundering en waarvan de wanden de horizontale druk van de grond tegen die

wanden weerstaan. Daarom is het we l te verantwoorden portaa lbruggen en kokerbruggen te rangsch ikken onder de boogbruggen, hoewel hun vooraanzicht niet meteen aan een boog doet denken.

Bij s lechte bodemgesteldhe id is het moe i l ijk en kostbaar de steunpunten vo ldoende bestand te maken tegen de spatkracht die een boogbrug er op uitoefent. Indien men de beide geboorten van de boog verbindt met een aan de boog opgehangen trekba lk (die tevens een onderdeel van de brugvloer is), verkrijgt men een one igenl ijke boog, een boogligger (fig. 7) waarvan de steunpunten niet meer worden onderworpen aan horizonta le krachten door de verticale be lasting van de brug. Naarge lang de stijfhe id van de boog ten opzichte van die van de trekba lk groot, mat ig of gering is, noemt men de boogligger een buigingsboog, een verstijfde buigingsboog of een verstijfde staafboog De hangers kunnen vert icaa l z ijn (fig. 7) of een hel l ing hebben.

Luis I over de Douro Porto, Portugal Stalen boogbrug

T.G.V.-brug Halle Boogbrug

De oude vakwerkligger wordt vervangen door een nieuwe boogbrug.

Tolhuisbrug Gent Portaalbrug

1 39

Hangbruggen

Overal waar s l ingerplanten groeien, hebben volksstammen hangbrugjes gemaakt door lianen aan een paar boomstammen te bevestigen. I ndien men op dezelfde manier een grotere hangbrug zou bouwen (tig. 8), zouden de torens omver worden getrokken door de horizontale krachten uitgeoefend door de parabolische draagkabels. Dat voorkomt men door de torens zelf te verankeren met kabels aan weerszijden ervan, zodat een hangbrug altijd drie (of meer) overspanningen heeft (tig. 9). Alle bestaande bruggen met een overspanning groter dan 855 meter en thans gaande tot 141 0 meter zijn hangbruggen met een stalen rijvloerconstructie. Er zijn twee, soms vier draagkabels, bij u itzondering een enkele. Elke draagkabel is samengesteld uit du izenden stalen draden. Een klass ieke hangende rijvloer bestaat uit het dek en uit twee verticale verstijvingsl iggers, die gewoonlij k driehoeksvakwerken en in schaarsere gevallen volwandig zijn. De laatste tiental len jaren zijn ettelijke grote hangbruggen gebouwd, waarvan de rijvloer geen verstijvings l iggers heeft, maar een min of meer gestroomlijnd doosprotiel (tig. I 0) vertoont.

fig. 8

� ankermassief � fig. 9

< >

Reusachtige ankermass ieven of verankeringen in fig. I 0

de rots van de oevers moeten de ontzaglijke horizontale krachten weerstaan, d ie de uiteinden van de draagkabels erop uitoefenen (tig. 9). Dat is kostbaar en, in onvaste bodems, technisch niet te realiseren. De moeil ijkheid kan worden omzei ld door de kabel-einden te verankeren aan de uiteinden van de verstijvingsliggers. Dan verkrijgt men een oneigenlijke, in zichzelf verankerde hangbrug en brengen de draagkabels een grote drukkracht teweeg in de rijvloerconstructie. Die drukkracht is nadelig en vergt extra materiaal in stalen verstijvings l iggers, maar kan als voorspankracht worden uitgebuit en is voordelig bij betonnen verstijvings l iggers . Enkele hangbruggen (grootste overspanning: I 00 meter) van dat laatste type overspannen de Ringvaart rond Gent.

Tuibruggen

Een tuibrug kan worden beschouwd als een bijzonder geval van een vakwerkbrug. Tuibruggen zijn de laatste dertig jaar om twee redenen sterk in zwang gekomen en uitgevoerd met snel toenemende spanwijdten: ze oefenen, in tegenstel l ing tot echte hang- en boogbruggen, geen grote horizontale krachten uit op hun steunpunten en kunnen worden tot stand gebracht zonder steigerwerk.

Een tuibrug kan een (tig. 1 2) of twee (tig. I I ) masten hebben. De oudste tuibruggen van formaat

L�mast -�tuien j

fig. 1 1

hebben s lechts enkele evenwijdige tuikabels: het � harpmodel (tig. I I ) . Later gebouwde bruggen hangen c J aan veel talrijker tuikabels, die zijn bevestigd aan of nabij de top van de mast(en): het waaiermodel (tig. 12). fig. 1 2

140

Kasteel van Wissekerke Bazel 1 820 Hangbrug

De tuien kunnen zich bevinden in twee vlakken, aan weerszijden van het wegdek, of. in zeldzame geval len, het overlangse symmetrievlak van de brug. In het laatste geval is het noodzakelijk dat de wringstijfheid en de wringsterkte van de hangende rijvloerconstructie aanzienl ijk zijn.

De rijvloer kan vervaardigd zijn van staal, van beton, of, zoals bij de Pont de Normandie in de buurt van Le Havre, gedeeltelijk van staal en gedeeltel ijk van beton.

Hundelgemse steenweg Merelbeke Hangbrug

Golden Gate San Francisco, U.S.A. Hangbrug

141

Sas- en ophaalbrug over de Leie Hellestraat,Astene 1860

1 42

Hefbrug Klein-Willebroek

Beweegbare bruggen

De beweegbare bovenbouw is (vrijwel) altijd van staal gemaakt en heeft, ter verdere besparing van gewicht, soms een houten dek . De h ieronder vermelde typen van beweegbare bruggen zijn de meest voorkomende.

Een gelijkarmige of ongelijkarmige draaibrug is draaibaar om een verticale as. De spil is meestal geplaatst op een pijler.

Een wip- of basculebrug (fig. I 3) draait om een horizontale as. De staart en het daaraan bevestigde tegengewicht bewegen zich in een kelder. Wipbruggen zijn de minst opvallende van alle beweegbare bruggen. Bij een dubbele basculebrug verdubbelt men de doorvaartbreedte door twee k leppen symmetrisch op te stellen met hun draaipunten geplaatst op de beide randen van de doorvaartopening.

De val van een ophaalbrug (fig. 1 4) draait eveneens om een horizontale as en is verder opgehangen aan de priemen van de balans, waarvan de draaipunten op de hameipoort zijn geplaatst. De ballastk ist bevindt zich boven het rijvlak. Een kelder is overbodig.

De rijvloer van een hefbrug (fig. 15) beweegt zich verticaal op en neer. Zijn gewicht wordt (groten­deels) in evenwicht gehouden door ballast die hangt aan over katrollen geslagen kabels. Om boven de rijvloer uitstekende constructiedelen uit te schakelen, doet men de hoeken van de rijvloer ook wel eens rusten op zuigers, die op en neer glijden in binnen de landhoofden ingebouwde verticale c i l inders.

E lke hoofdl igger van een scherzerbrug of rolbasculebrug (fig. 16) bezit een rolsector, die achteruit kan rollen over een rolbaan.

fig. 13

balans

"' 11 hameipoort

I fig. 14

fig. IS

fig. 16

draaipunt

i val

r

Scheldebrug Temse Ir. A. Braeekman (Bruggen en Wegen) Ontwerp 1949, ingehuldigd in 1955

Gecombineerde weg- en spoorwegbrug. Rechte vakwerkbrug met in het midden een opklappende rolbasculebrug.

Draaibrug Hamme

Hefbrug Willebroek

1 43

1 44

Tuibrug te Godsheide­Hasselt

Deze brug werd in de jaren zeventig aangelegd als belangrijke schakel in de verbindingsweg Hassett-Genk Deze fel omstreden weg kwam er niet waardoor de grootste brug in Limburg nog steeds niet wordt gebruikt. De brug kruist het Albertkanaal onder een hoek van 60 graden en is gelegen tussen de sluizen van Hassett en Diepenbeek De totale lengte bedraagt 3 I 8 meter. er zijn twee zijoverspanningen van 53 meter en een middendeel van 21 0 meter. De bovenbouw is volledig in staal uitgevoerd. De 64 tuikabels hangen het wegdek op aan vier stalen pylonen. In tegenstelling tot de brug te Wandre, die een betonnen structuur heeft. is alles hier in staal uitgevoerd. De aansluitingen van de kabels met het brugdek zijn aan de zijkanten aangebracht, wat zeker een minder elegante oplossing oplevert dan bij de brug te Wand re.

Brug over kanaal Gent Terneuzen Zeizate fig. 13

draaipunl

1 45

Arthur Vierendeel door Em. Prof Ir. Daniël Vandepitte

Arthur Vierendeel (Leuven 1852-Ukkel 1 940), burgerlijk bouwkundig ingenieur (Leuven 1 874) , was achtereenvolgens werkzaam in de Ateliers Nicaise et Delcuve te La Louvière, a l s hoofdingenieur-directeur van de Provinciale Technische D ienst in West­Vlaanderen, en a ls hoogleraar aan de Katholieke Universiteit te Leuven, waar h ij de sterkteleer en de berekening van bouwwerken doceerde.

Vierendeel heeft de overa l ter wereld terecht naar hem genoemde l igger ontworpen in de laatste jaren van de 1 9de eeuw. De vierendeell igger is een vakwerkligger bestaande uit twee randstaven en een aantal st ijlen, maar zonder diagonalen. De schetsjes tonen mogelijke schema's. Ten tijde van Vierendeel waren driehoeksvakwerkliggers a lgemeen in zwang. In tegen­stel l ing tot de driehoeksvakwerkligger is de vierendeel­l igger slechts bestand tegen in zijn vlak werkende belastingen, mits h ij stijve knopen heeft en zijn staven buiging kunnen weerstaan.Vierendeel heeft ontzaglijk veel moeite gehad om er z ijn tijdgenoten van te overtuigen dat ook een diagonaa lloze ligger betrouwbare draagkracht kon bezitten. Bovendien was h ij ter berekening van de kracht- en spanningsverdel ing genoopt uit te gaan van vereenvoudigende veronderstei l i ngen.

Nadat Vierendeel veel tegenkanting had overwonnen, werd de eerste vierendeelbrug gebouwd over de Schelde te Avelgem en in 1 906 in gebruik genomen. Dat gebeuren vormt de achtergrond van de later verf i lmde roman De Teleurgang van den Waterhoek van St ijn Streuvels. Geleidelijk aan vond het nieuwe brugtype ook elders ingang en werden zowat overa l vierendeel bruggen gebouwd.

Het belangrijkste voordeel van de vierendeel­l iggers l igt mijn inziens in de esthetische sfeer: door het ontbreken van d iagona len b ieden twee of meer evenwijdige vierendeell iggers een rustige aanbl ik. Vierendeelliggers komen ook in aanmerking wanneer de d iagona len hinderlijk zouden zijn, b ij voorbeeld als men in een gebouw onbelemmerde doorgangen tussen de st ijlen wenst of rechthoekige vensters wil aanbrengen tussen de st ijlen.

Vierendeel heeft de bouwkundige ingenieurs (en ook voertuigbouwers) een wezenlijk nieuw type van vakwerligger; niet a ltijd het goedkoopste , maar in sommige omstandigheden het meest gesch ikte, aan de hand gedaan. Hi j voegde aldus een principieel belangrijke eenheid toe aan het a rsenaa l van oplossingen van de arch itect en de bouwende ingenieur.

1 46

Arthur Vierendeel ( 1852-1940)

Bouw van de eerste Vierendeelbrug Avelgem Arthur Vierendeel 1906

I I I I I I I I I criiiiTb 6111 I:r'h

Prof. Magnel ( 1889- 1955)

Brug over de Maas Dinant Gustave Magnel

Gustave Magnel door Em. Prof. Ir: Daniël Vandepitte

Gustave Magne l ( Essen 1 889-Gent 1 955) , burgerlijk bouwkundig ingenieur (Gent 1 9 1 2), werkte van 1 9 1 4 tot 1 9 1 9 voor een Londense aannemersfirma en h ie ld zich in die t ijd van schaarste aan staal onder meer bezig met het ontwerpen en bouwen van betonnen schepen .Van 1 922 af gaf h ij in de R ijksuniversiteit te Gent een leergang over "Prakt ijk der berekening van gewapend beton". Ste lselmatig wetenschappel ijk onderwijs in het ontwerpen en berekenen van betonnen bouwwerken was toen nog een grote ze ldzaamhe id in de wereld. Naderhand werd zijn universitaire leeropdracht uitgebre id. Hij st ichtte een laboratorium voor de studie van (gewapend) beton. Door het onderzoekswerk dat h ij er verrichtte , verwierf h ij grote beroemdhe id.

Kort voor, gedurende en na de Tweede Wereldoorlog wijdde hij zich hoofdzakel ij k aan de theoretische en proefondervinde lijke studie en de verspre iding van voorgespannen beton, waarover hij ook uitgebreid publiceerde . Door het voorgespannen beton kon het toepassingsgebied van de betontechn iek aanmerkel ijk verruimd worden, onder meer in de bruggenbouw Magnel ontwikke lde een eigen voorspanningssysteem dat gecommercialiseerd werd onder de naam "systeem Blaton-Magnel".

Zijn boeken handelen over de bereken ing van gewapend beton (drie delen), bouwkundige en civieltechn ische constructies (vier delen) , vierendeel­liggers en voorgespannen beton. Het laatstbedoe lde werk was waarsch ijn lijk het eerste ter wereld, waarin de techn iek van het voorgespannen beton overz ichte lijk werd uiteengezet. Zijn bijna 200 kortere publikat ies, zijn onte lbare voordrachten en zijn boeken betekenden een belangrijke bijdrage tot de kennis en de toepassing van gewapend en voorgespannen beton . Het was aan Magne l en aan zijn wetenschappel ijk onderzoek te danken dat het voorgespannen beton na de Tweede Wereldoorlog een even hoge vlucht nam in België als in Frankrijk, zijn land van herkomst. Magnels faam en invloed strekten zich uit tot ve le landen. Bijna op zijn eentje heeft hij de toepassing van voorgespannen l iggers ingevoerd in Noord-Amerika. Zo werd de eerste voo rgespannen brug in de Verenigde Staten, de Walnut Lane Bridge , onder zijn leiding ontworpen en in 1 949 gebouwd in Ph iladelphia.

Onder de stuwkracht van professor Gustave Magne l werd in 1 935 te Brusse l het Contro lebureau Seco gest icht, dat sedertdien een belangrijke rol speelt in de Belgische bouwwereld.

1 47

Viaduct op de A27, "Eau Rouge" Malmedy René Greisch (BEG) 1995

Brug over de Maas, het Albertkanaal en spoorwegbedding Wand re René Greisch (BEG)

Brug over het Albertkanaal Lanaye René Greisch (BEG) 1 985

René Greisch door Marc Dubois

René Greisch (0 1 929) behaalde zowel het diploma van burgerlijk ingenieur bouwkunde a ls van civiele technieken. Van 1 95 1 tot 1 955 verrichtte hij onderzoek naar meta len constructie onder leiding van professor Massonnet. Voor de groep Auxeltra was hij ingenieur voor diverse paviljoenen bestemd voor de Expo 1 958 te Brussel. Sinds 1 959 i s hij werkzaam als zelfstandig raadgevend ingenieur. Greisch werkt samen met de belangrijkste architecten uit L uik. hij is als het ware de "fil rouge" ervan. De samenwerking met architect Charles Vandenhove voor het Universitair Medisch Centrum Sart-T i lman bij Lu ik resulteerde in de indrukwekkende structuur van de vo lledig beglaasde inkomruimte, één van de meest imponerende ruimtes van de Belgische architectuur na 1 945. Sinds 1 970 doceert hij aan de Po lytechnische Universiteit te Bergen.

Greisch heeft zich vanaf de jaren tachtig geprof i leerd als de bekwaamste bruggenontwerper in België, zelfs met een internat ionale reputat ie. H ij streeft steeds naar het bedenken van elegante, uiterst slanke constructies. Zijn werk ligt in het verlengde van de visie van een 1 9de-eeuwse ingenieur: het aanwenden van nieuwe technieken en berekeningswijzen om met een minimum aan materie gracieuze constructies te real iseren. De schoonheid is het resultaat van objectieve noodzakelijkheid, van eisen opgelegd door de uitvoerbaarheid, door de economie van de constructie en door het krachtenverloop. Subjectieve vormwil is afwezig. Paul Vermeulen omschrijft Greischs bruggen als "kunstwerken voor het co l lectief geheugen". Zijn interessantste bruggen overspannen het Albertkanaal tussen Lu ik en de Nederlandse grens. H ij ontwikkelt geen typebrug voor het gehele traject, maar type en vormgeving van elke brug zijn bepaa ld door diverse randvoorwaarden. De grootste brug is d ie van Wandre bij Hersta l ( 1 989), een absoluut meesterwerk dat reeds door de Waalse overheid beschermd is als monument.

In 1 979 kreeg hij de ECCS Design·Award voor het viaduct van Vilvoorde, de grootste brug op de Brusselse ring. Hij geniet een steeds groter wordende buitenlandse erkenning; hij ontwerpt het viaduct van " La Haute Colme" voor het HST-traject tussen R ijsel en de Kanaaltunnel.

Zijn recentste brug is dit jaar in gebruik genomen: een 50 meter hoog viaduct op de A27 nabij Malmédy over het " Eau Rouge" met een lengte van 700 meter.

Voor zijn oeuvre a ls bruggenontwerper kreeg hij 1n 1 989 de vijfjaarlijkse Gustave Magnelprijs van de Gentse Universiteit en in 1 994 de Architectuurprijs L imburg.

1 49

Capita selecta door Marc Dubais (MD), Greet Pau lissen (GP) en Jos Vandenbreeden UV)

Volgens de materialen

Bruggen in steen

Stenen boogbruggen behoren tot de meest traditionele brugconstructies. Een gewelf uit metselwerk verb indt de landhoofden die vaak - maar niet a lt ijd -versierd z ijn met bakstenen muizetand, natuurstenen banden of behouwde stenen.

De eenvoudigste stenen bruggen z ijn bakstenen rondbogen die doorgangen vormen in de opgehoogde spoorwegbedding, zoa ls stadspoorten in een omwal l ing. Soms hebben ze ook werkel ijk een beschermende ro l gespeeld voor het achterliggende gebied. Het dorp Kutlekoven aan de nu uitgebroken spoorlijn tussen Sint-Truiden en Tongeren rijdt men nog steeds b innen door dergelijke "poorten". Ondertussen is men echter wel begonnen de reeds lang buiten gebruik gestelde poortbruggen af te breken.

Het spoorwegviaduct in Ukkel

De wijk Kriekenput in Ukkel l igt tussen twee verhoogde spoorlijnen in. De bakstenen bruggen aan beide uiteinden van de Vleeskersenlaan garanderen de rust van de wijk. Net als de verderop gelegen bruggen over de Linkebeekstraat - b ij stat ion Moensberg - en de Brouwerijstraat (beide ca. 1 925) l iggen ze in een landelijk stuk Brussel. Even verderop in de Gulden Kasteelstraat overspant een indrukwekkend viaduct het kruispunt met de Engelandstraat. Het oorspronkelijke viaduct uit 1 869 werd bij het begin van de Tweede Wereldoorlog vernield en in 1 940 heropgebouwd in beton en metselwerk.

M inder robuust van uitz icht z ijn bruggen met een zogenaamde "gedrukte" of segmentboog. Op het t raject van de reeds vermelde oude bedding Sint­Truiden-Tongeren (nu een toeristisch fietspad) liggen nog verscheidene bruggen van dit type. (GP)

De spoorwegbrug over de Bommelstraat in Gent

Voor grotere overspanningen wordt met spaargewelven gewerkt om materiaa l en gewicht te winnen. Vaak wordt de vorm van de spaargewelven gebruikt als decorat ief element. D it is onder andere het geva l b ij de brug over de Dender in Denderleeuw, waar tussen de baksteen natuurstenen motieven z ijn u itgewerkt.

De bruggen over de Zwijnaardsesteenweg en de Bommelstraat in Gent z ijn vo lledig met natuursteen bekleed. Ze z ijn aangelegd samen met de verhoging van de spoorweg nabij het Sint-Pietersstation in Gent en maken a ls dusdanig deel uit van de gehele ophoging

ISO

waarin , net a ls b ij het beroemde viaduct in Antwerpen, elke brug anders is gedetai l leerd. Ook hier wilde men de steunmuren een voor de stedelijke omgeving gepaste a l lure geven en is doorgedreven zorg besteed aan de vormgeving van het geheel. (GP)

Gewelfbrug onder spoorweg Vleeskersenlaan kant Horzelstraat Brussel Ca. 1869

De bakstenenbrug aan de andere kant van de straat dateert van 1 925. de driebogige brug ernaast uit 1947-1 949

Spoorwegbrug over de Dender (Brussel-Gent) Fabriekstraat Denderleeuw Bouwjaar 1 9 14, vernield in 194 3, herbouwd.

De onderbouw van deze spoorwegbrug is in beton, de bovenbouw in beton en metselwerk met natuurstenen decor.

Gemetselde gewelfbrug Bommelstraat, Gent 1 908- 1910

Spoorwegbrug met bakstenen gewelf. De landhoofden zijn bekleed met rustica en vlakke natuursten. Decoratie met Jugendstilmotieven

Viaduc de Dolhain, Bi lstain-Bas

Het viaduc de Dolha in, een spoorwegbrug op de lijn Lu ik-Aken i s een zeer mooi bouwwerk. Het dateert uit I 84 3 en bestaat uit twintig rondbogen met bakstenen tongewelven, rustend op zware natuurstenen massieven, die drieledig opgebouwd z ijn en naar boven toe versma llen. Door z ijn o pbouw, zijn lengte en voora l door z ijn inplant ing in een groots landschap bez it het geheel een grote slankheid en elegantie .

Het viaduct z iet er u it als een Romeins aquaduct dat z ich een weg baant doorheen het natuurlandschap. De twintig bogen met hun gewelven z ijn immers, precies zoa ls b ij Romeinse boogconstructies, zeer stab iele bouwwerken, voor zover de afzonderlijke bogen met elkaar gekoppeld worden tot één groter geheel. Dan is het bouwmateriaa l , de baksteen en de natuursteen bijna uitsluitend op druk belast, wat zeer goed overeenkomt met de kwal iteiten van deze materia len. De zorg waarmee het metselwerk is u itgevoerd heeft een grote invloed op de sterkte van de boog- en gewelfconstruct ies.

Natuursteen en baksteenmetselwerk weerstaan zeer slecht aan trekkrachten. Het is voora l met ijzer en staa l dat men grote trekkrachten in het bouwmateriaa l za l kunnen opvangen b ij de bruggenbouw. UV)

Viaduc de Dolhain Bilstain-Bas 1 843

1 5 1

Bruggen op gietijzeren kolommen

Een b ijzonder type l iggerbrug is ondersteund door twee rijen s lanke giet ijzeren ko lommen. De overkragende delen hebben de neiging om naar omhoog te komen onder een specifieke belasting. Trekkers in de landhoofden moeten dit verh inderen. Het zijn precies die trekkers die de grootste construc­tieve problemen geven. Het systeem is in een aantal spoorwegbruggen van rond de eeuwwisseling toegepast.

De Luttrebrug i n Vorst

De zogenaamde Luttrebrug in de Gerijstraat in Vorst is ongetwijfeld de mooist gedeta i l leerde spoorwegbrug op giet ijzeren ko lommen. De twee rijen zuiltjes dragen met kl inknagels verbonden samengestelde meta len liggers, waartussen bakstenen troggewelven de rijvloer ondersteunen. De ko lommen lijken uit de grond omhoog te groeien naar een papyrusachtig kapiteel. Ook in de steunmuren zijn Egypt iserende elementen te herkennen. De erg sobere giet ijzeren leuning krijgt een accent in de vorm van een Art Nouveau-acht ig half rozet boven de kolommen.

Vergelijkbare bruggen op gietijzeren zui ltjes zijn te vinden in Antwerpen en Gent. De rijen gietijzeren zuilen scheiden er de voetpaden van de rijweg. Ze zijn klassieker van vormgeving en lijken sterk op elkaar; enkel de afmet ingen en de deta i l lering van de borstwering en de landhoofden versch i l len. (GP)

De brug aan de Gu lden Vliesstraat in Antwerpen

De onderbrugging van de s poren tussen de Lange Leemstraat en de Gulden Vliesstraat in Antwerpen is het oudste voorbeeld van een spoorweg­brug op gietijzeren kolommen. De brug werd in 1 896 ontworpen door ir: Cl. Van Bogaert en maakt deel uit van het spoorwegviaduct naar het stat ion Antwerpen­Centraa l . Tussen de brugdekken lagen aanvankelijk twee glazen koepels om de lange doorgang l icht te geven. Ze werden dichtgemaakt om plaats te verschaffen voor b ijkomende sporen. In 1 939 werd er vanuit de tunnel een doorgang naar een driehoekig eiland tussen de sporen gemaakt.

Bij schemerlicht en voora l a ls er een tram passeerde leek de onderbrugging wel een tot leven gekomen s ite van de schilder Paul Delvaux. Door het verdwijnen van de l ichtkoepels en de a lgemeen s lechte staat van onderhoud heeft het geheel tegenwoordig echter meer weg van een krachtige tunnel dan van een door Delvaux bedachte omgeving. De NMBS oordeelde bovendien dat de brugdekken niet meer veilig waren onder de huidige belasting van het spoorverkeer en heeft de werken aan een nieuwe onderbrugging gestart. De oorspronkelijke brug za l worden ges loopt.

1 52

De brug aan het Antwerpse Damstat ion, aan de Lange Lobroekstraat verkeert eveneens in s lechte staat. Zij werd rond 1 907 gebouwd toen de ringspoorweg opgehoogd werd om een veil iger scheiding tussen weg- en spoorverkeer mogelijk te maken. (GP)

Luttrebrug over de Gerijstraat Vorst Ir. M. Castiau, architect Hubert Marcq 1 910

Het geheel werd als monument beschenmd op 16 maart 1 995

Brug over Zeevaartkanaal Brussei-Ruppel Willebroek

Spoorwegbrug over de Lange Lobroekstraat Antwerpen

Spoorwegbrug Veurne

Spoorwegviaduct over Albertkanaal en Maas Visé Ontwonpen door de finma MAN. (Maschinenfabrik Augsburg-Nümberg AG., Werk Gustavsburg) Ontwerp 19 15, bouw 19 1 5 - 19 16

Bruggen in staal

Brug te Wil lebroek

Deze meta len constructie die het zeekanaal Brussel-Rupel overbrugt, overheerst de dorpskern van Wil lebroek. Het zicht vanuit de hoofdstraat naar de brug toe is imponerend. In functie van de toeganke­lijkheid van de Brusselse haven voor grote schepen zijn de twee vert icale pylonen zeer hoog; bovenaan zijn ze horizontaa l met elkaar verbonden. Het is een hefbrug, een brugtype waarbij de vo lledige rijvloer wordt opgetrokken. In de vo lksmond is deze brug beter gekend a ls de "brug der zuchten", omwille van de hoge frequentie waarmee ze wordt opgehaa ld. Om de woonkern van Wil lebroek te ont lasten werd in de directe nab ijheid gestart met de bouw van een brug te T isselt. In plaats van een meta len structuur is h ier beton gebruikt. Deze infrastructuur is tot op heden niet afgewerkt. (MD)

Spoorwegbrug over de Rupel Boom 1875

De oorspronkelijke brug werd vernield in Werel doorlog 11. In 1947 werd een voorlopige (kip )brug met enkel spoor gebouwd. De huidige brug dateert van 1955 en is buiten dienst sinds 1988. Na de voltooiing van de nieuwe klapbrug over het nabijgelegen Zeekanaal, worden de brug en de lijn naar Puurs weer in dienst genomen.

Metalen spoorwegbrug te Veurne

Vlakb ij het stat ion van Veurne kruist de spoorweglijn Brussel-De Panne het kanaal Veurne-Passenda le. Gezien zij onvoldoende hoogte b iedt voor de scheepvaart, bezit de brug een beweegbaar spoorwegvlak dat vert icaa l kan opgetrokken worden. Vooral de ronde wielen waarin de kabels zich bevinden bepalen het visueel beeld van deze brug, een type dat niet vaak voorkomt op de s poorweglijnen in Vlaanderen. Nabij de suikerfabriek te Moerbeke werd een gelijkaardige brug gebouwd. (MD)

Het viaduct van Visé

Eind 1 9 1 4 besl iste de Duitse bezetter een "snelle" spoorlijn aan te leggen tussen Tongeren en Aken. D it impliceerde: geen overwegen, zachte hel l ingen en grote bochtstra len, kortom: een groot aanta l kunstwerken. In de overtuiging dat de oorlog snel in hun voordeel beslecht zou zijn, zette Duitsland de grote middelen in om de lijn te verwezenl ijken. Getuige h iervan is onder andere het indrukwekkende viaduct over het Albertkanaa l en de Maas b ij Visé.

Het eerste ontwerp voor het viaduct, dat van de mil ita ire overheid zelf kwam, bestond uit een meerbogige betonnen brug, die een sterke gelijkenis vertoonde met het in 1 929 gebouwde Pede-viaduct (zie verder). Na een offerteaanvraag opteerde men voor het voorstel van de firma M.A.N.-Gustavsburg dat bestond uit sta len vakwerkliggers op betonnen pijlers .

De overbrugging omvatte oorspronkelijk twee gehelen: een viaduct over wat toen nog het Maaskanaa l heette en het b ijbehorende overstromingsgeb ied en een viaduct over de Maas zelf Beide bestonden uit een comb inat ie van aanloopdekken van opeenvolgende vakwerkliggers met constante hoogte en een constructie met liggers van veranderlijke hoogte over het water: De rijvloer bevond zich boven de l iggers.

Het viaduct werd niet beschadigd t ijdens de Eerste Wereldoorlog. Het l iep zowel b ij het begin a ls aan het einde van de Tweede Wereldoorlog schade op maar werd vo lgens het oorspronkelijke ontwerp hersteld. In 1 983 is het gedeelte over het Albertkanaa l vervangen door een n ieuwe brug met de rijvloer tussen de vakwerkliggers. (GP)

De Rupelbrug te Boom

In de Rupelbrug in Boom en de Scheldebrug in Temse is een speciale vorm van vakwerk gebruikt. In plaats van uit de klass ieke driehoeken lijken deze vakwerken samengesteld te zijn uit ruiten. Beide bruggen werden vernield in de Tweede Wereldoorlog en nadien heropgebouwd. (GP)

1 5 3

Vierendeelbruggen

De Vlaamse ingenieur ArthurVierendeel had in verschi l lende belangrijke publikaties de ijzer- en staalbouw grondig geana lyseerd. Zo onder meer in het standaardwerk met platena lbum La Construction Architecturale en fonte, fer et acier, dat hij tussen I 896 en 1 902 schreef. H ij behandelt er onder meer de Koninklijke Serres ( 1 875) te Laken, maar ook een aanta l markante buitenlandse constructies in gietijzer- en staalbouw zoa ls het Crysta l Pa lace ( 1 850- 1 85 I ) , het St. Pancras Station ( 1 866) te Londen, de Eiffeltoren en de Galeries des Machines ( 1 889) te Parijs. Men kan dus wel beweren dat hij een grondige kennis had van de internationa le architectuur en ingenieursbouw. Zelf ontwikkelde hij een nieuw type ligger dat naar hem werd genoemd. Vanaf 1 895 was het mogelijk met een sta len l igger een grote overspanning te maken zonder gebruik te maken van dikwijls visueel storende diagonaa ltrekkers in de construct ie, die er echter voor zorgden dat de spant uit onvervormbare driehoeken bestond. Door de hoekpunten van de vierkanten of rechthoeken waaruit de ligger bestond stijf en onvervormbaar te maken bekwam ingenieurVierendeel hetzelfde resultaat als met een traditionele vakwerkligger De storende diagona len waren echter uit de constructie verdwenen. Zo kreeg dit principe ook toepassingen in de bouw van het zelfdragend koetswerk van spoorwegwagons, tramstel len en ander ro llend materieel.

De Vierendeelbrug over de Schelde te Avelgem, uitgevoerd in 1 897, was de eerste brug in dit n ieuwe bouwtype. Vierendeelbruggen werden in ons land geprefabriceerd en uitgevoerd over heel de wereld, zo onder meer naar China, Japan, Afrika en Zuid-Amerika.

Over de Leuvense Vaart te Mechelen l iggen drie Sta len Vierendeelspoorwegbruggen evena ls over de Leuvensesteenweg. Het zijn boogbruggen die in 1 935 werden gebouwd. UV)

1 54

Vierendeelbrug over Leuvense Vaart Mechelen

Vierendeelbrug over het Albertkanaal Herentals

Brug over het Albertkanaal Hermalle René Greisch (BEG) 1983

Brug over het Albertkanaal, Hermalle ontwerp: René Greisch (BEG) 1 983

Deze brug over het Albertkanaal is van het Bowstring-type, een verstijfde buigingsboog met gekruiste hangers. De hoofdstructuur bestaat uit twee parabol ische bogen, geplaatst in hellende vlakken. Een kort tussenstuk maakt bovenaan de verb inding. De tota le overspanning is 1 38 meter: Op het betonnen wegvlak na , werd de brug met een gewicht van 1 400 ton vo lledig gemonteerd op de oevers van het kanaal en nadien in haar geheel op de plaats gebracht. Voor deze brug kreeg Greisch reeds twee internatio­nale onderscheidingen. De nabijgelegen brug te Haccourt ( 1 983) is van hetzelfde type, maar de twee parabolische bogen zijn evenwijdig geplaatst zonder dwarsverb inding. Deze brug werd in haar geheel per ponton ter plaatse gebracht. (MD)

Lanaye ontwerp: René Greisch (BEG) 1 985

Deze brug over het Albertkanaa l i s een asymmetrische tuibrug met twee tu ivelden in een hellend vlak. De tota le lengte is 232 meter; waarvan 1 77 meter over het kanaa l . De breedte van het brugdek is I 3,5 meter. De 68 meter hoge mast heeft een omgekeerde Y-vorm en geeft aan deze brug de dimensie van een "landmark". Het gebruik van een kokervorm laat toe het brugdek een uiterst dunne sect ie te geven, wat bijdraagt tot de elegante verschijning van de overspanning. Ook de landschappelijke integratie werd met grote zorg behandeld. De wijze waarop de weg vanuit de dorpskom naar de brug leidt vormt h iervan een i l lustrat ie. De tu ikabels kregen een zwarte bekleding. De verbinding tussen de kabels enerzijds en de verankeringsblokken en het brugdek anderzijds kreeg een bijzondere technische en elegante oplossing. Het is ook in deze deta i ls dat Greisch een beroep doet op zijn inventiviteit en aantoont dat men tot scu lpturale oplossingen kan komen vanuit een louter technisch uitgangspunt. (MD)

Wand re ontwerp: René Greisch (BEG) 1 989

De brug overspant de Maas, het Albertkanaa l en een spoorwegbedding, en heeft een tota le lengte van 408 meter. Het is een tu ibrug met één centrale mast. Negent ien tuikabels houden het brugdek op aan beide kanten van de mast, een betonnen koker met een breedte van 22,3 meter en een hoogte van 3,5 meter. De tuikabels komen in het midden van het brugdek aan. Het is een constructie met een uiterst complex krachtenverloop omdat op deze brug twee wegen asymmetrisch zijn aangesloten en dit zonder uitzetvoeg. Bij deze burg werden, voor het eerst in België, de tuikabels beschermd door kokers in roestvrij staa l . De verlichting i s aangebracht in twee uitgespaarde cirkelvormige openingen bovenaan de mast. De verlicht ing op de kabels levert 's avonds een feeëriek beeld op. Het is ongetwijfeld één van de mooiste bruggen van Europa. De Waalse overheid plaatste de brug reeds op de l ijst van beschermde monumenten, het jongste monument van Wallonië. De brug Ben-Ahin over de Maas ten zuiden van Luik is van hetzelfde type, terwijl de constructiewijze compleet versch ilt. De gehele constructie werd aan de oever gebouwd en nadien over 90 graden gedraa id. (MD)

1 56

Brug over Albertkanaal Lanaye Ontwerp: René Greisch (BEG) 1 985

Spoorwegbrug Landegem René Greisch (BEG)

Spoorwegbrug te Landegem ontwerp: René Greisch (BEG)

De brug op de spoorlijn Brussel-Oostende overspant het afleidingskanaa l van de Leie naar het kanaa l Gent-Oostende. Over deze waterweg lagen vroeger twee trogbruggen met een U-vormige dwarsdoorsnede. Gezien de geringe hoogte tussen het water en het brugvlak werden ze vervangen door een boogbrug van het Bowstring-type. Het is hetzelfde type dat Greisch toepaste voor de brug van Hermal le. De hangers in Landegem zijn echter ronde buisprofielen en zijn niet gekruist. (MD)

Brug te Feluy ontwerper: Phi l ippe Samyn 1 990

De brug is een belangrijk onderdeel van het onderzoekscentrum van Petrofina te Feluy, eveneens ontworpen door Ph ilippe Samyn. Om het complex beter bereikbaar te maken werd ervoor gekozen een privé-brug aan te leggen over het kanaal Brussel-Charleroi . De keuze van het brugtype is het logische gevolg van diverse complexe randvoorwaarden. De toegang tot het centrum ligt op de eerste verdie­ping boven twee niveaus parkings. De betonmassa van de parking is aangewend voor de verankering van de schuine meta len staven. De twee pylonen accentueren de inkom van het complex. Bij het concept werd ernaar gestreefd om de brug een zo onopval lend mogelijke aanwezigheid te geven. Dit bevordert tevens een betere integratie van de brug in het landschap. Het kunstwerk bezit een houten wegdek waardoor een eenheid is ontstaan in materiaa lgebruik met het groot plein van 80 bij 50 meter aan de inkom. Ook aan de kleinste deta i l lering, zoa ls de aansluitingspunten en de borstwering is door Samyn veel aandacht besteed. (MD)

Pont de Petrofina over het kanaal Brussel-Charleroi Feluy Fina Research. Architect: Philippe Samyn & Ass. 1 990

1 57

Betonnen bruggen

Spoorwegbruggen

De oudste betonnen spoorwegbruggen in België zijn tijdens de Eerste Wereldoorlog door de Duitsers gebouwd bij de aanleg van een spoorverbinding tussen Tongeren en Aken. De meest indrukwekkende betonnen kunstwerken van die lijn liggen in Berneau, Sint-Martens-Voeren en RemersdaaL Het zijn telkens eenvoudige meerbogige betonnen viaducten zonder enige decoratie.

Het Pede-viaduct

Op het einde van de jaren twintig gebruikte de spoorwegmaatschappij beton voor de bouw van een reeks bruggen van diverse afmetingen over en onder de nieuwe "snelle" verbinding Brussel-Gent-Oostende.

Het 550 meter lange zestien bogen tellende viaduct over de Pedevallei heeft haast klassieke allures, ontworpen met oog voor verhoudingen en vormgeving. In het begin van de jaren zeventig werd het brugdek aan weerszijden verbreed door middel van overkragende betonnen l iggers. Veel bruggen d ie een gelijkaardige "aanpassing van de voetpaden" kregen z ijn hierdoor verminkt. Door de schaal van het viaduct valt de ingreep h ier gelukkig nauwelijks op.

Naast het overweldigende viaduct zijn er op de n ieuwe l i jn nog talloze kleinere betonnen bruggen gebouwd. Sommige op slanke ko lommen met voetstuk en gestileerd kapiteel zoals in de Plankeveldstraat en Wijngaardstraat in Schepdaal (beide uit 1 928- 1 929). Andere kregen een ongewoon modern uiterlijk vo lgens het principe van de portaalbrug.Twee van deze brugjes in Wambeek dateren van 1 929. (GP)

De Albertbrug in Schaarbeek

Bij de Albertbrug in Schaarbeek ligt de rijweg tussen de betonnen bogen. Ze is gebouwd om de overweg in de Leeuwstraat af te schaffen. De bovenbouw bestaat uit zes dekken in gewapend beton van het Bowstring-type. Bruggen van dit type, met één overspanning, liggen verder nog bij het station van Sint-Katelijne-Waver en Hove, en in een smallere versie voor voetgangers nabij het station van Kontich. Het zijn typebruggen die zonder veel zorg om inpassing in de omgeving gebouwd z ijn. Een eerder draconisch voorbeeld op hoge poten is de meerbogige voetgangersbrug over de sporen in Buizingen. (GP)

1 58

Pedeviaduct Sint-Anna Pede, Dilbeek lr. Ciément 1 929- 1 932

Albertbrug (Leeuwebrug), over Vilvoordsebaan en spoorweg nabij station van Schaarbeek Zenobe Grammelaan, Schaarbeek Ontwerp ein d jaren '20

Meerbogige betonnen voetgangersbrug over de spoorweg tussen Gemeenteplein en Porseleinstraat Buizingen 1 932

Portaalbrug over spoorweg Beldekensstraat, Wambeek 1 929 Beton

1 59

Viaducten in spanbeton

De doortocht van treinen in een stad zorgt onvermijdelijk voor verkeerstechnische problemen. De eerste spoorl ijnen lagen nog gelijkgronds, maar reeds eind vorige eeuw werd gezocht naar oplossingen voor de conflicten tussen trein- en wegverkeer. In Aalst, Gent en Antwerpen werden de lijnen opgehoogd tussen steunmuren. Zorgvuldige deta i l lering en veel onder­bruggingen moeten de grens die zo ontstaat verzachten.

In de jaren.zestig was het probleem opnieuw aan de orde in Sint-Niklaas en in Hasselt. In beide geval len werd geopteerd om de gelijkgrondse kruisingen met overwegen te vervangen door een viaduct als a lternatief voor opeenvo lgende over- of onderbruggingen. Een opgehoogde berm werd beschouwd als een te grote scheiding in het stads­weefsel - een argument dat b ijna een eeuw eerder ook a l door de tegenstanders van de ophoging in Antwerpen gebruikt was. Daar is gebleken dat een verhoogde spoorwegberm, als h ij goed ontworpen is, een méérwaarde kan geven aan de omgeving. In de jaren zestig floreerde echter de gedachte van grote viaducten en snelwegen tot in het centrum van de steden. Het is de periode dat de autosnelweg Antwerpen-Lu ik werd aangelegd, Hasselt met stukken en beetjes z ijn grote ring kreeg, en in de binnenstad verscheidene oude gebouwen moesten wijken voor nieuwbouw.

Het viaduct in Hasselt

In Hasselt h ie lp ook de spoorweg mee aan de bevordering van de mobi l iteit door een campagne "afschaffen van overwegen", een noga l hybride geheel van ad hoc oplossingen met - vertrekkend van het stat ion - voetgangerstunnels, een enorme brug over de Sint-Truidersteenweg, een stuk ophoging en uiteindelijk ter hoogte van de Oude Lu ikerbaan het grote viaduct in spanbeton. Het l igt op een plaats waar nauwelijks sprake kan z ijn van verkeersoverlast, in een brede grasstrook tussen de woonwijken. (GP)

Het viaduct in Sint-Niklaas

Het viaduct in Sint-Niklaas maakte deel uit van grote verbeteringswerken aan de lijn Gent-Antwerpen, die dan nog eindigde op de Antwerpse Linkeroever. Bij de aanleg van de Kennedytunnel werd een treinkoker voorzien, waardoor een rechtstreekse treinverb inding tot in Antwerpen mogelijk werd. De lijn werd geëlektrif iceerd en in Sint-N iklaas verhoogd. Door de bouw van een viaduct wilde men de barrière die de spoorweg vormde tussen het stadscentrum en de nieuwe wijken die z ich naar buiten ontwikkelden opheffen. L inks en rechts van het viaduct razen de auto's voorb ij , eronder ligt een zandige strook niemandsland. (GP)

1 60

Klaverblad E I 7-E40 Studiebureau S. WK. Gent

Een kruising van autosnelwegen resulteert in complexe verkeersontwikkel ingen. Het boven en onder elkaar aanbrengen van wegen maakt deze knooppunten tot een nieuw type b innen onze wegeninfrastructuur in de tweede helft van de 20ste eeuw. Het woord "klaverb lad" verwijst naar de basisvorm; de wegen bezftt:en een gebogen wegprofiel om een vlotte doorstroming mogelijk te maken. Om een vloeiende lijn te bekomen wordt door de ontwerpers b ijna a lt ijd gekozen voor een bekisting ter plaatse, prefabricat ie van rechte onderdelen komt h ier niet aan te pas. Zoals b ij de verkeerswisselaar b ij Gent duidelijk i s , wordt veel zorg besteed aan de onderkant van het wegdek en tracht men de steunpunten tot een minimum te beperken om een zo open mogelijk uitzicht te bekomen.

Om het belang van dit knooppunt b innen een Europese autosnelweginfrastructuur te beklemtonen organiseerde de Intercommunale E3 in 1 972 een internationale wedstrijd voor een monument, gewonnen door de Belgen Van den Bogaerde, Van Driessche en Timmerman. Deze driedimensiona le b inding van de kruisende wegen bestond uit een zelfdragende meta len koker van 8,5 meter z ijde bekleed met een roestvrije staa lplaat. Het monument. dat voor bezoekers toegankelijk zou z ijn, b leef echter een voorstel op papier! (MD)

Brug op de ring R4 te Heusden Studiebureau S. WK. Gent

Het concept van een autosnelweg sluit gelijkgrondse kruispunten uit. Kruisende wegen worden meesta l boven de autosnelweg aangebracht. De eerste voorbeelden, zoals op de autosnelweg Brussel-Oostende, hebben een kleine overspanning voor de tweemaal twee rijstroken. Typisch voor deze generatie bruggen is de vertica le bakstenen aankleding van de betonnen steunpunten. In de metalen borstwering van de bruggen werd steeds het wapensch ild van de provincie en de gemeente aangebracht. De meeste van deze bruggen z ijn reeds gesloopt en vervangen door bredere bruggen.

Bij de aanleg van de E3, nu de E 1 7, en andere autosnelwegen in de jaren zestig en zeventig werd gekozen voor een ander type. Deze bruggen werden vo lledig ter plaatse bekist en bezftt:en een zeer elegante versch ijning. Bij het aanleggen van nieuwe bruggen over reeds in gebruik genomen autosnelwegen kiest men nu voor een construct iewijze met geprefabriceerde l iggers. Recent aangelegde bruggen over de autosnelweg Antwerpen-Luik vormen hiervan voorbeelden. Die nieuwe kunstwerken bez itten niet meer de vloeiende vorm van ter plaatse bekiste constructies. (MD)

Klaverblad E 1 7/E40 Gent Studiebureau S.W.K. Gent

Brug op de ring R4 Heusden Studiebureau S.W.K. Gent

Ontwerp voor El­monument Van den Bogaerde, Van Driessche en Timmerman 1 972

Viaduct, Oude Luikerbaan Hasselt Werken eind jaren '70 gestart. voltooid in 1 982

Spoorwegviaduct Sint-Niklaas 1 969- 1 973

1 6 1

Landschappelijke en stedelijke context

Rotsbruggen

Het concept van de 1 9de-eeuwse romant ische parkaanleg naar het Engelse model van het landschapspark was vooral gericht op het bekomen van pittoreske effecten. Tegelijk moest er afwisseling, symmetrie en variat ie te vinden zijn. Hoe meer keuze, overvloed, contrast en wanorde er in de composit ie zat. hoe beter het natuurlijk effect in de meeste van die nieuw aangelegde parken en kasteeltuinen tot uitdrukking kwam. Want daar kwam het meesta l op aan: in een n ieuwe creat ie en aanleg van een wandelpa rk zoveel mogelijk de echte natuur nabootsen. Het schilderachtige wordt op een weloverwogen manier nieuw gepland in een grandioze schepping van uitzonderlijke vo lmaaktheid. I n de meeste parken werd er dus ook een (art ificiële) ravijn gecreëerd met a ls perspectiefeinder een rotsbrug of een "rotsenwaterva l" . Om een nog grotere indruk van diepte te bekomen werden de randen bebost en de natuurlijke gloo i ingen van het terrein verder benadrukt door uitgravingen en hel l ingen. De rotsbrug in het Brusselse Terkameren bos, ontworpen in 1 862 door de Saksische bouwmeester Eduard Kei l ig is een stenen constructie bekleed met onregelmatige rotsblokken die door hun ruwheid en de l icht- en schaduwwerking een echte rotswand moesten nabootsen. Er werd tevens een artificiële waterva l met laag debiet voorzien die uit l iep in een kleine vijver. Zo kwam ook het klankeffect van het ruisende water aan bod. Behalve door rotsbruggen werden de in parken en tuinen nieuw aangelegde "ravijnen" en vijvers overspannen met constructies in het toen nog revolut iona ire gietijzer. Architecten en ingenieurs maakten uit dat nieuwe materiaa l slanke en tegelijk gedurfde constructies, zowel in de tradit ionele boogvormen als in de vorm van hangbruggen. UV)

De Sint-M ichielsbrug in Gent 1 905- 1 909

Rond de eeuwwisseling onderg ing het Gentse stadscentrum een ingrijpende gedaanteverwissel ing. De aanleg van het tracé vanaf het Zuidstat ion naar de Sint-Baafskathedraa l was de eerste fase. De herinrich­t ing van het geb ied tussen de Sint-Baafskathedraa l en de Korenmarkt, met het slopen van versch i l lende bouwblokken en het "ontmantelen" van de grote monumenten, was het vervo lg. Het sluitstuk van het moderniseren van het h istorisch stadshart was de aanleg van een nieuwe Leiebrug. Het I 8de-eeuws pakhuis op de Korenmarkt werd gesloopt en vervangen door het centraal postkantoor naar een ontwerp van Stefaan Mortier en Louis Cloquet. De vraag op welke wijze de nieuwe Leie-overbrugging vorm moest krijgen lokte fel le debatten uit. I ngenieur Louis Cloquet ( I 849- 1 920) koos voor een ontwerp dat aansloot b ij

1 62

Ontwerp voor brug in Terkameren bos Brussel Architect Hendrik Beyaert

Rotsbrug in het Ter Kamerenbos Brussel

Rotsbrug in Citadelpark Gent

Hangbrug, park Antwerpen

Sint-Michielsbrug Gent Louis Cloquet ( 1849-1920) 1 905- 1 909

de driebogige stenen brug die tijdens de late middeleeuwen op die plaats de rivier overspande. In de I 8de eeuw werd dit stenen bouwwerk omgebouwd

tot een houten draa ibrug en in de 1 9de eeuw vervangen door een meta len constructie. Met de aanleg van de tramlijn op de oost-west asl ijn werd de draaibrug een h inderlijk o pstakel. In plaats van een nieuwe draaibrug met elektrische aandrijving opteerde Cloquet dus voor het middeleeuws beeld van de brug. Opgetrokken in witte zandsteen, blauwe hardsteen en marmer is het een monumentaa l werk dat als het ware de Gras- en Koornlei een derde gevelfront geeft. Om het hoogteverschi l op te lossen en geen te bruta le inpassing te bekomen zijn drie zijdelingse trappen toegevoegd. Cloquet besteedde veel zorg aan de deta i l lering van de brug. In de zijkanten werden sculptura le voorstel l ingen aangebracht en de verl ichting werd ontworpen als een belangrijk compositorisch onderdeel van de brug. De centra le lantaarn op het hoogste punt is bekroond met een bronzen Sint-Michiels­beeld van de beeldhouwer Rooms. Het integreren van de verl ichting om aan de brug een sculptura le dimensie te geven, vindt men ook bij de Gentse Minnemeersbrug, eveneens een stenen brug over de Leie.

Op welke wijze de nieuwe bebouwing langs de Sint-M ichielsbrug vorm moest krijgen, was eveneens een punt van discussie. Pas in het vooruitzicht van de wereldtentoonstel l ing van 1 9 I 3 werden in 1 9 1 2 de woningen o pgetrokken. Het hoekhuis met de Predikherenlei, Sint-Michiel, werd eveneens ontworpen door Cloquet.

D it uniek stedelijk ensemble werd lange tiJ-.: onderkend. In het winnend project van de internatio­nale wedstrijd Gent Morgen uit het begin van de jaren zeventig voorzagen de architecten nog het slopen van het postgebouw en de brug. D it meesterwerk van Cloquet werd in 1 983 beschermd a ls monument. De brug is meer dan een overbrugging van de Leie, het is een scharnierpunt om de Kuip van Gent te overschouwen. Het zicht op de drie torens en de voormalige middeleeuwse haven van Gent is ongetwijfeld de meest uitg�lezen plek voor de toeristen om de stad op foto vast te leggen. (MD)

1 63

De esthetiek van een brug

Wij hebben bijna geen behoefte meer om een omgeving op te bouwen die vol ruimtelijke kwaliteit zit en waarin we ons als individu en als gemeenschap kunnen bl ijven herkennen. De arch itectuur was vroeger het vaste decor waarin het menselijk leven zich afspeelde. "Kunst in de straat" was een belangrijke boodschap die de burger en de overheid in de 1 9de eeuw nog kon aanspreken. Toen kon men nog door de stad wandelen om haar kunstig karakter intens te beleven. U it een soort van algemene burgerzin droeg Minnemeersbrug men zorg voor het stadsbeeld en kon men stel len dat Gent

de fysionomie van de hele stad, dat schouwspel waarbij elke gevel afzonderlijk en elk openbaar gebouw hun aandeel hadden, schui lde in de totale som van al die individuele pogingen om de kunst met de architectuur te verbinden.

Ambachtelijkheid en kunst werden op de straat voor iedereen en zonder onderscheid van klasse of rang tentoongesteld. Het openbaar domein was het terrein bij uitstek voor het cultureel en esthetisch onderricht op grote schaal, voor de uitdrukking van creativiteit, de ontwikkel ing van de goede smaak, de esthetiek en vooral van een levens-"kunst".

Reeds vanaf het midden van de 1 9de eeuw was er bij burger; politicus en overheid een uitgesproken tendens naar verfraai ing zowel in de opbouw als in de ontwikkel ing van de stad. Deze ideeënstroom, uitgedrukt in termen van "embell issement de la vi l le" en "city-beautiful" was toen Europees, zelfs universeel. Men h ield rekening met het concept van stadsesthetiek.

De Smet-de Nayerbrug Oostende 1903- 1905

1 64

Traktaten met als titel L'Esthétique des vil/es, geschreven door de Brusselse burgemeester Charles Buis, die helemaal geen specialist in de architectuur; de monumentenzorg en de stedebouw was, kenden zeer veel succes en werden in verschi l lende Westeuropese talen vertaald. Men bekeek de stad als kunstwerk, waarbij de openbare ruimte het werkterrein was.

Daarom sprak men dikwijls over "Kunst in de straat", "L'Art appliqué à la rue", over "Publ ieke Kunst" of "Openbare Kunst", " L'Art Publ ic". De architectuur was er de voornaamste drager van. Versch i l lende genootschappen werden in diezelfde context opgericht: de "Société de I'Art appliqué à la rue", het genootschap "Kunst in het Openbaar Leven". Zij organiseerden congressen, feestelijkheden en openbare (architectuur)wedstrijden. Hun bedoeling was in de eerste plaats didact isch. Het tijdschrift " L'Art Publ ic" , waarvan kunstschilder Eugène Broerman de

drijvende kracht was, had op het einde van de 1 9de eeuw een driedubbel doel dat als vo lgt werd geformuleerd: "Een vernieuwing creëren onder de kunstenaars door voor hen de weg vrij te maken tot het scheppen van kunstwerken die afgestemd zijn op het algemeen belang; alles wat door de vooruitgang werd tot stand gebracht in het hedendaags openbaar leven omhul len met artistieke vormen; aan de kunst zijn vroegere sociale boodschap teruggeven door ze toe te passen op de vooru itstrevende ideeën van de overheid."

-

Sobieskilaan Laken

Een mooier ideaal kon toen voor de kunst in de maatschappij niet worden bedacht. Zo stimuleerde men niet a l leen de verfraai ing van de stad, maar ook de verspreiding en de creatie van eigentijdse kunst. Beeldhouwers, kunstsch i lders . decorateurs. bekwame ambachts lui en architecten kregen unieke kansen. Kunst was niet a l leen bestemd voor de huiskamer, het kunstenaarsatelier, de tentoonstel l ingszaa l en het museum. maar in de eerste plaats voor het publiek domein. met de straat a ls bezienswaardigheid.

Het "beeldhouwen" van de natuursteen, het kunstig-decoratief metselen met verschi l lende soorten baksteen. de kunst van het smeden van ijzer en gietijzer bereikten nieuwe hoogtepunten.

De 1 9de-eeuwse ontwerpers waren duidelijk overtuigd dat elk publiek gebouw en zelfs elk industrieel gebouw een totaal-kunstwerk moest zijn, waarb ij steeds een nieuwe en "moderne" synthese van het kunnen en de creativiteit werd geponeerd. Op die wijze werden de zogenaamde toegepaste kunsten op grote schaa l ontwikkeld en bevorderd door kunstenaar en ambachtsman en zelfs vrij frequent in serie geprodu­ceerd in de industrie. De vers preiding op grote schaa l van een esthetiek gekoppeld aan het dagelijkse leven en dus de bevordering van de goede smaak was in ieder geva l de hoofdbekommernis. Men s prak zelfs naast de "decorat ieve kunsten" over de "industriële kunsten". De arch itectuur en meer nog de straat met het straatmeubi la i r, een plein met zijn inricht ing. werden opnieuw de draaischijf voor een optimale integratie van al le kunstvormen, zoals dat in de hoogtepunten van de geschiedenis steeds was geweest.

Tijdens de 1 9de eeuw had de ingenieursbouw echter een eigen esthet iek doen ontstaan. Berekeningen werden gebruikt om grote overspanningen te bouwen en het kunstwerk, de brug. werd in zijn vormgeving het directe resultaat van die berekening. Vormen werden niet meer gedicteerd door schoonheidsoverwegingen, maar ontstonden door zuivere wiskundige formules. Dan denken we aan bruggen van het type Eiffel. Men s prak van de mathematische curve a ls het schitterende succes van de precis ie. Vandaar dat de esthetiek van de ingenieur en de architectuur op een bepaald moment sterk uit elkaar groeiden.

Toch zijn er ook nog een aantal merkwaardige bruggen gebouwd waar, zoals in vervlogen t ijden de integrat ie van de kunsten tot een hoogtepunt werd opgedreven. Beeldhouwkunst. de kunst van het behouwen van de natuursteen. het ambacht van het smeden en het bronsgieten en de bouwkunst worden tot één geheel verwerkt.

1 66

Pont de Fragnée Luik 1 90 1 - 1 905

Spoorwegbrug en doorgang Laken Arch. A. Chambon

Brug over de Belliardstraat Brussel Groep Planning en jean-Paul Laenen, beeldhouwer

De Smet de Nayerbruggen, Oostende

De De Smet de Nayerbruggen in Oostende werden tussen 1 903 en 1 905 gebouwd over het kanaal tussen de Voor- en Achterhaven. De giet ijzeren afs luit ingen van de bruggen zijn merkwaardige stalen van het kunstenaarschap. evenals de natuurstenen brugpijlers met halfverheven beeldhouwwerk waar stoomtreinen worden op voorgesteld.

Pont de la Fragnée, Luik

Te Luik werd de Pont de la F ragnée opgericht voor de Wereldtentoonstel l ing van 1 905. Het is een indrukwekkende brug over de Maas met drie giet ijzeren bogen vervaardigd door de Société John Cockerii i.Twee indrukwekkende natuurstenen pijlers in de Maas dragen de gietijzeren brugdelen. Ze zijn vers ierd met beeldhouwwerk. De architectuur van deze brug. ontworpen door architect Paul Demany en ingenieur Emile Jacquemin is tegelijk monumentaal en decorat ief H ier werkten een architect en een ingenieur dus samen. De brug werd geïnspireerd op de fraa ie Pont Alexandre 11 1 . gebouwd voor de Wereldtentoonstel l ing te Parijs in 1 900.

Spoorwegbrug, Laken

Een kleiner, maar even mooi voorbeeld van stadsverfraa iing is de voetgangersdoorgang onder de spoorweg in de nab ijheid van de Koninklijke kerk te Laken (Brussel). In 1 9 1 I was het werk. ontworpen door de Frans-Belgische architect -decorateur Al ban Chambon. klaar. Het accent tot de toegang van de tunnel is een vijf meter hoge sculpturaa l u itgewerkte lantaarn voorzien van een zesarmige bronzen kandelaar. De tunneldoorgang werd met smeedijzeren ornamenten versierd en bekroond met een arduinen borstwering voorzien van speciaal ontworpen siervazen. De tunnel zelf wordt geschraagd door zeven zuilen in graniet met lotusvormig kapiteeLTussen het rasterwerk van de balklagen van de tunnel zijn witgeglazuurde reliëftegels gevat, afwisselend van motief Zoveel zorg en lu ister voor een doorgang onder de spoorweg schijnt ons vandaag - en wel onterecht - een overbodige luxe.

Brug over de Bell iardstraat, Brussel

En toch wordt er vandaag soms nog wat zorg besteed aan de bouw van een brug, zij het in dit geva l een verbindingsbrug over de Brusselse Belliardstraat tussen twee gebouwen van de Europese gemeenschap. Het ontwerp van deze brug wordt vervol ledigd door toevoeging van een kunstwerk dat echter niet op zichzelf staat maar een b ijkomende inhoud en lading geef t. Aan de buitenzijde versterken twee geprofileerde monumenta le vrouwenfiguren opgebouwd uit gefragmenteerde vlakken het vert ica l isme van het geheel. Zij voeren op de hoge masten waarop ze

1 67

werden geplaatst het dynamisch karakter bij de waarneming van de brug op.

In het interieur wordt met het beeldhouwwerk en in de inrichting van de doorgang een evocatie opgevoerd: "Ariadne, dochter van koning Minos, schonk aan de Attische prins Theseus, voor deze het labyrint binnenging om de Minotaurus te doden, een kluwen draad. Door deze draad te ontrol len kon Theseus zijn weg terugvinden in het gigantische labyrint. Zo moet Ariadnes l ichtgevende draad de burger richting bieden bij het vinden van zijn weg in het éénwordende Europa." Beeldhouwer jean-Paul Laenen plaatst aldus een persoonlijke kanttekening bij de bruggenbouw als baken voor de Europese gemeenschap.

Het thema van de l ichtgevende draad van Ariadne, die in het interieur van de brugdoorgang naar de richting van de vergaderzalen verwijst, wordt aan de buitenzijde hernomen. De draad accentueert de opgaande beweging van de twee masten, die als bakens fungeren en ontrolt zich rond de twee identieke figuren die het verticalisme van het geheel benadrukken.

De schone kunsten geven op die wijze opnieuw een betekenis aan onze hedendaagse maatschappij en worden innig met de architectuur verbonden. UV)

1 68

De spoorwegberm in Antwerpen

De verhoogde spoorwegberm in Antwerpen vormt een uniek stedebouwkundig geheel dat zich uitstrekt van het station Antwerpen-Centraal tot aan de Zurenborgstraat Eind vorige eeuw was de gelijkgrondse spoorweg een te grote h inder voor het verkeer geworden. Het plan om een verhoogde berm aan te leggen wekte echter hevig protest. Er werden dan ook verschi l lende varianten voorgesteld, onder meer een in open sleuf ingegraven spoorlijn of een spoorwegviaduct op gietijzeren kolommen, naar het voorbeeld van de bovengrondse ringlijn van de Parijse metro.

In 1 895 startte de bouw van de verhoogde berm onder leiding van Clément Van Bogaert, ingenieur bij de spoorwegen, geholpen door architect Van Asperen, die instond voor de vormgeving. De hoofdas tussen het station Antwerpen-Centraal en de brug aan de Zurenborgstraat omvat zes bruggen. Het geheel l ijkt op een omwalling met versterkte poorten inclusief torentjes en kantelen. Geen enkele brug is dezelfde: constructief principe, afmetingen, geometrische vorm van de boog en torentjes zijn in telkens andere variaties toegepast. Dit alles in een bestudeerde afWisseling van materialen: kalksteen, zandsteen, baksteen, staal , ijzer, gietijzer.

Kleinere torentjes tussen in ritmeren de verhoging. Ze bevatten de regenwaterafvoeren. Houten deurtjes geven toegang voor onderhoud van de afvoeren en voor inspectie van de gewelven. De steunmuren zelf zijn opgedeeld met grote bogen versierd met mozaïekgewelven, ook weer allemaal verschi l lend. (GP)

Spoorwegbrug Antwerpen Centraal tot Berchem Antwerpen ir. C. Van Bogaert, architect Van Asperen 1896- 1898

Utopische projecten

door Marc Dubais

Antwerpen, een stad zonder bruggen

Bijna a l le Europese steden zijn ontstaan aan rivieren. Het zijn de slagaders b innen een stede lijk weefse l , open ruimtes die niet worden bebouwd. Het verb inden van oevers is meer dan een louter verkeerstechnische aangelegenhe id, het ensceneert op een ingrijpende wijze de open ruimte in het " l ichaam stad". Parijs wordt in ons geheugen niet enke l vastgehouden door de Eiffe ltoren of de Sacré Coeur, maar ook door de reeks bruggen over de Se ine . Een aanta l steden zijn historisch uitslu itend gegroe id aan een enke le zijde van een rivier, zoa ls Antwerpen en Amsterdam. Be ide steden vertonen een grote ge lijkenis, ze hebben geen bruggen en kozen deze eeuw voor een vaste oeververb inding door het bouwen van tunne ls.

Reeds in de 1 9de eeuw formuleerde men in Antwerpen voorste l len voor een oeververb inding. Met de aanleg van de spoorweglijnen zag men de noodzaak in van een verb inding met Gent en het Waasland. In het verkave lingsplan voor de nieuwe Zuidwijk uit 1 875 was een brug voorzien, zowe l voor personen a ls voor treinen. Het bleef echter b ij een project, waardoor het station Antwerpen-Zuid een kopstat ion is gebleven tot het uiteindelijk na de Tweede Were ldoorlog werd afgebroken.

Léon Stynen

Op we lke wijze men de oeververb inding zou rea liseren leverde felle discussies op in de jaren twintig. Architect Léon Stynen maakt in 1 930 op verzoek van de Duitse firma Mann een a lternatief voor de ScheldetunneL Stynens visionair ontwerp is een vijftig meter hoge brug, steunend op twee immense pijlers. Aan beide uite inden voorzag h ij een cylinder­vormig bouwvolume waarin de wagens in een spiraalbeweging naar boven kunnen rijden. Het ontwerp is meer dan een technische oplossing, het is een

Ontwerp voor een brug over de Schelde te Antwerpen Georges Vantongerloo ( 1886- 1 965) 1 928

overweldigende landschappe l ijke ingreep die de verb inding van beide oevers wil visual iseren. Het is een brug die het metropoolkarakter van Antwerpen wil beklemtonen, een attitude die ook aan de basis lag van de Boerentoren die ongeveer ge lijktijdig verscheen in de skyline van de stad.

Uiteindelijk werd beslist om de Waaslandtunnel aan te leggen, een ondergrondse verbinding die geen visuele b indingen tot stand brengt tussen l inker- en rechteroever. Om het historisch stadshart te verbinden met de L inkeroever bouwde men een voetgangerstunnel.

Le Cor.busier

Antwerpen en de organisatie IMALSO organiseerden in 1 932 een grote internationale wedstrijd voor de L inkeroever. De twee tunnels waren toen reeds een gegeven waarmee de dee lnemers moesten rekening houden. De wereldbefaamde Franse architect Le Corbusier nam samen met Huib Hoste deel aan deze stedebouwkundige competitie . Het is één van Le Corbusiers sterke urbanistische voorste l len uit de jaren dertig. Wie zijn prachtige perspectieven bekijkt ste lt vast dat h ij aan de zuidzijde van de stad een hangbrug over de Sche lde voorzag.

Brug over de Schelde Stynen 1 930

1 69

Ongeveer op de plaats waar Le Corbusier met een brug over de Schelde wou gaan, werd in de jaren zestig de Kennedytunnel geprojecteerd. Voor de tweede maal deze eeuw is gekozen voor een ondergrondse verbinding. Vooral de inplanting van de industrie stroomopwaarts, in het bijzonder de scheepswerven in Temse, is medebepalend geweest voor de keuze van een tunnel. Wie nu de autosnelweg neemt rond Antwerpen krijgt op geen enkel ogenblik een beeld dat laat aanvoelen dat Antwerpen aan een rivier gelegen is.

Bob Van Reeth

De idee van een gesloten Antwerpse ring met een gedeelte op de Linkeroever komt reeds te voorschijn in ontwerpen uit de 1 9de eeuw. In de wedstrijd "Stad aan de Stroom", georganiseerd in 1 990, grijpt Bob Van Reeth in samenwerking met René Greisch terug naar het principe van de concentrische cirkels om alzo de kaaien in de binnenstad te ontlasten. Zij voorza­gen twee beweegbare tuibruggen, een noodzakelijke infrastructuur om de twee toekomstige groeipolen van de stad te verbinden, het Eilandje in het noorden en het Zuidgebied.

Luc Deleu

Voor dezelfde wedstrijd maakte Luc Deleu een voorstel met de titel "Antwerp, your next cruise stop!". De revalorisatie van de Scheldeoever moet volgens Deleu gebeuren met een sterke beeldbepalende infrastructuur om nieuwe activiteiten te bundelen. Hij voorziet een grote draaibrug ter hoogte van de Suikerrui; in het gedeelte van het tegengewicht krijgen de n ieuwe activiteiten een onderkomen. Deleu benadrukt hiermee dat een stad nood heeft aan herkenbare sterke beelden om impulsen te geven aan de levend igheid. De wijze waarop men in de 1 9de eeuw de nieuwe stations vaak op een brutale wijze heeft ingebracht in het stedelijk weefsel is voor hem een inspirerend voorbeeld om grootschalig te denken over de stad.

"Antwerp, your next cruise stop!" Luc Deleu 1990

Antwerpen blijft een stad aan de stroom zonder bruggen waardoor psychologisch de Linkeroever steeds gescheiden zal blijven van de metropool. Hierin l igt het grote verschi l tussen een brug en een tunneloplossing. (MD)

Le Corbusier 1932

nr. 14926 Fandation Le Corbusi er

Stad aan de Stroom Bob Van Reeth 1 990

Coda door Prof. dr. Claire van Damme

Wat een drukte op de E S

Het schilderij Wat een drukte op de ES, behoort tot het hyperreal istische werk van de Vlaamse kunstenaar Antoon De Clerck. Het hyperrealisme dat zijn internationale doorbraak dankt aan de Documenta 5-tentoonstel l ing te Kassei in 1 972, kende in België behalve Antoon De Clerck ook Marcel Maeyer en Roger Wittevrongel als belangrijke vertegenwoordigers. Wat een drukte op de ES laat toe een aantal specifieke kenmerken van De Clercks interpretatie te verduidelijken. Zijn begeestering voor de vooruitgang van wetenschap en techniek blijkt uit het onderwerp: twee jonge kerels-fietsers?- die plots halt houden om het doorstromend verkeer op de autosnelweg gade te slaan en wel l icht zinnens zijn kort nadien opnieuw te vertrekken. Een triviaal gegeven dat ook nu nog actueel is maar door zijn schi lderkunstige conceptie een extra dimensie verkrijgt.

De thematiek sluit aan bij de hyperrealistische belangstel l ing voor het alledaagse en l igt in het verlengde van zijn vroegere oeuvre vertrokken uit de Nieuwe Visie. De visuele trefkracht en het klaarblijkelijk accidentele zijn opvallend. Beeldafsnijding en i lussionisme evoceren fotografische verwantschap. Toch spreekt uit dit schilderij een uitgesproken zin voor compositie, evenwicht en spanning tussen vertikalen en horizontalen, tussen hoekige en curvilineaire elementen. Ook de sfeer is treffend. Het gebeuren speelt zich af bij hevig l icht dat deels concreet is en schaduwen afWerpt, maar ook deels abstract is en vanuit de intensiteit van de monochrome schildering vlakmatig naar voor treedt. Dergelijk spel tussen concreet en abstraherend idioom komt ook voor in de figuratieve componenten die op een rustige en weloverwogen wijze het beeldvlak bevolken. Er grijpen tevens confrontaties plaats tussen geometrische en organische structuren, tussen kleurige stofdifferentiatie en abstract koloriet.De meest anekdotische objecten als het fietswiel en het metalen embleem verliezen door hun grafische zuiverheid aan concrete en tactiele aanwezigheid en anekdotiek. Ook de afWezigheid van een persoonl ijke toets verhoogt de abstracte dimensie van banale objecten.

Dit werk is tevens op ruimtelijk vlak bijzonder complex. De ruimte die aan elke zijde van het schi lderij uitbreidbaar is, grenst wegens haar inconsequente conceptie aan het irreële. Zij oefent bovendien een enorme zuigingskracht uit naar de toeschouwer. Enerzijds haalt de blik van de jongeman deze van de kijker binnen in de schilderkunstige ruimte. Anderzijds, laat de figuur op rugzijde wegens zijn analoge positie met de toeschouwer een gemakkelijke identificatie met de kijker toe en nodigt zij deze uit samen met hem, over de reling, in een ijle onbepaaldheid te staren.

Alle voornoemde elementen dragen bij tot het bevreemdende karakter van het schilderij waar tijd en ruimte onvatbaar zijn en een spontane

l ichaamsbeweging gestatufieerd l ijkt; waar de evocatie van rust en versti l l ing in schril contrast staat met de verwachting door de titel van het werk gewekt: de autosnelweg waar in een hels tempo en onder motorengeluid, auto's in grote getale en kleurige verscheidenheid voorbij razen. Deze aspecten wijzen duidelijk op een specifiek realisatieproces waarbij persoonl ijke perceptie, eigenhandige schetsen en fotografische opnames tot het uiteindelijk kunstwerk voeren. Het schilderij Wat een drukte op de ES laat niet zien wat het beloofd. Het suggereert door middel van negatie . Compositorische discipline, beeld- en kleurbeheersing verlenen het werk een tijdloos en meditatief karakter.

Bibliografie

M.C. Laleman, D. Lievois. 7 Bruggen: historiek & restauratie van zeven Gentse Leiebruggen. Gent. 1 987 H. Van Royen. G. Vandegoor, Bruggen I Patrimonium over Vlaamse waterwegen, Leerbeek. 1 994

Tijdschriften A Plus, nr. 84, november 1 983 (themanummer Kunstwerken) A Plus, nr. 1 3 1 , december 1 994-januari 1 99S (themanummer René Greisch)

Herkomst van de illustraties

Anvers Urbanisme: blz. 1 70 (boven) Chr. Bastin & J . Evrard: blz. 1 42 (midden), I S6- I S7 (onder). 1 64 (onder) Buerman Communications: blz. 1 4 3 (boven) Commissariaat-Generaal voorToerisme van België, Sergeysels: blz. 1 4 7 (onder) Daylight. Luik blz. 1 48. 1 49 (boven), I S6- I S7 (boven) Luc De Rammelaere: blz. 1 6 1 (boven links), 1 6 1 (onder links) A. De Vogelaere: blz. 1 4 7 (boven) Marc Devos: blz. 1 62 (tweede foto onder) Tom D'Haenens: blz. 1 4 1 Marc Dubois: blz. 1 39 (midden), I S2 (midden). I SS (boven), I S7 (boven), 1 64 (boven) Koninkl ijke Musea voor Schone Kunsten. Brussel: blz. 1 69 (onder) Joris Luyten: blz. 1 29, 1 30, 1 36 (boven). 1 37 (boven), 1 37 (onder), 1 39 (boven). 1 40- 1 4 1 (boven), 1 40- 1 4 1 (onder links), 1 42 (onder), 1 43 (onder). 1 44, 1 44- 1 4S. I S2- I S3 (boven), I S2 (onder), I S3 (midden), I S4 (boven), I S4- I SS (onder), I S8- I S9 (boven). I S8 (onder). 1 62 (onder), 1 6S, 1 66 (onder) Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Departement Leefmilieu en Infrastructuur, Brussel: blz. 1 43 (midden), 1 49 (onder) Museum voor Hedendaagse Kunst, Gent: blz. 1 7 1 , 1 72 Nationale Maatschappij der Belgische Spoorwegen: blz. I S I Greet Paulissen: blz. 1 39 (onder), I SO (boven), I SO (midden). I SO (onder), I S2 (boven), I S3 (onder), I S9 (onder links), I S9 (onder rechts). 1 6 1 (boven rechts), 1 6 1 (onder rechts), 1 68 (links boven). 1 68 (links onder). 1 68 (rechts) Provinciebestuur Antwerpen, Archief Léon Stynen: blz. 1 69 (boven) Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, Dienst Kunstpatrimonium: blz. 1 63 Provincie West-Vlaanderen, Provinciale Bibliotheek en Cultuurarchief: blz. 1 46 (boven), blz. 1 46 (onder) M. Seresia: blz. 1 70 (midden) Sint-Lukas-Stichting, Lieve Vandenplancke, Brussel: blz. 1 3S (rechts) Sint-Lukasarchief. Brussel: blz. 1 3 1 , 1 32 (boven), 1 32 (onder), 1 33, 1 34, 1 3S (boven). 1 3S (links). 1 36 (onder), 1 62 (boven), 1 62 (tweede foto bovenaan). 1 66- 1 67. 1 67 Riemens Wim: blz. 1 70 (onder) Uitgeverij Lannoo, Tielt: blz. I 38, 1 4 2 (boven) Van den Bogaerde: blz. I 6 1 (boven rechts) Vlaamse Vereniging voor Industrieel Erfgoed: blz. 1 46 (onder)

1 7 1

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

Bijvoegsel bij OKV 1 995/4 OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VLAANDEREN Drieëndertigste jaargang december-januari-februari 1 995/nr. 4 driemaandelijkse periodiek voor inwijding in de beeldende kunsten door reprodukties, teksten en radiouitzendingen.

Uitgave van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen v.z.w. onder de auspiciën van de Vlaamse provincies en in samenwerking met de B.R.T.N.

Verantwoordelijke uitgever: Rudy Vercruysse

Secretariaat, redactie en abonnementendienst: Kasteelstraat 97 - 8700 Tielt tel.: 05 1 /42.42.99 fax. : 05 1 /40.84.78

Publiciteit: 03/23 1 .28.00 (B-Promotion)

B.T.W.-nummer: 427. 1 90. 1 76

Bankrelaties: 448-000736 1 -87 385-0590844-80 000-0099920- 1 0 1 35.20 (NL) Dit Mededelingenblad werd samengesteld door: Rudy Vercruysse, Marijke Declercq, Marc Devos en Geert Verstaen.

Openbaar Kunstbezit i n Vlaand e ren op BRTN-radio "Bruggen" komt aan bod: bij Radio I in 'Eenhoorn' op d insdag 5 december bij Radio 3 in 'De Kunstberg' op woensdag 6 december bij radio Donna in 'Foyer' op maandag I I december bij Radio 2 Antwerpen (97,5MHz) Avondeditie ( 1 7 - I Bu .) , donderdag 30 november Spoorwegbruggen naar Centraal Station Antwerpen bij Radio 2 Vlaams-Brabant (93,7MHz-88,7MHz Leuven) Avondeditie ( 1 7- I Bu.), woensdag 29 november Spoorwegviaduct in Ukkel Radio 2 Limburg (97,9MHz) Middageditie ( 1 2- 1 3u.), donderdag 30 november Tuibrug in Godsheide-Hasselt Radio 2 Oost-Vlaanderen (98,6MHz) Middageditie ( 1 2- 1 3u.), donderdag 30 november Voetgangersbrug over Dender in Pollare­Ninove Radio 2 West-Vlaanderen ( I OO, I MHZ) Avondeditie ( 1 7 - 1 8u.), woensdag 29 november De Smet-de Nayerbruggen in Oostende

1 1 1ra111 Lid van de Unie

van de Uitgevers van de Periodieke Pers

il . . ."

PIIOVI"Cit:IESTUUI!. ANTWERPEN

p

Mededel ingen OKV-Verlotingsactie 1 996 Eerste prijs: "Pendulum" een un ieke glasscu lptuur van Koen Vanderstukken Waarde: 85.000,-BF

o v i n c �

e Limburg

�" Provincie

Oost-Vlaanderen VLAAMS • BRABANT

Abonnementsprijs 1 995: 700,-B F of 4 1 ,5 N LG

In de abonnementsprijs voor 1 995 zijn begrepen: I . vier thematische afleveringen 2. vier Mededelingenbladen 3. de OKV-Museumkaart 1 995

Hoe kan U zich abonneren?

Niets is eenvoudiger dan dat: U stort 700.-BF (zonder opbergband) of 970,-BF (mét opbergband) op rekeningnummer 448-000736 1 -87 van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen, Tielt. Graag vermelden: " 1 995".

CJP-ers genieten een gunsttarief: 600,-BF i.p.v. 700,-BF Let op! Vanuit Nederland kan U ook abonnee worden! Uitsluitend door storting van 4 1 .5NLG (zonder opbergband) of 59,5 NLG (mét opbergband)

op gironummer 1 35.20 van OKV in Tielt. Graag vermelden: " 1 995".

Vanuit alle andere landen bent U eveneens welkom als abonnee! Een abonnement kost dan 1 .000,-Bf (zonder opbergband) of 1 .320.-Bf (mét opbergband) uitsluitend te betalen op PCR 000-0099920- 1 0 van OKV in Tielt of via internationale postwissel.

2

Spelregels gratis tickets U kan een gratis ticket bekomen door een gele briefkaart te sturen naar Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen, Kasteelstraat 97, 8700 Tielt.

Bij de tentoonstell ingen die een gratis ticket aanbieden, vindt u onderaan het artikel een blauwe balk met het aantal ter beschikking gestelde tickets.

Door loting wordt bepaald wie een ticket krijgt toegestuurd. Let op: I . één ticket per tentoonstelling en per persoon 2. één ticket per gele briefkaart 3. de gewenste tentoonstelling vermelden

BRTN Departement C ultu ur

Affiche Elke week op zaterdag, om 1 2u. op TV I , om 20u. op TV2

Affiche bestaat uit volgende delen: - Agenda: een vlugge en vlotte montage van een tiental komende of lopende tentoonstellingen, concerten, theater en dansvoorstell ingen - Accent een korte reportage over een actueel kunstgebeuren waarin de betrokken kunstenaar centraal staat. l ntervieuws door Régine Clauwaert Kortom, een actueel en infonmatief programma over kunst in al haar vonmen.

Het programma wordt verzorgd door jan Blondeel en Marianne Soetewey (regie), Régine Clauwaert (samenstel l ing, redactie en presentatie), Nathalie Capiau (assistentie)

Deze "Mededelingen" zijn een bijvoegsel bij de OKV-aflevering nr. 4 van de jaargang 1 995:

"Bruggen"

Auteurs: Claire van Damme, Marc Dubois, Greet Paulissen, Jos Vandenbreeden en Daniël Vandepitte

Bruggen worden in vakkringen omschreven als kunstwerken, realisaties van het hoogste niveau. In tegenstelling tot anchitectuur bezit een brug geen interieur. Een brug is een toevoeging van de mens in een stedelijk landschap of in de natuur. Met een brug krijgt een omgeving een extra betekenis. Bruggen fungeren als referentiepunten. landmarks in de stad en het platteland en het platteland. Steden worden in ons geheugen vastgehouden door bruggen. Denk aan de Ponte Rialto in Venetië en de T ower Bridge in London. Met het themanummer "Bruggen" wil Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen een accent leggen op een deelaspect van onze bouwkunst, realisaties die allemaal behoren tot de openbare ruimte. Het verbinden van twee oevers is en bl ijft één van de boeiendste handelingen van de mens.

Losse nummers Losse nummers kosten 250,-BF of I SNLG. Bestellen kan door storting op rekening 448-000736 1 -87 (in België) of 1 35.20 (in Nederland) van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen, met vermelding van de titel van de aflevering.

Koen Vanderstukken

I Koen Vanderstukken is een van de meest begaafde en vooraanstaande jonge glaskunstenaars in Vlaanderen.

Wat is een glaskunstenaar ? Een artiest die als medium voor zijn vrije expressie de materie glas kiest, met al haar mogelijkheden van transparantie, visuele verdunning van de realiteit, hardheid en broosheid: de uitdaging van de extreme ambachtelijke condities, waarin de kunstenaar als maakproces veel spanningen, ontgoocheling en voldoening oogst. In Vlaanderen staat de kunst met glas nog in een begin­stadium. Terwijl in onze buurlanden al in de jaren 1 960 wend geëxperimenteerd met glas, bleef een aftasten van de mogelijkheden in België beperkt tot een korte passage van buitenlanders bij Val Saint­Lambert - Sam Herman. Harvey Littleton. Yann Zoritchak .. . In Vlaanderen moest men wachten tot de komst van de Roemeense Israëliet Edward Leibovitz - in 1 972 - om enig schuchter teken van leven te zien: maar na de oprichting van de glasklas aan de avondacademie in Mechelen -thans het IKA - begon alles vrij snel te gaan.

Koen Vanderstukken is op een ongewone manier tot de kunst gekomen. Zijn opleiding stuurde hem eerst in de richting van de scheikunde; hij kreeg ook les van Dieter Dornheim, een meester in het blazen van glas met de brander, die de jonge scheikundigen probeerde vertrouwd te maken met buisjes en pipetjes allerhande. Koen liet de scheikunde voor wat ze was en ging zich helemaal op het glas toeleggen, eerst uit belangstelling voor het spel van de techniek, naderhand om met deze kennis en ervaring zich artistiek te uiten. Zo kwam hij in 1 986 terecht in de glasklas van het IKA in Mechelen, waar hij intussen zelf les geeft als assistent van de stichteres Miloslava Svobodova. Hij ging zich verder vervolmaken tijdens de zomeracademie voor glas in Frauenau in Zuid-Duitsland, en in Sars-Poteries in Noond­Frankrijk. waar internationaal bekende kunstenaars hun techniek en bezieling doorgeven. Vanaf 1 990 bouwde Koen een eigen atelier op in het Veerhuis in Niel, met een breed gamma aan werkwijzen, om in de expressie met glas een zo groot mogelijke vrijheid van keuze te

hebben: blazen, vervormen of slumping. gieten en päte de verre als warme procédés, zandstralen en slijpen, snijden en graveren als koude bewerkingen. De werkplaats is bedachtzaam opgesteld met een ware zin voor logische, praktische ordening, wat hem toelaat zijn aandacht meer bij het scheppingsproces te houden.

De kunst van Koen Vanderstukken is tot volle ontplooiing gekomen eens het atel ier op punt stond. Voordien viel al de kracht op van de monumentaliteit. de zin voor het tijdloze: de maskers uit de beginfase - 1 987- 1 990 - zijn bijna technische kopieën van Afrikaanse voorbeelden, die later een eigen dimensie, een meer samenvattend mysterie gaan vertolken. Ze worden de algemene vermomming waar­achter de mens zich verschuilt, zijn onmacht tot communicatie, het vluchten in een egelstelling. Koen vertolkt de dual iteit tussen realiteit en schijn. vaak moeilijk te onderscheiden tegenstellingen waarbij de ene niet is zonder de andere. Glas bedriegt met vaak amper waarneembare overgang tussen transparantie en reflexie. zodat de maskerfunctie zelf in vraag wondt gesteld. Toch verwijst Koen ook naar de oorspronkel ijke functie van het masker op het zwarte continent, waar maskers worden ingezet om de geesten van de voor­vaderen op te roepen: het raadsel van de afWezige aan­wezigheid is al even verwarrend als de transluciede geslotenheid van glas.

In zijn huidige kunst is Koen Vanderstukken die monumen­taliteit nog gaan benadrukken. De schaduwbeelden ogen als primitieve stèles, verenigen de mens met de grond waarop hij staat. De naam noopt tot relativering: schaduwen staan steeds in contrast tot de lichtzijde van een gestalte, maar de transparantie bouwt een sterke tegenstelling af. Gevolg: de scherpte van het standpunt neemt af, de twijfels groeien. Achter de allure van een oersterkte, als de boeren van Permeke. schuilt veel onzeker­heid en kwetsbaarheid. Scepticisme is geboden tegen­over de schijnbare realiteit, want wij kunnen de grenzen van onze

persoonlijke ervaring en de registratie ervan n ooit doorl:Jreken ...

In de recente pendels wordt een gegoten "glasvijvertje" aan een h oge driepikkel opgehangen. Met het werk kan dus geschommeld worden, maar veeleer lijkt het de bedoeling een effect van gewichtl oosheid te creëren; het wonder dat de materialiteit doet overgaan in vergeestelijking. Tegelijk wijst Koen met een veelheid van kleurige en boeiende, avontuurlijke insluitseis op de zalige gave van de zintuigen: via het oog worden ook geluiden opgeroepen en de tastzin gemotiveerd. Het wereldse feest is een eiland, een klein fragmentje stoornis in de eeuwigheid die voor en achter ons ligt.

Naast de schematisch antropomorfe beelden en de gestolde vijvertjes, doorgaans ontstaan met gieten in zand­vonmen, vindt de bezoeker in zijn

atelier ook geblazen vaassculp­turen. Koen vertrekt van de klassieke recipiënt, die hij een sterk persoonlijke silhouet en textuur meegeeft: gladde delen wisselen af met ruwe, zwaar gearceerde partijen Glaskunst kan moeilijk anders dan materieel sterk aanwezig zijn. Dat is een sterl<te bij Koen Vanderstukken: bij hem vind je geen wijsgerige beschouwingen bij démarches die in een conceptueel stadium blijven steken. Het verhaal zit helemaal in de vonmgeving zelf, in de solide, open belijdenis van waar het om gaat, in de présence van het beeld en zijn schuchtere, wanme mededeelzaamheid.

Aldus heeft hij zich op korte tijd een plaats verworven in de wel erg gespecialiseerde, maar steeds ruimer bekende internationale wereld van de glaskunst.

jAN WALGRAVE

foto: Jacques Sonck

Virtueel museumbezoek

I Wat kan ik met het Internet doen? De vraag zal de afgelopen maanden meermaals eigenaars van een computer opgekomen zijn. Indien men sommige auteurs mag geloven is het Internet zowat het wondermiddel bij uitstek. Een sesam voor alle gebruik. Bij al die hype zou de lezer bijna vergeten dat het Internet niet meer is dan een vehikel om informatie te vergaren. Multimediale informatie.

Het Internet is een verzameling van geïntemetwerl<te computers die dezelfde taal spreken. Bovenop dat globale netwerk draaien groepen gebruikers allerhande toepassingen. Eén ervan is het zogenaamde World Wide Web. Dit web is een verzameling van hypertext­documenten die allerhande computertJestanden met elkaar vertinden. Geluidsfragmenten. illustraties. teksten, video ... met andere woorden bij uitstek een materie voor kunstenaars. Het mag dan ook geen toeval zijn dat de meest geren om­meerde auteur over hypertext een voonmalig kunstenstudent van de befaamde Princeton University is. George Paul Landow is professor Engels en Kunstgeschiedenis aan de Brown University. Een lezer kan dankzij een hypertext discontinu of nonsequentieel lezen. De huidige boeken of stripverhalen daarentegen blijven sequentiële kunst. De lezer volgt de pagina van boven naar beneden en moet zich strikt aan het door de auteur geëffende pad h ouden. Theoretici zoals Roland Barthes betreurden dit. maar konden het weinig verhelpen omdat de computertechnologie nog niet ver gen oeg stond. De afgelopen jaren veranderde er echter veel. Plots kon een document op een pc plaatjes bevatten die naar andere documenten verwezen. Het papier (vaste materie) viel weg als n oodzakelijke drager.

Dankzij de knooppunten en vertindingen in dergelijke hyperteksten kan elke lezer ineens zelf zijn route bepalen. Mikken en klikken volstond plots om unieke literaire ervaringen op te doen en ongekende bronnen aan te boren.

Toen de hypertekst-techniek ruim anderhalf jaar geleden op het lntemet zijn intrede deed, zorgde dit voor een exponen­tiële groei van het aantal gebruikers. De eerste multimediale hyperteksten die het World Wide Web vonmden stelden bitter weinig voor. Ze waren lelijk en handelden bijna zonder uitzondering over infonmatica. In juli 1 994 besl oot Nichelas Pioch, een Parijse infonmatica-student, echter een soort digitaal museum voor digitale kunst te bouwen op het Web. Hij n oemde het Le WebLouvre. Om de mogelijkheden van het medium aan te tonen koos hij de miniaturen uit Les très riches heures du Duc de Berry van de gebroeders van Lippenburg. Het resultaat was oogverl:Jiin­dend mooi en binnen de kortste keren ontstond de mythe als zou hét Louvre op het Internet staan. Pioch kreeg spijtig genoeg last met advocaten van het museum. Snel zagen enkele musea in dat een aanwezigheid op het Internet de col lectie toeganke­lijker kon maken. Het Andy Warhol Museum ging

� File Edit lliew Go Boolcmar1cs Options Oiret:tory Help � J:J�� Netscape: lhe Official Saluador Dali Museum World Wîde Web Site

��� ����_ru _j Nrisllf !Mtp�//v-Jii?hY!I!-.IXlmlfUli/IU�.htm1 'w'lwt'stw.,..?f �t'• C:OCM( � I HttS.weh I Htt Dir'f<ltory( Nn<J:yroup• (

-

11r -

on-line, maar toonde alleen het interieur van het gebouw en gaf informatie over openingsuren en parkeergelegenheid.

Stilaan verschenen ook de eerste echte digitale tentoonstellingen. Al dan niet in de marge van een klassiek evenement. In de marge van het Festival van Vlaanderen zette Netpoint met het Festival een digitale tentoonstelling op rond de grootste aller polyfo­nisten: Jean de Castro. In zijn tijd populairder dan Prince en de Stanes samen. De digitale bezoeker bepaalt zelf in welke volgorde hij de repro­dukties van schi lderijen, de achtergrondinformatie en dergelijke doorneemt. De overzichtstentoonstelling over Paul Cézanne van het Musée d'Orsay, de Tate Gallery en het Philadelphia Museum of Art verscheen eveneens op het Internet. Bezoekers kunnen een samenvatting van de catalogus raadplegen, de persmap en de biografie lezen, een aantal kunst­werken bekijken en de cd-rom of de catalogus on-line bestellen. Uiteraard staan ook de openings­uren op het net. Het Internet kreeg zelfs de wereldpremière van Dali Under The Sun in Florida. Voor het eerst in 25 jaar toont het Salvador Dali Museum zijn volledige collectie van 94 olieverfschilderijen. Het was eerst te zien op het Internet. Het Frans ministerie van cultuur opende vervolgens een eigen web-site om de Franse musea te promoten en bijna elke

4

Italiaanse gemeente bracht zijn museum on-line. Het Carrillo Gil Museum voor hedendaagse kunst toont zijn collectie met werk van Jose Clemente Orozco, Siqueiros, Rivera en andere Mexicaanse kunstenaars uit de twintigste eeuw. Het Centre Georges Pompidou de I'Art Modeme-Centre Beaubourg doet hetzelfde, maar geeft als toetje digitale kunst. De Vene­tiaanse musea met die ene Memling en het Staattiches Museum Schwerin met zijn

zeventiende-eeuwse Nederland­se schilderijen wachten eveneens op digitale passanten. Zelfs het Brussels stripmuseum wist zich via Groot -Brittannië een bescheiden plekje op het Internet te veroveren.

lODE GOUKENS

Om de volgende musea te bezoeken moet de Internet-gebruiker de volgende unieke plaatsbepalingen (url) intypen in zijn grasduiner (bijvoorbeeld Netscape Navigator). Let op met dit Sanskriet want de minste tikfout is fataal. Vervolgens legt het programma de verbinding en kan het virtuele museumbezoek beginnen.

httpJ/www.netpoint.be/abc/castro/ http://www.cezanne.fr/ http://www.warhol.org/warhol/ http:/ /www.comune.bologna.it/bologna/Cultura/Museicomun/ Archeologico/ http://www.conet.com.mxlmacg/ http://www.paris.org/Musees!Beaubourg/ http://www.highwayone.com/dali/ http://www.dea.polimi.itlricci/welcome.htm http://isotropic.com/highmuse/highhome.htm l http://www.knossos.gr/-hmuseum/index.html httpJ/www.msu.edu.tr/services/irhm/irhm-home.htm l http://cy-mac.welc.cam.ac.uk/art.html http:/ /www.comune.bologna.it/bologna I /Cultura/Museicomun/Morandi/ httpJ/dmf.culture.fr/ httpJ/www.rosprint.ru/artlmuseum/pushkin/ httpJ/intercity.shiny.it/regione.html httpJ/hamburg.bda.de:800/bda/nat/hn/smslwelcome.html http://www.nedpunt.ni/teylersmuseum http://dse.iaehv.ni/cultuur/musea/vanabbe/

Film affiches

Media maatschappij Unidisc realiseerde vter reprodukties van filmaffiches in het super de luxe drukprocédé diamond screen

op een stevig papier van 200 gr. Formaat: 70 x 50 cm.

Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen mocht als eerste in excl usiviteit deze affiches aan zijn abonnees aanbieden .

l JAMES DEAN - Ten Oosten van Eden , 1 95 5 , Stadsarchief Gent.

2 E X P RM T L 4, Pierre Alechinsky, 1 967-68 , Koninklijk Filmarchief, Brussel .

3 CANTIQUE D ' AMOUR, M . Panneels, 1 9 33, Serge Zreik, Parijs .

4 DE STORM DES LEVENS, Edmond van Offel , 1 920, AMVC, Antwerpen .

U kunt de affiches bestellen door overschrijving op rekeningnummer 448 -000736 1 -87 van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen met vermelding van de gewenste afftchenummers. Vanuit Nederland : graag op giro 1 35 .2 0 .

Een affiche kost 200,-BF/ex.

( 10,- NLG)

De affiches worden in een sterke koker thuisgesnturd .

Prijzen 1 affiche : 200,- BF + 20,- BF verzendingskosten

( 10,-NLG + 3,-NLG) 2 affiches: 400,- BF + 40,-B F verzendingskosten

(20,-NLG + 3,-NLG) 3 affiches: 600,- BF + 50,- BF verzendingskosten

( 30,-NLG + 5,-NLG) 4 affiches: 800,- BF + 6 5 ,- BF verzendingskosten

(40,- LG + 9,-NLG)

jos Vandenbreeden

I Restauratie is heel vaak destructief

' Ik ben een dokter die al leen bij zwaar zieke patiënten over de vloer komt,' zegt hij. En hij zegt: ' In de spiegel zie ik een Don Quichote, strijdend tegen de windmolens in Brussel.' Jos Vandenbreeden is naast zijn functie van d irecteur van het Sint-Lucasarchief in Brussel, docent architectuurgeschiedenis (Gent en Brussel), privé­arch itect inzake restauraties (o.a .. Solvayhuis, Hortahuis, Zuiderhuis op de Zenne en het Atelier Salu in Laken), ook begeleider van studenten bij onderzoek en huisvader.

Ik vraag jos Vandenbreeden of hij ooit stilzit. Hij lacht zijn typische lachje; een aanstekelijk lachje met een beetje van alles in: goedaardigheid, spot, cynisme, ironie, mysterie en heel zelden een vleugje sarcasme toe. "Toen ik vijfentwintig jaar geleden het directeurschap over het archief opnam, heb ik meteen een inventaris opgemaakt van wat het Brussels gewest bezat aan waardevol architecturaal erfgoed. Dat wil zeggen: ik heb elke straat in het Brussels gewest in beide richtingen afgewandeld, gefotografeerd en kort beschreven. Ik heb er geen idee van hoeveel kilometer ik achter me heb, maar de mars door de negentien gemeenten was lang. Al was het fysisch gezien hoogst gezonde arbeid." jos Vandenbreeden neemt de tijd om een lachje op te steken: "Psychisch was het om gek te worden. Brussel was als een ziek dier dat de hand aan zichzelf sloeg, dat zichzelf venminkte." Het voortdurende wandelen maakte iets los in jos Vandenbreeden, met name een ongebreidelde passie voor Brussel. Ik vraag: "Een ziekte?" Hij ontkent: "Neenee, een passie. Een passie voor Brussel en een passie voor oude gebouwen. Sedertdien heb ik de taak op me kunnen nemen om altijd en overal te pleiten voor hetzij het behoud hetzij de creatie van een esthetisch valabel milieu." Hij lacht geheimzinnig en zegt: "Leven in en met mooie dingen is van levensbelang. Een esthetisch valabel milieu is een oase van rust, een stimulans tot tevredenheid, een bron van verfrissing en dagelijkse genoegdoening. Het is mijn heilige overtuiging dat je in een mooie woonomgeving op een aangename manier oud wordt. Ik leid dat ook af van de veelal hoogbejaarde mensen die het erfgoed van de art nouveau bezielen: die mensen leven graag in en met een penmanent gevoel van bewondering voor hun huis. Ze hoeven n iet eens de deur uit

6

om elke dag opnieuw een nieuwe ontdekking te doen, een ander detail van aanbiddelijke schoonheid te vinden."

Jos Vandenbreeden lacht, en zegt: "Waarom voeren we de tenm esthetisch comfort niet in ons architecturaal vocabularium in? Omdat we dan ook moeten gaan spreken van esthetische bezoedeling?" Dat lachje. "Ooit al eens in het Solvayhuis geweest? Ondervonden hoe subtiel het ventilatie- en verwanmings­systeem daar functioneert? De interactie van frisse lucht met wanme lucht verloopt er zo soepel en tevens zo complex dat het lijkt alsof het huis ademt. En het huis ademt mee met de koude en wanme materialen, het leeft mee met de ritmewisse­lingen van licht en schaduw en het geeft een grenzeloze vrijheid omdat de natuur subliem geïntegreerd is in de toegepaste architectuur. Het is die tot in het detail uitgebalanceerde hanmonie die onze zintuigen stimuleert, die ons een behaaglijk gevoel geeft, die een aangename sfeer creëert. De ziel van een huis is de verzameling van alle mogelijke details die een ervaring van aangenaamheid en behaaglijkheid opwekt."

jos Vandenbreeden zegt, en lacht: "Ik kan me alleen verzoenen met dingen die mooi zijn. Ik ben een estheet. Een slordig en haastig in elkaar gezet milieu maakt me ziek" Hij lacht: "Correctie!" Hij zegt: "Maakt de mensen ziek" In het Mechels begijnhof betrekt hij een convent dat hijzelf met grote schroom en terughoudendheid gerestaureerd heeft. "je moet de authenticiteit van een gebouw respecteren," zegt hij. "Waarom mag een oud gebouw er niet oud uit zien? De rimpels op gezichten van oude mensen vertellen toch ook van het leven van die mensen? Die rimpels sieren hen toch? Ik

zeg je: restauratie is vaak de doodsteek voor een pand. Restauratie is zelfs heel dikwijls destructief Het is zo delicaat om een oud gebouw onze modeme visie op te dringen." Leven en werken van Jos Vandenbreeden zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden en vervlochten. De turf Histoire du Vandalisme en France blijkt bedliteratuur te zijn, de lectuur ervan wordt des avonds afgewisseld met de Entretiens sur /'architecture van Eugène Viollet-le-Duc. De radio luistert altijd naar Radio 3 of de Waalse tegenhanger. Toen hij veertien was kwam jos Vandenbreeden thuis met de Sacre du printemps van lgor Stravinski en bij Louis Paul Boon

vond hij als jonge lezer wat hem vandaag nog boeit: spontane·lteit en aangrijpende eerlijkheid. "Ik hoor dezelfde Boonse klank in Bachs Kunst der Fuge, in clavecimbelmuziek in de Nocturnes van Chopin ... Henman Liebaers noemde het Sint-Lucasarchief ooit het geweten van Brussel, ik schopte in het rond van blijdschap."

PAUL DE MOOR

foto: Jacques Sonck

Tussen beeld en functie Triënnale voor Vormgeving, Museum voor Sierkunst, Gent ( I december - 3 maart}

Honderd jaar na de dood van William Monis, grondlegger van de "Arts & Crafts Movement" acht de Dienst Kunstambacht van het VIZO, Vlaams Instituut voor Zelfstandig Ondernemen, de tijd rijp om een eerste Triënnale voor Vormgeving te organiseren. Anders dan 1 6 jaar geleden, toen in Sint-Niklaas de tentoonstelling "Materies & Kunst" de toegepaste kunst uit de periode 1 965- 1 980 in kaart bracht. zijn er vandaag Vlaamse vomrgevers actief in alle klassieke disciplines. Er is een grote publie­ke belangstelling, een hernieuw­de media-belangstelling, een goed distributiesysteem (een veertigtal galerijen en design­zaken) en er is, "last but nat least", een prachtige ruimte om hedendaagse vomrgeving te tonen: het Gentse Museum voor Sierkunst.

Kwaliteit Het sleutelwoord van deze Triënnale is kwaliteit. Tweemaal per jaar, en dit ieder jaar, wordt een groep van ontwerpers, journalisten, kunsthistorici, galerijhouders en deskundigen, uitgenodigd om ingezonden dossiers van ontwerpers te bespreken. Op die manier verzamelde het VIZO een "groep" van ca. driehonderd vomrgevers met potentiële kwaliteit. Uit deze groep maakten het VIZO en het Museum voor Sierkunst een definitieve selectie. Uiteindelijk bleven honderdentwaalf ateliers over om hun werl<; te presen­teren. Dertien ontwerpers werden specifiek gekozen omdat ze sinds 1 980 constant op hoog niveau presteerden, experimen­terend met de functie en het beeldend vemrogen van hun werk. Deze schamierfiguren leverden een fundqmentele bijdrage aan de juweel- en zi lversmeedkunst (Siegfried De Buck en Piet Stockmans), de meubelkunst (André Verroken), de textiel (Anita Evenepoel, Lieve Vemreire, Marc Van Hoe, Martine Gyselbrecht), de glaskunst (Hemran Blondeel) en de grafische vomrgeving (Luc Mestdagh, Piet Vandekerckhove en jaak Van Damme).

Tussen beeld en functie "Tussen beeld en functie", titel van de eerste Triënnale, refe­reert naar de vorige tentoon­stelling in Sint-Niklaas. Waar in 1 980 eerder het beeldend object

als sierelement aan bod kwam, is het kunstambacht inmiddels geëvolueerd naar een al dan niet reële functionaliteit. Het woord

Groepsfoto: het kastje van 1 994. Van links naar rechts: "Searching for a botde",

multifunctionele kast van Fabiaan Van Severen; ''Ti-pt", meubel met pivoterende

laden van KLOK Destgn (Lydia Kürnel & Koen Ooms); "Lazarus", barkastje van

Koenraad Dewulf; "Robo /", juwelenkas1}e-object van Willy A. D.D. Van De Velde;

"Duizendpoot", ladenkast van André Verroken; "Stock", boekenrek van jo Klaps

praktijk gerichte denkoefeningen over de creatie van een waardevolle vomrgeving versus een geïndustrialiseerde en op winst beluste maatschappij, liggen

via de "Arts & Crafts"-beweging aan de basis van de hedendaagse design waarin het begrijpen van de benodigde materialen, de produktiemethode en het anbeidsproces fundamenteel zijn.

Prijzen Tegelijkertijd met de Triënnale voor Vomrgeving wordt in het Museum voor Sierkunst ook het werk van de genomineerden

voor de Henry van de Velde­prijzen van het VIZO tentoon­gesteld. Voor de "Prijs van het Beste Produkt" zijn Tjok Dessauvage, Dirk Meylaerts en Hemran Wittocx genomineerd. Hilde De Decker, Dirk Meylaerts en Hans Weyers strijden voor de "Prijs voor jong Tal ent". Lucien Bossier, Michel Marten en Piet Stockmans komen in aanmerking voor de "Prijs voor Loopbaan". Nieuw is de "Prijs voor een Bedrijf' voor een fimra die design en creatieviteit hoog in zijn vaandel draagt. zowel in produktie, verpakking als huisstijl. Genomineerd zijn Etap, Samsonite en Volvo Truck.

20 vrijkaarten

Praktische informatie Triënnale voor Vormgeving " Tussen Beeld en Functie" loopt tot 3 maart in het Museum voor Sierkunst, jan Breydelstraat 5, 9000 Gent, 09/225.66.76. Open: dagelijks van 9.30 tot 1 7u., gesloten op maandag

Toegang: 80,-BF, reductie­houders: 40,-BF, scholen: 20,­BF, kinderen - 1 2 jaar gratis

"ambachtelijk" is geen beladen (scheld)woord meer, maar duidt op kwaliteit. Het is de kwaliteit om een gepersonaliseerd object te maken, uitgaande van zowel de maker als de koper. In het geïndustrialiseerde Westen komt net dit element het kunstam­bacht te goede. Het vindt zijn voedingsbodem in de vergaande individualisering van de mens in de laatste decennia.

EDMOND GOLBERT De hedendaagse spitstechnologie maakt de creatie van spirituele, goed gemaakte, boeiende en vooral gepersonaliseerde objecten weer economisch mogelijk. Kleinschaligheid wordt opnieuw rendabel omdat handwerk en machine elkaar op een gelijkwaardige manier gevonden hebben.

William Morris William Monis ( 1 834- 1 896) leidde zichzelf op in dertien kunstambachten, was een begenadigd schrijver, ecologist, dichter, journalist en creatief uitgever. Hij richtte een atelier op waar o.a. tapijten en decora­tiestoffen werden ontworpen. uitgaande van de vamrentaal van de gotiek. Zijn ideeën lagen aan de basis van de "Arts & Crafts Movement", de artistieke bewe­ging die omstreeks 1 875 in Engeland ontstond als reactie tegen de onesthetische indu­striële producten. Het ideaal van Monis bestond in de produktie van populaire producten die tegelijk functioneel en artistiek verantwoord waren. Zijn op de

aanbenen ant:fQaafr<e-exper<t:

Sint-Anna. Walter Pompe, 1 703-

1 777, Antwerpen.

Hoek Leopoldstraat en Arenbergstraat 1 6 2000 Antwerpen

Tel . en fax: (03) 232 05 67

Lid van de Kamer der Antiquairs van België en de Cinoa

7

Twee koffers vol kunst

I op kindermaat

De ene koffer steekt vol "kleurenkriebels", in de andere koffer verbergt zich "Sleuteltje", de mascotte van het musea. Beide koffers staan vertrekkenskiaar te wachten in de gangen van het Provinciehuis Oost-Vlaanderen.

Leerkrachten van het lager onderwijs (Oost-Vlaanderen) die hun jonge volkje op een leuke wijze willen laten kennis maken met beeldende kunst en de wereld van het museum, kunnen beide koffers gratis ontlenen.

Vanaf dit schooljaar stelt het provinciebestuur van Oost­Vlaanderen twee uitleenkoffers ter beschikking van het lager onderwijs. Met dit educatieve "kofferproject" wil men de leerkrachten op weg helpen om in de klas de verbinding tussen kind en kunst tot stand te brengen. Op de interprovinciale studiedag van 1 9 november in Brugge bleek immers de nood aan dergelijk educatief materiaal, zeker binnen het kader van de eindtermen voor muzische vorming in het basisonderwijs.

De kunstkoffer werd samen­gesteld door de vzw Rasa uit Sint -Niklaas, een vereniging die beeldende kunst wil promoten naar kinderen toe. De koffer bevat een "kijkwijzer" (concrete hulp bij het leren kijken naar kunstwerken), drie ingelijste reprodukties. didactisch materiaal en een pak kleurig

8

spelmateriaaL Basisidee voor de koffer is dat de wereld rondom ons vol kleur zit: kleur die je wetenschappelijk of gevoelsmatig kan benaderen, kleur dat ook één van de basiselementen is van de beeldende kunst

De tweede koffer is de museum­koffer "Sleuteltje in het museum". Deze koffer, een initiatief van provinciaal museum­consulente Anneke Lippens, bevat - naast didactisch materiaal voor de leerkracht - de mascotte Sleuteltje, een videoclip en drie spelletjes die elk een deelaspect van het museum belichten. Nadat de klas met "Sleuteltje" spelenderwijs op verkenning is getrokken door het museum, zullen zowel leerlingen als leerkrachten een beter en vollediger beeld hebben van het museumwerk

Meer informatie over de twee uitleenkoffers voor het lager onderwijs: Provincie Oost­Vlaanderen, Afdeling 9 1 , Kunst en Cultuur, contactpersoon: Anneke Lippens, Waodraw Wilsenplein 2, 9000 Gent, tel. 09/267.72.52.

De ludieke wereld van Fluxus

I Hessenhuis, Antwerpen (tot 28 januari '96)

De Fluxusbeweging wordt wel de radicaalste en meest experimentele kunstrichting van de jaren '60 genoemd. Fluxus ontstond begin jaren '60 in de Verenigde Staten en Duitsland en bracht kunstenaars, performers, componisten, schrijvers en cineasten samen.

Zij maakten anti-conformistisch, interdisciplinair werk vanuit een totaal nieuwe kijk op leven en kunst. Daarmee maakten zij de weg vrij voor de ontwikkeling van nieuwe kunstvormen als performance, minimalisme. videokunst en conceptuele kunst.

Georges Maciundas bedacht in 1 96 1 de naam "Fluxus" (= vloed), een term die duidelijk het dynamisch karakter van hun activiteiten centraal stelt. De Fluxuskunstenaars benadrukten de esthetische kwaliteiten van het leven zelf. zoals vertoont door Ben Vautier. Deze kunste­naar woonde tijdens het "Festival of Misfits" (Londen, 1 962) gedu­rende twee weken in de etalage van Gallery One en verklaarde zichzelf "levend beeldhouwwerk" te koop voor 250 [.

De Fluxuskunstenaars verwierpen het formalisme en de praal van de conventionele kunst. Ze volgden geen bepaalde stijl of richting, maar hadden vooral een altematieve houding ten opzichte van de kunst, de cultuur en de alledaagse werkelijkheid. De grenzen van Fluxus werden

bewust vaag gehouden. De meest uiteenlopende kunstenaars waren erbij betrok­ken: John Cage, Joseph Beuys, Yoko Ono, Nam June Paik. Ben Vautier, Claes Oldenburg, Wolf Vostell, La Monte Young, Robert Fillou, W.T. Schippers ... Ze uitten hun ideeën via een breed gamma van activiteiten en performances, of real iseerden in collectief verband allerlei bizarre objecten en publikaties, die heel de wereld rondgestuurd werden.

De tentoonstelling brengt via honderden documenten en artefacten de ludieke wereld van Fluxus tot leven. Er zijn

'Violin in a Bird Cage" ( 1 965), joe

jones, gemengde technieken.

Fluxusverzameling Gilbert en Lila

Si/verman. DetJOit

videodocumenten, films en reconstructies, o.a. de etalage in London waar Ben Vautier in woonde en de Fluxwinkel die Willem de Ridder in Amsterdam uitbaatte. "In de geest van Fluxus" besluit met een selectie van vroege en recente werken van kunstenaars die qua sfeer en mentaliteit met Fluxus geassocieerd worden.

''Aitered Ping-Pong Rackets" ( 1 965),

George Maciunas, pingpograketten en

mixed-media. Fluxusverzameling

Gilbert en Lila Si/verman, Detroit

Praktische informatie Hessenhuis Falconrui 53, 03/232.84.28 Open: dagelijks van I 0 tot 1 6u45. Gesloten op maandag, 25 en 26 december, I en 2 januari 1 996 Toegang: I 00,-BF, 50,-BF

20 x 2 vrijkaarten

"jan plezier"

I in het Jubelparkmuseum

Negen zalen van het Jubelparkmuseum, waaronder de "Sakkara­zaal" en de "Schat­kamer", openden recent opnieuw de deuren. U kan er op ontdekkings­tocht door het oude Egypte, kleine maar erg dure steentjes bewon­deren en een, zij het in gedachten, tochtje maken in een sjees, jan plezier of berline.

In de Sakkara-zaal worden de afgietsels van de afdeling Egypte ter aanvulling van het schaal­model van de Sakkara-site gepresenteerd. De "Schatkamer" wordt ingewijd met de tijdelijke expositie "Tot edelsteen verlheven". Tweehonderd kunstvoorwerpen met sierstenen illustreren het gebruik van edelstenen door de mens.

In afwachting van de definitieve opstelling krijgen de koetsen, paardetuig en accessoires een plaats in zes zalen. Hier vinden we een Hollandse "sjees" uit de 1 7de eeuw, een "jan-plezier" uit de 1 8de eeuw, de "berline" van de graven van Aremberg, de doopkoets van de zoon van Napoleon l i l , de "dormeuse" van Leopold I en acht koetsen afkomstig van het Koninklijk Paleis.

De zaal Europees keramiek biedt een overzicht van de Europese keramiek van de middeleeuwen tot het einde van de 1 9de eeuw. Brussels faïence, porselein, steengoed, geglazuurd aardewerk en kacheltegels zijn tentoon­gesteld. Naast de expositie "Tot edelsteen verlheven" lopen nog twee andere exposities: "Fluwelen Rijkdom" en "Netsuke. Japan in een notedop". Ook deze tentoon­stellingen putten uit de zeer rijke en gevarieerde verzamelingen van het Jubelparkmuseum.

Praktische informatie Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, Jubelparkmuseum Jubelpark I 0, I 040 Brussel, 02/74 1 .72. 1 4 ( eductieve en culturele dienst) Open: dagelijks van 9.30u. tot 1 7u.; zat., zon. en feestdagen van I 0 tot 1 7u. Gesloten op maandag, 25 december en I januari.

Belangrijk kunstwerk van Ensor terug rTr;"VIaanderen I M useum voor Schone Kunsten, Gent

In het kader van haar "Fonds voor Roerend Erfgoed", heeft de Kon ing Boudewijnstichting een belangrijk kunstwerk aangekocht van Jam es Ensor ( 1 860- 1 949): "Squelette regardant chinoiseries".

Dit schilderij dateert van 1 885. maar rond I 888 veranderde Ensor de hoofdfiguur in een skelet en ook onderaan links voegde hij een doodshoofd toe. Hienmee introduceerde de kunstenaar het skelet in zijn werk Samen met het masker zal dit skelet het voornaamste uitdrukkingsmiddel blijven voor de macabere fantasie van Ensor. Het doek belandde in een privé­collectie in de V.S. Het werd voor een bedrag van 4 1 miljoen BF teruggekocht en wordt door de Koning Boudewijnstichting in penmanente bruikleen toevertrouwd aan het Museum voor Schone Kunsten van Gent. Het Fonds voor Roerend Cultureel Erfgoed werd in 1 988 met de steun van de Nationale Loterij gecreëerd met de bedoeling het erfgoed van nationaal belang in België te houden. Eén van de redenen voor de oprichting van het Fonds is het feit dat belangrijke kunstwerken van o.m. Magritte en Ensor naar het buitenland

verdwijnen. Zo wordt Ensors belangrijkste schi lderij "Inkomst van Christus in Brussel" tegen­woordig in het Getty Museum in Malibu (Californië) bewaard. Met de terugkeer van "Squelette

regardant chinoiseries'' winnnen de Belgische musea een zeer waar­devol en cruciaal werk van james Ensor terug.

Praktische informatie Museum voor Schone Kunsten Nicolaes de Liemaeckersplein 3 (Citadelpark), 9000 Gent, tel. 09/222. 1 7.03 Open: dagelijks van 9.30u. tot 1 7u. Gesloten op maandag

Nieuw cultureel centrum rde"Brouckere I opent met "40 Jaar Laureaten Beeldende Kunst"

Cultureel Centrum de Brouckere, Torhout (tot 26 november)

De expositie "40 Jaar laureaten Beeldende Kunst" van de Provincie West-Vlaanderen kadert in de viering van 40 jaar Provinciale Dienst voor Cultuur. Het wordt de eerste tentoonstel l ing in het n ieuwe Cultureel Centrum de Brouckere te Torhout.

Sedert 1 927 schrijft de Provincie West-Vlaanderen wedstrijden uit voor beeldende kunst. Doel is het opsporen van West­vlaamse talenten, ze bekronen, stimuleren en promoten. In de periode 1 955- 1 995 waren er 29 laureaten in de disciplines schilderkunst en beeldhouw­kunst. 25 laureaten nemen deel aan deze overzichtstentoon­stell ing. onder hen vinden we o.m.: Roger Bonduel (bekroond in 1 958 en 1 960), Cyr Frimout (bekroond in 1 972), Geert Opsomer en Dirk Zoete (bekroond in 1 992).

Van elke laureaat zijn twee kunstwerken in de tentoon­stelling opgenomen: een ouder werk in de sfeer en uit de periode van de bekroning, en een zo recent mogelijk werk. De expositie is daardoor een

boeiende en afWisselende il lustratie van welke beeldende expressies van Westvlaamse artiesten in de jongste 40 jaar als vernieuwend werden aanzien en dus bekroond. Uiteraard kan men een meer of minder uitgesproken evolutie opmerken bij al deze kunstenaars. Nagenoeg alle laureaten kunnen een uitgebreid palmares aan prijzen en tentoonstell ingen in binnen- en buitenland voorleggen.

Praktische informatie Cultureel Centrum de Brouckere Aartrijkestraat 6, 8820 Torhout 050/22 27 92 Open: dagelijks van 1 4 tot 20u. Toegang: gratis

TOU Q ING CL UB Q E I ZEN Onze begeleide culturele reizen

zijn het neusje van de zalm.

Ook in het najaar hebben

wij nog tal van aantrekke l ij ke en boeiende programma's.

Vraag onze brochure De Vijf Continenten.

Tourin8 Club Reizen Quellinstraat 9

20 1 8 Antwerpen

Tel . (03 ) 2 3 1 87 1 8 Fax (03 ) 2 3 3 02 3 5

9

De wedergeboorte Roca, rocoqui, rococa, ... rococo Cultureel Centrum De Werf, Aalst I van het Spoelberchmuseum (tot 1 4 januari 1 996)

In Leuven wordt na vele jaren het Spoelberchmuseum opnieuw geopend. Voor het eerst sinds lang worden de mooiste stukken uit het famil iepatrimonium en de kunstcollectie van de famil ie de Spoelberch opnieuw tentoongesteld. Eigenl i jk gaat het om de werdergeboorte van een klein museum, waarvan de collectie een bewogen geschiedenis achter de rug heeft.

schilderijen zijn intussen in hun vroegere luister hersteld en bieden een onbelemmerd zicht op de voorvaderen van het geslacht Spoelberch. Door de restauratie wenden de kleuren op spectaculaire wijze aan het licht gebracht. Ook bij de nu gerestaureende meubels komen vormgeving, materiaal, textuur en kleur opnieuw tot hun recht. Verder bevat de Spoelberchcollectie naast mooie stukken zilver, een rijke verzameling oosters en Europees porselein.

De term "rococo" ontstond omstreeks 1 730 in Parijs. In een atelier waar versieringen ontworpen werden voor meubels en kandelaars was men al een tijdje zoekende naar een gepaste naam voor de speelse ornamentiek. Tijdens het gejongleer met "rocaille", van de versiering in de vorm van rotsjes, en "coquille", van het schelpomament, ontstonden well icht woonden als "roca, rocoqui, rococa . ... rococo". "Rococo !", riep plots één der kunstenaars uit. "dat is de term die perfect past bij die gekke omamenten !".En zo werd "rococo" de vakterm van kunste­naars onderling. Maar toen de heren kunstcritici het n ieuwe woord ter ore kwam, dachten dezen er totaal anders over. Niet alleen vonden ze de term belachelijk klinken, maar ook was de stijl in hun ogen bespottelijk. Niettemin duidt "rococo" op de kunst, in het bijzonder de decoratieve kunst, in Europa van 1 730 tot 1 770.

Historische kostuums uit de tijd van Louis XV en Mme de Pompadour, van J.J. Rousseau en Voltaire, van Marivaux en Goldoni en schilders als Fragonard, Watteau en Boucher, naast de jonge Mozart, T elemann en niet te vergeten Cassanova! Authentieke stukken uit onze musea worden geconfronteerd met de nieuwe ontwerpen ontsproten uit de creatieve geest van hedendaagse modeontwer­pers uit binnen- en buitenland. De tentoonstelling "Rococo" in het Cultureel Centrum De Werf is een boeiende ontdekkings­tocht doorheen de I 8de eeuw, gezien door de ogen van nu. Smaken van toen zien we vertaald naar de mogelijkheden van de 20ste eeuw, modetrends aangegeven door het Franse hof kunnen nu de 20ste-eeuwse normen bepalen.

Het museum toont een selectie uit de kunstvoorwerpen die aan de Katholieke Universiteit gelegateerd wenden door burggraaf Charles Victor de Spoelberch. Charles Victor was de laatste mannelijke erfgenaam van de tak van de familie die op het kasteel in Lovenjoel woonde. Overeenkomstig zijn wil kwamen na zijn overlijden in 1 907 het landgoed Lovenjoel, de voorvaderlijke portrettengalerij, het famil iezilver en de verzamelde kunstvoorwerpen aan de Katholieke Universiteit Leuven toe. Op het oude familiedomein werden in de jaren twintig de paviljoenen van het psychiatrisch ziekenhuis Salve Mater gebouwd. Nabij een recenter kasteeltje, in een kleiner park aan de andere kant van de kerk van Lovenjoel, werd in 1 938 het medisch-pedagogisch instituut Ave Regina opgericht.

De Spoelberchs doken voor het eerst op in onze gewesten in de 1 4de eeuw, als krijgsman of als

jurist in dienst van de landsheer. Mettertijd veroverden zij een vaste stek bij de hogere burgerij van Leuven en Brussel. Ferdinand van Spoelberch ( I 596- 1 675) kocht de heerlijkheid Lovenjoel bij Leuven aan. In de 1 8de eeuw kreeg het kasteel zijn huidige vorm, maar meestal verbleef de familie in Leuven waar ze als meier, burgemeester of schepen betrokken waren bij het bestuur van de stad. In I 8 I 6 verleende koning Willem I aan vier leden van de familie de titel van burggraaf. Vanaf dan verlegden de burggraven hun aandacht meer naar Brussel en naar industriële en financiële activiteiten.

Al snel na de schenking van Charles Victor richtte de Universiteit in het Heil iggeest­college in de Naamsestraat een museum in. Aan het einde van de jaren twintig verhuisde het hele museum naar de nieuwe Universiteitsbibliotheek Toen de bibl iotheek in 1 940 wend beschoten en bijna volledig werd vemield, bleef de Spoelberchcollectie gespaard. Wel waren veel schilderijen en

1 0

antieke meubels door de rook en de hitte zwaar beschadigd. De meeste meubels wenden voorlopig weggeborgen. Wat nog toonbaar was bleef opgesteld, maar verhuisde in het begin van de jaren zeventig door plaatsgebrek naar allerlei opslagruimtes. Pas recent werd besloten de collectie voor het publiek toegankelijk te maken in het Heiliggeestcollege, het gebouw waar ze vlak na de schenking terecht gekomen was.

Praktische informatie Spoelberchmuseum Heil iggeestcollege, Naamsestraat 40, 3000 Leuven, tel. 0 1 6/32.40. 1 5 Open: elke tweede zaterdag van de maand, behalve op officiële feestdagen, van 14 tot 1 7u.; het museum is toegankelijk voor groepen na afspraak en reservatie van een gids bij de K.U.Leuven.

De leden van een andere tak van de familie, afstammend van Charles Chrétien de Spoelberch ( + 1 772), hebben zich onder impuls van professor jan Roegies de lamentabele toestand van de collectie aangetrokken. Er werd een restauratieproject opgestart onder begeleiding van de Dienst Kunstpatrimonium van de K.U.Leuven. De meeste

Toegang: gratis Het was in de eerste plaats in het Frankrijk van Ledewijk XV, waar we de meest karakteri­stieke elementen van het rococo verenigd vinden.

Praktische informatie Cultureel Centrum De Werf Molenstraat S I , Aalst, 053/76. 1 3. 1 1 . Info over de workshops: Francine De Bolle, 053/76. 1 3 . 1 4 Open: dindsdag tot vrijdag van I 0 tot 1 2u. en van I S u. tot 1 7u.

Weekends van 14 tot 1 7u. Toegang: gratis

U hoeft niet te kiezen ! Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen is een kunsttijdschrift (sinds 1 963) dat met zorg en 30 jaar ervari ng wordt samengesteld.

Vier maal per jaar verschijnt een thematische aflevering van 40 pagina's in klare duidelijke taal en zorgvuldig geïl lustreerd in kleur en zwart-wit. Bij elke aflevering hoort een lijvig bijvoegsel met actuele kunstinformatie en uitgebreide tentoonstellingskalender. Iedere abonnee ontvangt een gratis Museumkaart die gratis toegang biedt of reductie in een I 00-tal vlaamse musea.

Abonnementsprijs: 700,-BF

Een gecombineerd abonnement op jaargang 1 996 van

M&L en Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen kost maar 1 .600,-BF ( i .p.v. 1 .850,- BF)

Kiezen hoeft niet, maar mag wel .

U kan zich abonneren door storting van het vereiste bedrag op rekeningnummer 470-0278201 -29 van M&L:

• 1 . 1 50,- BF voor een abon11ement op M & L • 700,-BF voor e e n abonnement op Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen • 1 .600,-BF voor een gezamenlijk ahOimement op M&L en Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen ( uw voordee l : 250,-BF! ) .

telken vermelden "jaargang '96".

M& L staat voor Monumenten en Landschappen en is een boeiend en kleurrijk tijdschrift over monumenten-en landschapszorg. M & L vcrschijnt

zes maal per jaar. I n iedere editie worden vier onderwerpen i .v . m . restauratie en conservatie van monumenten indringend besproken en met een zeer vcrzorgde kleurenfotografie uitvoerig geïl lustreerd . Bovendien bevat ieder nummer een artikel over landschapszorg. M & L telt 64 bladzijden èn 16 pagina's "Binnenkrant". Deze "Binnenkrant" is het actuele luik en bevat tentoonstellings­nieuws, berichten over Collquia, restauraties, beschermingen, publikaties, . . .

Abonnementsprijs: 1 . 1 50,-BF

Tentoonstel l ingsnieuws

I Antwerpen -Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuur/even, Antwerpen Tweehonderd jaar cultuurleven in Vlaanderen vanaf 28 oktober

Tweehonderd jaar cultuurleven in Vlaanderen worden tot leven gebracht met een keuze uit de collecties van het huis: schilderijen, grafiek. beeldhouw­werk. handschriften. brieven, documenten. foto's, affiches en boeken. Startpunt is de periode van 1 780 tot 1 9 1 4, getypeerd door het literair werk van Conscience. Gezelle en de generatie van Van Nu & Straks. In die periode speelt zich ook de Vlaamse ontvoogdingsstrijd af. Vernieuwende literatuur krijgen we na de Eerste Wereldoorlog met Paul Van Ostaijen, jozef Peeters en de gebroeders jespers. Het muziekleven wordt dan beheerst door grote namen als jef van Hoof. Ladewijk de Vocht. Emiel Hu llebroeck en Renaat Veremans. Tijdens en na de Tweede Wereldoorlog zijn het Louis-Paul Boon, Johan Daisne. Hubert Lampo en Hugo Claus die hun stempel drukken op het na-oorlogse cultuurleven. De jaren '50 en '60 worden getypeerd door jazz. protestsongs en kleinkunst. Tervvijl de neo-realistische en neo-romatische poëzie van de jaren 70 een tragisch hoogtepunt kennen in de zelfmoord van jotie TH ooft.

Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven Minderlbroedersstraat 22, 2000 Antwerpen, 03/232.55.80 Open: van di tot zat. van I 0 tot 1 7u .. Gesloten op maandag en

zondag. Toegang: 75,-BF individueel; 30,­BF voor groepen en reductiekaarten; gratis voor scholen en inwoners van Antwerpen

-Etnografisch Museum, Antwerpen Oosterse Geneeskunde tot 3 1 december

Deze tentoonstelling biedt een overzicht van de belangrijkste, traditionele, Oosterse geneeswijzen die veelal 2000 jaar oud zijn en nog steeds met succes worden toegepast. De Ayurvedische geneeskunde (India en Nepal) werd ontwikkeld ten tijde van Boeddha (500 v.C). De

Yunani (Islamitische) genees­kunde vindt zijn oorsprong in lonië (Griekenland). In Tibet werd Indische. Chinese en Perzische medische kennis gekoppeld aan de autochtone Tibetaanse geneeskunde. De Chinese acupunctuur, kruiden­therapieën en lichaamsoefenin­gen kennen tegenwoordig ook in het Westen succes. En tenslotte is er de traditionele geneeskunde van Viëtnam. Korea en Japan. Originele manuscripten, boek­verluchtingen, medische en devotionele objecten. kruiden­verzamelingen en kunstvoor­werpen illustreren de Oosterse geneeskunde.

Etnografisch Museum, Antwerpen De taal van de Thangka tot 3 1 december

Piramidevormige Mondale van

Amiläyus

Thanka's zijn Tibetaanse en Nepalese rolschilderingen die overvvegend in boeddhistische context werden geschilderd. Zij stellen verschillende onder­werpen voor: godheden, mon­niken en demonen, diagrammen (mandala's) als hulp bij de meditatie. levensbeschrijvingen van cultusfiguren en historische personages, tempels en andere architecturale voorstellingen. Deze voorgestelde privé-verza­meling van een zestigtal thanka's staat bij kenners bekend als om­vangrijk. belangrijk en boeiend. Het begeleidende boek. met voorvvoord van dr. M. Brauen (Zürich) leidt ook n iet-ingewij­den op een luchtige manier doorheen de wereld van de Thangka.

Etnografisch Museum Suikerrui 1 9. 2000 Antwerpen. 03/232.08.82 Open: dagelijks van I Ou. - 1 6u.45

Internationaal Cultureel Centrum, Antwerpen Antoon De Clerck en het hyperrealisme tot I 0 december

Een selectie van 34 schilderijen en tekeningen illustreert het belang van Antoon De Clerck (0 Deinze, 1 923) in de Belgische kunstgeschiedenis, eerst als vertegenwoordiger van de Nieuwe Visie. en nadien wegens zijn affiniteiten met het hyperrealsime. Onder invloed van Roger Raveel kiest De Clerck op het einde van de jaren '60 voor een eigenzinnige benadering van het dagelijkse leven. Naar analogie met de Engelse en vooral de Ameri­kaanse pop-art schildert hij alledaagse dingen met levendige kleuren, gevat in besloten vlakken. Vanaf de jaren 70 zuivert De Clerck zijn beeldentaal uit. Qua thematiek blijft hij putten uit het dagelijkse leven, maar hij schildert hiervan slechts een bescheiden stukje. Het zijn fragmenten van de realiteit die hij plaatst in een vergeestelijkt kader. Kleurgebruik en compositie zijn uiterst clean aangewend. Ook zijn werken uit de jaren '80 en '90 zijn geken­merkt door vergeestelijking en poëzie.

Internationaal Cultureel Centrum Meir 50. 2000 Antwerpen. 03/226.03.06 Open: di. tot zon. van I 0 tot 1 7u .. Gesloten op maandag Toegang: gratis

Museum Vleeshuis, Antwerpen Egypte onomwonden tot 1 4 januari 1 996

In 1 879 kocht de stad Antwerpen een verzameling Egyptische oudheden. Hienmee werd Antwerpen de eerste stad in België die een omvangrijke collectie Egyptische kunst voor het publiek toegankelijk maakte. Het werd de kem van de huidige verzameling van ongeveer 700 voorvverpen, van uit de roemrijke tijd de farao's tot en met prachtig Koptisch textiel. De neiuwsgierigheid en het enthousiasme voor Egypte dateren in Antwerpen reeds uit de zestiende eeuw. Abraham Ortelius liet al in 1 566 bij Plantijn

een kaart van Egypte drukken. En deze egyptemanie duurt nu nog voort. Prachtige stukken uit de verzameling zijn de sarcofaag met mummie die in 1 888 ge­schonken werd. het geheim­zinnige lsisbeeld. fragmenten Koptisch textiel. een unieke reeks van vier kanopenvazen. Drie jaar lang werkten een tiental specialisten aan een grondige studie van deze verzameling. De resultaten zijn neergelegd in een nieuwe, ge'1l lustreerde catalogus (980.-BF).

Museum Vleeshuis Vleeshouwersstraat 38. 2000 Antwerpen, 03/233.64.04 Open: dagelijks van I 0 to 1 6u.45. Gesloten op maandag. 25 en 26 december, I en 2 januari 1 996 Toegang: 1 50.-BF, I 00,-BF

Nationaal Scheepvaart­museum, Antwerpen CMB I 00: een eeuw Compagnie Maritime Beige :'t 3 I december

Wie Compagnie Maritime Beige zegt, denkt meteen aan een lange traditie van Kongoboten die in 1 895 aanving. CMB is echter veel meer dan een rederij. Participaties in diverse bedrijven maken van de maatschappij een hedendaagse vitale ondernemer. De rederij Compagnie Maritime Beige du Congo werd op 24 januari 1 895 gesticht en was volledig afhankelijk van de rijkdommen van de Belgische kolonie Kongo. De "Leopold­ville" vertrok op 6 februari I 89 5 naar de vrijstaat Kongo en elke maand was een afVaart voorzien. In 1 908 werd de Onafhankelijke

ANTIQUAIR EXPERT

M. BASCOURT B.V.B.A. S.P.R.L.

MECHELSESTEENWEG 1 7 - B - 20 1 8 - ANTWERPEN

DELFT - CHINEES PORSELEIN - ENGELSE MEUBELEN

SCIDLDERIJEN - KUNSTVOORWERPEN - 1 7de 1 8de eeuw

Tel. (03) 233 71 20 Fax: (03) 23 1 63 87

EXPERTISEBUREAU voor ANTIQUITEITEN

VALUATIONS for ESTIMATIONS pour ASSURANCES - SUCCESSlONS INSURANCE - INHERITANCE

. . . ..... .... . �! _ _ _I SCHATTINGEN voor

VERZEKERINGEN-ERFENISSEN

1 1

Tentoonstellingsnieuws

Kongostaat aan België over­gedragen en de druk nam toe om tot een louter Belgische maatschappij te komen. In 1 989 werd de laatste Kongo­boot, de "Fabiolaville" aan China verkocht. waanmee een roemrijk tijdperk werd afgesloten.

Nationaal Scheepvaartmuseum Steenplein I , 2000 Antwerpen Open: dagelijks van I 0 tot 1 6u.45. Gesloten op 25 mei, 1 -2 november, 25-26 december Toegang == inkomprijs museum

Provinciaal Museum voor Fotografie, Antwerpen Retrospectieve Frank Eugène 24 november - 28 januari 1 996

Frank Eugène ( 1 865- 1 936) is één van de belangrijkste vertegenwoordigers van het "Picturalisme", een internationale stroming in de kunstfotografie rond de eeuwwisseling. Eugène werd geboren in de Verenigde Staten en was in de eerste plaats schilder en graficus. De fotogra­fie beoefende hij aanvankelijk als hobby. In 1 900 trad hij toe tot "The Linked Ring" en in 1 902 werd hij stichtend lid van de "Photo-Secession" in New-York. Eugène vestigde zich later in Duitsland. In 1 9 1 3 werd hem door de Koninklijke Akademie voor Grafische Kunsten in Leipzig de speciaal voor hem gecreëerde leerstoel "pictorale fotografie" aangeboden, wat meteen de eerste academische erkenning van de kunstfotografie betekende. Met Stieglitz, Steichen en Kühn was Frank Eugène ook een der eersten om de artistieke mogelijkheden van het autochroomprocédé grondig te exploreren.

Frank Eugène "The Horse", I 900.

Museum voor Focogra(1e, Antwerpen.

1 2

Onlangs werden de archieven van deze fotograaf terugge­vonden. Het "Fotomuseum Münchner Stadtmuseum" kocht deze archieven aan en stelde hieruit deze overzichtstentoon­stelling samen.

Provinciaal Museum voor Fotografie Waalse Kaai 47, 03/2 1 6.22. 1 I Open: dagelijks van I 0 tot 1 7u .. Gesloten op maandag, 26 december en 2 januari Toegang: gratis

Provinciaal Museum Sterckshof - Zilvercentrum, Deurne Zilver uit Finland. Wirkkala - Gardberg - Sarpaneva -Piekäinen tot I 0 december

Finland is wereldwijd bekend om zijn design. Ook de edelsmeed-

"Z1/ver wt F1nland". Koffiepot van

Pekka P1ekä1nen. ProVInCiaal Museum

Stercksho(Z1/vercenwm

kunst staat er in hoog aanzien. Het hedendaagse zilver wordt tentoongesteld in het mythisch kader van de Kalevala. Dit Finse nationale epos, waarin goud en zilver de beeldspraak kleuren, is bij velen beter gekend door de muziek van Jean Sibelius en de schi lderijen van de symbolist Akseli Gallen-Kallela. Van Tapio Wirkkala ( 1 9 1 5- 1 985) is onder­meer het "Tapio"-bestek te zien dat hij ontwierp voor de Expo '58 te Brussel. Bertel Gardberg (0 1 9 1 6) toont zijn praktische

zi lveren theezeefjes, die hij met talrijke varianten in de jaren '50 en '60 uitvoerde. Van Timo Sarpaneva (0 1 926) zien we het huiszilver dat hij in 1 992 creëer­de voor de residentie van de Finse president. De jongere generatie wordt vertegenwoor­digd door Pekka Piekäinen (0 1 945).

Provinciaal Museum Sterckshof Zilvercentrum, 2 1 00 Deume, 03/360.52.50 Open: dagelijks van I 0 tot 1 7u.30. Gesloten op maandag

Toegang: 200,-BF - 1 50,-BF -1 00,-BF Rondleidingen: museumgids 03/360.52.50 of Acantus vzw 03/239.06.38

Speelgoedmuseum, Mechelen Mini Car & Truck Expo tot I 0 maart 1 996

Reeds in de jaren '20 begreep André Citroen dat de jeugd de potentiële kopers van de toekomst zijn. Vandaar dat hij de eerste blikken schaalmodellen op de markt bracht: "Les Jouets Citroen". Inmiddels zijn deze modellen dure en felbegeerde verzamelobjecten geworden. Ook vandaag nog worden miniatuurauto's vaak gebruikt als promotie-artikel tijdens de lancering van een nieuw model, tot grote vreugde van een steeds groter wordende groep verzamelaars. Eén der clubs van verzamelaars is de "Mini Car & Truck Show", die ook deze tentoonstelling op touw zette. Onder het thema "merken" ontdekken we: Ferrari, Porsche en T ucker. Behalve exclusieve Dinky T oys- en Matchbox­modellen kan je ook miniatuur­voertuigen zien uit films zoals "Back to the Future". Verder zijn er de limousines van beroemd­heden, de auto waanmee James Dean 40 jaar geleden verongelukte en nog veel meer ...

Speelgoedmuseum Nekkerspoel 2 1 , 2800 Mechelen, 0 1 5/55.70.75 Open: dagelijks van I 0 tot 1 7u., gesloten op maandag Toegang: 1 20,-BF voor volwassenen, I 00,-BF voor groepen en kinderen tot I 2 jaar, 80,-BF voor groepen kinderen tot 1 2 jaar

de Warande, Turnhout Zie eens wat een schoon koleuren 9 december - 2 1 januari 1 996

Occasioneel bekende een kunstenaar beïnvloed te zijn door Willy Vandersteens populairste reeks: "Suske en Wiske". Een bekend voorbeeld is Walter Swennen met twee schilderijen: één met Sus Antigoon en één met Schanulleke. De tentoonstelling maakt duidelijk dat deze stripverhalen, samen

met talloze andere beelden, behoren tot een collectief cultureel erfgoed waaruit naar believen kan geput worden. Het uitbeelden van personages uit "Suske en Wiske" vinden we ook bij Wemer Mannaers, Ludovicus en Fred Bervoets. De fantastische en soms sunrealistische rekwisieten uit de verhalen herontdekken we in het

Hernieuw uw abonnement

vóór 31 december 1 995 e n neem deel aan de

jaarlijkse verlotingsactie.

sculpturaal werk en tekeningen van Mario Callens, Jörgen Voordeckers, Jan Carlier, Luk Van Soom en Vladimir Moszowski. Thema's, ideologie, namen en taal inspireerden Annemie Van Kerckhoven, Sven 't Jolle en Gorik Lindemans. In een tweede luik van deze tentoonstelling wordt het werk van Dirk Stallaert belicht. Zijn canière begon met het tekenen van cartoons. Later tekent hij verhalen als "De Strangers" en "Kitty" en assisteert bij Jean-Pol bij het tekenen van de reeks "Kramikske". Sinds 1 992 werkt hij met Marc Sleen aan de Nero­reeks. Samen met Hec Leemans zette hij de avonturenstrips "Nino" op. In "Nino" vindt Stallaert aansluiting bij de beste Belgische beeldverhaaltradities.

de Warande Warandestraat 42, 2300 T umhout, 0 1 4/4 1 .94.94 Open: dagelijks van 1 4 tot 1 8u., zondag van I 0 tot I 2u. en van 1 4 tot I Bu .. Gesloten op maandag Toegang: gratis

Fred Bervoets, "De kmderboerden{.

Cultureel Cenwm de Warande,

Turnhout

Tentoonstellingsnieuws

Hoofdstedelijk Gewest Brussel

Algemeen Rijksarchief, Brussel Van badhuis tot eroscentrum. Prostitutie en vrouwenhandel van de middeleeuwen tot heden tot 20 januari 1996

Het zijn straatmadeliefjes, meisjes van plezier, l ichtekooien. hoeren ... Ze beoefenen het "oudste beroep van de wereld" en zijn in de loop van de eeuwen op allemande manieren benaderd: als ontuchtige wezens, als nymfomanen, als zieken . . . maar zelden als werkende vrouwen. Naar aanleiding van de recente belangstell ing voor vrouwenhandel en prostitutie (de twee zijn onlosmakelijk verbonden) wijdt het Algemeen Rijksarchief een tentoonstelling aan de geschiedenis van deze maatschappelijke fenomenen.

In de middeleeuwen werd de prostitutie door de kerkelijke autoriteiten gedoogd als zijnde een "noodzakelijk kwaad". Theoloog Thomas van Aquino fonrnuleerde het zo: "Haal het riool weg en je vult het paleis met vuil. Verwijder de hoeren uit de wereld en je vult deze met sodomie". De middeleeuwse tolerentie resulteerde in officiële "vrouwenhuizen" gebouwd en beheerd door wereldlijke of geestelijke gezagsdragers en beheerd door een ambtenaar, de zgn. "hoerenkoning". De tijden worden echter minder tolerant als venerische ziekten de kop opsteken. In de Nieuwe Tijd neemt de repressie bijzonder harde vonrnen aan: boetebedevaarten, verbanning, opsluiting en zelfs geseling bedreigen de publieke dames. Omdat een repressief beleid toch geen resultaten oplevert, kiest men in de 1 8de eeuw voor

een meer pragmatisch beleid. Prostitutie, zo wordt gesteld, is gevaarl ijk voor de volkgezond­heid en immoreel. Er worden regels en wetten uitgevaardigd. De dames worden van de straat gehaald en tewerk­gesteld in zgn. "maison de tolérance". Ze worden inge­schreven bij de politie, krijgen een prostitutieboekje en een gezondheidcerficaat. In de '80

jaren van de 19de eeuw komt de gereglementeerde prostitutie echter in een bijzonder slecht daglicht te staan als blijkt dat enkele luxueuse Brusselse "maisons de tolérance" jonge Engelse meisjes met valse beloften naar het vasteland lokken. Ze worden door de Brusselse politie met valse papieren in de bordelen ingeschreven en ... opgesloten. Niks nieuws onder de zon dus. Pas in 1948 wend de gereglementeende prostitutie in ons land afgeschaft. Het oudste beroep werd toen een "vrij" beroep, al dan niet achter zedige gordijntjes.

Algemeen Rijksarchief Ruisbroekstraat 8, I 000 Brussel Open: dinsdag tot vrijdag van I Ou. tot I 6.30u.; op zaterdag van I Ou. tot 12u. en van 1 3u. tot I 6.30u. Gesloten op zondag, maandag en feestdagen.

Gesloten op 23 december en 3 januari 1 996. Toegang: 50,-BF Rondleidingen op aanvraag: 0215 I 3. 7 6.80 (Educatieve Dienst)

ASLK-Galerij, Brussel Sint-Petersburg: Stad van steen, triomf en tranen tot 3 december

De eerste verzen van Poesjkins "Bronzen Ruiter" vertlalen hoe Peter de Grote in een vlaag van machtswellust beslist de Nevadelta op Zweden te veroveren en er "zijn" stad te bouwen. De tentoonstel ling belicht in meer dan 200 kunstwerken het groeiproces van deze stad, die in 1703 vanuit een groots geometrisch grondplan werd aangelegd. Alle getoonde kunstwerken zijn afkomstig uit het Staatsmuseum voor Geschiedenis van Sint-Peters­burg. De gravures, l ithografieën en aquarellen zijn "topografische stadslandschappen", natuur­getrouwe weergaven van stadszichten met perfect geobserveerde architecturale motieven. De "panorama's of perspectieven" bieden een merkwaardig panoramisch beeld van de gebouwen, meestal de kades langs de Neva. De gravures naar tekeningen van Michail Machajev tonen de jonge stad Sint-Petersburg en de buitenverblijven van de tsaren in de late I Bde eeuw. Vanaf de 19de eeuw werd de l ithografie ingekleurd met aquarel, waandoor de stadsland­schappen levendiger en pitto­resker worden. Maar de fotografie, opkomend vanaf het

A.K Beggrov "De Nevski Prospekt nabij

de Anitsjkovbn;gg", I 886. Olie op

doek, 60,5x89,5cm. ASLK-Galerij

Brussel

Dionyse in Brussel

C . Dionyse: Witte Obsenmtor, keramische buste uit 1 994, 45 cm hoog. (foto K. Moortgat)

De Galerie De bras- Bi cal viert mèt het nieuwe jaar ook haar 20-jarig-jubileum.

Dit met een ruim overzicht van het ( overwegend keramische)

beeldhouwwerk van de befaamde Gentse kunstenares Carmen Dionyse .

De tentoonstelling wordt Woensdag 10 januari 1996 om 19 uur ingeleid

door ereprofessor Pierre Lahaut (van Terkamere n ) .

Z e loopt tot 4 februari 1996. Galerie De bras-Bi cal bevindt zich in de

Overwinningstraat 36, 1 060 Brussel ( bij Hallepoort) .

tel . (02 ) 5 38 54 66, fax (02 ) 5 34 42 06. Openingstijden : di .-vr. : 14 .30 - 19 uur,

zat. 1 0 - 1 8 uur of bij afspraak.

Het prachtboek en de videoband (van 2 1 min . ) , 'Carmen Dionyse,

my Art, my U niverse', zullen bij deze gelegenheid eveneens voorhanden zij n .

1 3

Tentoonstel/ingsnieuws

einde van de 1 9de eeuw, verdringt de topografische grafiek. De collectie van het Staatsmu­seum bevat geen werken van de Russische avant-garde van de jaren 1 9 I 0- 1 920, maar wel goede voorbeelden van het "sociaal realisme" in de schilder­kunst, zoals "Lenin, een toe­spraak houdend" van Koroljov. De vertegenwoordigers van de hedendaagse Petersburgse kunstscène proberen hun achterstand in te halen en leven zich uit in kunst die vrij is van elke- ideologie.

ASLK-Galerij Kreupelenstraat I 2. I 000 Brussel Open: dagelijks van I 0 tot 1 8u .. Gesloten op maandag Toegang: gratis Catalogus: 400,-BF tijdens de tentoonstelling Rondleidingen op aanvraag: 02/228.7 1 .68

Belgisch Centrum van het Beeldverhaal, Brussel The Road to Maus tot 2 I december

M A U S

In "Maus I en 11", een wereldwijde bestseller, vertelt de Amerikaan Art Spiegelman het verhaal van zijn ouders die Auschwitz meemaakten en de nazi-hel overleefden. De dierenallegorie die hij hiervoor hanteerde, geeft hem de mogelijkheid om deze tragedie bijzonder gevoelig en krachtig in beeld te brengen. Voor dit meesterwerk uit de jaren '80 ontving de auteur de Pulitzer Prijs, die hienrnee voor het eerst aan een stripauteur werd toegekend. "The Road to Maus", een beklemmende tentoonstelling die de onstaans­geschiedenis van deze indringende strip illustreert.

1 4

Belgisch Centrum van het Beeldverhaal, Brussel Retrospectieve Andrea Pazienza tot 7 januari I 99 5

Andrea Pazienza was een veelzijdig auteur. Hij maakte net zo vlot strips als karikaturen, politieke prenten, i l lustraties, affiches (voor Fellini) of balletdecors en -kostuums. Zijn werk wordt nog steeds heruitgegeven. Pazienza overleed helaas op 33-jarige leeftijd. In zijn strips vertaalde hij op unieke wijze de diepe malaise waarin het Italië van de jaren '70 zich bevond, de tijd van de "Rode Brigades". Deze tentoonstelling wordt gerealiseerd met de medewerking van "Editore del Griffo".

Belgisch Centrum van het Beeldverhaal Zandstraat 20, 02/2 1 9. 1 9.80 Open: d�gelijks van I 0 tot 1 8u .. Gesloten op maandag

Galerij van de Kredietbank, Brussel Chinese jade en rolschilderingen uit de Dongxi-verzameling tot I 7 december

De Dongxi-verzameling, bestaande uit kleinsculpturen en rolschilderingen, is een zeer waardevol ensemble dat zich in Belgisch privé-bezit bevindt. De meeste beeldjes zijn van jade, het gesteente dat in de Chinese cultuur van oudsher zeer waardevol is en waaraan magische krachten werden toegeschreven. Ze dateren van 4500 v.Chr. tot de 1 8de eeuw n.Chr. en bestrijken dus de

Hanger 1n ne(net. Oostelijke

Zhoudynasoe, Sde tot 4de eeuw voor

Chnsws. Galerij van de Kredietbank

Chinese geschiedenis van het neolithicum tot de vroege Qing­of Mantsjoe-dynastie. Deze beeldjes werden gebruikt bij rituele handelingen of in de dodencultus, of ze dienden als opsmuk van de kledij, de wapenrusting of het interieur. De rolschilderingen zijn geschilderd op papier en zijn zo gemonteerd dat ze kunnen opgerold worden. Ze werden geschilderd door een aantal belangrijke Chinese kunstenaars, waaronder Qi Baishi ( 1 863-1 957), Zhang Daqian ( 1 899-1 983) en Wu Guangzhong ( 1 9 1 9). In confrontatie met de oude jade zijn de schilderingen venrassend. Voor de catalogus tekende Nicole De Bisscop, kunsthistorica gespecialiseerd in Chinese kunst.

Galerij van de Kredietbank Grote Marl<t 1 9, I 000 Brussel, 02/5 1 7.56.72 Open: dagelijks van I I tot 1 8u .. Gesloten op maandag Toegang: gratis Rondleidingen op aanvraag: 02/5 1 7.57.02 ( 1 .000,-BF per gids)

Hallepoort, Brussel Voor het varkentje komt ... Sprookjes van toen tot 28 januari 1 996

De tenrn "sprookje" is de verkleiningsvonrn van "sproke", wat "spreken" betekent. Een sprookje is dus een in monde­linge overlevering verbreide vertelling. waarvan de inhoud niet in verband staat met historische gebeurtenissen. maar geheel tot het rijk der verbeel­ding behoort. Reeds in 1 697 verzamelde de Charles Penrault in de "Sprookjes van Moeder de Gans" de sprookjes die in Frankrijk werden verteld. De Gebroeders Grimm publiceerden in 1 8 1 2- 1 8 1 5 de Duitse volkssprookjes.

Klem DwmpJe. Plaa�e u1t een

toverlantaarn. Hallepoort. Brussel

De "Vlaamse Wondersprookjes" werden in 1 896 uitgegeven door Alphans De Cock en Pol de Mont. En Mauritz De Meyer stelde in 1 9 5 I de "Vlaamse Sprookjes" samen. Dit sprookjesboek is nu aan zijn elfde druk toe, wat het beste bewijs is dat deze sprookjes ook kinderen van nu blijven boeien. De tentoonstelling beperl<t zich tot de klassiekers, zoals: "Aiice in Wonderland" van Lewiss Caroll, "Pinocchio" van Carlo Collodi, en sprookjes als "De prinses op de erwt" van H.C. Andersen. De tentoonstelling wordt ge'illu­streerd met een rijke collectie prenten van de u itgeverijen Brepols, Epinal, Quantin en Gangel. Daarnaast zijn er natuurlijk sprookjesboeken, pop­up boeken, kostuums en originele tekeningen te zien.

Hallepoort Zuidlaan, I 000 Brussel, 02/534.25.52 Open: dagelijks van I 0 tot 1 7u .. Gesloten op maandag, 25 december en I januari Toegang: 80.-BF: 50,-BF

Jubelparkmuseum, Brussel "Fluwelen Rijkdom". Renaissance fluweel uit de Errera- verzameling en hedendaagse creaties tot 3 1 december

Het Jubelparkmuseum bezit een zeer rijke en gevarieerde verzameling textiel. Deze verzameling is bekend onder de naam "Errera collectie", genoemd naar lsabelle Errera, de gepassioneerde verzamelaarster die haar textielcollectie aan het museum schonk. Een uitgebreide selectie van de mooiste fluwelen is nu te zien in de n ieuwe Errera­zaal. Er zijn voorbeelden van gesneden, ongesneden, geperst, geschoren, brokaat en bedrukt fluweel in diepe, wanrne kleuren. Daarnaast zijn waardevolle religieuze gewaden, zoals

koorkappen, dalmatieken en kazuifels tentoon gesteld. Het tweede luik van de expositie belicht de textiele kunst van de Engelse Arts and Crafts. De eeuwwisseling wordt vertegenwoordigd door bedrukte katoenfluwelen van de finma's William Morris en Liberty. Het laatste luik focust op een speciaal project van de West­vlaamse weefgetouwen­producent Michel Van De Wiele, in samenwerking met textiel­ontwerper Marc Van Hoe. Zijn recente ontwerpen werden uitgevoerd op het allemieuwste, ultra-moderne weefgetouw van Van De Wiele.

Jubelparkmuseum Jubelpark I 0, I 040 Brussel, 02174 1 .72. 1 I Open: dagelijks van 9u.30 tot 1 7u., zat., zon. en feestdagen van I 0 tot 1 7u .. Gesloten op maandag, I en I I november. 25 december Toegang: gratis Rondleidingen: 02174 1 .72. 1 4

Jubelparkmuseum, Brussel Tot edelsteen verheven I 7 november - 1 9 mei 1 996

Tweehonderd Kunstvoorwerpen met sierstenen afkomstig uit verschillende geografische streken illustreren het gebruik van edelstenen door de mens. Een groot deel van de geselecteerde objecten komt uit de verborgen verzamelingen van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, andere edelstenen behoren tot de collectie van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika en het Diamantmuseum in Antwerpen. Er wordt ingegaan op de eigenschappen van edelstenen, hun vindplaatsen, het verschil tussen natuurlijke en synthetische edelstenen. Synthetische edelsteen en imitaties bewijzen hoezeer de mens rijkdom begeert! De laatste Russische verwezen­lijkingen op het gebied van synthetische edelstenen is in dit verband uiterst interessant.

Jubelparkmuseum Schatkamer, Jubelpark I 0, I 040 Brussel, 02/74 1 .72. 1 I Open: dagelijks van 9u.30 tot 1 7u., zat., zon. en feestdagen van I 0 tot 1 7u .. Gesloten op maandag, 25 december en I januari Toegang: 1 50,-BF - 1 20.-BF -80,-BF Catalogus: 380,-BF Rondleidingen: 02/74 1 .74.46

Wilt U er volgend jaar ooi{ bij zijn?

Gedepu.tee7'de Jean-Pierrc Van Der Meircn, voo7'Zittcr J>an Openhaal' Kunstbezit in Vlaanderen v.z.1v. heet de talrij/u genodigdm har·teli]k 111elkom.

De llJe!sprekcndheid van Frans Boenders houdt het publiek in de ban. Oolz Ch�·is en Hubert Minnebo ltûstcren aandachtig toe.

Op donderdagavond 3 1 augustus 1 995 had de prijsuitreiking plaats van de OKV-verlotingsactie 1 99 5 . Prijswinnaars e n genodigden kwamen samen i n d e ateliers van Hubert M innebo in Stalhil le . De weergoden speelden mee en de grote tent op de binnenkoer van de voormalige maalderij was niet erg nodig, maar zorgde voor een aparte sfeer. Frans Boenders gaf een uiteenzetting over H u bert Minnebo en de kunstenaar zelf leidde rond in zijn ateliers .

De hoofdprijs was een bronssculptuur van H u bert Minnebo. Ook de prijzen voor de steun-abonnees werden uitgereikt; de winnaars mochten een cheque in ontvangst nemen voor een meerdaags verblijf in een Duits luxe-hotel .

De kunstenaar, het ktmstJJJe7'k en de 1vinnaars: de heer en mevrouJV Pottillitts.

Kom Fottbert, van de firma ASM tussen de heer en mevrou1v Kinnaer die zopas h�tn hotelcheque in ontvangst mochten nemen.

Hubert Minnebo geeft toelichting bij de smeltoven m ZtJn bromgieterij.

De prijSJvinnaan samen op één foto met Httbert Minnebo en gedeputeerde Van Der Meiren.

Het prografllflla 1996

A F L E V E R I N G I Arts & crafts en de nieuwe generatie kw1stambacht in Vlaanderen door Lieven Daenens, Ri k Sauwen, Johan Valcke en jan Walgrave

Perschijnt in eind januari

A F L E V E R I N G 3 Archeologie in Vlaanderen o.l .v. prof. dr.Guy de Boe

verschijnt midden septembel'

Her programma werd samengesteld door de programmatic-commissic van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen die vergadert onder her voorzitterschap van de heer Jean-Picrre Van Der Meiren ,gedeputeerde voor cultuur van de provincie Oost-Vlaanderen en voorzitter van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen v.z.w . .

A F L E V E R I N G 2 Het Museum Ridder Smidt van Gelder in Antwerpen door Clara van der Hcnst, conservator

verschijnt eind april

A F L E V E R I N G 4

Tekenkunst in Vlaan1se collecties (van 1 800 tot 1 940 ) o.l.v. Robert Hozee en Paul Huvenne

verschijm middm november

Leden zijn (in alfabetische volgorde):

de heer )os Vandcnbreedcn, directeur van het Sint­Lukasarchief, Brussel; de heer Willy Bultercys, erehoogleraar en bestuurder van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen v.z.w.; de heer Rob Buytaert, vormgever, Antwerpen; de heer Luc Dcmeester, directeur-uitgever Lannoo, Tielt; de heer Robert Hoozee, conservator van het Muscum voor Schone Kunsten, Gent; de heer Paul H uvennc, adjunct-conservator Rubcnshuis, Antwerpen; de heer Willy Ju wet, directeur­generaal van de Administratie Kunst, Departement W.V.C., Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap; de heer R.ik Sauwen, producer BRTN, Deparrement Cultuur; de heer Johan Valcke, directeur Vlaams Instiruur voor het Zelfstandig Ondernemen, Dienst Kunstambacht; de heer Rudy Vercruysse, d.irecteur Qpenbaar Kunstbezit in Vlaanderen v.z.w., Tielt; de heer jan Walgrave, conservator Provinciaal Veiligheidsinstituut, Anrwerpen; mevrouw Birgit Waeterloos, uitgever, Gent.

En de prijzen OIZV Verlotingsactie 1 996

Eerste prijs "Pendulum" Een glassculptuur van Koen Vanderstukken Diameter: 60 cm

De "Pendulum" is een uniek stuk. Waarde: 8 5 .000,-fr.

Tweede t . e .m. vijfde prijs In dit en vorige Mededelingenbladen werd U telkens een hotel in Duitsland voorgesteld. Abonnees maken kans op een uiterst verzorgd verblijf in één van deze hotels: een verblijf van 2 overnachtingen voor 2 personen in een dubbele kamer. De tweede t.e.m. vijfde prijs zijn gelijkwaardig.

Tweede prijs Berghotel Hoher Knochen te Schmallenberg

Derde prijs Hotel Steigertberger A 1>ance te Freudenstadt

Vierde prijs Kurhotel te Bad-Ems

Laten wij vooraf duidelijk stellen dat bij deze prijzen niet zijn inbegrepen: - uw verplaatsing naar en van het botel; - de dranken (tenzij anders vermeld)

Ongedttldig? Alle toeristische informatie o11er Duitsland kan tt gratis bekomen op volgend adres : Duitse Nationale Dienst voor Toerisme A. De Broeckstraat 54-56, 1 1 40 Brussel 02/245 .97.00 Reservaties zijn mogelijk bij alle erkende reisbureaus.

De jaarlijkse OI<V kunstboekaanbieding "Hedendaagse architectuur in België"

DOOR GEERT BEKAERT 1 995, Uitgeverij Lannoo, Tielt

Em. Prof. Geert Bekaert (K.U.L. q1 T . U . Eindhoven), architectuurhistoricus en -criticus, schreef de derde titel in de reeks "Architectuur in België". Voordien verschenen reeds

Het boek kost 2.950,-BF. (Vanuit Nederland: 1 8 5,-NLG). I n deze prijs is evenwel uw 1

abonnementsgeld op de j aargang 1 996 van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen begrepen.

33 x 25 cm, 224 blz. met meer dan 300 illustraties in kleur, gebonden in vollinnen band met stofwikkel

"Art Nouveau in België" en "De l 9de eeuw in België".

Het boek wordt U door Uitgeverij Lannoo gratis toegestuurd.

ISBN 90 209 2663 2 De hoofdmoot van dit boek is een duidelijk chronologisch overzicht van de belangrijkste architecten die in hun realisaties blijk hebben gegeven van een verbazingwekkend functionele architectuur. Uitzicht en vorm van een gebouw zijn nooit willekeurig, maar een samenspel van functionele eisen en een achterliggend gedachtengoed, een reflectie op architectuur.

De schitterende kleurenfotografie van talrijke privé-woningen door Bastin & Evrard en de bevattelijke teksten van Geert Bekaert maken deze uitgave tot een overzichtelijk naslagwerk over de laatste vijftig jaar van de Belgische architectuurgeschiedenis. "België, het lelijkste land ter wereld" > Kom, zeg.

Let op ! De opbergband is niet in deze prijs begrepen. U kan die bestellen door 300,-BF bij te storten, dus: 3 .250,-BF i .p.v. 2 .950,-BF. Vanuit Nederland: 205 ,-NLG i.p.v. 1 8 5,-NLG.

Deze aanbieding geldt t.e.m. 31 december 1 99 5 . Zie ook d e folder die bij deze zending is gevoegd.

Abonnees uit Nederland: graag uw aandacht a.u.b. Met aandrang willen wij U vragen om uw abonnementsgeld uitsluitend te betalen op onze Postbankrekening 1 3 5 . 2 0 . Alle andere betalingsvormen veroorzaken onnodige bankkosten.

Vijfde prijs Rema Hotel Bellevue te T1�abm-Trarbach

Zesde t.e.m. 1 06e prijs

Een vierkleuren­reproduktie van de eerste Vlaamse filmaffiche D e Storm des Levens formaat: 69 x 48 cm

Hernieuw uw abonnement vóór 3 1 december 199 5 en neem deel aan de jaarlijkse verlotingsactie.

Abonnefllent Abonnementsgeld 1 996 : onveranderd 700,-BF

In de abonnementsprijs voor 1 996 zijn begrepen:

1 . vier thematische afleveringen 2 . vier "Mededelingen" 3 . de O KV-Museumkaart 1 996

De O KV-opbergband 1 996 Voor de opbergband dienden wij een kleine prijsverhoging door te reke nen, waardoor deze opbergband 300,-BF kost.

Hoe kan u zich abonneren?

Op de klassieke manier: u stort 700,-fr. ( zonder opbergband ) of 1 . 000,-fr. (met opbergband ) op rekeningnummer 448-000736 1 -87 van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen, Tielt. Graag vermelden : " 1 996"

Vanuit Nederland kan u ook abonnee worden! Uitsluitend door storti ng van 4 1 ,5 NLG ( zonder opbergband ) of 6 1 ,5 NLG ( mét opbergband ) op gironummer 1 3 5 . 2 0 van O KV in Tielt. Graag vermelden : " 1 996".

Aandacht! Maak a .u .b . gebru ik van bijgaand betalingsformulier met duidelijke vermelding van uw naam en adres.

U zou ons een dienst bewijzen indien u bij herabonnering uw abonneenummer zou vermelden .

VERCRUY S S E R . KASTEEL STRAAT 9 7 8 7 0 0 T I ELT

KAN k t o

Dit abonneenummer vindt u op het etiket van de omslag waarin deze aflevering zit.

Het dubbelabonnement M&L en Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen

OPENBA.Ait o<I.INSTBEZIT

IN Vl.AANDEREN

M L \10\l \U.\ fE\

" L \\llS("II \I'P�.\

is ook in 1 996 mogelijk! E e n abonnement o p M & L kost normaal l . 1 50,-BF; een abonnement op Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen kost 700,-BF.

Een gecombineerd abonnement op jaargang 1996

van M&L en Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen

kost maar 1 .600,-BF

( i.p.v. 1 .850,-BF) Zie ook de advertentie elders in dit blad .

Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen à la carte Een a Perzicht van de perschillende mogelijlzheden om zich te abonneren.

700,- BF 4 1 ,5 - NLG

600,- BF*

1 .000,- BF 6 1 ,5 - NLG

900,- BF*

2 .950,-BF 1 8 5,- NLG

3 .2 50,- BF 205,- NLG

1 .600,- BF

1 .900,- BF

3 .950,-BF

4.250,- BF

abonnement Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen 1 996

abonnement Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen 1 996 + opbergband

" Hedendaagse architectuur in België" + abonnement Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen 1 996

" Hedendaagse architectuur in België" + abonnement Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen 1 996 + opbergband

abonnement "M&L" + abonnement Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen 1 996

abonnement "M&L" + abonnement Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen 1 996 + opbergband Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen

" Hedendaagse architectuur in België" + abonnement "M&L" + Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen 1 996

" Hedendaagse architectuur in België" + abonnement "M&L" + Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen 1 996 + opbergband Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen

iedere gift vanaf 1 .000,- BF een fiscaal attest

De prijzen gemerlzt met een * Dit zijn prijzen die alleen geldig zijn voor CJP-leden die bij betaling hun CJP­nummer vermelden.

Fiscale attesten E1' zijn verschillende mogelijkheden om abonnee te JV07'den op Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen, jaargang 1 996. Er bestaat even wel nog een manier om de JVerking van Openbaar Kunstbezit in Vlaande1-ert v.z.w. effectief te steunen, namelijk doo7' eengift te storten waarvoor Jvij U een fiscaal attest geven. Hartelijlz dank bij POorbaat!

Om als aftrekbare gift in aanmerking te komen moet het bedrag geheel om niet worden overgemaakt.

Tentoonstellingsnieuws

Koninklijke Musea voor Schone Kunsten, Museum voor Moderne Kunst, Brussel De Nederlandse schilders te Brussel, 1847- 1887 tot I 0 december De economische heropbloei van Belgie rond I 850 kwam ook het cultureel leven in Brussel ten goede. Zo schreef Lord Ronald Gower in 1 875 over onze hoofdstad: "Brussels is a paradise of painters", en de artiesten

zouden er leven als prinsen. Tussen I 850 en I 890 kwamen heel wat Nederlanders in Brussel wonen, zodat we kunnen spreken van een Nederlandse kolonie in Brussel. Ook al was het Brusselse artistieke leven vooral op Parijs gericht. toch kan men de Hollandse invloed in onze landschapsschilderkunst niet ontkennen. Belangrijk zijn de Hollandse landschapsschilder Willem Roelofs ( 1 822- 1 897), de dierenschilder Jan de Haas ( 1 832- 1 908), de naturalistische schilders David ( 1 842- 1 902) en Pieter Oyens ( 1 842- 1 894), de graveur Carel N icolaes Stonm van Gravesande ( 1 84 1 - 1 924) en de vernieuwer Jan T oorop ( 1 858- 1 928), die vanaf 1 850 naar Brussel afZakken. Schilderijen, aquarellen en tekeningen illustreren de invloed van Roelofs en de gebroeders Oyens op het realisme en naturalisme in Belgie. Van Jan T oorop zijn een aantal vroege werken te zien.

Koninklijke Musea voor Schone Kunsten, Museum voor Moderne Kunst Koningsplein 1 -2. I 000 Brussel Open: dagelijks van I 0 tot 1 7u., gesloten op maandag, I en I I november Toegang: 1 80.-BF: 1 50.-BF: 1 00.-BF

Koninklijke Musea voor Schone Kunsten, Museum voor Oude Kunst, Brussel Divertimento. Muziek in de beeldende kunst / 9 december - 1 7 maart / 996

Muziek en muziekinstrumenten worden veelvuldig voorgesteld op voomarnelijk 1 7de-eeuwse schilderijen. Wijlen Mevr. D. Lelarge liet het Departement Oude Kunst een iconografisch steekkaartensysteem na met de

jacob van Oost de Oudere

"Mus1cerend gezelschap··. 1 667.

Koninklijke Musea voor Schone

Kunsten, Museum voor Oude Kunst

identificatie van alle instrumenten die voorkÖmen op schilderijen uit de collectie van het museum. Deze tentoonstelling belicht dan ook de inhoudelijk rijke en veelzijdige relatie muziek­beeldende kunst. Zo wordt o.a. voor het eerst een schilderij van Gillis Coignet de Jongere aan het puibliek voorgesteld. dat in 1 990 werd aangekocht. Om de "verbeelde" instrumenten ook te laten horen werd speciaal een compilatie-CD uitgebracht. met muziek die werd uitgevoerd op gelijkaardige instrumenten.

Koninklijke Musea voor Schone Kunsten, Museum voor Oude Kunst Regentschapsstraat 3, I 000 Brussel Open: dagelijks van I 0 tot I 2u. en van 1 3 tot 1 7u .. gesloten op maandag

Hernieuw uw abonnement

vóór 31 december 1 995 en neem deel aan de

jaarlijkse verlotingsactie .

Museum voor Blinden, Brussel Netsuke. Japan in een notedop tot / 5 juni 1 996

Sinds 1 975 streeft het Museum voor Blinden emaar het patrimonium van Jubelparkmuseum aan blinden en slechtzienden te tonen. Een verzameling die werkelijk tot zijn recht komt als men ze in de hand neemt. zijn de Japanse netsuke. De netsuke is een gordelknoop die boven de gordel wordt gedragen en de bevestigingstouwtjes van verschillende voorwerpen samenhoudt. De kimono, het traditionele kledingstuk in Japan. heeft immers geen zakken. Netsuke zijn klein van afmeting, zelden groter dan I 0 cm. Ze dateren uit de 1 8de en de 1 9de eeuw en zijn representatief voor de kleinsculptuur uit die tijd. Netsuke werden gemaakt om aangeraakt te worden. het verleende de gordelknoop daardoor immers het sterk gewaardeerde patina. Een dertigtal netsuke werd geselecteerd en is representatief voor de verscheidenheid aan functies, vonmgeving en gebruikte materie. Meestal zijn netsuke van hout of ivoor, soms zijn ze vervaardigd van porselein. amber, been of bergkristal. De voorstelling gaat vaak terug op de dierenriem. de natuur. maskers, mensen. legendarische en goddelijke wezens. Om het gebruik van de netsuke te verduidelijken werd een · 'sagemono-ojime-netsuke' '­ensemble samengesteld.

Netsuke. Schip met de zeven

godheden van het geluk Ivoor. 1 9de

eeuw. Museum voor Blinden Brussel.

Foto: M.H. Williot Parmenuer.

Museum voor Blinden, Jubelparkmuseum (ingang Nerviërslaan) Jubelpark I 0, I 040 Brussel, 02/74 1 .72. 1 4 Open: dagelijks van 9u.30 tot 1 7u .. weekend en feestdagen van I 0 tot 1 7u .. Gesloten op maandag, 25 december. I januari, I mei Toegang: gratis

Elisabeth

Lauwers-Derveaux

Iconografisch documentaliste

Opzoeken van beeldmateriaal • kunst, geschiedenis, actualiteit, natuur •

in musea, bibliotheken, archieven, pers-

agentschappen, diatheken in binnen- en

buitenland, leveren van foto's en dia's, regelen van alle rechten

Brusselsesteenweg 87 B-3080 Tervuren

Tel . (02) 767 5 1 5 5 Fax (02) 767 0 1 1 9

Uw advertentie had hier kunnen staan !

Vraag onze advertentietarieven.

Contacteer hiervoor:

B. Promotion Mevrouw Eerlinde Fierens 0 3/2 3 1 28 00

1 9

20

HOCHSAUERLAND - SCHMALLENBERG Schmal lenberg is ge legen aan de zon nezijde van het

' Roothaar'-gebergte i n het Hochsauerland. Tevens l igt het vlak bij de hoogste berg van het Sauerland : de 'Kah len

Asten' (841 m ) .

Het Sauerland i s vooral bekend om zi jn loof- e n dennenwoud . Uitgestippelde wandelwegen,

natuu rleerpaden, tr im paden en fietsroutes maken het voor e lke toerist hier i nteressant.

BERGHOTEL, HOHER KNOCHEN * * * * Romantisch en zeer rustig gelegen hotel, o p ongeveer

1 ,5 km van het dorpscentrum.

lnfrastruktuur • Centrale receptie • Lift • Geze l l ige taverne met open

haard • Hotelbar • Fij n proeversrestaurant • Zonneterras met t u i n restaurant • G r i l l h ut • Park ing • Overdekte

garage • Zonnel igweide

Gratis sport- en ontspanningsmoge l i jkheden • U itgestippelde wandelwegen d i rekt vanaf het hotel

• Overdekt zwembad • Kinderzwem badje • Tu rks stoombad • Sauna • W h i rlpool • Tafeltenn is • Openlucht

schaakspel • Kinderspeeltuin • 'Kneipptret'-bekken • Kle in voetbalveld

Sport- en ontspanningsmogel ijkheden tegen kleine vergoeding

• Solar ium • Massage • Bi l jart • Speelautomaten • Openlucht tenn isveld

Sport- en ontspanningsmogel ijkheden in de o mgeving • Paard rijden • Vissen • G olf: 9 holes in Schmal len berg en

i n Winterberg • M i n igolf • Watersport op de B iggesee • Stoom bootvaart op de Biggesee

Interessante excurs iemogel ijkheden • De 'Karl May'-feesten te Eiste (van midden mei tot eind

septem be r) • Schloss Berkebu rg • Fort fun en Panorama ­pretparken • B u rg Waldeck am Edersee • Sprookjes- en

d ieren park te Wi l l i ngen

Voor meer informatie kan U terecht b i j : Nationale D u itse Dienst voor Toerisme

A. De Boeckstraat 54-56 B-1 1 40 B R US S E L

T e l . ( 0 2 ) 2 4 5 97 00 Reservaties z i jn mogel ijk bij a l le erkende reisbureaus.

Tentoonstellingsnieuws

Paleis voor Schone Kunsten, Brussel Dilier + Scofidio: lnvestments tot 3 december

Liz Dil ier en Ricardo Scofidio leggen zich sinds 1 979 toe op multidisciplinaire projecten waarin zowel architectuur als architectuurtheorie, beeldende kunst als podiumkunsten worden aangewend. Hun nieuwe multi­media installatie "lnvestments" focust op de manier waarop kleding met betekenissen wordt geladen. Dit project omvat onder meer een interactieve video­installatie en formuleert een kritische reflectie op kleed­gewoonten en kledingcodes. De leidraad van het project is het uniform in zijn verschil lende aspecten.

Paleis voor Schone Kunsten, Brussel Kunst en Mode 1960- 1 990 tot 7 januari I 996

Wat betekent mode als cultureel systeem en wat is de symbolische waarde van kleding? Hoe vemoudt de mode zich tot de beeldende kunst? Met ruim I SO toonaangevende modecreaties en kunstwerken biedt de tentoonstelling antwoorden op deze vragen. We zien historische creaties van Yves Saint Laurent Chanel en Christian Dior. Recente modellen zijn van stylisten als Jean-Paul Gaulthier en Thierry Mugler. Deze worden geconfronteerd met plastische creaties van o.a. Andy Wamol, Christo, Keith Haring en Robert Monris. Bovendien ontwierpen vijf toonaangevende styl isten speciaal voor de tentoonstelling een installatie: Rei Kawakubo, lssey Miyake, Yohji Yamamoto en Azzedine Ala�a i.s.m. Jean­Paul Goude en Martin Margiela. Sommige van deze installaties neigen naar performace. Van pop over punk tot postmodem zien we hoe de mode soms sneller en beter dan de kunst de tijdgeest weet te vatten en te reflecteren. Muziek, diaprojecties en video's verlevendigen en documenteren het geheel.

Paleis voor Schone Kunsten Koningsstraat I 0, I 000 Brussel, 021507.84.69 Open: dagelijks van I 0 tot 1 8u . . Gesloten op maandag Toegang: gratis

Provincie Limburg

Provinciaal Centrum voor Kunsten - Begijnhof, Galerij, Hasselt "living" 1 8 november - I 7 december

Met het project "Living" wilde de stichting "Kunst in Huis" de grenzen van de kunstuitleen verkennen en/ of verleggen. Vermits hedendaagse kunstenaars vaak werken met installaties geconcipieerd voor een welbepaalde locatie, werd vanuit die idee vertrokken. Het project "Living" bestaat dus uit de realisatie van kunstwerken in situ, in de huiskamer en het dagelijks leven van ontleners, door hedendaagse kunstenaars. Het project werd uitgewerkt met klanten van "Kunst in Huis" en met kunstenaars die met werk in de collectie van "Kunst in huis" vertegenwoordigd zijn. De tentoonstelling en het collo­quiem ( 1 8 november) stel len de resultaten en de kem van de Living-projecten voor, aan de hand van foto's, ontwerpen, statements, dagboeken en kunstwerken. Onder de deelnemende kunstenaars vinden we o.m.

Twijgen met bamboe rond de schouw.

lnstallaue van Jean-Georges Mossart in

het huis van Alexander Bots in Hasselt

Christine Clinckx, Hugo Duchateau, Wlad Moszowski, Lucas Pellens en Stefan Custers, Piet Stockmans en Ria Vemaeghe.

Provinciaal Centrum voor Kunsten - Begijnhof, Galerij Zuivelmarkt 33, 3500 Hasselt, 0 I I /2 1 .02.66 Open:

'dagelijks van I 0 tot 1 7u.,

zondag van 1 4 tot 1 7u .. Gesloten op maandag en wettelijke feestdagen.

Cultureel Centrum, Hasselt Provinciaal Centrum voor Kunsten - Begijnhof, Hasselt Confrontaties: I I I hedendaagse kunstenaars tot / 4 januari / 996

"Confrontaties" is een reizende tentoonstelling samengesteld door een uitgebreid selectie­comité onder voorzitterschap van Marcel van Jole. De tentoon­stelling bevat werken van Belgische kunstenaars van drie generaties, van 1 920 tot heden. De werken zijn afkomstig uit het patrimonium van de Vlaamse Gemeenschap, de Communauté Française en uit de IBM-collectie. Beide locaties brengen een evenwaardige mix van heden­daagse en oudere werken, gegroepeerd aan de hand van verschillende thema's. Een belangrijk onderdeel van het concept is een interactief computerprogramma, dat ontwikkeld en gesponsord werd door IBM. "Confrontaties" focust op de kunstwerken zelf en stelt deze als

middelpunt voor een dialoog tussen het publiek en de kunstenaars. "Confrontaties" wil bijdragen tot het vastleggen van het col lectief geheugen, van de

Tentoonstellingsnieuws

boeiende tijd waarin wij leven, door het aangeven van de continu'1teit van het kunstge­beuren. Onder de deelnemende artiesten vinden we o.m. Alechinsky. Bervoets, De Keyser, Fabre. Landuyt. Mariën, Peire, Raveel en Vandekerckhove

Cultureel Centrum (tot 3 december) Kunstlaan 5. 3500 Hasselt. 0 I 1 /22.99.3 1 Provinciaal Centrum voor Kunsten - Begijnhof ZuivelmarKt 33, 3500 Hasselt. 0 I 1 /2 1 .02.66 Open: dagelijks van I 0 tot 1 7u., zondag van 1 4 tot 1 7u .. Gesloten op maandag en wettelijke feestdagen

-Stedel ijk Museum Stellingwerff-Waerdenhof, Hasselt Hasselt ... (n)ooit gezien !? tot 23 december

Deze fototentoonstelling biedt ons een verrassende kijk op Hasselt tussen I 880 en het einde van de Tweede Wereldoorlog. Verschil lende thema's komen aan bod: het verenigingsleven, het soldatenleven. sport, de medi­sche wereld, winkels en gevels. vervoer. kommer en rampen. oorlog en bombardementen. Ook werd speciaal voor deze gelegenheid de fotostudio van August en Celestin Blanckart gereconstrueerd, met annex hun donkere kamer en winkel.

Stedelijk Museum Stellingwerff­Waerdenhof Maastrichterstraat 85. 3500

Hasselt, 0 I I /24. 1 0.70 Open: dagelijks van I 0 tot 1 7u., weekend van 1 4 tot 1 8u .. Gesloten op maandag, 1 ,2 en I I november Toegang: 90,-BF - 70.-BF - 40.-BF

Cultureel Centrum De Velinx, Tongeren Kulderzipken I 0 december- I S

januari 1 996

Kulderzipken is een eenvoudige boerenjongen. Per toeval wint hij de prijs die koning Jozef uitloofde, nl. dat hij mag trouwen met zijn dochter prinses Prieeltje. Als koning Jozef te weten komt dat zijn opvolger een simpele snaak is. verandert hij de beloning in een veertiendaags verblijf in zijn kasteel. De komst van de moeder

van de duivel zorgt voor nog meer obstakels die Kul derzipken gelukkig steeds overwint. Want helaas voor de moeder van de duivel, haar zoon krijgt geregeld aanvallen van goedheid, waardoor de boze plannen om Kul derzipken uit te schakelen telkens mislukken ... De uitzendingen van Kulderzipken op televisie lopen in de wintermaanden. Binnen de BRTN was het enthousiasme over vormgeving. decor, rekwisieten, kostuums en grimme zo groot dat men besloot een tentoonstelling over "Kulderzipken" te organiseren.

Cultureel Centrum De Velinx Dijk I I I , 3700 Tongeren. 0 1 2/39.38.00 Open: dagelijks van I 0 tot 2 1 u .. weekend van 1 4 tot 1 8u.

Hernieuw uw abonnement

vóór 31 december 1 995

e n neem deel aan de jaarlijkse verlotingsactie .

Provincie Oost­Vlaanderen

-Museum van Deinze en de Leiestreek, Deinze Ronny Delrue tot I I december

Ronny Delrue "Herinnenng", 1 994.

Museum van Deinze en de Leiestreek De1nze.

De expositie toont de recente ontwikkelingen in het schi lder­werk van Ronny Delrue C 1 957). De landschappen tonen korstige ruwe verflagen waarin vaag beelden van beenderen, gebouwen en kronen op te merken zijn. De kunstenaar werl<t met verschillende lagen verf boven elkaar. waardoor hij vormen en tekens verhult. om ze nadien door afschuren weer aan de oppervlakte te brengen. De intensiteit die spreekt uit zijn schi lderijen staat in schril contrast met het kleine formaat van de werken. Een catalogus met teksten van Luc Lambrecht en Dirk Lauwaert is tijdens de tentoonstelling te verkrijgen.

Museum van Deinze en de Leiestreek Lucien Mattyslaan 3-5, 9800 Deinze, 09/386.00. 1 I Open: weekdagen van 1 4 tot 1 7u.30. zaterdag, zon- en feestdagen van I 0 tot I 2u. en van 1 4 tot 1 7u .. Gesloten op dinsdag

-Museum Dhondt-Dhaenens, Deurle Willem Cole en Jürgen Atbrecht tot I 0 december

Voor de laatste tentoonstelling van dit jaar vroeg het Museum Dhondt-Dhaenens aan Willem Cole om, samen met een door hem gewaardeerde kunstenaar. een tentoonstell ing in te richten. Zijn keuze viel op Jürgen

• •

KU NSTHANDEL � r

• • • •

•

ALLES VOOR KUNSTENAAR EN KUNSTLIEFHEBBER

lnlijstingen alle stijlen

Schilderijen - Zeefdrukken - Kunstreprodukties - Etsen - Litho's

Spiegels

SCHONE KUNSTEN

Daler-Rowney, Winsor & Newton, Blockx, Lefranc & Bourgeois, Raphaël, Koh-i-noor, Caran d'ache, Derwent, Pantone,

Schoellersharnmer, Canson, en vele anderen.

Winkel van 600 m2 - Grote parking Open van maandag tot vrijdag: 9.30/12 uur - 13/1 8.30 uur

Zaterdag: 10112 uur - 141 17 uur.

Brusselsesteenweg 261 - 3090 Overijse (02) 687 73 26

2 1

Tentoonstellingsnieuws

Albrecht (Hamburg). Cole en Albrecht zijn beeld­houwers die gebruik maken van een minimale vormentaal. Hun werk is op het eerste zicht sober; de rijkdom ervan ontwikkelt zich pas bij nadere beschouwing en overdenking. Willem Cole toont naast een aantal oudere werken een nieuwe reeks portretten van vrienden. Het materiaal is plasti­cine, een kneedbaar soort kunst­stof. De vorm is de kubus. het kleurgebruik willekeurig: vrienden zijn niet in het hokje van één bepaalde kleur in te passen. De werken van Jürgen Albrecht zijn neutraal van kleur. Met karton creëert hij lange smalle ruimten die functioneren als toevluchtsoorden. Elk werk moet door iedere toeschouwer apart bekeken worden. De ruimte is bepaald door de verschillende voorwerpen die erin geplaatst zijn en door het daglicht dat naar binnen valt. Het werk van zowel Albrecht als dat van Cole vragen waarneming. ervaring en overdenking.

Museum Dhondt-Dhaenens Museumlaan 1 4, 983 1 Deurle. 09/282.5 1 .23

-Campo Santokapel, Gent Drieluik: Lucy Slock, Philip Aguirre Y Otegui, Dirk Peers tot I 7 december

Dit tentoonstellingsproject bestaat uit drie opeenvolgende exposities. De grote schilderijen op doek van Lucy Slock worden geconfronteerd met één werk van Dirk Peeters en één werk van Philip Aguinre. Vervolgens brengt Aguinre een installatie bestaande uit sculpturen en bijhorende etsen, een combinatie van twee- en driedimensionaal werk. Tenslotte presenteert Dirk Peers drie reeksen van telkens veertien onbeschilderde schildersdoeken. Een onderdeel van de "Bibl iotheek", veertien boekvormen op dubbele spieramen bekleed met geëtste zink, die de multiple uitmaken, wordt ook geïntegreerd in de tentoonstelling. Ter financiering van het project worden 20 seriële schi lderingen van Lucy Slock, 25 etsen of zeefdrukken van Philip Aguinre en 1 4 multiples van Dirk Peers te koop aangeboden ( voorintekenprijs 4.000,-BF).

Campo Santokapel Antwerpsesteenweg, Sint­Amandsberg, 09/225. 1 8. 1 5

22

Museum voor Industriële Archeologie en Textiel, Gent Lichaam en Hygiëne tot I juni 1 996

Gymnastlekoe(entngen voor de vrouw.

De wtbouw van het

gymnastJekondetWys, het popu/onseren

en democratiseren van de llchamelyke

opvoed1ng en spore (emd 1 9de-begm

20sce eeuw) waren een belangnJk

onderdeel van de

gezondheidsopvoeding U1t M.

Bourache, La Culture Phys1que. La

Femme, verzamel1ng MIA T.

De 1 9de-eeuwse maatschappij werd gekenmerkt door industrial isering. verstedelijking, verpaupering, slechte arbeids­omstandigheden en voedingsge­woonten, en onhygiënische toestanden. Infecties en ziektes tierden welig. Pas tegen het einde van de 1 9de eeuw werden de eerste maatregelen genomen en dan nog hoofdzakelijk uit angst voor oproer en besmet­ting. In 1 895 werd gezondheids­onderricht in het lager onderwijs verplicht. vooral gedragsregels zoals "niet spuwen in het openbaar", werden aangeleerd. De preventiepolitiek, o.l.v. artsen, was er vooral op gericht de levensomstandigheden van het volk te verbeteren met drinkbaar water, betere huisvesting, afValverwijdering en hygiëne. Ook trachtte men de volksge­neeskunde uit te roeien. De hulp van een geneesheer werd meestal pas geroepen wanneer alle traditionele methodes gefaald hadden. Zodoende kwam de dokter vaak te laat. Daarnaast waren de materiële levensvoorwaarden zoals gezonde voeding, verkorting van de arbeidsduur. beperking van kinder- en vrouwenarbeid, ziekteverzekering. politieke en culturele emancipatie van groot belang voor de ontwikkeling van de hygiëne en de emancipatie van het lichaam.

Museum voor Industriële Archeologie en Textiel Minnemeers 9, 9000 gent, 09/223.59.69 Open: dagelijks van 9u.30 tot 1 7u .. Gesloten op maandag

Toegang: gratis Rondleidingen op aanvraag 09/223.59.69

Museum voor Schone Kunsten, Gent Edgard Tytgat - jules de Bruycker

ju/es De Bruycker ( / 870- 1 945) "Oude

markt in Gent", / 907. Koper, ets,

aquatint en droge naald, 495x625mm.

Museum voor Schone Kunsten. Gent

tot 28 januari 1 996 Edgard Tytgat ( 1 879- 1 957) en Ju les de Bruycker ( 1 870- 1 945) zijn twee grootmeesters van de prentkunst. Hun grafisch talent wordt aan de hand van prenten en ge'1l lustreerde boeken grondig in beeld gebracht. Met plezier en het grootste gemak stelde T ytgat bundeltjes beeldverhalen samen die echter in zijn tijd niet steeds een uitgever vonden. Hoogtepunt in T ytgats grafisch oeuvre zijn drie genlustreerde verhalen: "Le Lendemain de la Saint-Nicolas", "Chaperon Rouge" en "Quelques images de la Vie d'un Artiste". Dit laatste werk is een beeldverhaal over zijn vriend, de kunstenaar Rik Wouters. Ook schitterend zijn de aquarellen voor "Chaperon Rouge" en "Quelques images de la Vie d'un artiste". In de catalogus wordt de aangewende druktechniek nauwkeurig omschreven. In het oeuvre van ju les De Bruycker speelt de stad Gent een hoofdrol. Schilderachtige hoekjes en pleintjes met middeleeuwse huizen en torens van de oude Gentse binnenstad vormen de achtergrond voor zijn

satirische uitbeelding van de mens. Eigenlijk ontdekte De Bruycker de etskunst pas op 35-jarige leeftijd. Hij ontwikkelde een grote technische perfectie in prenten als "Het huis Palfijn", "Het hijsen van de draak", "Rondom het Gravensteen", de oorlogsprenten uit 1 9 1 4- 1 9 1 8 en de reeks kathedralen.

Museum voor Schone Kunsten Citadelpark. 9000 Gent. 09/222. 1 7.03 Open: dagelijks van 9u30 tot

1 7u .. Gesloten op maandag. 25, 26 december. I ,2 januari Toegang: I 00.-BF - 80,-BF -40, -BF - gratis Rondleidingen op aanvraag: 1 .500,-BF

jeugdateliers: 1 20,-BF per kind De NMBS voorziet speciale trein-en expositietickets

Cultureel Centrum, Lokeren Hand-Tastelijk 8-26 januan· 1 996

Hand-Tastelijk is een tentoon­stelling op maat van de jeugdige kijker. Vanuit verschil lende invalshoeken wordt op het thema van "de hand" belicht. De bezoeker stapt door een reuze-hand het eerste luik van de expositie binnen. Foto's, video, schimmenspel, handsculp­turen: het zijn de beeld-kanalen waarlangs diverse socio-culturele aspecten van de hand de toeschouwer bereiken.

Het tweede luik vormt de neerslag van een intense artistie­ke creativiteit. Op uitnodiging van Rasa ontwierpen zeven hedendaagse kunstenaars werk waarin op zeer individuele basis "de hand" centraal staat. "Hand-Tastelijk" richt zich specifiek tot jongeren van 9 tot 1 4 jaar, tot normalisten, studenten sociaal-cultureel werk en individuele bezoekers. Vormingsactiviteiten voor studenten kunnen aangevraagd worden bij: Gerd Dierckx, vzw

Rasa, Dr. Verdurmenstraat 1 6, 9 1 00 St.-Niklaas. 03/776.86.88

Cultureel Centrum Torenstraat I . Lokeren, 09/348.50.50

Stedelijk Museum, Lokeren Historische grafmonumenten op Lokerse kerkhoven tot 2 6 november

Tot in de 1 8de eeuw werden de doden traditioneel rond de parochiekerk begraven. In 1 784 vaardige jozef 1 1 een decreet uit waarbij de aanleg van kerkhoven buiten de stadskernen werd verplicht. Napoleon Bonaparte zou de maatregel bekrachtigen in 1 804. De gemeentelijke over­heden werden verantwoordelijk voor de begraafplaatsen. Te Lokeren duurde het tot 1 8 1 I vooraleer de eerste stappen tot de aanleg van een aparte be­graafplaats werden genomen en pas in 1 826 zou de stedelijke begraafplaats op de wijk Rozen een feit zijn. De oudst bewaarde tekeningen van Lokerse graf­monumenten dateren uit I 85 I . Men is zich zelden bewust van de cultuurhistorische waarde van de grafmonumenten op onze begraafplaatsen. Sinds de wet van 1 97 1 zijn de sinds Napoleon toegestane "eeuwigdurende concessies" nietig verklaard. Toch dienen historische relicten op onze kerkhoven bewaard te blijven.

Stedelijk Museum Markt 1 5a, 9 1 60 Lokeren, 09/340.50.89 Open: op zondag van I 0 tot 1 2u. en elke eerste zat. van de maand van 1 5 tot 1 7u.

BBL

Tentoonstellingsnieuws ----

Provincie Vlaams-Brabant

Predikherenkerk, Leuven Telecommunicatie in opmars. Van tamtam naar virtuele realiteit tot 3 december

Dit is een originele wetenschapstentoonstelling. Interactieve opstel l ingen maken voor de bezoeker de basis­principes duidelijk van telegrafie, telefonie, omroep en informatie­uitwisseling via computemetten. Merkwaardige toestellen uit de "prehistorie" van de telecommu­nicatie en geavanceerde heden­daagse apparatuur illustreren mijlpalen in een fascinerende evolutie. Sinds uitvinders als Morse, Bell, Marconi en anderen de wereld venbaasden met hun experi­menten, hebben de elektro­nische telecommunicatie­mogelijkheden een hoge vlucht genomen. De expositie biedt niet alleen een verhelderende blik op ontwikkelingen en toepassingen gedurende de jongste 200 jaar, zij maakt ook grote opties voor morgen concreet: videoconferencing, telewerken, thuiswinkelen. onderwijs-op-afstand, film-op­aanvraag, interactieve telenavigatie, stemgestuurde databanken, enz .. De expositie toont venbluffende technologie, maar heeft eveneens aandacht voor de invloed op het dagelijks leven en de inpassing in de samenleving. Elke bezoeker ontvangt gratis een overzichtelijke wandelgids als leidraad door de tentoonstell ing.

Predikherenkerk Onze-Lieve-Vrouwstraat 3000 Leuven. Open: di. en woe. van 9u.30 tot 1 7u.30; do. en vrijd. van 9u.30

tot 2 1 u.30; weekend van 1 3u.30 tot 1 8u.30. Gesloten op maandag en I november Toegang: individueel 200,-BF -bezoekers met korting I SO.-BF -groepen 1 2S,-BF - scholen en studentengroepen I 00,-BF -kinderen tot I 2 jaar gratis De NMBS voorziet een voordelig reis- en tentoonstellingsticket Informatie en reservatie: Brusselsestraat 63. 3000 Leuven, 0 1 6/22.4S.64

Provincie West-Vlaanderen

Cultureel Centrum, Kortrijk Oog in oog met Marcel van Maele 1 9 november- I 7 december

Marcel van Maele "Zonder utel",

1 980

De auteur Marcel van Maele startte in 1 972, via zijn "Gebottelde Gedichten", met het maken van "boek"- en "woord"-objecten. Dialoog en confrontatie staan ook centraal in zijn nieuwe project. Daarover laten we Marcel van Maele zelf aan het woord: "Voor deze tentoonstelling nodigde ik 30 kunstenaars uit. Elk vertegenwoordigd met één werk, worden ze twee per twee geconfronteerd met elkaar en met een werk van mezelf. Zo ontstaan er I S cellen, elk bestaande uit 3 werken. Enerzijds viel mijn keuze op geestes­verwanten zodat het elkaar kruisen of raken van gelijkge­stemde geinengten de rode draad trekt doomeen de tentoonstelling. Anderzijds tracht ik met "Oog in oog" een zo breed mogelijke waaier te tonen van de vele facetten binneQ de grenzen van de hedendaagse plastische kunst". Onder de deelnemende kunstenaars vinden we o.m. Fred Bervoets, Francky Cane, Droste­Rembouts en Lieve Ulburghs.

Cultureel Centrum, Benedengalerij en Foyer Schouwburgplein 1 4, 8SOO Kortrijk, OS6/220768 Open: weekdagen van I 0 tot I 6u.30, weekend van 1 4 tot I 8u .. Gesloten op woensdag

Hernieuw uw abonnement

vóór 31 december 1 995 e n neem deel aan de

jaarlijkse verlotingsacrie.

PMMK-Museum voor Moderne Kunst, Oostende Constant Lambrecht, retrospectief tot 3 december 1 99 5

Het initiatief om een retrospec­tieve tentoonstelling aan het werk van Constant Lambrecht ( 1 9 1 S- 1 994) te wijden, berust

Constant Lambrecht "Schilderes en

model", I 955.

op een eigenzinnige keuze van conservator Willy Van den Bussche. Ondanks zijn succes (waaronder twee solotentoon­stellingen in het Paleis van Schone Kunsten) kan Constant Lambrecht immers bezwaarlijk als een geconsacreerd kunste­naar worden beschouwd. Constant Lambert raakte niet betrokken bij de kunstenaars­groep "jeune Peinture Beige" en wellicht daarom ontbreekt zijn naam 1n tal van naslagwerken. Via deze expositie wil het PMMK een en ander rechtzetten. Constant Lambrechts artistieke canière nam een definitieve start na de Tweede Wereldoorlog. Hij trok verschillende keren naar Parijs en volgde er les bij o.m. Zadkine. Zijn schilderkunstig werk evolueerde naar een lyrische abstractie waanbij hij steeds van de figuratie vertrok, maar die ging deconstrueren om ze volgens een eigenzinnig patroon herop te bouwen. Lambrecht puzzelde de werke­lijkheid op een eigen composito­rische wijze terug ineen. Het oeuvre van Lambrecht weerspiegelt zijn innerlijke bewogenheid op exeburante, barokke wijze waaronder de "honror vacui" soms toeslaat. In de l iteratuur wordt steeds verwezen naar "de schilder Constant Lambrecht", nooit wordt echter melding gemaakt van "de beeldhouwer Lambrecht". Zijn beelden getuigen van een grote expres­sieve kracht. Het openbaren van dit aspect van Lambrechts oeuvre behoort tot de initiële doelstellingen van deze tentoonstelling.

PMMK-Museum voor Moderne Kunst, Oostende Karl Meersman l.O. tot 3 december

De expositie "Benoît" in 1 994 in het PMMK was de opener van een reeks tentoonstellingen rond hedendaagse illustratoren-car­toonisten van eigen bodem. In

tegenstelling met Benoît is Karl Meersman I .D.(I .D. staat voor de "tekendriehoek" Karl, Marijke en Ben Meersman) een cartoonist "pur sang". Meersman werkt sinds 1 987 voor Trends Maga­zine. Hij ontwikkelde een zeer herkenbare, virtuoze en unieke tekenstij l die het best tot u1ting komt in zijn karikaturen. Zijn tekeningen werpen een ludiek licht op het politiek en econo­misch leven van het laatste decenium in België. Zo zien we niet alleen Guy

Verhofstadt als kantwerker een nieuw partijlogo "klossen" of Mieke Officiers als doelwachter geruggesteund door een kollosale jean-Luc Dehaene, maar ook Bessel Kok achter het fomuis een wonderdrank brou­wen voor Belgacom en Rudolf Vanmoerkerke als stripheld Obelix met een basketbal i.p.v.

Kar/ Meersman l.O. "Oostende (R Van

Moerkerke) ".

een menhir. De tentoonstelling in het PMMK omvat een hendertal karikaturen.

PMMK-Museum voor Moderne Kunst Romestraat I I , 8400 Oostende, OS9/S0.8 1 ' 1 8 Open: dagelijks van I 0 tot 1 8u., gesloten op maandag. Toegang: 200,-BF; reductiehouders 1 60,­BF, SO,-BF; jongeren - 1 6 gratis

BRTN Departement Cultuur

Tekens op TV2, elke dinsdag om 22.45 uur

28. 1 1 OS. 1 2 1 3. 1 2 1 9. 1 2 26. 1 2 02. 0 1 09. 0 1 1 6. O I 23. O I 30. 0 1

DICk Bruna T chang in het Land van de Blauwe Lotus Edward Steichen Routes: Vlaanderen Cow-boy Art De kloosterkeuken (H) De kloostertuin Carl Orff Het gevoel Cox (H) Atvar Aalto

23

Fotografieci reu it

I Aalbeke O.C. Aalbeke Krugerstraat 9 • tot 7 dec.: Wim Van Cappellen • 9 dec.-4 jan.: Davy Breyne • 6 jan.-7 feb.: Hilde Braet Antwerpen C.C. Luchtbal Columbiastraat I I 0 • tot 5 dec.: jo Voets • 8 dec.-2 jan.: Erik Schelstraete • 5 jan.-6 feb.: Bart Leye Elcker-lk centrum Breughelstraat 33 • tot I dec.: Lydie Nesvadba • 4-30 dec.: Sandra Driljeux • 2 jan.-2 feb.: Carine Steelandt Bornem C.C. Bornem St.-Amandsesteenweg 4 1 • tot 4 dec.: Bart Leye • 6 dec.- I jan.: Marc Gomme • 3 jan.-5 feb.: Lydie Nesvadba Heist-op-den-Berg C.C. Zwaneberg Bergstraat • tot 5 dec.: lnge Sterckx • 8 dec.-2 jan.: jo Voets • 5 jan.-6 feb.: Erik Schelstraete Heusden-Zolder C.C. Heusden-Zolder Dekenstraat 40 • tot 6 dec.: Etienne Van Haevermaet • 8 dec.-3 jan.: lnge Sterckx • 5 jan.-7 feb.: jo Voets

Hoeselt C.C. Hoeselt Europalaan 2 • tot 6 dec.: Cuauhtemoc Garmendia • 8 dec.-3 jan.: Etienne Van Haevermaet • 5 jan.-7 feb.: lnge Sterckx Knokke-Heist C.C. Knokke-Heist Meerlaan 30A, 050-6 1 .37.6 1 • tot 7 dec.: Paule Biemant • 9 dec.-4 jan.: Raymond Mallentjer • 6 jan.-8 feb.: Cuauhtemoc Garmendia Kortrijk C.C. Kortrijk Sint-Maartenskerlkhof 8 • tot 7 dec.: Davy Breyne • 9 dec.-4 jan.: Hilde Braet • 6 jan.-8 feb.: Paule Biemant Marke O.C. Marke Hellestraat 6 • tot 7 dec.: Eli Peeters • 9 dec.-4 jan.: Wim Van Cappellen • 6 jan.-8 feb.: Danny Breyne Menen O.C. 't Ghelandt Waalvest • tot 7 dec.: Jan Kempenaers • 9 dec.-4 jan.: Eli Peeters • 6 jan.-8 feb.: Wim Van Capellen

Sint-Truiden C.C. De Bogaard Minderlbroedersstraat 29 • tot 6 dec.: Raymond Mallentjer • 8 dec.-3 jan.: Cuauhtemoc Garmendia • 5 jan.-7 feb .. : Etienne Van Haevermaet Strambeek-Bever C.C. Strambeek-Bever Gemeenteplein • tot 4 dec.: Erik Schelstraete • 6 dec.- I jan.: Bart Leye • 3 jan.-5 feb.: Marc Gomme Tielt C.C. Tielt St.-Michielsstraat 9 • tot 7 dec.: Hilde Braet • 9 dec.-4 jan.: Paule Biemant • 6 jan.-8 feb.: Raymond Mallentjer Turnhout C.C. Turnhout Warandestraat 42 • tot 4 dec.: Marc Gomme • 6 dec.- I jan.: Lydie Nesvadba • 3 jan.-5 feb.: Sandra Driljeux Wevelgem O.C. Wevelgem Acaciastraat • tot 7 dec.: Krist Demasure • 9 dec.-4 jan.: jan Kempenaers • 6 jan.-8 feb.: Eli Peeters

,_--V E R KOOPZAA L � I � I 1L o u i s -fl b i l i p p el � J

'--- -

BELANGRIJKE GEKATALOGEERDE KUNST EN ANTIEKVEILING

Uitzonderlijke gekatalogeerde kunst- en antiekveilingen op zondag 1 7 december 1 995 om 1 4 uur stipt. Tentoonstelling op 1 5 en 1 6 december van

1 0 tot 20 uur.

Meubilair van hoogstaande kwaliteit uit de 1 7 de, 1 8de en 1 9de eeuw. Schilderijen, tekeningen en grafiek. Beeldhouwwerken. Europees en

Oosters porselein uit de 1 6de, 1 7 de, 1 8de en l 9de eeuw. Antieke en oude Oosterse tapijten.

Volgende veiling op zondag 2 1 januari 1 996 om 14 uur. Dagelijks aanvaarden wij loten voor onze volgende antiekveilingen van 9

tot 1 8 uur. Wij komen ook ter plaatse om uw verzameling te schatten. Voor meer

inlichtingen, bel ons vrijblijvend.

Bondgenotenlaan 122 - 3000 Leuven Tel./Fax: (0 1 6) 23 29 1 5

Lid van de Syndikale Kamer der Verkoopzalen van België

Tentoonstel l ingsagenda

I België

Provincie Antwerpen

Antwerpen Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuu rleven Minderlbroedersstraat 22, 03/232.55.80 • tot I 3 jan. 1 996: Alfred Ost ( 1 884- 1 945). Tekenaar en illustrator (*) • vanaf 1 4 nov.: 200 jaar cultuurleven in Vlaanderen (*) Centrum 't Elzenveld Lange Gasthuisstraat 45, 03/22156.28 • tot 26 nov.: Bruno Dyckrnans • 24 nov.- 1 4 jan. 1 996: Bemard Schultze: "Het grote formaat" • I dec.-7 jan. 1 996: Hugo Besard • I I jan.-28 jan. 1 996: Gaston Callens: retrospectieve tentoonstelling Contact J vzw Bresstraat I 0, 03/2 1 6.3 1 .38 • tot 5 dec.: Daniel Rothstein: schilderijen: Jean Graven: schilderijen; Johan Jenquin: grafisch werlk • 8 dec.-2 jan. 1 996: Lisa jaspers: litho's • 5-30 jan. 1 996: Herwig: schilderijen Cultureel Centrum Luchtbal Colombiastraat I I 0, 2030 Antwerpen, 03/542.49.40 • tot 5 dec.: Fototentoonstelling: jo Voets • I S nov.-2 1 dec.: Tekens aan de wand: kalligrafie • 8 dec.-2 jan. 1 996: Fototentoonstell ing: Erik Schelstraete de Singel Desguinlei 25, 03/248.38.00 • 23 nov.-28 jan. 1 996: Architectuurtentoonstelling: Lucien Engels Etnografisch Museum Suikerrui 1 9, 03/232.08.82 • tot 3 1 dec.: "Oosterse geneeskunde" (*) • tot 3 1 dec.: "De taal van de Thangka" (*) Fins Cultureel Centrum Italiëlei 69, 03/23 1 .87.5 1 • tot 24 nov.: "Funky Cow Mama on the Arctic Circle". Hedendaagse kunstwerlken van Rosa Liksom, schrijfster en schilders • I 0 dec.-2 1 jan. 1 996: Matti Kujasalo Galerie Micheline Szwajcer Verlatstraat 1 4, 03/237. 1 1 .27 • tot 2 dec.: Gabriel Orozco Galerie Epreuve d'Artiste Oude Kerlkstraat 64, 20 I 8 Antwerpen, 03/237.93.5 1 • I tot 1 7 dec.: Francese Guitart, grafisch werlk Hessenhuis

Francese Guitart grafisch werk

Galerie Epreuve d'Artiste

Falconrui 53, 03/232.84.28 • tot 28 jan. 1 996: "In de geest van Fluxus ( 1 962- 1 978)". Een evocatie van een experimentele kunstbeweging (*) Innovatiecentrum Paardenmarikt 92, 03/23 1 .50.36 • tot I 0 dec.: GiNO D': schilderijen Internationaal Cultureel Centrum Meir 50, 03/226.03.06 • tot I 0 dec.: Antoon De Clerck en het hypenrealisme (*) Jordaenshuis Reyndersstraat 6, 03/232.84.28 • 1 7 nov.- 1 7 dec.: Giles Thomas: "Sonnets" Museum Plantin-Moretus Vrijdagrnarikt 22, 03/233.02.94 • tot 28 jan. 1 996: Mordecai Moreh, grafisch werlk Museum Vleeshuis Vleeshouwersstraat 38-40, 03/233.64.04 • tot 3 I dec.: Affiches Alfred Ost uit eigen bezit • tot 1 4 jan. 1 996: Egypte onomwonden (*) MUseum voor Hedendaagse Kunst Antwerpen Leuvenstraat 32, 03/238.59.60 • 1 8 nov.- 1 4 jan. 1 996: Bemd Lohaus Nationaal Scheepvaartmuseum Steenplein I , 03/232.08.50 • tot 3 1 dec.: CMB 1 00, een eeuw Compagnie Maritime Beige (*) O.L.V.-Kathedraal Handschoenmarikt, 03/233.34.68 • tot I 0 dec.: "Vlaanderen en Castilla y Leon. Op de drempel van Europa" Openluchtmuseum Middelheim Middelheimlaan 6 1 , 2020 Antwerpen, 03/828. 1 3.50 • tot 26 nov.: Richard Serra Provinciaal Museum voor Fotografie Waalse Kaai 47, 03/2 1 6.22. 1 I • 24 nov.-28 jan. 1 996: Paul Huf "Highlights" • 24 nov.-28 jan. 1 996: Retrospectieve Frank Eugene:

25

Tentoonstellingsagenda

overzichtstentoonstelling (*) Speelgoedmuseum • tot 30 nov.: Beeldhouwkunst Koninklijke Musea voor Kunst • tot 1 7 dec.: "James Ensor • 24 nov.-28 jan. 1 996: Freya Nekkerspoel 2 1 , 0 I S/SS.70.7S van Frans Claes, Patriek Crombe, en Geschiedenis - ( 1 860- 1 949). Zes thema's in zijn Maes, expositie n.a.v. het project • tot I 0 maart 1 996: Mini Car & Marc Decker, Hubert Jubelparkmuseum werk" "Documentaire foto-opdrachten Truck Expo (*) Verbruggen, Adrien Versaen Jubelpark I 0, I 040 Brussel, Paleis voor Schone Kunsten Vlaanderen" Oelegem (Ranst) • tot 26 nov.: Beeldhouwkunst 02/74 1 .72. 1 I Ravensteinstraat 23 -• 24 nov.-28 jan. 1 996: Provinciaal Textiel- en van Myriam Paridaens • tot 29 dec.: "Nicosia vroeger - Koningsstraat I 0, 02/S07.84.66 Filmaffiches van Julien TFelt Kostuummuseum Vrieselhof De Kriekelaar Nicosia vandaag" (zaal Apamea) • tot 3 dec.: Dilier + Scofidio: Ronny Van de Velde Schildesteenweg 79, 2S20 Gailietstraat 86, 02/24S.7S.22 • 1 7 nov.- 1 9 mei 1 996: Tot lnvestments (*) Ijzerenpoortkaai 3, 03/2 1 6.30.4 7 Oelegem, 03/383.46.80 • tot 26 nov.: Discours-Mètis (*) edelsteen verheven, edelstenen • tot 1 7 dec.: "Kiezen voor • 1 9 nov.- 1 4 jan. 1 996: Klassiek - • tot 30 nov.: "Koning Katoen" De Markten en sierstenen uit Siberië Kunst" 48 beeldende kunstenaars Modem Turnhout Oude Graanmarkt S , (Schatkamer) (*) stellen hun werk voor op de Stedelijk Prentenkabinet de Warande 02/S I 2.34.2S • tot 6 juni 1 996: "Fluwelen nationale eindtentoonstelling Vrijdagmarkt 22. 03/233.02.94 Warandestraat 42, 2300 • tot 26 nov.: Discours-Mètis (*) rijkdom". Renaissance nuweel uit • I S dec.- 1 0 jan. 1 996: • tot 28 jan. 1 996: Mordecai T umhout, 0 1 4/4 1 .94.94 Fendation pour I ' Architecture de Errera verzameling en T entoonstellingsprojekt Chantal Moreh, grafisch werk • 9 dec.-2 1 jan. 1 996: "Zie eens Kluisstraat SS, I OSO Brussel, hedendaagse creaties (zaal Akerman Volkskundemuseum wat een schoon koleuren" (*) 02/649.02.59 textiel) (*) • tot 7 jan. 1 996.: Kunst en Gildekamersstraat 2-6, • 9 dec.-2 1 jan. 1 996: Dirk • 1 2 dec.- I I feb. 1 996: Het Koninklijke Musea voor Schone Mode 1 960- 1 990 (*) 03/220.86.63 Stallaert (*) plezier en zijn tegendeel: de vrije Kunsten van België, afdeling Pianofabriek • tot 1 2 jan. 1 996: Volksprenten hand van Raoul Vaneigem Moderne Kunst Forststraat 3S, I 060 Sint-Gillis, van de firma Brepols te Galerij van de Kredietbank Koningsplein 1 -2, 02/S08.32. 1 I 02/S38.09.0 I Tumhout Grote Markt 1 9, I 000 Brussel, • tot I 0 dec.: Brussel • tot 7 jan.: ldir Mecibah, Berchem Hoofdstedelijk 02/S I 7.56.72 Kunstenaarkolonie. Nederlandse siermeubelen in plaatijzer C.C. Berchem Gewest Brussel • tot 1 7 dec.: Chinese jade en schilders 1 8S0- 1 890 (*) Scientastic Museum Drie Koningenstraat 1 26, 2600 rolschilderingen uit de Dongxi- Koninklijke Musea voor Schone Metro Beurs, 02/646.89. 1 S Berchem, 03/239.59.08 Brussel verzameling (*) Kunsten van België, afdeling • tot 3 I dec.: Zien, horen, • tot 1 7 dec.: "Polygon": Algemeen Rijksarchief Galerie Amaryllis Oude Kunst voelen ... interaktieve Russische kunstenaars Ruisbroekstraat 8, 02/S 1 3.76.80 Gentsesteenweg I I 08, I 080 Regentschapsstraat 3, pedagogische spelen Deurne • vanaf 23 okt.: De geschiedenis Brussel, 02/46S.3 1 .08 02/S08.32. 1 I Provinciaal Museum Sterckshof van prostitutie en • 2 tot 2S feb.: Francese Guitart: • 2S nov.-28 dec.: Het koninklijk - Zilvercentrum vrouwenhandel schilderijen, collages, sculpturen, tracé Comelissenlaan, 03/360.52.50 ASLK-Galerij gravures, kunstenaarsboeken, • tot 26 nov.: Emile Claus ( 1 86S- Provincie Limburg • tot I 0 dec.: Zilver uit Finland Kreupelenstraat I 2 muurboeken ... 1 9 1 6): Lichtspelingen op de (*) • tot 3 dec.: Sint -Petersburg: stad Gemeenschapscentrum de Theems 19 I 6- 1 9 19 (*) Hasselt Edegem van steen, triomf en tranen (*) Maalbeek • 1 9 dec.- 1 7 maart 1 996: Cultureel Centrum Gemeentelijk Kunstcentrum - Autoworld Haamstraat 94, I 040 Etterbeek. Divertimento. Muziek in de Kunstlaan S, 0 I I /22.99.3 1 Huis Hellemans Jubelpark I I , I 040 Brussel. 02/733.07.04 beeldende kunst (*) • tot 3 dec.: Streuvels, fotograaf Strijdersstraat 1 4, 03/4S7.22.44 02/736.4 1 .6S • tot 2 dec.: "Zappa in Beeld". Kunstcentrum van het Rood • tot 3 dec.: "Confrontaties". • 2S nov.- 1 7 dec.: lturospe: • 2S-26 nov.: "Animatie Antiek Alle platenhoezen van Frank Klooster I I I Hedendaagse kunstenaars textiel Speelgoed" Zap pa Rood Klooster 4, I I 60 i.s.m. Provinciaal Museum voor Ekeren BBL-galerij Goethe-lnstituut Oudergem, 02/660.5S.97 Hedendaagse Kunst (*) Kunstcentrum Hof De Bist Koningsplein 6 Belliardstraat S8, I 040 Etterbeek. • 2 dec.- 1 8 feb. 1 996: 24ste • 8 dec.-28 jan. 1 996: "lndonesia • tot 26 nov.: Denijs De Backer: • december: "European 02/230.39.70 Salon van de kunstschilders van in wording", foto's van Cas aquarellen, Greet Bogaerts: batiks Corporate Art Collections" • tot I 6 dec.: Op weg naar de Rood Klooster en Oudergem, Oorthuys en Charles Breijer en glasramen Belgisch Centrum van het vrijheid. Foto's van Eva Mahn met hulde aan Alfred Bastien • 8 dec.-28 jan. l 996: José • 1 -24 dec.: Frans Adelhof: Beeldverhaal • I 0 jan.- 1 7 feb. 1 996: Georg ( 1 873- 1 9SS) Vermeersch schilderijen. Jeannine Laenen: Zandstraat 20. I 000 Brussel, Baselitz, grafiek Le Botanique • 2 feb.-3 1 maart: Foto's van schilderijen 02/2 1 9. 1 9.80 Hallepoortmuseum Koningsstraat 236 Corinne Mercadier (F) • 29 dec.-2 1 jan. 1 996: • tot 7 jan. 1 996: Retrospectieve Zuidlaan, 02/S34. 1 S. I 8 • tot 1 7 dec.: Henri Michaux Nationaal Jenevermuseum Schilderijen van Hugo Vos Andrea Pazienza ( 1 9S6- 1 988) • I S dec.-7 april 1 996: Het Museum van Elsene Witte Nonnenstraat 1 9, Geel (*) huwelijk in de verschillende Jean Van V alsemstraat 7 1 , 0 1 1 /24. 1 1 .44 De Slijperij • tot 2 1 dec.: "The Raad to gemeenschappen in België 02/S I 1 .90.84 • tot 24 dec.: "Smaakmakers: Doelenstraat 4 1 , 0 1 4/S8.27.5 1 Maus" by Art Spiegelman (*) • tot 28 jan. 1 996: "Voor het • tot 3 dec. 1 996: Marcel over aroma's, extracten en • 1 8 nov.- 1 0 dec.: Thomas Bibliotheca Wittockiana varkentje komt ... ". Sprookjes van Mariën, beeldstormer- esprits" Schmidt: Recent werk Berneistraat 2 1 -23, I I SO Brussel, toen (*) beeldvormer Provinciale Centrale Bibliotheek Herentals 02/770.53.33 Japanse Toren • tot 3 dec. 1 996: Pierre Raetz, • 6 dec.- 1 4 jan. 1 996: Galerie Kunsthuis • tot 20 jan. 1 996: Boekbinders Van Praetlaan 44, I 020 Brussel, schilderijen "Confrontaties": I I I Lierseweg S3, 0 1 4/22.59.77 of en versierde boekbanden uit 02/268. 1 6.08 • I S nov.- I S jan. 1 996: Francis Hedendaagse Kunstenaars (*) 0 1 4/2 1 .53.30 Frankrijk tijdens de Romantische • tot 3 I dec.: Samoeraï Bacon en zijn leerlingen Provinciaal Museum en • tot 3 dec.: John Van Leemput periode (*) Joods Museum Museum voor Blinden Actualiteitscentrum • 9 dec.-7 jan. 1 996: Myriam Bibliotheek Solvay Stalingradlaan 74, 02/S 1 2. 1 9.63 Jubelpark I 0, I 040 Brussel Zuivelmarkt 33, 0 I I /2 1 .02.66 Swaegers Leopoldpark. 02/2 1 8. 1 6. 1 3 • tot 3 1 dec.: Hulde aan Chagall, ( ingang Nerviërslaan), • 1 8 nov.- 1 7 dec.: "Living" (*) Lille • tot 23 dec.: "lnvisible etsen en foto's 02/74 1 .72. 1 I • 4 dec.-27 jan. 1 996: Galerij 't Zand VZW musicians", mechanische Koninklijke Bibliotheek Albert I • tot I S juni 1 996: Netsuke. Retrospectieve V: tentoonstelling Balsakker 28, 227S Lille, muziekinstrumenten - Nassaukapel Japan in een notedop (*) "Lightworks" ( 1 976- 1 99S) 0 1 4/88.04.72 Chinees Paviljoen Kunstberg, I 000 Brussel, Museum voor de Kant en het • tot 1 4 jan. 1 996: • tot 1 7 dec.: André Van Praetlaan 44, I 020 Laken 02/S I 9.53. 1 I Kostuum "Confrontaties": I I I Saelemaekers • vanaf I S okt.: "Chinees • 8 dec. -2 1 jan. 1 996: "Iconen Violetstraat 6, 02/S I 2. 7709 Hedendaagse Kunstenaars (*) Mechelen exportporselein", presentatie van van de Athosberg", schitterende • tot 26 nov.: Oorlog en kant Stedelijk Modemuseum Cultureel Centrum A Spinoy de vaste verzameling van de iconenvan het beroemde • 7 dec.- 1 4 jan. 1 996: Hulde aan Gasthuisstraat I I , 0 I I /23.96.2 1 Minderbroedersgang S, 2800 K.M.K.G. Griekse mannenklooster John Waterloo Wilsen • tot 30 dec.: Fellini: i Costumi e Mechelen, 0 I S/20. 1 6.32 Cultureel Centrum Brussel - (Nassaukapel) Museum voor Geld en Ie Mode (Kostuums en Mode) • tot 26 nov.: Senegaleese kunst Oude Sint-Nikolaaskerk Geschiedenis van de Nationale Stedelijk Museum Stellingwerff-• 2-24 dec.: Marcel Denayer Sint-Nikolaasplein S, I 1 20 Bank van België Waerdenhof

Neder-over-Heembeek, Wilde Woudstraat 9, Maastrichterstraat 8S, 02/262.04.33 02/22 1 .22.06 0 1 1 /24. 1 0.70

26

Tentoonstel/ingsagenda

• tot 23 dec.: Hasselt ... (n)ooit gezien !? (*) • tot 1 9 nov.: Theedor Bri.in ( 1 88S- 1 98 1 ) (*) Herentais Galerie Kunsthuis Lierseweg S3, 0 1 4/22.S9.77 • tot 3 dec.: Moser C. • 9 dec.-7 jan. 1 996: Swaegers Myriam Heusden-Zolder Cultuurcentrum Heusden­zolder Dekenstraat 40, 0 I I /S3.33. 1 S • tot 26 nov.: Muziek Verbeeld • I dec.- 1 4 jan. 1 996: Wladimir Moszowski Neerpelt Dommelhof - Provinciaal Instituut voor Cultuur en Sport Toekomstlaan S, 0 1 1 /64.27.0S • tot 22 dec.: "Art Toys" Sint-Truiden Museum Vlaamse Minderbroeders Sint-Truiden Capucienessenstraat 3, 0 1 1 /67.29.7 1 • tot 30 nov.: "Antonius. De kleine en de grote" (*) Tienen Stedelijk Museum "het Toreke" Grote Markt 6, 0 1 6/8 1 .73. 1 9 • tot 1 9 nov.: Hugo Duchateau Tongeren C.C. De Velinx Dijk I I I , 0 1 2/39.38.00 • tot 4 dec.: Geert Van der Borght: keramiek • I 0 dec.- I S jan. 1 996: Kulderzipken (*)

Provincie Oost-Vlaanderen

Aalst C.C. De Werf Molenstraat S I , OS3/76. 1 3. 1 I • 1 9 nov.- 1 4 jan. 1 996: Rococo 1 730- 1 770 (*) Centrum Netwerk De Ridderstraat 28, OS3/78.89.8 1 • tot 2 dec.: Christine Couvent. schilderijen en tekeningen • 1 6 dec.-20 jan. 1 996: Rik De Boe Deinze Museum van Deinze en Leiestreek Lucien Matthyslaan 3-S, 09/386.00. 1 I • tot I I dec.: Ronny Delrue (*) Dendermonde Zwijvekemuseum Nijverheidsstraat I , OS2/2 1 .30. 1 8 • tot 1 7 dec.: De gevangenis te Dendenmonde, leven achter tralies Deurle Museum Dhondt Dhaenens Museumlaan 1 4, 09/82.5 1 .23 • tot I 0 dec.: Wil lem Cole en jörgen Albrecht (D)

Gent Campo Santokapel Antwerpsesteenweg, St.­Amandsberg • tot 1 7 dec.: Drieluik: Lucy Slock. Philip Aguirre Y Otegui en Dirk Peers (*) Centrum voor Kunst en Cultuur - St.-Pietersabdij St.-Pietersplein • tot 7 jan. 1 996: "De Stoutmoedige Diefte van het Lam Gods". Zestig jaar speuren naar "De Rechtvaardige Rechters" (*) • 1 8 nov.-3 dec.: Foto - Con -Sequenties. Kunstfotografie Frank De Clercq Design Oudburg I - Patershol, 09/224.28.86 • tot 3 1 dec.: Stan Kenis: "Bloemen", recente fotografie Galerij Pluto Plotersgracht 7, 09/233.33. 1 4 • 2S nov.-23 dec.: Thienry Lauwers, ijzersculpturen, schilderijen en tekeningen Hortus Michel Thiery Berouw SS • tot 3 I dec.: "Als verkeer keert" Magnus Fine Arts Ch. de Kerckhovelaan 83, 09/223.82.26 • tot I 0 dec.: jul es De Bruycker ( 1 870- 1 94S) Museum Arnold Vander Haegen Veldstraat 82, 09/22S.79.37 • tot 26 nov.: Interbellum in Gent (*) Museum van Hedendaagse Kunst Gent Citadelpark. 09/22 1 . 1 7.03 • 2S nov.-9 dec.: Muka Youth Print Show: Kunst voor jongeren. "Verboden boven de 1 8 jaar" • tot 3 dec.: Diptychon 1 1 : Frans Gentils - Jim Lutes • 9 dec.- 1 4 jan. 1 996: D iptychon 11: Frank Liefooghe - Solechin Museum voor Industriële Archeologie en T ex ti el Minnemeers 9, 09/223.59.69 • tot I juni 1 996: Lichaam en hygiëne (*) Museum voor Schone Kunsten Citadelpark. 09/222. 1 7.03 • tot 28 jan. 1 996: De etsen van Jules de Bruycker ( 1 870- 1 94S). De houtsneden van Edgard Tytgat ( 1 879- 1 9S7) (*) Museum voor Sierkunst jan Breydelstraat S, 09/22S.66.76 • 30 nov.-3 maart 1 996: Triënnale voor vonmgeving 1 99S Stedelijke Openbare Bibliotheek Graaf van Vlaanderenplein 40, 09/22S.33.30 • tot I 8 nov.: Kindertekeningen uit Guatemala en Mexico • 1 4-3 I dec.: "Geschiedenis van het Nieuwe Circus" Witte Zaal Hoger Sint-Lucasinstituut Gent, Posteernestraat 64 • 2 1 nov.- I S dec.: Emiel Poetou

T E N T O O N S T E L L I N G E N d e W a r a n d e

van 9 december 1 995 tot en met 21 januari 1 996

27

Tentoonstellingsagenda

1 88S- 1 97S( - 1 99S) (*) • 1 6 jan.-9 feb. 1 996: De­Architecture & Genius Loci: Smithson, Matta-Ciarl<., Kawamata Kruishoutem Stichting Veranneman Vandevoordeweg 2, 09 1 183.52.87 • tot 1 6 dec.: Michael Bastow, pastels - Mieja D'Hondt, sculpturen - Nigel Hall, tekeningen en sculpturen -Sophia Vari, sculptunen, juwelen en papier op doek Lokeren Cultureel Centrum Tonenstraat I , 091348.50.50 • 8-26 jan. 1 996: Hand-Tastelijk (*) • 1 -22 feb.: Van Mercator tot Frimout di-art Vrijheidsplein I , 091348.06.42 • tot 2S nov.: Yves Beaumont, schilderijen en tekeningen Foyer Kerl<.plein S • 6-28 jan. 1 996: Gynaika­fototentoonstelling: vrouwelijke studenten Academie Sint-Niklaas Stedelijk Museum Markt I S A. 091348.28.0S • tot 26 nov.: Ge'1l lustreerde briefhoofden uit Lokerse verzamelingen (*) • tot 26 nov.: "Voortleven in steen". Historische grafmonumenten op Lokerse kerkhoven (*) Otegem Deweer Art Gallery Tiegemstraat 6A, OS6164.48.93 • tot I 0 dec.: Gerhard Merz en Britse Pop Art Sint-Niklaas Academie voor Schone Kunsten • tot I 7 dec.: Luc Ramael: meubels, ontwerpen en lichtamnatunen Temse Gallery 40 Veerstraat 8, 03177 1 .48.74 • 2S nov.-2S feb. 1 996: Hilde Braet. fotografie

Provincie Vlaams-Brabant

Leuven ABS-galerij Hoekgebouw Diestsevest­Diestsestraat • tot I S dec.: Leo Camps en Andne Deroo Provinciemuseum P. van Humbeeck - M. Piron Mechelsevest I 08, 0 1 6122.28.93 • 1 8 nov.- 1 7 dec.: Tentaanstelling van fotoclub "Gamma" Predikherenkerk Onze-Lieve-Vrouwstraat

28

• tot 3 dec.: "Telecommunicatie in opmars. Van tamtam naar virtuele realiteit" (*) Sportmuseum Vlaanderen v.z.w. T ervuursevest I 0 I , 0 1 6122.04.4S • tot 26 nov.: Putten in het podium (*) Strambeek-Bever Cultureel Centrum Strembeek Gemeenteplein, 1 8S 3 Strombeek-Bever, 021267.4 1 .561S7 • 1 7 nov.- 1 7 dec.: "Breekbaar". Glaskunst • 22 dec.- 1 6 jan. 1 996: "Polygoon". Moskouse abstracte kunstenaars Tervuren Koninklijk Museum voor Midden-Afrika Leuvensesteenweg I 3, 3080 Tervuren, 02/769.52. 1 I • tot 26 nov.: Verborgen schatten van het Museum van Tervuren (*) • dec. -feb. 1 996: Ethiopia (in voorbereiding) Vorst Galerij Ten Weyngaert Bondgenotenstraat S4. 021347. 1 6.86 • 22 nov-22 dec.: Piet Pollet en Steven Fillet schilderijen en beeldhouwwerl<. • 1 7 jan.- 1 6 feb. 1 996: Emiel Hoome, Nico Lanoo en Franky Cane: grafiek

Provincie West-Vlaanderen

Kortrijk Cultureel Centrum. Benedengalerij Hazelaarstraat 7. OS6122.07.68 • 1 8 nov.- 1 7 dec.: "Oog in oog met Marcel Van Maele": werl<. van Fned Bervoets, Johan Van Geluwe, Franky Cane, Francky O.C. (*) • 20 jan.- 1 8 feb. 1 996: "Polygon": S Hedendaagse kunstenaars uit Rusland Studio Gaselwest Rijselsestraat S7, OS6136.92. 1 I • 1 8 nov.-3 dec.: Schilderijen van Willy Declerck • 20 jan.-4 feb. 1 996: Aquanellen van Paul De Doncker Menen Ontmoetingscentrum 't Ghelandt Waalvest, OS61S I .58.9 1 • tot 26 nov.: Berlijn en de muur • 8-24 dec.: De geschiedenis van het Belgische circus Oostende Museum Ensorhuis Vlaanderenstraat 27, OS9180.53.3S • tot 3 1 dec.: Litho's en documenten rond het ballet "La

Gamme d' Amour" en andere muziekstukken van James Ensor Museum voor Schone Kunsten Wapenplein, OS9180.53.3S • 2-3 I dec.: Marc Cloet: schi lderijen. Rik Delrue: keramiek • 1 3 jan.- 1 7 feb. 1 996: "Gynaika": werl<.en van vrouwelijke kunstenaars Provinciaal Museum voor Moderne Kunst Romestraat I I , OS91S0.8 1 . 1 8 • tot 3 dec.: Marc Mendelson. Retrospectief (*) • tot 3 dec.: Constant Lambrecht ( 1 9 1 S- 1 994). retrospectief • tot 3 dec.: Karl Meersman • 23 dec.-2S feb. 1 996: Paul Van Hoeydonck, retrospectief • 23 dec.-2S feb. 1 996: Astrid Roeselare L'Art Gallery Westlaan 1 63 • tot 1 9 nov.: Kunstwerl<.en van Manc Vanpoucke • 24 nov.-3 1 dec.: Kunstwerl<.en van lsidoor Goddeeris en Geert Clarysse Stedelijk Museum Blomme Ooststraat 84 • 30 nov.- I I dec.: Schilderijen van Carl Soete • 1 6-27 nov.: Schi lderijen van Cris Vercruysse • 1 4 dec.- I jan. 1 996: Schilderijen en beeldhouwwerl<.en van John Alossery en Christine Dujardin Tielt Kunstgalerij Ernest Verkest leperstraat 4S, OS I 140. 1 6.33 • 19 nov.-24 dec.: Andreas Van Poucke Torhout Cultureel Centrum de Brouckere Aartrijkestraat 6 • tot 26 nov.: Schilder- en Beeldhouwkunst: "40 Jaar laureaten beeldende kunst" van de Provincie West-VIaandenen (*)

Wallonië

Morlanwez Musée royal de Mariemont • tot 1 4 jan.: "Egypte et negards occidentaux" Namur Musée provincal des Art anciens du Namurois rue de Fer 24 • tot 3 I dec.: "Dorunes, brocats et glacis - S.O.S. Polychromies"

Nederland Amsterdam Bijbels Museum Herengracht 366, 003 1 1201624.24.36 • I S dec.- 1 9 mei 1 996: Op naar Jeruzalem Joods Historisch Museum jonas Daniël Meijerplein 2-4, 003 1 120162S.42.29 • tot 3 dec.: Leo Schatz ( 1 9 1 8). schi lderijen • I S dec.- 1 9 mei 1 996: Jeruzalem in jodendom, christendom en islam Rijksmuseum Stadhouderskade 4 2. 003 1 1201673.2 1 .2 1 • tot I I feb. 1 996: "Het gezicht verbeeld". Portretkunst in mamner, klei en brons • tot 4 feb. 1 996: "Voor Nederland bewaard". De collectie van het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap • 2S nov.-3 1 maart 1 996: "De Lelijke Tijd". Pronkstukken van Nederlandse interieurl<.unst 1 83S- 1 89S

Van Gogh Museum Paulus Potterstraat 7, 003 1 1201S70.52.00 • tot 2 1 jan. 1 996: Franz van Stuck ( 1 863- 1 928): Eros & Pathos Vlaams Cultureel Centrum 'De Brakke Grond' Nes 4S, 003 1 1201622.78.60 • 24 nov.-7 jan. 1 996: "3x tegen de keer" • 24 nov.-7 jan. 1 996: James Ensor, de volledige grafische collectie van de Knedietbank België Breda De Beyerd Boschstraat 22, 003 1 176122.50.2S • tot 7 jan. 1 996: Kars Persoon: schilderijen, tekeningen, collages en sculptunen 1 990- 1 99S Den Haag Het Paleis Lange Voorhout 74, 003 1 1701338. 1 1 . 1 I • tot 1 4 jan. 1 996: Rodin Dordrecht Dordrechts Museum Museumstraat 40, 003 1 1781 1 3.4 1 .00 • I 0 dec.- 1 0 maart 1 996: Ary Scheffer ( 1 79S- 1 8S8). Gevierd Romanticus 's Hertogenbosch Noordbrabants Museum Verwersstraat 4 1 , 003 1 1731 1 3.38.34. • tot 7 jan. 1 996: Un Cercle d'Amis: Belgische kunstenaars getuigen van hun tijd • 28 jan.-30 apr. 1 996: Uit Koninklijk Bezit. I 00 jaar Koniklijk Huisarchief. de verzameling van Oranje

Laren Singer Museum Oude Drift I , 1 2S I BS Lanen NH, 003 1 12 1 .53 1 .56.56 • tot 1 4 jan. 1 996: Rodin Leiden Het Koninklijk Penningkabinet Rapenburg 28. 003 1 17 1 I 1 2.07.48 • tot 1 4 mei 1 996: "Bloedgeld". Wat oorlog met geld doet Rotterdam Kunsthal Rotterdam Westzeedijk 34 1 , 003 1 I I 01440.03.2 1 • tot 3 dec.: "Personalities". Beroemde mensen op beroemde stoelen • tot I 0 dec.: "De Schat van Lombok". Het ware verhaal • tot 7 jan. 1 996: "Radio South Africa". Radio's door kunstenaars • tot 1 4 jan. 1 996: "! 'Amour". Foto's over l iefde en erotiek van Ed van der Elsken • 26 nov.- 1 7 maart 1 996: Leonardo de Vinci. Uitvinder, wetenschapper. kunstenaar • 2 dec.-28 jan. 1 996: "Droog Design". Overzichtstentoonstelling • 9 dec.-7 jan. 1 996: "Kunst met ballen". Kerstversieringen door kunstenaars • 20 dec.-7 jan. 1 996: "Passage Brussel". Nederlandse schilders in Brussel I 8SO- I 890 • I 0 feb.-7 apr. 1 996: Hans van Meegenen ( 1 889- 1 947). Van (miskend) kunstenaar tot meestervervalser Nederlands Architectuurinstituut Museumparl<. 2S. 30 I S CB Rotterdam, 003 1 I I 01440. 1 2.00 • tot 4 feb.: Het Nederlandse interieur 1 870- 1 990 • 1 6 dec.- 1 0 maart 1 996: Mies van der Rohe Pavilion Award. Bekroonde anchitectuur in de Europese Unie 1 988- 1 994 Witte de With - Center for Contemporary Art Witte de Withstraat SO, 003 1 1 1 014 1 1 .0 1 .44 • tot 24 dec.: Eleanor Bond: Cosmoville & Brandt Junceau: Hyde Pari< Tilburg De Pont Stichting voor Hedendaagse Kunst Wilhelminaparl<. I . 003 1 I 1 314 3.83.00 • tot 14 jan. 1 996: Luc T uymans - Blow Up • tot aug. 1 996: De tuin van Pjotr Müller Nederlands Textielmuseum Goirl<.estraat 96, 003 1 I 1 3142.22.4 1 • tot 1 4 jan. 1 996: "Overspel ?". De relatie tussen kunst en vomngeving

Tentoonstel/ingsagenda

Frankrijk Bailleux Musée Benoît De Puydt Rue du Musée 24, 0033/ 1 6/28.49. 1 2.70 • tot 26 nov.: "Nouvelle Orientale". Schilderijen van Pei Zhang Yang bij woorden van Marguerite Y ourcenar • I S dec.- 1 6 feb. 1 996: Tapijtweefkunst van Jacques Trovic Parijs Galeries nationales du Grand Palais Square Jean Perrin, 0033/ 1 .44. 1 3. 1 7. 1 7 • tot 7 jan. 1 996: Cézanne Nantes Fonds Régional d'Art Contemporain des Pays de la Loire • tot 3 dec.: "Onzièmes Ateliers du Frac des Pays de la Loire" • tot 2 1 dec.: "Do it", Christian Boltanski, Maria Eichhom, Hans-Peter Feldman, Paui-Armand Gette, Felix Gonzales-Torres, Fabrice Hybert, llya Kabakov, Mike Kelley, Alison Knowles, Betrand Lavier, Jean-jacques Rullier, Rirkrit Tiravanija

Ateliers, cursussen en performances

I Ateliers

Aalst Cultureel Centrum De Werf Molenstraat S I , OS 317 6. 1 3.0 I Een uitgebreid workshop- en cursusaanbod n.a.v. de tentoonstelling "Rococo 1 730-1 770. Vooraf inschrijven is noodzakelijk Alle betalingen gebeuren bij de eerste bijeenkomst. Voor activiteiten in klasverband, contacteer Francine De Bolle: OS3/76. 1 3. 1 4: • 20, 27 nov. en 4, I I , 1 8 dec. telkens van 20 tot 22u.: "Rock and Roll? De kunst van het dansen", dansgeschiedenis in theorie. Deelname 2.000,-BF • 20, 27 nov. en 4, I I , 1 8 dec.: "Rock and Roll? Mag het een menuet zijn?", te gast aan het Franse hof. Deelname 600-.BF • 29 nov. van 1 4 tot 1 7u.: "Rok of habijt", maak zelf je theaterkostuum. Voor 1 2 tot 1 4-jarigen. Deelname 4SO-,BF • 6 dec. van 1 4 tot 1 7u.: "Rok of habijt", maak zelf je theaterkostuum Voor 1 4 tot 1 7-jarigen. Deelname 4SO-.BF • 6 dec. van 20 tot 22u.: "T able dressing à la rococo", etikette en gebruiken bij het tafeldekken in de 1 8de eeuw.

Deelname 7SO-,BF in het najaar 2 nieuwe Instrumentenmuseum • 6 dec. van 1 4 tot 1 7u.: cursusreeksen. Elke reeks omvat Kleine Zavel 1 7, I 000 Brussel, "Rococo manieren", 1 8de- 1 2 lessen en 1 2 films. De eerste 02/S 1 2.08.48 eeuwse gedragsnormen. Voor I 0 reeks (Fi lmanalyse en • 3-S jan. 1 996: "Koning David, tot 1 4-jarigen. Deelname I SO-,BF filmtheorie) vindt plaats op de doedelzakspeler en Apollo". • 9 dec. van 1 4 tot 1 7u.: maandagen van september tot Muziek op schilderijen en "Rococo manieren", 1 8de- december. De tweede reeks (De prenten. Museumatelier voor eeuwse gedragsnormen. Voor I S Voorbije Tijd) vindt plaats op jongeren van I 0 tot I 6 jaar. tot 1 7 -jarigen. Deelname I SO-,BF d insdagen van september tot Telkens van 9u.30 tot 1 6u.30. • 7, 1 2, 2 1 dec. van 20 tot 23u.: december. Prijs: 3.000-,BF voor Bijdrage 2.000-,BF (V.E.D.: "Paco Rabanne achterna". voor 1 2 lessen + cursusboek. 1 .800-,BF). Inschrijven verplicht aspirant kostuumontwerpers. Inschrijven kan door storting van Jubelparkmuseum Deelname 900-.BF het bedrag op bankrekening: jubelpark I 0, I 040 Brussel. • I 3 dec. van 1 4 tot 1 Su.30: 00 1 - 1 47606 1 -88 met duidelijke 02174 1 .72. 1 I "Rondlopen in een sprookje". vermelding van de cursusreeks A • 26 nov., 3, I 0, 1 7 dec.: Voor kinderen tot I 0 jaar. of/en B. Info: 03/233.85.7 1 "Helden en heiligen". Deelname: I SO-,BF Brussel Museumatelier voor kinderen • I 3 dec. van 20 tot 23u.: Hallepoort van 6 tot 1 2 jaar. Telkens van "Rococo anno 1 99S", Zuid laan, I 000 Brussel, I Ou JO tot I 2u.30. Bijdrage: theaterkostuum versus historisch 02/S34. 1 S. I 8 1 30-,BF (V.E.D.: 80-,BF). kostuum. Deelname 200-,BF • 28, 29 dec.: Inlichtingen: 02174 1 .73. 1 3 Museum Oud-Hospitaal "Mannekensbladen, • 8, I S, 22, 29 nov.: "Een vloer Oude Vismarkt 1 3, 053/70.26.60 sprookjesachtig". Museumatelier in kleur: mozaïeken". • vanaf 22 nov. elke woensdag voor kinderen van S tot I 0 jaar. Museumatelier voor kinderen van 20 tot 22u.: Telkens van 9u.30 tot 1 6u.30. van S tot I 0 jaar. Telkens van 1 4 "Papiersculptuur". een initiatief in Bijdrage: I .250-,BF (V, E.D.: 1 .000- tot 1 6u .. Bijdrage 320-,BF (V.E.D.: het kader van de biënnale .BF). Inschrijven verplicht. 260-,BF) voor de vier ateliers. "Papier, Beeld en Basis". Inlichtingen: 02/74 1 .73. 1 3 Inschrijven verplicht. Inlichtingen: Deelname: 6.000-,BF. aantal • 3-S jan. 1 996: "Tekenfilm, nog 02/74 1 .73. 1 3 deelnemers: max. 1 4. Informatie: maar I 00 jaar". Museumatelier • 27-29 dec.: "Romeins theater". OS3/76. 1 3. 1 1 of OS3/76. 1 3.0 I voor jongeren van I 0 tot 1 6 jaar. Museumatelier voor jongeren Antwerpen Telkens van 9u.30 tot 1 6u.30. van 1 2 tot 1 6 jaar. Telkens van Filmmuseum - Centrum voor Bijdrage 2.000-,BF (V.E.D.: 1 .800- 9u.30 tot 1 6u.30. Bijdrage 2.000-Beeldcultuur ,BF). Inschrijven verplicht. .BF (V.E.D.: 1 .800-.BF). Inschrijven Koninklijk Paleis, Meir 50 Inlichtingen: 02174 1 .73. 1 3 verplicht. Inlichtingen: • Het Filmmuseum organiseert 02174 1 .73. 1 3

CONGRESCENTRUM 'T ELZENVELD Lange Gasthuisstraat 45, Antwerpen

De Kanunnik- Van Gesse/zaal

Deze voormalige ziekenzaal (uit het midden van de 15e eeuw) bezit een mooie houten zoldering. Over de ganse lengte' bevinden zich in het midden negen gotische bogen (in zand- en baksteen), geschraagd door imposante pilaren.

In het begin van de negentiende eeuw werden in twee nissen bostbeelden van prefect Charles d 'Herbouville en Professor Dr. Louis Sommé ge­plaatst. Met de bedoeling meer lucht en licht in de zaal te scheppen, werden de smalle ramen toen aanzienlijk vergroot.

Oude kasten en schilderijen, o. m. van Jacob Jordaens en Jan Cossiers, verfraaien het interieur.

De zaal is vooral bestemd voor ontvangsten en banketten tot meer dan driehonderd gasten.

Dhr. J De Haes, Afgevaardigd-Bestuurder-Secretaris. Voor inlichtingen en reservaties: · tel. 03/223. 56. 1 3 of233. 56. 5 7 fax. 031226. 82. 76

29

Ateliers, cursussen en performances

Gent Elke eerste zaterdag van de Mechelen ECU, tweede prijs 1 .000 ECU, Instituut voor Conservatie en maand wordt om 1 5u. door een Speelgoedmuseum Theeceremonie derde prijs 750 ECU. De werken Restauratie (I.C.R.) specialist een kunstwerk uit het Nekkerspoel 2 1 , 0 1 5/55.70.75 dienen ingelijst afgeleverd te Zwartezusterstraat 34, museum uitgebreid voorgesteld: • 1 7 dec.: Speelgoedbeurs van Brussel worden, uiterlijk op 1 6 feb. 1 996, 09/225.42.90 • 2 dec.: Jaak Jansen over. I 0 tot 1 3u. Jubelparkmuseum bij ADMB, t.a.v. Mevr. D. • vanaf 25 nov.: "Inleiding tot de "Zilveren reliekhouder en Jubelpark I 0, I 040 Brussel Vandamme, St.-Clarastraat 48, Industriële Archeologie". Telkens altaarcari llon, 1 8de eeuw, • 1 7 dec. van 1 4 tot 1 6u.: 8000 Brugge, 050/44.06.03 of op zaterdag, zeven op Antwerpen, Lambertus demonstratie in het 050/44.06. 1 I . éénvolgende keren. Inlichtingen Hanosset" theepaviljoen. Toegang: gratis, Wedstrijdreglement aanvragen op bovenstaand adres, ook over Provinciaal Centrum voor Muziek in musea ingang Albert-Eiisabeth. bij: Dhr. Guy Esselen, Lange Rei andere cursussen bevragen bij: Kunsten - Begijnhof 2, 8000 Brugge, 050/33. 1 7.46 Christine Van Daele of Adriaan Zuivelmarkt 33, 0 I 1 12 1 .02.66 Antwerpen Brussel Linters • 1 8 nov.: Een evaluatie van het Rubenshuis Stichting Europalia International Hasselt project "Living". Inschrijvingen: Wapper 9 - l l Koningsstraat I 0, 02/507.85.69 Provinciaal Centrum voor Kunst in Huis, 02/2 1 6.00.80 In oktober startte de 47ste reeks Wedstrijden • Europalia Nippon Kinen biedt Kunsten - Begijnhof concerten van oude muziek in ieder jaar verlblijfsbeurzen in Zuivelmarkt 33, 0 I 1 /2 1 .02.66 het Rubenshuis en het Vleeshuis Antwerpen Japan aan Belgische kunstenaars, • 9- 1 0 dec.: Worlkshop te Antwerpen. Elk concert begint Vlaamse Ingenieurskamer ontwerpers en vorsers. "Afbeelding - Verlbeelding".

Wandelvoordrachten om 1 5u . . Kaarten zijn te Van Putlei I I , 20 I 8 Antwerpen Kandidaten moeten de Belgische

Inschrijvingen: Aksent vzwd, verkrijgen in het Rubenshuis en • T ech-Art prijs: De Vlaamse national iteit hebben en, op 3 1 Domein Bokrijk. het Vleeshuis. Toegang: 250-,BF. Ingenieurskamer organiseert dec. 1 996, min. 25 jaar en max. Herckenrodeplein I , 3600 Genk, Brussel Geen telefonische reservaties. voor de elfde maal de T ech-Art 40 jaar oud zijn. Zij moeten een 0 I 1 /23.45.3 1 . Bijdrage: 3.000-,BF Jubelparkmuseum • I 0 dec.: Werken van j.P. prijs. Deze prijs bekroont een artistieke loopbaan of een

Jubelpark I 0, I 040 Brussel, Kimberger. C.L. Matthes, C. vernieuwende creatie op onderzoek hebben aangevat in I 02174 1 .72. 1 4 Schaffrath e n C.P.E. Bach door technisch en artistiek gebied van de disciplines die Europalia • 26 nov.: "China: de kleren van het Paul Dombrecht Consort verwezenlijkt in de loop van 89 Japan vooropstelde. Voor de keizer", door Nathalie • 1 4 jan. 1 996: Liederen van H. 1 995. De prijs bestaat uit een aanvraag van het reglement en

Lezingen Vandepenre, om I Ou.30. Pureeli en tijdgenoten, door C. symbolische prijs: een verguld ei inschrijvingsfomnulier, zie Bijdrage: 1 50-,BF: studenten, CJP, Bott (sopraan), R. Eganr op mamneren voet, en een bovenstaand adres.

Antwerpen 60+, V. E.D .. Per Musea: I 00-,BF. (klavecimbel) en M. Levy (cello) geldprijs van I 00.000-,BF. Kolveniershof Trefpunt: onthaal Albert- • I I feb.: Werken van J.M. Iedereen, vanaf 1 8 jaar, elke Kolveniersstraat 20 Elisabeth Leclair, J.M. Hottetenre, J. Philidor groepering en elke fimna kan • 30 nov.: Jan Mertens, "Het • 8 dec.: "Het Nabije Oosten en J.S. Bach, door W. Hazelzet deelnemen. Afsluitdatum voor dagelijkse leven aan de oevers voor de islam", door Greet Van (traverso), T. de Zwart (gamba) de inzendingen is 29 februari Cursussen van de Nijl". Om 20u., toegang Deuren. Bijdrage: 1 50-,BF: en J. Ogg (klavecimbel) 1 996. Voor meer inlichtingen: gratis studenten, CJP, 60+, V.E.D., • I 0 maart: De Groninger VIK, t.a.v. Christine Malfeyt, Van Culturama v.z.w. • 7 dec.: Eugène Wamnenbol, Per Musea: I 00-,BF. Trefpunt: humanist en organist Rudolphus Putlei I I , 20 I 8 Antwerpen, Baron de Vironlaan 1 40, 1 700 "Alexandrië aan de Schelde: onthaal Albert -Ei isabeth Agricola. Een muzikale reis in de 03/2 1 6.00.70 Dilbeek. 02/569.27.74 egyptemanie in het Antwerpse". Gent 1 5de eeuw, door Super Librum Brasschaat • 2 en 3 dec.: Kunstreis naar Om 20u .. Toegang: gratis Museum voor Schone Kunsten Museum Vleeshuis Gemeentebestuur Brasschaat Parijs. Bezoeken aan het Museum • 2 1 dec.: Man u T assier, "Het rijk Citadelpark. 09/222. 1 7.03 Vleeshouwersstraat 40 • Wedstrijd voor vervaardigen Mamnottan, het Grand Palais en van Osiris: van mummies en • 3 dec. van I Ou.30 tot I 2u.30: • 28 jan. 1 996: De laatste drie en plaatsen van een kunstwerk de Cézanne-tentoonstelling. dodenboeken". Om 20u, Geert Vandamme over hoe een sonates van L. van Beethoven, Het gemeentebestuur van Wandelingen in het teken van de Toegang: gratis kunststijl beïnvloed wordt door door Paul Komen (pianoforte) Brasschaat organiseert een impressionisten. Verlblijf in Brussel theologische doctrines, • 25 feb.: Werken van C. Saint- wedstrijd met het oog op het Campanilehotei.Opstapplaatsen: Jubelparkmuseum maatschappelijke ideeën, Saëns, S. Karg-Eiery en A. bekronen van een ontwerp voor Asse Gemeentehuis, Di lbeek Jubelpark I 0, I 040 Brussel, politieke situaties enz. Bijdrage: Guilmant, door Joris Verdin een te realiseren kunstwerk dat Jongslag en Brussel Centraal 02-74 1 .73.3 1 1 40-,BF (hamnonium en orgel) zal geplaatst worden op het Station (Hall) • 22 nov.: "On the trail of • 1 7 dec. van I Ou.30 tot 1 2u.30: • 3 1 maart: Werken van J. openbaar plein vóór het nieuwe • 4 en I 8 dec.: Cursus Imperia! Porphyry. The British Rita Keymeulen over Aubert, M. Blavet, M. Corette en gebouw van de gemeentelijk tentoonstellingsactualiteit: Rodin excavations in the Eastem "Kunsttheorie en Kunst, Ch. de Blainville, door Musica ad bibliotheek op het pand en zijn tijd. Cursuslokaal: V.T.B.-Desert of Egypt", door Prof. Verklaring en Tegenspraak". Rhenum Bredabaan 407. Alle kunstenaars zaal, E. Jacqmainlaan I 26, Brussel, Davis P.S. Peacock. Om 1 8u.30, Bijdrage: 1 40-,BF Brussel die in Vlaanderen of in Brussel prijs per lesdeel: 250,-BF. toegang: gratis. Jubelparkmuseum wonen en die een ruime • 9 dec.: Expobezoek • 8 dec.: "Het Nabije Oosten Jubelpark I 0, I 040 Brussel artistieke ervaring hebben "Verlborgen Schatten", Tervuren voor de islam", door Greet Van • 1 7 dec. om I I u.: worden u itgenodigd aan deze • 1 4 jan. 1 996: Rodinreis Deuren. Om 1 4u. Bijdrage: 1 50,-

Beurzen Aperitiefconcert: "Polyfonische wedstrijd deel te nemen. Het (busexcursie) - Den Haag en

BF: studenten, CJP, 60plus, zang en traditionele Russische wedstrijdreglement kan op Laren V. E.D., PerMusea: I 00,-BF. liederen door Krasavik uit Wit- eenvoudig verzoek gratis Trefpunt: onthaal Albert- Hasselt Rusland. Toegang + aperitief: verkregen worden: El isabeth. In l ichtingen: Stedelijke Museum 250-,BF (reductiehouders: 200- Gemeentebestuur Brasschaat, 02/74 1 .72. 1 4. Stellingwerff-Waerdenhof ,BF), leden Per Musea: gratis Bredabaan 1 82, 2930 Brasschaat, • I 0 dec.: "Diamant. Diamonds Maastrichterstraat 85, 03/653. 1 0.00 are a girl's best friend - and a 0 I 1 124. 1 0.70 Brugge rnan's too?", door Katrien De • 25 nov. van I 0 tot 1 8u.: Rotariale 96 - Europese Corte, om I Ou.30 in de "Exlibrisruildag". Sinds tientallen Biënnale voor grafische kunsten conferentiezaal. Bijdrage: I 00,-BF: jaren organiseert "Graphia", de • De tweejaarlijkse wedstrijd studenten, CJP, 60+, leden Per Vlaamse vereniging van exlibris- voor Grafische Kunst wordt Musea: 80-,BF, leden V.E.D.: verzamelaars en -kunstenaars, in Hernieuw uitgeschreven door Rotary gratis. het najaar een ruildag in Hasselt.

uw abonnement Brugge 't Vrije. De wedstrijd

Hasselt Deze rui lgebeurtenis wordt vóór 3 1 december 1 995

staat open voor al le reprodu-Museum Stellingwerff- steeds druk bezocht. Tijdens ceerlbare grafische technieken, Waerdenhoff deze ruildag zal in het museum en neem deel aan de met uitzondering van zuivere Maastrichterstraat 85, ook een tentoonstelling van jaarlijkse verlotingsactie. fotografie. Er worden 3 werken 0 1 1 -24. 1 0.70 heraldische exlibris te zien zijn bekroond: eerste prijs 2.000

(tot 23 dec.) 30

Publikaties

I Reeks Kleine Ku ltuurgidsen

1 990- 1 995, 2 1 x 1 4,8 cm, 64 blz., genaaide paperback, nagenoeg volledig in kleur gei11ustreerd, 1 30,-BF. Uitgegeven door de Dienst Monumentenzorg en Cultuur­patrimonium in opdracht van de Bestendige Deputatie van de Provincieraad van Oost-Vlaanderen

Dit jaar verschenen in de reeks Kleine Kultuurgidsen vier nieuwe edities die het (voorlopige) totaal op 1 4 titels brengen.

Het zijn stuk voor stuk merkwaardige uitgaven die hun doelstelling niet voorbijschieten. nl. "via grondig gestoffeerde, verzorgd en overvloedig ge'1l lustreerde uitgaven tegen een wel erg lage prijs, toegang (bieden) tot informatie die anders wellicht in archieven en gespecialiseerde bibliotheken opgesloten zou blijven", aldus cultuurgedeputeende jean-Pienre Van Der Meiren bij de presentatie van de jongste delen. Het zijn inderdaad boekwenkjes die opvallen door hun fraaie vormgeving en afwenking en met hun rijke kleurenillustraties en boeiende teksten voor de leek een aangename degelijkheid uitstralen, goed in de hand liggen en uitnodigen tot lectuur. De prijs. 1 30,-BF, zorgt voor een prijs/kwaliteitvenhouding die eigenlijk alleen in bibliofiele sprookjes kan bestaan en iedere twijfel over een aankoop moet wegnemen. Ondervvenp van de reeks is het cultuunpatrimonium van de Provincie Oost-Vlaanderen. In 1 995 verschenen de volgende titels.

1 3 . Het Miljoenenkwartier. Een Gentse woonwijk uit het Interbellum door Leen Meganck Deze Gentse wijk ligt achter het Sint-Pietersstation, op de tenreinen van de wereldtentoonstelling van 1 9 1 3. Hij biedt een complete staalkaart van de stijlen waaraan de burgerij de vaankeur gaf: van allerlei neostijlen, over de geïmpor­teerde cottage-architectuur, tot pure Nieuwe Zakelijkheid.

1 4. Geo Verbanek door Anthony Demey Een publikatie over deze Gentse beeldhouwer uit het Interbellum die op talrijke openbare gebouwen zijn stempel als monumentaal beeldhouwer heeft gedrukt.

1 5 . Het Kasteel van Laarne door Patriek Devos Deze editie is een beknopte en voor iedereen bereikbare studie die dieper ingaat op de bouwgeschiedenis van dit waterkasteel en die zijn evolutie schetst van versterkte burcht naar luxueuze residentie.

Abo eer u NU op Ons Erfdeel WIE ZICH NU ALS NI EUWE ABO NEE M ELDT VOOR 1995,

ONTVANGT GRATIS ALS WELKOMSTGESCHENK :

VAl\ :\U EN TOEN, STAALKAART VAN ARTIKELEN UIT ONS ERFDEEL

Een unieke bloemlezing van 360 bladzijden . met a rt i kelen ui t 3 2 j aargangen ( 1957-1989) van het algemeen-Nederlands cul tureel tijdschrift Ons Erfoeel .

U i t deze periode is een keuze van veertig art ikelen gemaakt . Deze hebben be­

1 6. De H.-Kruiskerk te Heusden

In de reeks Kleine Kultuurgidsen worden ook volgende titels aangeboden.

I . Interbellum-architektuur in Oost-Vlaanderen, 1 990 2. De Sint-Vicentiuskerk te Eeklo. een schatkamer van neogotiek, J 990 3. Ledewijkstijlen en Oostvlaamse Architektuur, 1 99 1

4. Duizend jaar, zes stijlen rijk: de Sint-Andreas-en­Gislenuskerk te Belsele. 1 99 1 5 . Bouwen tijdens de Belle Epoflue: architektuur te Lokeren tussen 1 890 en 1 9 1 4, 1 992 6. Het Kasteel van Wannegem­Lede of de natuur als stijlfiguur, 1 992 7. Te goed voor de sloop. Ideeën voor hergebruik van industrieel erfgoed, 1 992 8. Weerspiegeld in de Leie. Landschap en bouwkundig erfgoed tussen Gent en Deinze, 1 993

9. De Sint-Eiigiuskerk te Eine. Een Romaanse kollegiale en haar crypte, 1 993 I 0. Het Gentse Bisschopshuis.

Monument van vroege neogotiek I I . Valentin Vaerwyck. Van Oud-Vlaendren tot nieuw provinciehuis, 1 993 1 2. De laatste scheepswerf van Baasrode. 1 994

Prijs 1 30,-BF, bij verzending te

verhogen met de portkosten. I boekje: + 30,-BF

vanaf 2 t.e.m. 5 boekjes: + 95,-BF vanaf 6 t.e.m. 1 6 boekjes: + 1 30,-BF

De publikaties zijn verkrijgbaar in de boekhandel en bij de Dienst Monumentenzorg en Cultuurpatrimonium, Provinciaal Administratief Centrum Het Zuid, Woodrow Wilsenplein 2, 9000 Gent. Of ook door overschrijving op rekeningnummer 09 1 -0059890-70 t.n.v. Provincie Oost-Vlaanderen, Kulturele Publikaties en Activiteiten met vermelding van het trefwoord (onderlijnd) van de titels.

.. . ' ,' van NU

TOEN '1 \.\l h \\Kl \ \\ \l<llii.W\ 1 11

ONS ERFDEEL

Oir aw;hod gcld1 uit.,Juiu•mJ ,·oor

nit'll\\'t' ohomwn dit• lu•r a).�dnf)l'll

)allr gt't'll abmlllt't' �u" gt''''l"t'''· 'liw:,t'lu!ing IWI

•

lwt gt'sdu•nl.. gc­ht•urt onmidddlijk /UI 01/1\'WI,S.:\'( I 'til/ fiC'I ahOIIIIt'· lllt'lll.',tW!tl.

Stuur de bon (of een kopie) naar : Stichting Ons Erfdeel, Murissonstraat 260, B-8931 Rekkem. Fax : 056/ 41 47 07

t re k k i ng op een breed scala aan onderwerpen : de kunsten. media. internationale culturele betrekk ingen. geschiedenis. culturele samenwe;kin!!� taal- en cul­ ONS ERFDEEL tuurpolitiek en diver;e algemeen­maatschappelijke vraagstukken.

Daarmee !.!eeft deze staal kaan een adequaat b;eld van de veelzijdig­heid van Ons Erjileel. dat door 1:ijn algemeen-Ncdcrlands karakter en cultuurpolitiek engagement een eigen plaats vcrwierf in het culturele leven van 1\'cdcrland en Vlaanderen.

I JA. NOTEER MIJ A LS NIEUWE ABONNEE OP ONS ERFDEEL 1995 :

Abonnementsprijs 1 .800 BEF voor 5 nummers (800 blz . )

NAAM :--------------------------------------------------�

STRAAT : ____________________________________________ �

POSTCODE : ____________ _ PLAATS : ______________________ �

IK STORT l i ED!-.!': I.XOO HEl; OP POSTREKEI\1\:G IKXJ <JlXJ71!Kt 5.1 VAl'\ ST! J I' I ING 0!'\S H�FDFU.

I K HE l A A I . ;.,!.)" 01\TVAI'\GST VAN DE FACTU l ' R .

Datu m : Handteken ing :

3 1