Bricolage (low resolution)

1Bricolage een antwoord op de Vlaamse woningbouwopgave

Bieke Van Hees

5 Als een Nederlander over ruimtelijke ordening in Belgi hoort spreken, zal hij wellicht met zijn ogen knipperen. Bestaat in dit land wel zoiets als ordening? () Ordeloze ruimte lijkt me Belgischer.() Het Vlaamse land bestond uit weiden als wiegende zeen en vredige dorpkens en steen. Het was het land van de vreedzame brede natuur. Maar de dorpkens worden systematisch verminkt. () Op onze dorp-spleinen hebben we de bomen gerooid, we hebben ze vol asfalt gesmeerd, desnoods over het kerkhof heen, dan konden de autos tot pal tegen de kerkmuur staan. De wandelpaadjes tussen velden en heggen, die zo praktisch waren om overal tussendoor te lopen zonder last te hebben van het autoverkeer, hebben we eerst listig laten verdwijnen en proberen we nu onder druk van groene kiezers weer aan te leggen voor veel geld. Een paadje is een milieuvriendelijke wandelinfrastructuur geworden, een boom een waardevol doch bedreigd landschapselement. Als je even niet kijkt, wordt hij omgehakt.

Het Belgisch labyrint, Geert Van Istendael

Afstudeerproject Master Landschapsarchitectuur

Academie van Bouwkunst Waterlooplein 211-213 1011 PG Amsterdam The Netherlands T. (0031)(0)20 531.82.18 M. [email protected]

Bieke Van Hees ....................................................... Cornelissteeg 17 2011 EA Haarlem

M. [email protected] T. (0031)(0)6 48.22.08.33

Bricolage een antwoord op de Vlaamse woningbouwopgave

inhoud

dankwoord

1 aanleiding en opgave

2 een gemeente als pilot

3 bricolage

4 landschappelijk en dorps wonen

5 watersysteem

6 netwerk

7 deeluitwerkingen

8 wie

colofon

11

13

20

26

32

38

56

80

94

101

11

dankwoord

Alleen als je zelf bent afgestudeerd aan de Academie van Bouwkunst, kun je echt begrijpen hoe zwaar dit kan zijn. Bij de aanvang van het afstuderen, in februari 2012, had ik dan ook nog geen vermoeden van mij te wachten stond. Het hele afstudeertraject was dan ook een afwisseling van wild enthousiasme, moedeloosheid, vertwijfeling, doorzettingsvermogen en eindeloos doorwroeten. Dat dit proces ooit tot een goed einde is gebracht heb ik te danken aan een heleboel mensen. Ik neem dan ook graag de ruimte om hen hier te bedanken voor hun niet afl atende steun en geloof in mijn kunnen, vooral op de momenten dat ik het zelf niet meer zag zitten, en voor de vaak zo nodige afl eiding, om er weer fl nk tegenaan te kunnen.

Bedankt!

commissieleden Marie-Laure Hoedemakers, Han Dijk, Karen de Groot en Boris Hockstoegevoegde commissieleden Jana Crepon en Sander Lap

notuliste (en steun) Sanneke van Wjik

atelier- en lotgenoten Steven Broekhof, Katherine Engelen, Immi Faustle, Wendy van der Knijf, Bas Schuit, Sanneke van Wijk en Yuka Yoshida

helpers eindsprint Sanneke van Wijk, Remco van der Togt, Michiel van Zeijl, Claire Oude Aarninkhof, Bas Schuit, Iris Wijn, Katherine Engelen en Claire Laeremans

al mijn collegas bij Strootman Landschapsarchitecten, maar in het bijzonder Matthijs Willemsen en Mathieu Derckx

mijn vrienden en familie

Wouter

12

aanleiding

Vijf jaar geleden verhuisde ik naar Amsterdam om landschapsarchitect te worden. Naar Amsterdam omdat er in Belgi geen mogelijkheid bestaat om een volwaardige Masteropleiding landschapsarchitectuur te volgen. Bij de aanvang van deze studie nam ik me voor om af te studeren op een opgave in Vlaanderen, om de opgedane inzichten en kennis uit Nederland toe te passen op de Vlaamse situatie. Door het wonen en werken in Nederland, ging ik anders naar Belgi kijken. Dingen die voor mij heel gewoon waren, bekeek ik opeens met heel andere ogen: lintbebouwing, verspreide bebouwing, het gemak waarmee iedereen de auto neemt om naar de bakker te gaan terwijl het maar 10 minuten fi etsen is, een eigen huis met een grote tuin. Voor de meeste Belgen is het heel gewoon

Vlaanderen NevelstadAls we de kaarten van de Randstad en De Vlaamse Ruit naast elkaar leggen, valt op hoe de bebouwing in Vlaanderen veel meer verspreid is. In tegenstelling tot wat veel Nederlanders denken, komt dit niet door een gebrek aan beleid maar juist door het beleid zelf.Onder leiding van koning Willem I werden zowel in Belgi als in Nederland reeds in de 19e eeuw de zogenaamde steenwegen aangelegd om de steden beter in verbinding te stellen met het platteland en de arbeiders die daar woonden. Bij de aanleg van deze verbindingen werd vaak weinig rekenschap gegeven van de bestaande patronen in het landschap. Na de onafhankelijkheid van Belgi in 1830 werd de Gemeentewet ingevoerd, die de gemeenten een sterke lokale autonomie toekende. Toen de ongebreidelde industrile revolutie in de 19e eeuw ook het platteland veroverde, ontstond de behoefte een specifiek beleid te ontwikkelen ter bescherming van de natuur en waardevolle landschappen. Tegen die achtergrond werd de Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen (1912) opgericht. Pas in 1931 kwam de Wet op het behoud van monumenten en landschappen. Later volgden de Wet-De Taeye en de Wet Brunfaut, die het mogelijk maakte om goedkope woningen te bouwen op het platteland. Hierdoor spreidde het bebouwd gebied zich verder uit over het landschap. De Opvulregel, die het toeliet de vrije ruimte van minder dan 70 meter tussen twee woningen te bebouwen, werkte de verlinting van het Vlaamse landschap verder in de hand. Er ontstond een zogenaamde citt diffusa of nevelstad, met een hoge bevolkingsdichtheid en een verstedelijkt uiterlijk. Het verschil tussen stad en platteland vervaagde.

1

13

De Randstad

De Vlaamse Ruit

20%

25%

Schaalvergelijking Randstad - Vlaamse Ruit uit After-Sprawl, Xaveer de Geyter, 2002

14

problematiek en kansen

De afgelopen jaren is er veel onderzoek gedaan naar de verstelijkingsprocessen in het Vlaamse buitengebied. Vlaanderen wordt omschreven als nevelstad, als n grote stad , met overal woningen en een lappendeken van open ruimte. Het lijkt alsof een structuur ontbreekt en alsof het landschap er overal hetzelfde uitziet. Uit o.a. een studie van de Afdeling Mobiliteit en Ruimtelijke Planning van de Universiteit Gent (2009) blijkt echter dat het patroon veel complexer is dan vaak wordt aangenomen en wordt verder uitdiepend (kwalitatief) onderzoek aanbevolen.

Stad versus buitengebiedHet Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV) hanteert het concept Vlaanderen, open en stedelijk. Dit concept, gebaseerd op de Nederlandse Vierde Nota, gaat uit van een sterke scheiding van stad en platteland. Het is wat de Vlaamse werkelijkheid betreft echter volledig achterhaald. In veel gebieden met een hoge densiteit is een terugkeer naar de tegenstelling tussen stad en platteland (zoals die in Nederland nog bestaat) niet meer reel. De strikte scheiding tussen stad en platteland is hier vervangen door een gelijktijdige aanwezigheid van beide (De Geyter 2002). De vraag is hoe de aanpak van het RSV de verdere fragmentatie van het buitengebied kan tegenhouden in verstedelijkte en verstedelijkende gebieden waar vooral andere functies en activiteiten structurerend zijn voor de toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen. Hier ligt een kans: het onderliggende landschap is weliswaar door de verstedelijking naar de achtergrond verdrongen, maar het is niet verdwenen. Het landschap heeft bij uitstek de potentie om te functioneren als drager van identiteit, herkenbaarheid en (nieuw) programma.

Open RuimteOndanks de verstedelijkte aanblik van Vlaanderen, ligt er tussen de mazen van dit bebouwings-patroon een minstens zo grote oppervlakte aan onbebouwde ruimte, als contramal van de be-bouwingsstructuur. Deze ruimte is vaak ontoegankelijk, onzichtbaar of ongebruikt en het gevolg van het opportunistisch landgebruik van het verleden. Het ene stukje werd gebruikt, het andere niet. Mijn vermoeden is dat dit fragmentarische aspect van het landschap een grote fl exibiliteit waarborgt.

BricolageNiet het ontwerp maar het proces is bepalend geweest voor het aanzien van het Belgische platteland. Dankzij de laissez-faire politiek en een diepgewortelde cultuur van particulier initiatief, is er (altijd al) sprake (geweest) van een grote dynamiek op het platteland. Deze programmatische en ruimtelijke dynamiek bestaat vooral op een laag schaalniveau. Het platteland is in de woorden van Tania Vandenbroucke en Bruno De Meulder het theater van de bricolage. Anders dan in Nederland, waar de dynamiek zich op een hoger schaalniveau afspeelt, vragen oplossingen voor verdere verstedelijking van het platteland in Vlaanderen naar een ontwerp op het lage schaalniveau

Doctoraatstudie KULeuven, Lien Poelmans, 2010 >

15

1976

1988

2000

2050 ?!

16

1 linten slibben dicht met verdere verstedelijking en verstening van dorpskernen en het verder aan elkaar groeien van dorpen tot gevolg

2 minder ruimte voor water (door toename van verharding en bouwen in overstromingsgevoelige gebieden) en bijgevolg meer overstromingen

3 verdere versnippering van de onbebouwde ruimte leidt tot verlies van ecologische kwaliteit en versnippering van het recreatieve netwerk

4 onzichtbaar landschap en een generieke mix van bebouwing leiden tot verlies van identiteit

1

3

2

4

17

Vlaanderen heeft

330.000 extra woningen

nodig in 2030

18

de juiste manier om te kijken?

of vertuind?

In theorie zijn er nog voldoende bouwgronden beschikbaar tot 2025. In de praktijk worden deze bouwgronden echter niet gebruikt omdat de bouwgrond:

niet bereikbaar is is gekocht voor de kinderen

vastgehouden wordt als belegging

op dit moment anders gebruikt wordt

De Morgen, donderdag 29 maart 2012

19

+

Hoe kan het Vlaamse landschap weer beleefbaar worden en sturing bieden aan de woningbouwopgave van 330.000 nieuwe woningen voor 2030?

Verstedelijking en landschap zijn in Vlaanderen dusdanig met elkaar verweven dat ze niet meer los van elkaar beschouwd kunnen worden. Hier ligt de kans om aan de ontwikkeling van nieuw programma ook landschappelijke ontwikkeling te koppelen. Rode en groene ontwikkeling gaat hand in hand. Met 200 bouwvergunningen per dag kun je een groot deel van de landschappelijke structuur realiseren en tegelijk nieuwe, kwaliteitsvolle woonmilieus toevoegen.

20

gemeente als pilot

Voor veel Vlamingen heeft de stad een negatief imago en is wonen in het buitengebied dan ook de ideale woondroom. De afgelopen jaren werd, vanuit het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen, ingezet op de herwaardering en de verdichting van grote steden als Antwerpen, Gent en Leuven. Dat heeft aantrekkelijke binnensteden gecreeerd, waar het opnieuw fi jn wonen en werken is. Ondertussen gaat de versnippering van het buitengebied onverminderd door. Planologen, stedenbouwkundigen en ruimtelijk planners lijken niet in staat een oplossing te formuleren voor het complexe, versnipperde buitengebied.

In Vlaanderen kennen gemeenten een grote lokale autonomie. Dit is een belangrijk uitgangspunt voor het kiezen van een gemeente als pillotlocatie.

De gekozen gemeente Berlaar ligt tussen 2 kleine steden, Lier en Heist-op-den-Berg, en grenst bovendien aan de Grote Nete, n van de belangrijke rivieren van Vlaanderen.

2

Nete

beboste rivierduinen

Heist-op-den-Berg

Lier

21

0 2km

22

gemeente Berlaar

Berlaar is een landelijke gemeente gelegen aan de Grote Nete. Het centrum ligt op een afstand van ongeveer 25 km van Antwerpen, ca. 18 km van Mechelen, 9 km van Heist-op-den-Berg en 6 km van Lier. Naast het centrum, bestaat Berlaar uit twee kleine gehuchten, Heikant en Gestel.

Geografisch behoort Berlaar tot de Zuiderkempen, de grootste geografische streek in de provincie Antwerpen. Het landschap is zeer licht golvend en schommelt tussen ca. +3.5m (Netekant) en ca. +16 m (Leemputten) boven de zeespiegel.

De oppervlakte van de gemeente is 24 km2, waarvan 76% onbebouwd is. Het grootste deel van deze onbebouwde ruimte bestaat uit landbouwgrond.

1,3% industrieterrein1,2% recreatie

1,5% militair gebied

5% bos- en park

18% bebouwd

73% landbouw

X 10.700

23

0 2km

valleien als grote structuurdragers + kleine heiderelicten en boscomplexen

kleinschalig landschap opgebouwd uit een mozaek van akkers en weilanden, omzoomd door houtkanten, hagen en lanen

18e eeuw

25

??

De ecologische, recreatieve en ruimtelijke relatie met de vallei en de zijlopen is verdwenen door de indijking van de Nete

Het landschap verliest identiteit door het verdwijnen van kleine landschapselementen

Het aan elkaar groeien van dorpen vermindert de zichtbaarheid, toegankelijkheid en betekenis van het achterliggende landschap

Hirarchie ontbreekt. Een fi jnmazig langzaam-verkeersnetwerk ontbreekt.

open ruimten in een dorp vormen een belangrijke kwaliteit. Ze maken onderdeel van het gevoel van buiten wonen

26

Bricolage

~, Zelfst. Naamw. [mannelijk], faire du bricolage - knutselen; bricoler - sleutelen, opknappen, sleutelen aan

Niet het ontwerp maar het proces is bepalend geweest voor het aanzien van het Belgische platteland. Er bestaat een grote dynamiek op het laagste schaalniveau. Door de verwevenheid van stad en platteland in Vlaanderen, zijn deze twee niet meer los van elkaar te onderscheiden. Bricolage is een antwoord op de verstedelijking van Vlaanderen. Wanneer we het schrikbeeld voor Vlaanderen projecteren om de testgemeente (zie kaarten op de pagina hiernaast), kunnen we zien dat ook hier de verstedelijking doorzet in de vorm van traditionele lintbebouwingen. De schaarse open ruimte in de reeds bestaande linten wordt steeds verder dichtgezet. De identiteit en betekenis van het achterliggende landschap gaan hierdoor verloren.

Bricolage is een strategie om de leesbaarheid en herkenbaarheid van het landschap te vergroten door middel van volgende ingrepen:

herstellen en zichtbaar maken van het watersysteem om overstromingen te voorkomen en verstedelijking te sturen en ecologische verbindingen te waarborgen

aanbrengen van hirarchie in het verkeersnetwerk aanbrengen en het aanvullen van missing links in het langzaamverkeersnetwerk

open plekken in het dorp nieuwe betekenis geven door ze op te nemen in het langzaamverkeersnetwerk en nieuwe (tijdelijke) functies toe te voegen

Deze ingrepen worden uitgelegd aan de hand van deze 3 themas: landschappelijk en dorps wonen, watersysteem als kapstok en netwerk

3

27schrikbeeld voor Vlaanderen (boven) laat zich goed lezen op de schaal van Berlaar (onder)

Berlaar nu

292km2km2229km29292k

Berlaar 2030

310 2km0

32

4 landschappelijk en dorps wonenWanneer woon je nog in een dorp? Door de steeds verdere verstedelijking van de Vlaamse dorpen, in combinatie met de bestaande lintbebouwing, wordt de betekenis van het landschap voor het dorp steeds kleiner. Inzet is om deze relatie weer te herstellen. Het gaat hierbij om de betekenis van dorpsranden, hoe ziet de overgang dorp/landschap eruit, maar ook om de betekenis van open plekken in het dorp, moeten deze worden volgebouwd of kunnen ze bijdragen aan het gevoel van dorps wonen. Principes voor dorpsranden en deze open plekken bieden houvast, maar uiteindelijk vraagt elke plek om maatwerk. Vanuit de bestaande landschappelijke typologieen worden nieuwe woontypologieen ontwikkeld. Hieruit kan een nieuw woonlandschap ontstaan, als intermediair tussen dorp en landschap. Het landschappelijk raamwerk, dat bestaat uit verschillende onderdelen naargelang de plek, verbindt dorp en landschap opnieuw met elkaar.

100m20m20m

waterhoeve wonen in een kamer landgoed

33

ontsluitingswegvoortuinnieuwe woning

3m5mvariabel

variabel

houtkant pad

2.5m7m9,5m

houtkant pad

2.5m7m9,5m

nieuwe woning

principes dorpsranden

34

bebouwde ruimte versus onbebouwde ruimte

mogelijke (tijdelijke) invullingen dorpse open ruimten

pluktuin

kinderboerderij

dorpstuin

natuurspeeltuin

natuurbegraafplaats

schooltuin

35

1 het opvullen van onbebouwde ruimten in linten om dorpsranden af te maken

2 goed kijken welke open ruimten er in het dorp kunnen worden dichtgebouwd en welke bewaard moeten blijven

3 het afmaken van dorpsranden om een mooie overgang te maken tussen dorp en landschap

maatwerk

36

++ + ++ + +

erfwonen boswonen

100m20m20m

waterhoeve wonen in een kamer landgoed

bestaande landschappelijke typologieen worden vertaald naar nieuwe typologin, passend in het landschap

37

zachte bermonverharde weg

variabelmin. 3,5m

karrespoor

3m

zachte berm zachte bermonverharde weg

variabel variabel7m13m

houtkant

7m10,5m

onverharde weg

min. 3,5m

laan

houtkant

enkele bomenrij

erftoegang

principes landschappelijk raamwerk

38

5 watersysteemHet watersysteem is op dit moment vrijwel onzichtbaar voor de dorpsbewoners, behalve wanneer er overstromingen zijn. Twee van de geplande woonuitbreidingsgebieden bevinden zich in overstromingsgebied. Dat is een aanleiding om te zoeken naar nieuwe woonlocaties.Tegelijk biedt dit een kans om het opwaarderen van het watersysteem te koppelen aan dorpsuitbreiding.Op niveau van de beken en zijlopen, is de gemeente verantwoordelijk. Voor het omgaan met sloten en zijlopen is grotere bewustwording noodzakelijk. Niet de sloten dicht betonneren, maar het water zichtbaar maken langs wegen, en grenzend aan privtuinen. Al deze kleine ingrepen samen, maken een robuust watersysteem, dat een kapstok is voor ecologie (met tal van nieuwe corridors en biotopen voor de doelsoorten), een kapstok voor het recreatieve netwerk (met oude wegen die het dorp weer met de rivier verbinden) en voor het water zelf (meer ruimte voor het water, betekent minder schade bij overstromingen). Voor elk schaalniveau is een principe bedacht.

L

M

S

XSBerlaarse beek

Grote Nete Smetloop

Sloot langs Jansstraat

39

0 2km

0 2km

recent overstroomde gebieden in relatie tot het dorp en bestaande woonuitbreidingsgebieden

missing links tussen ecologisch waardevolle gebieden

40

dotterbloemen

pinksterbloemen moerasspirea

moerasspirea slangenwortel

slangenwortel

blauwborst fazant oeverzwaluw

ijsvogel kwartelkoning rietgors

doelsoorten

41

rietlanden

pinksterbloemen

porseleinhoen

roerdomp

bont dikkopje bosbeekjuffer

kleine ijsvogelvlinder beekschaatsenrijder

modderkruiperbeekrombout

beekprikrivierdonderpad

NetekanaalGrote Nete

Kleine Nete

Berlaarse BeekSchollebeek

Duwijkloop

Bollaarloop

Itterbeek

Haagbeek

Zuteweybeek

Lindekensbeek

Rotbeek

Galgebeek

Maasfortbeek

Lispelerloop

Holbeek

L

XL M

XS

watersysteem nu

0 2km

S

Grote Nete

Visbeek

Bevelsebeek

Gestelbeek

Huizebeek

Bergebeek

Heiloop

Kemelloop

Statieloop

Laarloop

Dorpsloop

Verkensloop

Smetloop

Broekloop

ReetbeekHerebeek

Molenvennebeek

Notesloop

Heiloop

Maasloop

Wimpe

Geiten

Leie

Goorheide

2030 - een robuust watersysteem

46

nu - een strak ingedijkte Nete

straks - een ecologisch waardevolle vallei met ruimte voor water en recreatie

grondwaterpeil

maaiveld

12,5 - 25m6m 6m

Nete rivierdijkrivierdijk

+2,5m

-0,5m

-3m

-4m

maaiveld

grondwaterpeil

12,5 - 25m6mvariabel variabel 3m6m

Nete

drempel

rivierdijkrivierdijknatuurlijk relif lokale beschermingsdijk

-2m

-3m

+0,5m+0,7m

+1m

bestaande situatie

voorstel

L

relatie met de vallei herstellen door dijken plaatselijk te verlagen en de rechtstreekse verbinding met zijlopen weer te herstellen

48

nu - de Berlaarse beek is nauwelijks zichtbaar en treedt regelmatig buiten zijn oevers

straks - een ecologisch waardevolle beek die zichtbaar is als waterbergende structuur

bestaande situatie

voorstel

M

oever beek ruimte voor water pad

1:2

variabelvariabel variabel 2m

1:8

weiland / akker

1:2

1:2

variabel

hooilanden

beken meer body geven zodat ze weer zichtbaar worden en een grotere rol spelen als ruimtelijk structurerend element

50

beken nu

51

accentueren van de beekvallei door het aanvullen van singels aan de rand

hermeanderen van de beek

aanleggen van wandelpaden langs de beek

creren van ruimte voor water

aanleg van poelen

beken straks

52

zijlopen zichtbaar en toegankelijk maken middels de verplichte mestvrije zone langs akkers en weilanden

nu - Smetloop maakt geen duidelijk onderdeel uit van het watersysteem

straks - naast extra ruimte voor water zorgt het toegankelijk maken van zijlopen voor een betere herkenbaarheid en vergroot de lokale betekenis

pad oever oever tuin

1:2 1:10

12m

1,5m1,5m 2,5m 10m variabel

weiland / akker

mestvrije zone 5m 1245

weiland / akker

mestvrije zone 5m 1245

pad oever oever struiken

1:2 1:3

12m

1,5m1,5m 2,5m 3,5m 3m

tuin

variabel

2m1,5m 2,5m 1m

7m

weiland / akker tuin

mestvrije zone 5m

voorstel ideaal

voorstel minimaal

bestaande situatie

S

sloten en greppels opwaarderen als wezenlijk onderdeel van het watersysteem

nu - sloot langs de Jansstraat voert water snel af en heeft geen ecologische meerwaarde

straks - sloot vormt een zichtbaar onderdeel van het watersysteem en draagt bij aan de bewustwording van lokale bewoners

bestaande situatie

voorstel

XS

rijbaan

1m 1m1m3m

3m

rijbaan

1m 1m1m

56

6 netwerkWanneer we de Ferraris kaart onder de huidige topografische kaart leggen, zien we dat het Middeleeuwse netwerk nagenoeg volledig is behouden en verhard. Hierdoor ontbreekt een essentile laag in het langzaamverkeersnetwerk en zijn oude verbindingswegen omgezet in stenige lintverkavelingen. Vlaanderen is tegelijk reeds meerdere malen op de vingers getikt voor het niet halen van de fijnstofnormen. De inrichting van de infrastructuur in Vlaanderen heeft een duidelijk effect op de veiligheid, de luchtkwaliteit, het microklimaat en het ruimtelijk absorberend vermogen.

inrichtingsprincipesVoor verschillende soorten wegen, steenweg, ontsluitingsweg en verbindingsweg, zijn inrichtingsprincipes ontwikkeld die de Vlaamse wegen stap voor stap kunnen transformeren. De voornaamste ingreep is de afname van het oppervlakte verharding, door ongebruikte of overbodige delen van de weg te vervangen door groenstroken, met energieleverende beplanting. Daarnaast worden bomen aangeplant, waar mogelijk, om de luchtkwaliteit te verbeteren.

kruising van water en wegenOp de kruising van wegen en waterwegen heeft het water altijd voorrang. Laanbeplanting, bomenrijen en groenstroken worden onderbroken, zodat het water vanaf de weg maximaal beleefbaar is. De entrees van het dorp worden hierdoor geaccentueerd. Het wordt weer duidelijk wanneer je het ene dorp inrijdt, en het andere uitrijdt...

wegennetwerk - Ferraris 18e eeuw wegennetwerk - 2013

57

50

Luchtkwaliteit

Fijnstof wordt door bladeren uit de lucht gefi lterd. Tijdens een regenbui spoelt het fi jnstof van de bladeren waarna het zich in de bodem bindt en geen overlast meer geeft voor bewoners. Een goede toepassing van groen in de straat maakt Vlaanderen dus gezonder.

Microklimaat straat

Groen in de straat reguleert de temperatuur waardoor de straten aangename plekken worden binnen het verstedelijkt Vlaamse land-schap.

Veiligheid

De Vlaamse wegen zijn vaak overgedimen-sioneerd. De brede en op het eerste gezicht overzichtelijke wegen nodigen uit tot harder rijden. Wegmarkeringen en paaltjes proberen tevergeefs de snelheid terug dringen. Hier is voldoende ruimte voor groen.

Ruimtelijk absorberend vermogen

Meer groen in de straten doet de straten minder stenig lijken. Men ziet geen tunnel van bebou-wing en verharding, maar steeds enkele huizen tegelijkertijd in een tunnel van groen.

=

De oppervlakte verharding van alle wegen in Vlaanderen bij elkaar bedraagt 569 km2. Dit is 3,5 keer de oppervlakte van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest of 1,5 keer de aarde rond.

hirarchie in het wegennetwerk door beplanting

aanvullen van missing links in het langzaamverkeersnetwerk

kruising water - wegen

630 2km

64

hierarchie aanbrengen door met beplanting een duidelijk onderscheid te creeren tussen steenwegen, (secundaire) ontsluitingswegen en (lokale) verbindingswegen.

landschap toegankelijk maken en hiermee ontbrekende schakels in het langzaamverkeersnetwerk opvullen

op de kruising tussen waterlopen en wegen is het landschap maximaal beleefbaar. Water heeft hier altijd voorrang op de weg

kleine verblijfsplekken vormen een belangrijke schakel in de verbinding tussen dorp en landschap

bestaande situatie

principeprofi el

Principeprofiel STEENWEG (N-weg) - in de dorpskern

N

groenstrookrijbaan

3m7m

16.2m

groenstrookfietspadtrottoir

2.6m

fietspad

2.6m

voortuin kavel

1.5m1m

trottoir

1m

kasseienkasseien rijbaan

1.5m1.5m1m 7.2m

fietspadfietspadberm

2.5m2.5m

voortuin weiland / akker

16.2m

66

Liersesteenweg voor

bestaande situatie

principeprofi el


1.5m1.5m1m 7.2m


2.5m2.5m


16.2m

groenstrookrijbaan

3m7m

16.2m

groenstrookfietspad

2.6m

fietspad

2.6m

voortuin

1.5m1m

Principeprofiel STEENWEG (N-weg) - buiten de dorpskern

N

68Liersesteenweg na

kasseien worden vervangen door groenstrook met laanbeplanting

69

strook van hergebruikte kasseienaccentueert de onzichtbaredwarsverbindingen

70

huidige situatie Smidstraat

bestaande situatie

principeprofi el


1.5m1.5m1m 7.2m


2.5m2.5m


16.2m

groenstrookrijbaan

3m7m

16.2m

groenstrookfietspad

2.6m

fietspad

2.6m

voortuin

1.5m1m

Principeprofiel ONTSLUITINGSWEG

O

Smidstraat na

enkele bomenrij langs secundaire toegangswegen elzensingels langs de randen

om bebouwingsrand te verzachten

halfverharde paden vormen een belangrijke schakel in het langzaamverkeersnetwerk

de auto is te gast

73

zicht behouden op de kerktoren

Vallei van de Broekloop wordt verbreed en tot aan de rand van het lint gebracht. Hier ontstaan relatief natte graslanden, met o.a. pinksterbloemen.

vergroten zichtbaarheid watersysteem door verbreden bestaande sloten

74

huidige situatie Bastijnstraat

zachte berm zachte bermrijbaan

2.5m 2.5m7m13m

zachte berm harde berm voortuin

voortuin

rijbaan

2.5m 2.5m7m13m

V

Principeprofiel VERBINDINGSWEG

76Bastijnstraat na

77

kasseien worden vervangen door groenstrook met laanbeplanting

een ontmoetingsplek voor bewoners en recreanten

bestaand schuurtje transformeert tot schuilplek en opslag voor een lokale vereniging

een eenvoudig zitelement nodigt uit tot samenkomst

79

alleen bestemmingsverkeer

verbinding met tussen steenweg en achterliggend landschap wordt geaccentueerd door de aanleg van kasseistroken

80

7 deeluitwerkingenOp basis van de ontwikkelde principes zijn twee deeluitwerkingen gemaakt voor de gemeente Berlaar:

Berlaar noordAan de noordkant vormt het nieuwe woonlandschap een intermediair tussen het dorp Berlaar en de rivier de Nete. Hier ontstaat een interessant woonmilieu, met een grote ecologische waarde en meer ruimte voor water. Nieuwe bewoners werken samen met natuurorganisaties en waterschap, om hun droomhuis te realiseren en tegelijk te bouwen aan het landschap.

Berlaar west De westkant van Berlaar kenmerkt zich door versnipperde linten en nieuwe woonwijken. Hier worden nieuwe woningen niet in lint gebouwd maar in samenspraak met boeren op de tweede linie zodat de ruimte langs het woonlint open blijft. Het verbreden van de beek en de aanleg van wandelpaden wordt meegenomen in de ontwikkeling.

wonen

erfwonen

boswonen

dorpsranden

++ + +

+ + +

ontsluitingswegvoortuinnieuwe woning

3m5mvariabel

variabel

houtkant pad

2.5m7m9,5m

houtkant pad

2.5m7m9,5m

nieuwe woning

zachte bermonverharde weg

variabelmin. 3,5m

karrespoor

3m

zachte berm zachte bermonverharde weg

variabel variabel7m13m

houtkant

7m10,5m

onverharde weg

min. 3,5m

laan

houtkant

enkele bomenrij

erftoegang

81

netwerk

N

O

V

groenstrookrijbaan

3m7m

16.2m

groenstrookfietspad

2.6m

fietspad

2.6m

voortuin

1.5m1m

voetpad bermrijbaan

1.5m 6.5m

13.5m

groenstrook

1.5m

fietsstrookfietsstrook

1.5m

voortuinvoortuin

zachte berm zachte bermrijbaan

2.5m 2.5m7m13m

voortuin

oever beek ruimte voor water pad

1:2

variabelvariabel variabel 2m

1:8

pad oever oever tuin

1:2 1:10

12m

1,5m1,5m 2,5m 10m variabel

weiland / akker

weiland / akker

mestvrije zone 5m

mestvrije zone 5m

1245

1245

pad oever oever struiken

1:2 1:3

12m

1,5m1,5m 2,5m 3,5m 3m

tuin

variabel

3m

rijbaan

1m 1m1m

water

L

M

S

minimaal

ideaal

XS

maaiveld

grondwaterpeil

12,5 - 25m6mvariabel variabel 3m6m

Nete

drempel

rivierdijkrivierdijknatuurlijk relif lokale beschermingsdijk

-2m

-3m

+0,5m+0,7m

+1m

82

NU de relatie tussen dorp en rivier is verstoorder zijn weing ecologische verbindingentussenruimte is nauwelijks toegankelijk

huidige situatie

83

max 2 woningen / ha

afstand tussen 2 woningen minimaal 30m

geen bouwregels - 2 lagen + kap max.

evenveel bos als open ruimte

aanhechting dmv laan / enkele bomenrij / houtwal

nieuwe paden tussen dorp en rivier

keerkade als structurerend element

minimale ontwikkeleenheid 5ha. - max 20ha

++ + +

Berlaar Noord

STRAKSnieuwe natuur vormt de schakel tussen dorp en rivierde woningen zijn opgenomen in de bosstructuur

840 10050 500m

boswonen aan de noordkant van Berlaareen nieuw woonlandschap als schakel tussen dorp en rivierlandschap

88

NU lint dreigt dicht te groeienbeek biedt onvoldoende ruimte voor water en is niet herkenbaar vanaf de invalswegentussenruimte is nauwelijks toegankelijk

89

max. 0,5 wo / ha

max. 3 woningen per kavel

max. diepte 40m

max. oppervlakte 1500m2

afstand onderling min. 100m

opstrekkende verkaveling

omzetten in natuur of extensief beheer

houtkant rond kavel

onverhard pad naar woning + doortrekken

tot aan beek

zelfvoorzienend

+ +

++ + +

+

Berlaar west

STRAKSnieuwe woningen niet in lint bouwen maar op 2e linie zodat ruimte langs lint open blijft nieuwe woningen maken om water te bergen, ecologische doelstellingen te realiseren en het recreatief netwerk uit te breiden

90

huidige situatie

910 10050 500m

erfwonen aan de westkant van Berlaarnieuwe woningen vergroten de betekenis van het achterliggende landschap

94

Jan, 53 jaar LANDBOUWER

Karel, 37 jaar TUINDER

Nele, 21 jaar LEIDING KLJ

Bert, 29 jaar LOKAAL ONDERNEMER

Walter, 52 jaar BURGEMEESTER

Johan, 48 jaar NATUURGIDS

Vera, 39 jaar ONDERNEEMSTER

Maria, 74 jaar GEBOREN EN GETOGEN

Luc, 43 jaar WATERBEHEERDER

An & Dries, 28 en 32 jaar WILLEN GRAAG EEN HUIS BOUWEN

Stef, 11 jaar FIETST GRAAG

Danny, 41 jaar PAARDENHOUDER

Als lokale ondernemer ben ik nauw betrokken bij het dorp. Investeringen in de kwaliteit ervan versterkt de band met bestaande n nieuwe klanten.

Als lid van de jeugdbeweging, staan we midden in het sociale leven van het dorp. We hebben nood aan een nieuw lokaal en een fijnmazig fietsnetwerk. Zo kunnen onze leden veilig naar ons terrein komen.

Als tuinder vind ik het belangrijk dat er genoeg uitbreidingsmogelijheden zijn voor mn bedrijf!Daarnaast heb ik ook baat bij een goed functionerend watersysteem.

Als veehouder n eigenaar van een B&B vind ik een aantrekkelijk en afwisselend platteland belangrijk.Ik wil ook helpen bij het beheer hiervan. Toch heb ik ook mijn grond nodig voor mijn koeien.

Als burgemeester ondersteun en faciliteer ik nieuwe ontwikkelingen op voorwaarde dat er ook kwaliteit aan het landschap is toegevoegd. Daar worden alle inwoners en recreanten beter van.

Als natuurgids pleit ik voor een robuuster watersysteem en beter verbindingen tussen de waardevolle plekken in onze gemeente. Zowel natuur als landbouw kunnen hier voordeel uit halen.

Als n van de oudste inwoners van Berlaar zag ik het dorp de afgelopen jaren flink veranderen en groter worden. Veel open plekken en verbindingen zijn verdwenen. Ik begrijp ook dat niet alles weer wordt zoals vroeger...

Vanuit economisch oogpunt is het ook voor ons bedrijf interessant om te investeren in onze vestigingsplaats.Een representatieve omgeving heeft immers ook effect op ons clinteel.

Als ik naar school fiets moet ik allerlei drukke wegen kruisen en kan ik zelden over een fietspad fietsen. Een fijnmaziger netwerk kan zowel door bewoners als recreanten gebruikt worden.

Als beheerder van het watersysteem pleit ik voor het verbreden van beken en zijlopen. Een goed waterbeleid voorkomt overstromingen n heeft ecologische kwaliteit. In combinatie met wonen kunnen we ook nieuwe woonmilieus maken.

Als jong gezin zijn we op zoek naar een betaalbare kavel om op te bouwen. We willen onze kinderen graag opvoeden in een groene omgeving, dus bouwen we graag mee aan het landschap. Als paardenhouder vertegenwoordig

ik een nieuw soort eigenaar in het landbouwgebied. Ook ik pas mijn bedrijf landschappelijk in, en zet graag in op het toevoegen van ruiter- en andere recreatieve routes.

8 wie?Bouwen aan het landschap gaat natuurlijk niet vanzelf. De bekende baksteen in de maag van veel Vlamingen biedt echter een kans om mee te liften. Bijna elke Vlaming droomt ervan om zijn eigen, liefst vrijstaande, huis te bouwen. Door bepaalde voorwaarden te verbinden aan het bouwen van dat huis, bouwt elk huis op zijn beurt weer mee aan het landschap, in plaats van er afbreuk aan te doen. Een boer die wil uitbreiden, moet bijvoorbeeld bos aanplanten, een particulier wiens tuin grenst aan een zijloop moet bij uitbreiding van zn bestaande woning, ook ruimte geven aan die zijloop, en een groep gezinnen kan hun nieuwe droomhuis in het bos realiseren, in alliantie met waterschappen en bosbouwers.

Nu gaat iemand die een huis wil bouwen naar de gemeente, waarop deze vervolgens beslist om extra verkavelingen aan te spreken. Straks dienen verschillende actoren samen een plan in om hun doelen te realiseren, of dat nu om een huis gaat, of een nieuwe bosstrook, of een meanderende beek...

alle actoren hebben een ander belang

95

Jan, 53 jaar LANDBOUWER

Karel, 37 jaar TUINDER

Nele, 21 jaar LEIDING KLJ

Bert, 29 jaar LOKAAL ONDERNEMER

Walter, 52 jaar BURGEMEESTER

Johan, 48 jaar NATUURGIDS

Vera, 39 jaar ONDERNEEMSTER

Maria, 74 jaar GEBOREN EN GETOGEN

Luc, 43 jaar WATERBEHEERDER

An & Dries, 28 en 32 jaar WILLEN GRAAG EEN HUIS BOUWEN

Stef, 11 jaar FIETST GRAAG

Danny, 41 jaar PAARDENHOUDER

Als lokale ondernemer ben ik nauw betrokken bij het dorp. Investeringen in de kwaliteit ervan versterkt de band met bestaande n nieuwe klanten.

Als lid van de jeugdbeweging, staan we midden in het sociale leven van het dorp. We hebben nood aan een nieuw lokaal en een fijnmazig fietsnetwerk. Zo kunnen onze leden veilig naar ons terrein komen.

Als tuinder vind ik het belangrijk dat er genoeg uitbreidingsmogelijheden zijn voor mn bedrijf!Daarnaast heb ik ook baat bij een goed functionerend watersysteem.

Als veehouder n eigenaar van een B&B vind ik een aantrekkelijk en afwisselend platteland belangrijk.Ik wil ook helpen bij het beheer hiervan. Toch heb ik ook mijn grond nodig voor mijn koeien.

Als burgemeester ondersteun en faciliteer ik nieuwe ontwikkelingen op voorwaarde dat er ook kwaliteit aan het landschap is toegevoegd. Daar worden alle inwoners en recreanten beter van.

Als natuurgids pleit ik voor een robuuster watersysteem en beter verbindingen tussen de waardevolle plekken in onze gemeente. Zowel natuur als landbouw kunnen hier voordeel uit halen.

Als n van de oudste inwoners van Berlaar zag ik het dorp de afgelopen jaren flink veranderen en groter worden. Veel open plekken en verbindingen zijn verdwenen. Ik begrijp ook dat niet alles weer wordt zoals vroeger...

Vanuit economisch oogpunt is het ook voor ons bedrijf interessant om te investeren in onze vestigingsplaats.Een representatieve omgeving heeft immers ook effect op ons clinteel.

Als ik naar school fiets moet ik allerlei drukke wegen kruisen en kan ik zelden over een fietspad fietsen. Een fijnmaziger netwerk kan zowel door bewoners als recreanten gebruikt worden.

Als beheerder van het watersysteem pleit ik voor het verbreden van beken en zijlopen. Een goed waterbeleid voorkomt overstromingen n heeft ecologische kwaliteit. In combinatie met wonen kunnen we ook nieuwe woonmilieus maken.

Als jong gezin zijn we op zoek naar een betaalbare kavel om op te bouwen. We willen onze kinderen graag opvoeden in een groene omgeving, dus bouwen we graag mee aan het landschap. Als paardenhouder vertegenwoordig

ik een nieuw soort eigenaar in het landbouwgebied. Ook ik pas mijn bedrijf landschappelijk in, en zet graag in op het toevoegen van ruiter- en andere recreatieve routes.

alle actoren hebben een ander belang

96

zo wordt er nu gebouwd

97

en zo gaat het straks...

98

ontwikkelscenarios

uitbreidingbedrijfkweker werkt samen met natuurorganisatie,waterschap en recreanten om de uitbreiding goed in te passen en te compenseren

stopzettingbedrijfde kweker is zelf verantwoordelijk voor het afbreken van de bedrijfsbebouwing maar mag wel een nieuwe woning bouwen in het bos achter het perceel

nieuwlandgoedde boer ontwikkelt op zijn land een aantal nieuwe woningen. Het terrein van de jeugdbeweging wordt geintegreerd.

99

330.000 woningen lijkt veel...

de oppervlakte van Vlaanderen is 13.522km2

20% van de beschikbare bouwgronden liggen in de stad

er zijn dus nog 264.000 woningen die in het buitengebied terechtkomen

dat zijn 19 woningen / km2

Berlaar is ongeveer 25 km2 groot

en zou dus 475 woningen moeten bouwen

dat zijn er 27 per jaar

daarmee is 1,7% van de Vlaamse woningbouwopgave opgelost

ontwikkelscenarios

101

colofon

Literatuur AWJGGRAUADVVTAT, The Ambition of the territory, Vlaanderen als ontwerp, 2013 Bervoets W., Het Vlaamse Platteland, Agora, jaargang 28, nr.1, 2012 Braem Renaat, Het lelijkste land ter wereld, 2010 Couvreur, M., Regionaal Landschap Rivierenland vzw, mei 2010 De Geyter X., After-Sprawl, Nai Uitgevers Rotterdam, 2002 De Meulder B. e.a., Sleutelen aan het Belgische stadslandschap, Oase 52, 1999 De Meulder B., Vandenbroucke T., Het Leie-Schelde-interfluvium: theater van de bricolage,

Oase 63, 2003 Departement RWO, http://www.rwo.be/Default.aspx?tabid=12321&articleType=ArticleVie

w&articleId=8415, geraadpleegd op 23 februari 2012 LA4Sale, Kleine Kernen Kookboek, Amsterdam, 2002 Leinfelder H., Dominante en alternatieve planningsdiscoursen ten aanzien van landbouw

en open ruimte in een Vlaamse verstedenlijkende context, 2007 Leinfelder H., Open ruimte als publieke ruimte in een verstedelijkende ruimtelijke context, Lola Landscape Architects, Stadsrandenatlas van de zuidvleugel, Rotterdam, 2011 Renard P., Een eeuwenoud recept, interview met Joachim Declerck, AWB, Ruimte 2012 Ryckewaert M., De minimale rationaliteit van de woonpatronen in Nevelstad Vlaanderen,

Oase 60, 2003 Uyttenhove, P.; Herfotografie en transformatie, of het ongeschreven scenario van het

landschap in Recollecting Landscapes : herfotografie, geheugen en transformatie 1904 - 1980 - 2004 ; A&SBooks Gent, 2006

Van Dooren N., Sprong naar het landschap, Blauwe Kamer, nr.5, oktober 2009 Van der Ploeg J., Landschappelijk wonen, 2012 Van Gerrewey Ch., Vlaanderen als stedelijke nevelvlek, RektoVerso, 2013 Van Istendael G., Het Belgisch Labyrint, Uitgeverij Atlas Antwerpen, 2011 Vanautgaerden L., Smets B., Het Vlaamse restgebied: ontdekking van het andere

landschap, i.o.v. de Vlaams Bouwmeester, 2007 Vlaamse Overheid, Afdeling Ruimtelijke Planning, Beleidsplan Ruimte, Groenboek

Vlaanderen in 2050, mensenmaat in een metropool? , 2012 Waterwegen en Zeekanaal, Vallei van de Grote Nete Toeristisch-recreatieve visie, 2013 Structuurplannen van de gemeenten Berlaar, Duffel, Heist-op-den-Berg, Lier, Putte en

Sint-Katelijne-Waver

BeeldmateriaalKaarten op basis van oorspronkelijk kaartmateriaal van het Nationaal Geografisch Instituut en Regionaal Landschap Rivierenlandschap

Google - p. 14, 35, 36, 38, 39, 44, 46, 50, 55 | Google Earth - p. 18-21 | Streetview - p.64,68Facebookpagina Ugly Belgian Houses - p. 14 (rechts onder)

Al het overige beeldmateriaal is eigendom van Bieke Van Hees en mag niet zonder toestemming en vermelding woren overgenomen.

102

Bricolage_ISSUU.pdfBricolage_ISSUU_deel1Bricolage_ISSUU.pdfboek ISSUU_deel 1B.pdfboek ISSUU_deel 2B

Bricolage_ISSUU_deel2.pdf

Bricolage (low resolution)

Documents

Transcript of Bricolage (low resolution)