Breda Heilaarstraat 184 en 241...Breda, Heilaarstraat 184 en 241 inleiding 5 Samenvatting In...

drs. Joeske NollenL. de Jonge MA

Erfgoedrapport Breda 80

BredaHeilaarstraat 184 en 241Inventariserend veldonderzoekdoor middel van proefsleuven

GE-om-Heilaarstraat184.indd 1 15-08-12 16:24

Breda, Heilaarstraat 184 en 241 – Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven

colofon

Titel: Breda, Heilaarstraat 184 en 241

Erfgoedrapport Breda 80

Auteurs: drs. J. Nollen, L. de Jonge MA

Kaarten: L. de Jonge

Objectfoto’s: A. Schut

Eindredactie en autorisatie: drs. F.J.C. Peters

Veldwerk en uitwerking: J. Harmanus, L. de Jonge MA, drs. J.H. Nollen, A. Peemen, A. Schut, vrijwilligers gemeente Breda

Senior archeoloog: drs. F.J.C. Peters

Ontwerp en lay-out: Studio Maaike Klijn

Druk: Verhoek Printing Consultants

issn: 2210-9552

© Gemeente Breda, 2012

Directie Ontwikkeling

Afdeling Ruimte

Postbus 90156

4800 RH Breda

Breda Heilaarstraat 184 en 241Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven

drs. Joeske Nollen

Lina de Jonge (MA)

Breda, Heilaarstraat 184 en 241 inleiding 5

Samenvatting

In opdracht van Lambregts & Sweep Makelaardij B.V. heeft het Bureau Cultureel Erfgoed op

12 + 13 januari, 29 februari en 1 + 2 maart 2012 een inventariserend veldonderzoek door

middel van proefsleuven uitgevoerd op het terrein aan de Heilaarstraat 184 (plangebied 2)

en 241 (plangebied 1) te Breda (percelen PCH00 P1977 en P2060). Aanleiding voor het

onderzoek is de uitgifte van vier kavels en toekomstige nieuwbouw van woningen, waarbij

bodemverstorende werkzaamheden plaatsvinden.1

Tijdens het inventariserend onderzoek zijn met name sporen aangetroffen die dateren

in de nieuwe tijd. Er zijn echter ook sporen aangetroffen in plangebied 1, die dateren in de

ijzertijd.

In plangebied 1 is een grote hoeveelheid sporen aangetroffen, die dateren in de nieuwe

tijd B en C. Zo zijn er twee dierbegravingen van runderen aangetroffen, kuilen en sporen van

grondverbetering. Mogelijk staan deze sporen in relatie met een voormalige herberg, die net

ten zuiden van het plangebied op de kadastrale minuutplan 1824 zichtbaar is. Verder zijn

er diverse sporen aangetroffen die aan de belegering van 1637 zijn te relateren, waaronder

de buitenwal die op deze locatie zou zijn opgeworpen. Tot slot zijn er twee spiekers gedo-

cumenteerd, die uit de ijzertijd dateren. Ten oosten van het plangebied is eerder een groot

aantal huisplattegronden en daar bijhorende spiekers aangetroffen, dat eveneens in de ijzer-

tijd dateert. De vondst van deze twee spiekers geeft aan dat de ijzertijd-bewoning door -

loopt tot in het huidige plangebied. In plangebied 2 zijn een beperkt aantal sporen aange-

troffen, die allen in de nieuwe tijd dateren.

Inhoudsopgave

1 Inleiding – 9

2 Ligging en aard van het terrein – 11

3 Landschappelijke gegevens en historische context – 13

4 Archeologische achtergronden – 17

5 Doelstelling – 19

6 Werkwijze – 23

7 Resultaten – 27

8 Conclusie – 41

9 Waardering en aanbeveling – 45

10 Literatuur – 47

Bijlage 1 Sporenlijst – 49

Bijlage 2 Vondstenlijst – 54

Bijlage 3 Aardewerk inventarisatielijst – 60

Bijlage 4 Glas quickscan – 63

Bijlage 5 Allesporenkaart werkput 1 – 64




Bijlage 9 Allesporenkaart werkput 5 vlak 1 – 68

Bijlage 10 Allesporenkaart werkput 5 vlak 2 – 69



Bijlage 13 Projectie plangebied 1 kadastrale minuutplan 1824 – 72

Bijlage 14 Projectie plangebied 2 kadastrale minuutplan 1824 – 73

Bijlage 15 Dierskelet S 005 – 74

Bijlage 16 Dierskelet S 150 – 75

Breda, Heilaarstraat 184 en 241 inhoudsopgave 7

Breda, Heilaarstraat 184 en 241 inleiding 9

1 Inleiding

In opdracht van Lambregts & Sweep Makelaardij B.V. heeft het Bureau Cultureel Erfgoed op

12 en 13 januari 2012 een inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven uit-

gevoerd op het terrein aan de Heilaarstraat 184 en 241 te Breda. Aansluitend op dit on der -

zoek is op het terrein aan de Heilaarstraat 241 op 29 februari en 1 en 2 maart 2012 een aan-

vullend inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven uitgevoerd, waarbij de

drie bouwvlakken in zijn geheel zijn onderzocht. Aanleiding voor het onderzoek is de uit-

gifte van vier kavels en toekomstige nieuwbouw van woningen, waarbij bodemverstorende

werkzaamheden plaatsvinden.2

Het doel van het inventariserende veldonderzoek door middel van proefsleuven is op een

snelle en betrouwbare wijze inzicht te verschaffen in de aanwezigheid van archeologische

resten in het plangebied. Daarbij dient voldoende inzicht te worden gegeven in de inhou-

delijke en fysieke kwaliteit van de mogelijk aanwezige bewoningssporen op de betreffende

locatie (aard, ouderdom, omvang, gaafheid, conservering) teneinde tot een waardestelling

te kunnen komen. Belangrijk is dat op basis van het inventariserende veldonderzoek een be -

slissing kan worden genomen of verder (voor)onderzoek in het gebied noodzakelijk en ver-

antwoord is.

Administratieve gegevens

Provincie Noord-Brabant

Gemeente Breda

Plaats Breda

Toponiem Heilaarstraat 184 en 241

Objectcode BR-315-12

Heilaarstraat 241 (1)

Noord-coördinaten 109.774 / 400.078, 109.794 / 400.103

Zuid-coördinaten 109.774 / 400.020, 109.820 / 400.041

Heilaarstraat 184 (2)

Noord-coördinaten 109.884 / 399.844, 109.915 / 399.854

Zuid-coördinaten 109.888 / 399.819, 109.924 / 399.830

Kaartblad plangebied 1: 44 C; plangebied 2: 50 A

Onderzoeksmeldingsnr. 50047 & 50576

Opdrachtgever Lambregts & Sweep Makelaardij B.V.

Bevoegd gezag Gemeente Breda

Uitvoerder Gemeente Breda, Afdeling Ruimte

Senior archeoloog drs. Erik Peters

Senior veldarcheoloog drs. Joeske Nollen

Veldmedewerkers Lina de Jonge MA, Alex Schut, John Harmanus, vrijwilligers Bureau

Cultureel Erfgoed gemeente Breda

10

2 Ligging en aard van het terrein

Het inventariserend veldonderzoek heeft plaatsgevonden op twee plangebieden ten westen

van het centrum van Breda. Plangebied 1 betreft Heilaarstraat 241 (perceel PCH00 P2060),

Afb. 1Plangebieden Heilaarstraat 184 en 241 op topografische ondergrond.

Breda, Heilaarstraat 184 en 241 ligging en aard van het terrein 11

en plangebied 2 is Heilaarstraat 184 (perceel PCH00 P1977). Plangebied 1 heeft een opper-

vlakte van circa 3460 m2 en is deels bebouwd en bestraat. Plangebied 2 is een grasveld met

fruitbomen en heeft een totale oppervlakte van circa 885 m2. De totale oppervlakte van het

onderzoeksgebied is circa 4345 m2, waarvan er tijdens het eerste deel van het inventarise-

rend veldonderzoek circa 440 m2 (circa 10%) is onderzocht door middel van proefsleuven.

Tijdens het aanvullende inventariserend veldonderzoek in plangebied 1 is er nog eens circa

602 m2 onderzocht door middel van proefsleuven, waardoor er in totaal 966 m2 (circa 28 %)

binnen plangebied 1 is onderzocht.

3

12

3 Landschappelijke gegevens

Op de geomorfologische kaart in Archis liggen beide plangebieden in een zone van welvingen.

Leenders (2006) specificeert deze verwachting en heeft het onderzoeksgebied gekarteerd

Afb. 2Fysisch landschap in de omgeving van de plangebieden (Leenders 2006).

Breda, Heilaarstraat 184 en 241 landschappelijke gegevens 13

14

als de lage dekzandrug ‘Huifakker’ (10.055) (Afbeelding 2). Dit is een lange dekzandrug die

van Heilaar tot aan Abroek loopt.3

De bodem van beide plangebieden bestaat uit hoge zwarte enkeerdgronden bestaande

uit lemig fijn zand. De grondwatertrap is VII met een gemiddeld hoogste grondwaterstand

van > 80 centimeter en een gemiddeld laagste grondwaterstand van >160 centimeter.

Beide plangebieden zijn gelegen op de bolle akkers in het centrale akkergebied van Prin-

cenhage (37.127). Beide plangebieden liggen langs de kerkweg van Burgst, Heilaarstraat,

Burgstsedreef (24.010). Een kerkweg leidde vanuit de uithoeken van de parochie naar de

kerk. Ten zuiden van plangebied 1 is ook de Leurse Baan bij Heilaar (23.006) gelegen.

Gedurende de Tachtigjarige Oorlog wisselde Breda vijfmaal van bezetter. In 1624/25 en

1637 ging dat met omvangrijke en langdurige belegeringen gepaard. Rond de stad werd

een buitenomsingelingswal gelegd, met daarop een aantal grote en kleine kampen.4 In de

omgeving van de plangebieden hebben tijdens de belegering van 1624/25 door Spinola di-

verse structuren gelegen (Afbeelding 4). Ten westen heeft de eerste buitenwal gelegen met

aansluitend een wachtlocatie (redoute) en een legerkamp. Ten westen van de plangebieden,

ter hoogte van de Heilaarstraat, heeft de rondweg gelegen. Deze rondweg diende om van-

uit het verzorgingsgebied, in de dorpskom van Ginneken en in het kasteel Bouvigne, voedsel

en drank naar de legerkampen te kunnen opvoeren en om troepen en geschut van minder-

naar meer bedreigde plaatsen in de insluiting te kunnen verplaatsen.5 Hiervoor gebruikte

Afb. 3Infrastructuur in de omgeving van de plangebieden (Leenders 2006).

Breda, Heilaarstraat 184 en 241 landschappelijke gegevens 15

Spinola bestaande landwegen, zoals de Heilaarstraat, die (indien nodig) verbeterd werden.

Ter hoogte van plangebied 1 zou de buitenwal van het beleg van 1637 hebben gelegen, die

in opdracht van prins Frederik Hendrik is opgeworpen (Afbeelding 4). Tijdens archeologisch

onderzoek in 2008 ten zuiden van plangebied 1 is deze buitenwal aangesneden (zie hoofd-

stuk 4).6

Op de kadastrale minuutplan van 1824 is in beide plangebieden geen bebouwing aan-

wezig. Direct ten zuiden van plangebied 1 was echter wel bewoning aanwezig, namelijk de

herberg “Den Stoomboot” (bijlage 13). Deze bebouwing heeft tot 1968 bestaan, tot ze in

dat jaar is afgebrand.

Afb. 4Militaire structuren in de omgeving van de plangebieden volgens Leenders (2006) en Rooze en Eimermann (2005).

Breda, Heilaarstraat 184 en 241 ARCHEOLOGISCHE ACHTERGRONDEN 17

4 Archeologische achtergronden

Binnen beide plangebieden is niet eerder archeologisch onderzoek uitgevoerd. In de directe

omgeving is echter een groot aantal onderzoeken uitgevoerd. Bij een inventariserend veld-

onderzoek door middel van proefsleuven en een opgraving (onderzoeksmelding 26154,

BR-097a-08, waarneming 416333 en onderzoeksmelding 29627, BR-097b-08), uitgevoerd

op het perceel direct ten noordwesten van plangebied 2, zijn sporen van de buitenwal uit

1637 met een versterking en een paardengraf aangetroffen. Direct ten oosten van plange-

bied 1 zijn een inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven en een opgra-

ving uitgevoerd (onderzoeksmelding 20879, BR-062-07, waarneming 428623 en onder-

zoeksmelding 27617, BR-062-08). Hierbij is een nederzetting uit de midden/late ijzertijd

met (tenminste) drie huisplattegronden en circa twintig spiekers aangetroffen. Ten noorden

van plangebied 1 zijn een inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven en

een opgraving (onderzoeksmelding 19824, BR-087-06 en onderzoeksmelding 23209, BR-

087-07) uitgevoerd. Het betreft deelgebied 3 van het onderzoeksgebied Greenery, waar een

liniegracht van het beleg van 1624/25 is aangetroffen en er een waterkuil werd opgegraven.

Afb. 5Onderzoeksmeldingen, waarnemingen en vondstmeldingen rondom het plangebied (50047) zoals vermeld in Archis2.

3108

5757

2207

13962

58225575

29377

50047

2615429627

2087927617

1982423209

2416

2669

14007

99892194

419038

416850416851

427281

53162

53689

416333

45574401749

428623

416944

110450 / 400542

109143 / 399235

Heilaarstraat 184 en 241 03-02-2012

LegendaWAARNEMINGEN

VONDSTMELDINGEN

ONDERZOEKSMELDINGEN

TOP10 ((c)TDN)bebouwd gebieddoorgaande wegenbosbouwlandweilandboomgaard/kwekerijheidezandbegraafplaatswateroverig bodemgebruik

PROVINCIES

0 100 m

N Archis2

Op circa 500 meter ten zuiden van plangebied 2, zijn sporen van een 12de-eeuws boerenerf

aangetroffen. Ten oosten daarvan zijn sporen van belegeringswerken uit de 17de eeuw ge-

documenteerd (onderzoeksmeldingen 5575 en 5822, BR-062-03 en BR-062-04).

18

Breda, Heilaarstraat 184 en 241 DOELSTELLING 19

5 Doelstelling

Archeologisch onderzoek in West-Brabant is tot voor kort vrijwel uitsluitend gericht geweest

op de ontwikkeling van de laatmiddeleeuwse stadskernen.

Onderzoek naar de plattelandsbewoning uit het verleden is pas sinds 1995 van de grond

gekomen. Ten westen van Breda is sinds 1998 archeologisch onderzoek uitgevoerd waarbij de

bewoning in relatie tot het landschap centraal staat. Er wordt gekeken naar nederzettings-

dynamiek en het ontstaan van het cultuurlandschap.

In de omgeving van Breda kunnen archeologische sporen en vondsten worden aangetroffen

uit het paleolithicum tot en met het neolithicum, maar deze worden niet op grote schaal

aangetroffen.

Archeologisch onderzoek in de nabije omgeving heeft uitgewezen dat het dekzandland-

schap van Breda-West vanaf de bronstijd (circa 2000 v.Chr.) vrij intensief bewoond is geweest.

Hierbij is tevens een nieuw beeld ontstaan van de bewoning in de ijzertijd (500 v. Chr. tot be-

gin van de jaartelling), Romeinse tijd (begin van de jaartelling tot circa 400 na Chr.) en vroege

middeleeuwen (450-1050 na Chr.). Achterliggend doel van het onderzoek is het zo compleet

mogelijk onderzoeken van enkele dekzandruggen in het landschap waardoor een duidelijk

beeld gevormd kan worden van de bewoningsgeschiedenis, de ontwikkeling van de bewoning

in de regio en het gebruik van de ruimte in al zijn aspecten op deze landschappelijke eenheden.

In de late middeleeuwen en nieuwe tijd neemt de hoeveelheid activiteiten – en de ar-

cheologische overblijfselen daarvan – toe. Voor de gemeente Breda zijn naast de sporen uit

de bronstijd tot en met de vroege middeleeuwen ook de sporen uit de late middeleeuwen

(de periode van stadsontwikkeling), de sporen verbonden aan de Nassaus en de sporen uit

de Spaanse tijd van groot belang.

Het landschap waarin de mensen gedurende de bewoningsperiode woonden is op diverse

wijzen ingericht en gebruikt. De nalatenschap van deze inrichting en het gebruik daarvan

geeft ons weer de mogelijkheid inzicht te krijgen in het leef- en denkpatroon van de bewo-

ners gedurende de late prehistorie en de middeleeuwen. De vraagstellingen bij dit thema

beslaan een breed geheel, van nederzetting tot begravingen. Het doel is een beeld te creë-

ren van het leven in de regio Breda. De aandacht bij het onderzoek naar het natuurlijke land-

schap is met name gericht op de niet door de mens beïnvloede omgeving c.q. die aspecten

van de natuur die uiteindelijk het menselijk handelen hebben beïnvloed. Bij dit onderzoeks-

thema staat de ontstaanswijze van het gebied centraal. Er kan namelijk naast de landschap-

pelijke ligging van de vindplaatsen ook een beeld verkregen worden van de ruimere regio.

20

De volgende gebiedsspecifieke onderzoeksvragen zijn geformuleerd, die aan de hand van

de resultaten van het inventariserend veldonderzoek beantwoord zouden moeten kunnen

worden:

• Kan er in beide plangebieden worden aangesloten bij de archeologische onderzoeken

die in de directe omgeving zijn aangetroffen?

• Zijn er sporen uit (het neolithicum,) de bronstijd, ijzertijd of Romeinse tijd aanwezig?

• Zijn er sporen die wijzen op middeleeuwse oorsprong van de bewoning?

• Zijn er in plangebied 1 sporen van de linie uit 1637 aanwezig of aanverwante sporen?

• Hoe is de bodemopbouw in het gebied (tevens eventueel door middel van boringen in

kaart te brengen)?

• Zijn er sporen uit het paleolithicum/mesolithicum aanwezig?

• Zijn er sporen van ontginning aanwezig?

• Is er sprake van een esdek en wat is de ontwikkeling en datering hiervan?

• Zijn er sporen van oudere infrastructuur aanwezig?

• Is er bebouwing aanwezig?

• Zijn er aanwijzingen voor activiteiten uit de Spaanse tijd? Zijn er sporen van een leger-

kamp, of omwalling?

• Zijn er nog andere (bewonings)sporen?

• Wat is de aard, omvang (begrenzing vaststellen), datering, context, gaafheid, kwaliteit

van de aangetroffen sporen?

• Wat is de waarde van de aangetroffen sporen?

Naast deze gebiedsspecifieke onderzoeksvragen dient aandacht te worden besteed aan onder -

staande onderzoeksthema’s en vraagstellingen die vanuit het totale archeologisch onderzoek

in Breda-West zijn vertaald.

Het onderzoek betreft een proefsleuvenonderzoek (IVO-P) ter plaatse van de voorgeno-

men zone met bodemingrepen. Bij het onderzoek zijn de volgende onderzoeksvragen rich-

tinggevend:

Landschap

• Hoe zag de paleogeografie er uit? Wat is de geomorfologische achtergrond van het hui-

dige landschap? Wat is de hydrologische ontwikkeling in het gebied?

• Welke ontwikkelingen van het landschap en het milieu vonden gedurende deze periode

plaats en welke invloeden hadden deze op het leefmilieu van de mens?

Flora/fauna

• Wat was de aard van de begroeiing van het landschap gedurende de periode late pre histo-

rie tot en met de middeleeuwen en welke invloeden had deze op de leefwijze van de mens?

• Welke wilde dieren kwamen in de vrije natuur in de omgeving van de nederzetting voor, zo-

wel op het land als in het water en welke invloed hadden deze op de leefwijze van de mens?

Breda, Heilaarstraat 184 en 241 DOELSTELLING 21

• Welke gedomesticeerde dieren kwamen in de omgeving van de nederzetting voor, zowel

op het land als in het water en welke invloed hadden deze op de leefwijze van de mens?

• Het verkrijgen van informatie over de lange termijnontwikkeling van de vegetatie in de regio;

de verhouding tussen de gebruikte en niet-gebruikte ruimte; de agrarische economie; de

voedseleconomie; het gebruik van ruimte in huizen en op erven.

Bewoning / Nederzetting

• Zijn er nederzettingssporen op het terrein aanwezig en welke datering hebben zij?

• Hoe is de bewoning gestructureerd – losse erven of geconcentreerde bewoning? Is het

mogelijk complete erven op dit terrein uit enige periode te onderzoeken?

• Wat is de verklaring voor de locatiekeuze ten opzichte van het ‘natuurlijke’ landschap en

indien mogelijk het cultuurlandschap?

• Welke relatie is er te leggen tussen eventueel in tijd opvolgende elementen in het land-

schap (bv nederzettingssporen en begravingen uit uiteenlopende perioden)?

• Is er een koppeling mogelijk tussen de archeologische en de historische gegevens en ar-

chieven en welke relevantie of betekenis heeft dit?

• Welke dieren (gedomesticeerd en wild) kwamen in de nederzetting zelf of in de omge-

ving daarvan voor, zowel op het land als in het water, wat was de aard van de relatie van

de mens met deze dieren en welke invloed hadden deze op de leefwijze van de mens ter

plaatse van de archeologische vindplaats?

Verkaveling

• Zijn er sporen van verkaveling in het terrein, en zo ja wat is de aard en de wijze van aan-

leg van de verkaveling (sloten, greppels, afrastering, etc.)?

• Wat is de vorm van de verkaveling en omvang van de omgrensde percelen, zowel binnen

als buiten een eventuele nederzetting?

• Welke relatie is er te leggen tussen de perceelgrenzen en de vroegste kadasterkaarten?

• Waarvoor zijn de kavels gebruikt?

Infrastructuur

• Komen er in het gebied sporen van paden, wegen en voorden voor en welke relatie heb-

ben deze tot het onderzoeksgebied?

• Komen er in het gebied waterbeheerstructuren voor zoals dijken, gemalen, stuwen en

(afwatering)sloten en welke relatie hebben deze tot het onderzoeksgebied?

• Wat is de relatie tussen de gebouwen en de diverse elementen van de infrastructuur?

• Wat is de relatie tussen de vormen van infrastructuur en de historische gegevens over

paden en wegen?

Vestingbouw

• Zijn in het onderzoeksgebied sporen van vestingbouw of linies (onverstoord) aanwezig?

• Welke fasen uit de vestingbouw zijn op het terrein aanwezig?

22

• Zijn de sporen van vestingbouw te koppelen aan de vestingkaarten (uitgave gemeente

Breda 2008)?

Complextype/Ensemble

• Hoe kan de locatie beschreven worden in termen van ensembles van sporentypen en -clus -

ters? Het gaat erom ensembles te typeren opgebouwd vanuit de meest enkelvoudige

vorm tot de meest samengestelde vorm. Deze getypeerde (representatieve of juist uit-

zonderlijke) ensembles hebben de functie van bouwsteen in de beschrijving van de aard

van het gehele complextype.

• Het verkrijgen van inzicht in de lange termijnontwikkeling van de bewoning in de regio

en daaraan gerelateerd het gebruik van de ruimte.

• Inzicht krijgen in de begrenzing en het karakter van de bewoningssporen; inzicht krijgen

in de ruimtelijke en chronologische relatie tussen bewoningssporen uit verschillende peri-

oden; vraagstukken omtrent continuïteit en discontinuïteit in bewoning beantwoorden;

inzicht krijgen in de functie en het gebruik van zones in het landschap, bijvoorbeeld de

situering van “site” en “off-site”, nederzetting en grafvelden, dekzandrug en beekdal.

Op basis van het inventariserende veldonderzoek dient uitspraak te worden gedaan over

de eventuele aanwezigheid van archeologische relicten in het plangebied. Daarbij dient vol-

doende inzicht te worden gegeven in de inhoudelijke en fysieke kwaliteit van de mogelijk

aanwezige bewoningssporen op de betreffende locatie (aard, ouderdom, omvang, gaafheid,

conservering) teneinde tot een waardestelling te kunnen komen, op basis waarvan vervolgens

een selectieadvies opgesteld wordt. In dit advies kunnen maatregelen voor vervolgonder-

zoek en eventueel behoud worden opgenomen. Het definitieve selectiebesluit is voorbehou-

den aan het bevoegd gezag, het Bureau Cultureel Erfgoed van de gemeente Breda.

6 Werkwijze

In totaal zijn tijdens het onderzoek op 12 en 13 januari vier werkputten aangelegd, werkput 1

tot en met 4 (Afbeelding 6). In plangebied 1 zijn de werkputten 1, 2 en 3 aangelegd met

Breda, Heilaarstraat 184 en 241 werkwijze 23

Afb. 6De locatie van de werkputten in plangebied 1 aangegeven in huidige topografie.

een noordoost-zuidwest oriëntatie die haaks op de Heilaarstraat liggen. Werkput 1 had een

lengte van 40 meter en was gemiddeld vier meter breed. De werkputten 2 en 3 waren 25

meter lang en vier meter breed. Werkput 2 is, in overleg met het bevoegd gezag, enkele

meters westelijker aangelegd dan in het PvE gepland was, omdat er milieuverontreiniging

op de geplande locatie aanwezig was.

Werkput 4 is in plangebied 2 aangelegd. Deze werkput was oost-west georiënteerd en

had een lengte van circa 19 meter en was vier meter breed. De in het PvE geplande lengte van

25 meter werd bij werkput 4 niet gehaald omdat een heg en een oprit de ruimte beperkt.

24

Afb. 7De locatie van de werkput in plangebied 2 aangegeven in de huidige topografie.

Breda, Heilaarstraat 184 en 241 werkwijze 25

Tijdens het aanvullende onderzoek op 29 februari en op 1 en 2 maart zijn er drie werkput-

ten aangelegd in plangebied 1, werkput 5, 6 en 7. De werkputten zijn aangelegd ter hoogte

van de drie bouwvlakken parallel aan de Heilaarstraat (min of meer noordwest-zuidoost).

Werkput 5 was circa 15 meter lang en 13 meter breed, werkput 6 was circa 13 x 14 meter,

en werkput 7 15 x 15 meter. Ter hoogte van een dierbegraving in werkput 5 is de werkput

iets uitgebreid en in twee vlakken verdiept. De zeven proefsleuven zijn aangelegd om te

komen tot een toetsing van de archeologische verwachtingswaarde van het plangebied. In

totaal is er een oppervlakte van ongeveer 1042 vierkante meter onderzocht door middel

van proefsleuven. Conform de onderzoeksstrategie opgesteld in de PvE’s is circa 24 % van

het plangebied onderzocht.

Bij de aanleg van de werkputten is de bovengrond, bestaande uit de bouwvoor afgegraven

tot op het niveau waar de grondsporen goed leesbaar waren. Het vlak is aangelegd met be -

hulp van een graafmachine met gladde bak en waar nodig met de schop opgeschaafd.

Vervolgens is het vlak gefotografeerd en ingemeten met de Robotical Total Station. De vlak-

hoogtes en de maaiveld hoogtes zijn om de vijf meter gemeten. Alle sporen zijn gecou-

peerd, en de archeologisch relevante sporen zijn gedocumenteerd en afgewerkt. Om de

tien meter zijn de profielen met een breedte van een meter gedocumenteerd en wanneer

dit relevant was zijn de profielen over een grotere breedte afgestoken en gedocumenteerd.

Het meetsysteem is via hoofdmeetpunten binnen het plangebied nauwkeurig gekoppeld

aan het Rijksdriehoeksnet. De hoofdmeetpunten werden ingemeten door landmeters van

de gemeente Breda. Tijdens het onderzoek is gewerkt conform het Programma van Eisen

en de KNA 3.2.

Breda, Heilaarstraat 184 en 241 RESULTATEN 27

7 Resultaten

7.1 Ondergrond en stratigrafie

Om inzicht te krijgen in de bodemopbouw van het gebied zijn, waar mogelijk, om de tien

meter profielen van de werkputten afgestoken, gedocumenteerd en bestudeerd.

Plangebied 1

In het (zuid)westelijke en centrale deel van het plangebied ligt het natuurlijke dekzand op

een niveau rond 3,10 m tot 2,80 meter + NAP. Het dekzand ligt hier circa 30 tot 50 centi-

meter onder het maaiveld. Het dekzand is afgedekt door een esdek (S 990) en een recente

bouwvoor (S 999) bestaande uit bouwzand en bestrating (Afbeelding 8).

Het dekzand in het (noord)oostelijke deel van het plangebied ligt op een lager niveau:

tussen 2,41 meter en 2,70 meter + NAP. In dit deel van het plangebied ligt het natuurlijke

dekzand circa 60 tot 80 centimeter onder het maaiveld, afgedekt door een esdek (S 990)

of verommelde laag (S 991, 992, 993, 994) en de recente bouwvoor (S 999) (Afbeelding 9).

In dit oostelijke gedeelte ligt een groot aantal sporen die dateren in de nieuwe tijd B en C.

Vermoedelijk is dit deel van het terrein in de nieuwe tijd intensief gebruikt en tot een dieper

niveau vergraven dan het (zuid)westelijke deel van het terrein.

De daling van het dekzand vanuit (zuid)westelijke richting naar het (noord)oosten is na-

me lijk geen representatie van het natuurlijke landschap. In het westen is het beekdal van

Afb. 8Profiel 1 werkput 2 met op het dekzand een esdek.

28

de Bagvense Loop (15.004) gelegen en in het noordoosten de hoge dekzandrug Huifakker

(11.011)(Afbeelding 2). Men zou dan juist een geleidelijke stijging vanuit het westen richting

het noordoosten verwachten.

Plangebied 2

In werkput 4 is het natuurlijke dekzand circa 40 centimeter onder het maaiveld aangetrof-

fen. Dit dekzand lag in het westen van de werkput op 2,65 m + NAP en in het zuidwesten

op 2,75 m + NAP. In deze werkput werd onder de bouwvoor (S 999) direct het dekzand

aangetroffen (S 950). In deze werkput was geen esdek op het dekzand aanwezig.

7.2 Sporen en structuren

Tijdens het inventariserend veldonderzoek zijn er in totaal 168 spoornummers uitgedeeld,

waarvan er negen aan lagen zijn uitgedeeld (S 007, 950, 951, 990 t/m 995). S 999 is aan re -

cente verstoringen in het vlak en in de profielen toegeschreven. Na couperen bleken 37 spo-

ren natuurlijk van aard te zijn, en zes sporen bleken na couperen recente verstoringen te zijn

of waren onderdeel van de verrommelde laag S 992. Deze zijn vervallen. Verder zijn er vier

dierbegravingen, acht greppels, 30 kuilen, 41 paalsporen, karrensporen en 23 grondverbe-

teringssporen aangetroffen, die hieronder uitgebreid zullen worden beschreven. De sporen

S 041 t/m 044 en 048 t/m 050 in werkput 2 zijn in eerste instantie als verschillende sporen

geïnterpreteerd in het vlak. Na couperen bleek het te gaan om een restant van greppel S 022,

die in werkput 1 was herkend en dus doorloopt in werkput 2. De sporen S 015 en 016

Afb. 9Profiel 2 in werkput 3 met een verstoorde laag op het dekzand.


zijn in het vlak herkend als twee aparte sporen, maar bleken na couperen samen één kuil

te vormen.

Plangebied 1

Verdedigingswerken beleg van 1637

Er is een aantal sporen gedocumenteerd die mogelijk in relatie staan met het beleg van

1637 door prins Frederik Hendrik tijdens de Tachtigjarige oorlog. De greppel S 028 duidt op

gracht behorende bij de buitenwal die op deze locatie is opgeworpen. De greppel heeft min

of meer een noordwest-zuidoost oriëntatie. Aan de basis is het spoor 380 centimeter breed

en heeft een diepte van 120 centimeter. De verrommelde vulling van het spoor is typerend

voor een gracht die snel weer is dichtgemaakt. De buitenwal werd snel weer geslecht zodat

de vijand niet opnieuw van de reeds bestaande versterking gebruik kon maken. Dezelfde

soort vulling kennen we van andere grachten behorende tot de buitenwal van 1637, zoals

deze al eerder op diverse locaties in Breda is gedocumenteerd.7 De greppel is waargenomen

in werkput 1 en loopt in een rechte lijn door richting het noorden in werkput 2. Opvallend is

dat we het spoor niet meer tegenkomen in de uiterst noordelijke werkput 3. Een mogelijke

verklaring is dat de loop van de buitenwal in het gebied tussen werkput 2 en 3 verandert in

een meer westelijke richting.

De ondiepe greppels S 001 en 022 (S 041 t/m 044 en 048 t/m 050 in werkput 2) en het

smalle greppeltje S 021/S 149 liggen ten oosten van de buitenwal en lopen parallel hieraan.

Het is echter niet geheel duidelijk wat de functie van deze sporen is en wat de relatie met de

buitenwal is. Het westelijk gelegen spoor S 033 komt wat de vulling betreft sterk overeen

met de liniegracht S 028. Het spoor loopt echter niet geheel door richting het zuiden en

richting het noorden is het niet meer in werkput 2 aangetroffen. Het vermoeden bestaat dat

er richting het noorden iets gebeurt in het verdedigingswerk.

Een soortgelijke situatie is waargenomen tijdens de archeologische onderzoeken ten zui-

den van plangebied 1 nabij Heilaarstraat 235 (BR-097-08 & BR-097-08b). Op deze locatie

zijn vier greppels/sloten aangetroffen die als overblijfselen van de linie uit 1637 worden geïn -

terpreteerd. Het vermoeden wordt uitgesproken dat twee van deze greppels met elkaar in

verbinding hebben gestaan, en dat deze net buiten de proefsleuf een knik zou maken.8

Naast overblijfselen van de linie zijn er ook sporen aangetroffen die mogelijk een verster-

king bij de linie hebben gevormd, zoals een kampementje of wachtpost.9 De knik in de linie

is tevens zichtbaar op de kaart van Marcus Zuerius Boxhornius. Ter hoogte van plangebied 1

is op deze kaart (Afbeelding 11) eveneens een hoek in de linie richting het westen te zien.

De liniegracht zoals deze tijdens het huidige onderzoek en die tijdens het onderzoek nabij

Heilaarstraat 235 zijn aangetroffen komen wat betreft vulling en vorm sterk overeen. Er kan

gesteld worden dat beide sporen tot hetzelfde belegeringswerk horen en dus met elkaar

verbonden kunnen worden (Afbeelding 12).

Tijdens archeologisch onderzoek ten noordwesten (Greenery deelgebied 3 BR-87-06) en

ten zuidoosten (Adriaan Klaassenstraat BR-62-03) van plangebied 1 zijn eveneens greppels

30

aangetroffen die in verband worden gebracht met de belegeringswerken uit de 17de eeuw.

In het rapport van de Greenery wordt een greppel geïnterpreteerd als zijnde de eerste bui-

tenwal van het beleg van 1624/25. De greppels aangetroffen aan de Adriaan Klaassenstraat

worden niet nader gespecificeerd dan dat deze onderdeel van belegeringswerken uit de

17de eeuw zijn. Mogelijkerwijs kunnen deze sporen tevens verbonden worden met de linie-

gracht, die tijdens de onderzoeken aan de Heilaarstraat zijn aangetroffen (Afbeelding 12).

Afb. 10Coupe van de liniegracht S 028.

Afb. 11“De Belegering van Breda in 1637 door Prins Frederik Hendrik”, kaart van Marcus Zuerius Boxhornius (1636), uit Historia odsidionis Bredae et rerum anno MDCXXXVII gestarum, Leyde (Isaac Comelinus) 1640, bewerkt door G.G. van der Hoeve (1868).


De voorhandenzijnde informatie in de rapporten en velddocumentatie geven echter niet

voldoende bewijs hiervoor.

IJzertijd-bewoning

Tijdens het inventariserend veldonderzoek zijn er in werkput 2, twee structuren herkend,

namelijk structuur 001 bestaande uit paalsporen S 035 en 036, en structuur 002 bestaande

uit de paalsporen S 038, 039 en 040. Deze paalsporen vormen twee spiekers (graanschuur-

tjes). Structuur 001 zal verder doorlopen in noordelijke richting, waar de ontbrekende twee

Afb. 12Mogelijke loop van de linie van 1637 (grijs/rood gestippelde lijn) (1 = Heilaarstraat 241; 2 = Heilaarstraat nabij 235; 3 = Greenery deelgebied 3; 4 = Adriaan Klaassenstraat) op projectie militaire structuren volgens Leenders (2006) en Rooze en Eimermann (2005).

32

(of meer) paalsporen zich zullen bevinden. Tussen paalsporen 035 en 036 zit een afstand van

130 centimeter en de structuur heeft min of meer een oost-west oriëntatie. De gemiddelde

paaldiepte is 28 centimeter.

Voor structuur 002 geldt eveneens dat het ontbrekende paalspoor ten noorden van de put -

grens zal liggen. De afmetingen van de structuur zijn circa 130 x 180 centimeter, en de ge-

middelde paaldiepte is achttien centimeter. De spieker heeft een noordoost-zuidwest oriën-

tatie. Uit S 039 is een fragment prehistorisch aardewerk verzameld, vermoedelijk te dateren

in de ijzertijd.

De vijf paalsporen van de twee structuren komen wat vulling en vorm betreft overeen. Het

gaat vermoedelijk om twee spiekers die dateren in de ijzertijd (800 – 12 vC). Deze datering

is gebaseerd op aangetroffen aardewerk in S 039, dat vermoedelijk uit deze periode dateert.

Daarnaast is er tijdens archeologisch onderzoek ten oosten van het plangebied een groot

aantal huisplattegronden en daar bijhorende spiekers aangetroffen, die eveneens in de ijzer-

tijd dateren (Landgoed Heilaar BR-62-08).10 De vondst van deze twee spiekers geeft aan dat

deze ijzertijd-bewoning doorloopt tot in het huidige plangebied.

Tijdens het aanvullend onderzoek zijn er niet meer sporen uit de ijzertijd aangetroffen.

Vermoedelijk is het oostelijke deel van het plangebied tot op een dermate diep niveau ver-

graven, dat eventueel aanwezige sporen uit deze periode niet meer zichtbaar waren in het

vlak. De hoogte van het opgravingsvlak in het westelijke deel van het plangebied lag tussen

2,89 m tot 3,08 meter + NAP, en in het oostelijke deel 2,25 meter tot 2,77 meter + NAP. Een

verval van 12 tot 83 centimeter.

Ter vergelijking: de hoogte van het opgravingsvlak tijdens het onderzoek ten oosten van

plangebied 1 (Landgoed Heilaar BR-62-08) was ter hoogte van de ijzertijdsporen circa 2,80 m

Afb. 13Structuur 002 (S 038, 039, 040) is een spieker uit de IJzertijd.


tot 3,16 meter + NAP. In de lagere delen van het opgravingsvlak zaten ook hier geen sporen

uit de ijzertijd.

Kuilen, diergraven en grondverbetering

In de oostelijke helft van werkput 1 en werkput 5 zijn dertien grote kuilen aangetroffen (S 005,

009 t/m 020, 150). De afmetingen van deze kuilen varieert in de breedte van 100 tot 170

centimeter, en in diepte van 15 tot 50 centimeter. In vijf van deze kuilen (S 005, 011, 012,

017) zijn dierlijke botresten aangetroffen. In S 005 lagen de botten nog in anatomisch ver-

band, en is het spoor nauwkeurig onderzocht. Het skelet bleek van een jonge rund te zijn,

dat tussen de 5 en 9 maanden oud is geweest. Ook in S 150 was er sprake van een compleet

skelet van een volwassen rund. Het skelet lag echter niet meer in anatomisch verband, maar

was in stukken in de kuil begraven. Op de botten van het dier waren geen slachtsporen aan -

wezig, behalve op de wervels en het heiligbeen: het karkas is in tweeën gespleten. De ove-

rige drie kuilen zijn gecoupeerd en hierin waren wel dierlijke botresten aanwezig, maar deze

lagen niet meer in anatomisch verband. In S 011 lag een laag ongebluste kalk over het bot-

materiaal heen. Dit kan een indicatie zijn voor dieren die gestorven zijn aan de gevolgen van

miltvuur. Omdat een miltvuurbacterie weer opnieuw actief kan worden is deze kuil/dierbe-

graving niet verder onderzocht. Uit S 017 is een bot verzameld dat een sprongbeen van een

paard bleek te zijn.

Uit zeven van de dertien grote kuilen is vondstmateriaal verzameld, dat een datering in

de nieuwe tijd B en C oplevert. De vele grondverbeteringsporen, die met name in werkput 5

Afb. 14De spiekers in werkput 2 (structuur 001 = rood; structuur 002 = blauw).

34

zijn aangetroffen, zijn vermoedelijk gelijktijdig met de kuilen en de dierbegravingen gegra-

ven. Het vermoeden bestaat dat deze sporen tijdens het bestaan van de zuidelijk gelegen

herberg/café “Den Stoomboot” zijn gegraven. De herberg is zichtbaar op de kadastrale

minuutplan 1824. Later is de herberg een café geworden, dat in januari 1968 is afgebrand.

Palenrij

In werkput 7 zijn de vijf paalsporen S 144 tot en met 148 in een noordwest-zuidoost ge-

oriënteerde rij aangetroffen (structuur 003). De paalsporen hebben een breedte van 16 tot

Afb. 15Dierbegraving S 005 van een kalf.

Afb. 16Dierbegraving S 150 van een rund.


26 centimeter en een diepte van 10 tot 28 centimeter, met een donkergrijs geel gevlekte

vulling. Uit een van de paalsporen is een ijzeren voorwerp verzameld, dat te dateren is in

de nieuwe tijd B tot C. De palenrij zal dus in deze periode dateren. De paaltjes hebben ver-

moedelijk een perceelsafscheiding gevormd, aangezien deze parallel hebben gestaan aan

de perceelsgrenzen zichtbaar op de kadastrale minuutplan 1824. Een andere mogelijkheid

is, dat de palen de kerkweg van Burgst of Burstsedreef hebben geflankeerd. Er zijn namelijk

ten oosten van de palenrij diverse karrensporen (S 134) met eenzelfde oriëntatie aangetrof-

fen (hieronder beschreven).

Karrensporen

Het spoornummer 134 is uitgedeeld aan diverse karrensporen in de noordoost hoek van

werkput 7. De karrensporen liggen min of meer noordwest-zuidoost georiënteerd. Mogelijk

zijn deze sporen een restant van de voorloper van de huidige Heilaarstraat, de kerkweg van

Burgst of Burgstsedreef, die volgens Leenders (2006) iets oostelijk van de werkput zou heb-

ben gelegen. Deze route is tevens in gebruik geweest als rondweg gedurende de belegering

door Spinola in 1624/25.

Paalsporen en kuilen

De paalsporen S 034 en 047 zijn in de nabijheid van de ijzertijd paalsporen aangetroffen,

maar lijken op basis van de vulling jonger te zijn. Wat de functie van deze palen is geweest

is vooralsnog niet bekend.Afb. 17Palenrij structuur 003 in werkput 7.

36

In werkput 2 zijn ook drie kuilen aangetroffen (S 045, 046, 060). Spoor 046 bleek na cou-

peren een insteek van de greppel S 021 te zijn. Dit spoor kan dus vermoedelijk geassocieerd

worden met het beleg van 1637.

Het kuiltje S 045 was 32 centimeter breed en acht centimeter diep en lijkt wat vulling

betreft recent van aard te zijn. De kuil S 060 is gedocumenteerd in profiel 2 en tekende zich

vaag af. Het spoor zou mogelijk natuurlijk van aard kunnen zijn.

Verder zijn er tijdens het aanvullend onderzoek in de werkputten 5, 6 en 7 nog eens 26

paalsporen en veertien kuilen aangetroffen. De paalsporen lijken niet tot een structuur te

behoren. Vermoedelijk staan deze paalsporen en kuilen eveneens in verband met de activi-

teiten op het terrein gedurende de nieuwe tijd B en C. Het vondstmateriaal uit de meeste

sporen bevestigen dit vermoeden.

Voor drie sporen (S 091, 109, 120) geldt echter een datering in de late middeleeuwen B

op basis van fragmenten grijsbakkend aardewerk. Het is niet duidelijk hoe deze twee paal-

sporen en kuil met elkaar in relatie staan.

Greppels

In het oostelijke deel van het plangebied zijn drie greppels aangetroffen, die vermoedelijk

in verband staan met de activiteiten in de nieuwe tijd B en C op dit deel van het terrein.

Dit is gebaseerd op de oriëntatie van de sporen en de datering van de vondsten die zijn

aangetroffen.

In het uiterste oostelijke deel van werkput 1 en in de noordoost hoek van werkput 7 zijn

respectievelijk de greppels S 001 en 133 aangetroffen. De greppels liggen in elkaars verlengde

met min of meer een noordwest-zuidoost oriëntatie. De greppel is echter niet aansluitend

in de werkputten 5 en 6 aangetroffen. Het is dus niet geheel duidelijk of de sporen tot

dezelfde greppel behoren die deels buiten het opgravingsvlak valt, of dat het twee aparte

greppels betreft. S 001 is deels in het noordprofiel van werkput 1 gedocumenteerd en had

een diepte van 38 centimeter. S 133 is deels in zicht geweest in de coupe en had een diepte

van 80 centimeter. Uit de greppel zijn diverse fragmenten aardewerk verzameld, die het

spoor dateren in de nieuwe tijd B.

Greppeltje S 094 is aangetroffen in werkput 5 en 6. Het spoor heeft min of meer een

noordwest-zuidoost oriëntatie, is circa 40 centimeter breed en minder dan vijf centimeter

diep. Er is een fragment steengoed met zoutglazuur afkomstig uit Aken in het greppeltje

aangetroffen, dat te dateren is in de 15de en 16de eeuw. Iets vroeger dan het merendeel

van de sporen en vondsten in dit plangebied.

Tot slot is greppeltje S 116 aangetroffen in werkput 6. Het spoor heeft een oriëntatie

haaks op de greppels S 001/133 en S 094, min of meer noordoost-zuidwest. Het was onge-

veer 30 centimeter breed en minder dan vijf centimeter diep. Er zijn geen vondsten in het

greppeltje aangetroffen.


Plangebied 2

In plangebied 2 zijn geen sporen aangetroffen die dateren vóór de nieuwe tijd. Drie sporen

zijn geïnterpreteerd als paalsporen (S 052, 054, 055), waarvan paalspoor 054 waarschijnlijk

recent van aard is. De andere twee paalsporen liggen parallel aan de greppel S 056. Deze

paalsporen hebben waarschijnlijk net als de greppel gefunctioneerd als perceelscheiding.

De greppel (S 056) was ongeveer 60 centimeter breed, nog twaalf centimeter diep en lag

noord-zuid georiënteerd, parallel aan de Heilaarstraat. De greppel is niet zichtbaar op de

kadastrale minuutplan van 1824.

De twee kuilen S 051 en 053 zijn recent van aard. In S 053 is materiaal uit de 20ste eeuw

gevonden.

7.4 Vondsten

Tijdens het Inventariserend veldonderzoek zijn er 62 vondstnummers uitgedeeld (538 stuks,

23.824,9 gram). De meeste vondsten zijn te dateren in de nieuwe tijd, maar er is ook aarde-

werk verzameld uit de ijzertijd. Het merendeel van de vondsten zijn afkomstig uit archeo-

logische sporen, maar er zijn ook vondsten aangetroffen in de stort van de werkputten.

Hieronder zullen de vondsten per materiaalcategorie worden besproken.

Metaal

Er zijn 28 metaal objecten verzameld (341,4 gram), dit is 5,2 % van het totale aantal frag-

menten binnen het vondstenspectrum. Vijftien metaalvondsten zijn afgestoten, zoals lood

afval en moderne ijzeren spijkers. De metaalvondsten zijn afkomstig uit twaalf verschillende

sporen, maar de meeste metalen objecten zijn afkomstig uit de stort van werkput 6. Er zijn

bijvoorbeeld accijnsloodjes, een koperen corpus (Afbeelding 18) en musketkogels verzameld.

Alle metaalvondsten zijn in de nieuwe tijd te dateren.

Aardewerk

Tijdens het veldonderzoek zijn er 87 fragmenten aardewerk verzameld (1094 gram), dit is

15,1 % van het totale aantal vondsten binnen het vondstenspectrum. De aardewerkfrag-

menten zijn afkomstig uit 29 verschillende sporen. Uit de paalsporen S 035 en 039 zijn frag-

menten prehistorisch aardewerk verzameld, vermoedelijk uit de ijzertijd (800-12 vC). In de

overige sporen zijn fragmenten rood- en grijsbakkend aardewerk, fayence, majolica, steen-

goed, Europees porselein en industrieel vervaardigd aardewerk aangetroffen. De vondsten

uit deze sporen kunnen allen gedateerd worden in de late middeleeuwen B (1250-1500) en

de nieuwe tijd (1500 – heden).

Glas

Er werden in totaal tien fragmenten glas (315,5 gram) verzameld. Dit is 1,9 % van het totale

aantal fragmenten binnen het vondstenspectrum. De fragmenten glas zijn afkomstig uit

38

acht verschillende sporen, en zijn bijna allemaal te dateren in de nieuwe tijd C. Er zijn frag -

menten aangetroffen behorend tot een fles, een drinkglas, een bakje en er is helder licht-

groen vensterglas verzameld.

Bot

Er zijn 329 fragmenten (19547,4 gram) dierlijk bot verzameld, dit is 61,2 % van het totale

aantal fragmenten binnen het vondstenspectrum. Het merendeel van het botmateriaal is af-

komstig uit de dierbegravingen S 005 en S 150 waar de vrijwel complete skeletten van twee

runderen zijn aangetroffen. In S 005 blijkt het om het in anatomisch verband gelegen skelet

van een jonge rund (kalf) te gaan, dat op basis van het gebit circa 5 tot 9 maanden oud

Afb. 18Koperen corpus


moet zijn geweest. Het skelet in S 150 is van een volwassen rund, die in stukken in de kuil

was begraven. Op de wervels waren slachtsporen aanwezig, die duiden op het in tweeën

splijten van het karkas. Eén botfragment is verzameld uit de grote kuil S 017, namelijk het

sprongbeen (astragalus) van een paard.

Bouwmateriaal

Er zijn 50 fragmenten (1955,7 gram) bouwmateriaal verzameld, dit is 9,3 % van het totale

aantal vondsten binnen het vondstenspectrum. Het bouwmateriaal is verzameld uit dertien

verschillende sporen en bestaat uit fragmenten rode en grijze dakpan, gele en rode baksteen

en een roodbakkende tegel.

Kleipijp

Er zijn veertien fragmenten van kleipijpen gevonden (45,7 gram), dit is 2,6 % van het totale

aantal fragmenten binnen het vondstenspectrum. De fragmenten zijn uit acht verschillende

sporen verzameld. Onder de fragmenten van kleipijpjes bevinden zich pijpenkoppen en -steel-

tjes, die te dateren zijn in de nieuwe tijd B. Op één kleipijpje was het hielmerk te herkennen,

namelijk een rijksappel of wereldkloot te dateren van 1674 tot 1760.12

Overig materiaal

De overige 3,7 % van het vondstmateriaal bestaat uit fragmenten natuursteen, hout en slak

(20 fragmenten, 515,9 gram).

Breda, Heilaarstraat 184 en 241 CONCLUSIE 41

conclusie

Tijdens het inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven aan de Heilaar-

straat 184 (plangebied 2) en 241 (plangebied 1) te Breda zijn met name sporen aangetroffen

die dateren in de nieuwe tijd. Er zijn echter ook sporen aangetroffen in plangebied 1, die

dateren in de ijzertijd.

In het (zuid)westelijke en centrale deel van plangebied 1 ligt het natuurlijke dekzand op

een niveau rond 3,10 m tot 2,80 meter + NAP. Het wordt afgedekt door een esdek en een

recente bouwvoor van bouwzand en bestrating. Het dekzand in het (noord)oostelijke deel

van het plangebied ligt op een lager niveau tussen 2,41 meter en 2,70 meter + NAP. In dit

deel van het plangebied wordt het natuurlijke dekzand afgedekt door een esdek of verom-

melde laag en de recente bouwvoor.

In plangebied 2 lag het dekzand op een niveau tussen 2,65 en 2,75 m + NAP. Hier werd

onder de bouwvoor direct het dekzand aangetroffen.

In plangebied 1 is een grote hoeveelheid sporen aangetroffen, die dateren in de nieuwe

tijd B en C. Zo zijn er twee dierbegravingen van runderen aangetroffen, kuilen en sporen van

grondverbetering. Mogelijk staan deze sporen in relatie met een voormalige herberg, die net

ten zuiden van het plangebied op de kadastrale minuutplan 1824 zichtbaar is. Verder zijn

er diverse sporen aangetroffen die aan de belegering van 1637 zijn te relateren, waaronder

de buitenwal die op deze locatie zou zijn opgeworpen. Tot slot zijn er twee spiekers gedo-

cumenteerd, die uit de ijzertijd dateren. Ten oosten van het plangebied zijn eerder huisplat-

tegronden en daar bijhorende spiekers aangetroffen, die eveneens in de ijzertijd dateren. De

vondst van deze twee spiekers geeft aan dat deze ijzertijd-bewoning doorloopt tot in het

huidige plangebied.

In plangebied 2 zijn een beperkt aantal sporen aangetroffen, die allen in de nieuwe tijd

dateren.

8.1 Beantwoording onderzoeksvragen

In deze paragraaf zullen de gebiedsspecifieke onderzoeksvragen die in het PvE zijn weerge-

geven worden beantwoord. De aanwezige archeologische dataset kon de algemene onder-

zoeksvragen uit hoofdstuk 5 die uit het PvE afkomstig zijn, niet beantwoorden.

8

42

Kan er in beide plangebieden worden aangesloten bij de archeologische onderzoeken die in

de directe omgeving zijn uitgevoerd?

In plangebied 1 kan er aangesloten worden op twee archeologische onderzoeken in de directe

omgeving. De spiekers uit de ijzertijd sluiten aan op de sporen van ijzertijd-bewoning ten

oosten van het plangebied. Daarnaast kunnen de sporen van de belegering van 1637 gekop-

peld worden aan de aangetroffen sporen tijdens onderzoek ten zuiden van het plangebied.

Zijn er sporen uit (het neolithicum,) de bronstijd, ijzertijd of Romeinse tijd aanwezig?

Er zijn vijf paalsporen aangetroffen, die tot twee spiekers uit de ijzertijd behoren.

Zijn er sporen die wijzen op middeleeuwse oorsprong van de bewoning?

Er zijn geen sporen die direct wijzen op middeleeuwse oorsprong van de bewoning. Er is een

aantal vondsten verzameld uit paalsporen en een kuil, die dateren in de late middeleeuwen B.

Het merendeel van de sporen en vondsten zijn echter in de nieuwe tijd B en C te dateren.

Zijn er in plangebied 1 sporen van de linie uit 1637 aanwezig of aanverwante sporen?

De buitenwal uit 1637 is in plangebied 1 gedocumenteerd en daarnaast is er een aantal

spo ren die vermoedelijk ook te relateren zijn aan de belegering. Opvallend is dat de linie ter

hoogte van het plangebied van richting verandert.

Hoe is de bodemopbouw in het gebied (tevens eventueel door middel van boringen in kaart

te brengen)?

In beide plangebieden is in het vlak dekzand aanwezig, dat wordt afgedekt door een esdek

en/of een recente bouwvoor.

Zijn er sporen uit het paleolithicum/mesolithicum aanwezig?

Er zijn geen sporen uit het paleolithicum of mesolithicum aangetroffen.

Zijn er sporen van ontginning aanwezig?

Er is een palenrij aangetroffen, die mogelijk als perceelsafscheiding heeft gediend. Daarnaast

zijn er diverse sporen van grondverbetering gedocumenteerd.

Is er sprake van een esdek en wat is de ontwikkeling en datering hiervan?

In plangebied 1 wordt het dekzand vrijwel overal afgedekt door een esdek. Het is echter niet

duidelijk wat de datering van deze laag is.

Zijn er sporen van oudere infrastructuur aanwezig?

In het noordoostelijke deel van werkput 7 zijn karrensporen aangetroffen, die eenzelfde

oriëntatie hebben als de voorloper van de Heilaarstraat.

Breda, Heilaarstraat 184 en 241 CONCLUSIE 43

Is er bebouwing aanwezig?

Er zijn geen sporen van bebouwing gedocumenteerd.

Zijn er aanwijzingen voor activiteiten uit de Spaanse tijd? Zijn er sporen van een legerkamp,

of omwalling?

De buitenwal van het beleg van 1637 is in plangebied 1 in twee werkputten gedocumen-

teerd. De wal lijkt ter hoogte van het plangebied een knik richting het (noord)westen te ma-

ken. Daarnaast zijn er nog wat greppeltjes en een kuil, die wat oriëntatie en vulling betreft te

relateren zijn aan de omwalling. De functie van deze overige sporen is echter niet duidelijk.

Zijn er nog andere (bewonings)sporen?

Er zijn diverse kuilen, twee runderbegravingen, paalsporen en sporen van grondverbetering

aangetroffen, die alle in de nieuwe tijd B en C zijn te dateren. Mogelijk staan deze sporen in

relatie met een voormalige herberg zichtbaar op de kadastrale minuutplan 1824.

Wat is de aard, omvang (begrenzing vaststellen), datering, context, gaafheid, kwaliteit van

de aangetroffen sporen?

Tijdens het inventariserend veldonderzoek zijn in plangebied 1 de buitenwal en andere spo-

ren van het beleg van 1637 aangetroffen. Er is een aantal paalsporen aangetroffen, die be -

horen tot twee ijzertijd spiekers. Verder zijn er dierbegravingen, kuilen, paalsporen en grep-

pels die alle in de nieuwe tijd dateren.

In plangebied 2 zijn drie paalsporen, twee kuilen en een greppel aangetroffen, die in de

nieuwe tijd dateren.

Wat is de waarde van de aangetroffen sporen?

De informatiewaarde van de aangetroffen sporen in plangebied 1 is hoog, en in plangebied 2

laag. De waardering van de sporen wordt in hoofdstuk 9 nader toegelicht.

Breda, Heilaarstraat 184 en 241 WAARDERING EN AANBEVELING 45

waardering en aanbeveling

De vindplaats wordt gewaardeerd conform de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie 3.2

(KNA 3.2). Dit waarderingsproces vindt plaats in een aantal stappen:

1 Waardering op basis van belevingsaspecten, waardering op basis van ‘schoonheid’ en

‘herinneringswaarde’.

2 Waardering op basis van fysieke criteria, waardering op basis van ‘gaafheid’ en ‘conser-

vering’.

3 Waardering op basis van inhoudelijke criteria, waardering op basis van zeldzaamheid,

informatie waarde, ensemblewaarde en representativiteit.

Plangebied 1 Heilaarstraat 241:

1 De criteria schoonheid en herinneringswaarde zijn alleen van toepassing op archeologische

vindplaatsen die nog zichtbaar zijn in het landschap. Hier is dat niet het geval daarom is de bele-

vingswaarde niet van toepassing op het onderzochte terrein.

2 De criteria ‘gaafheid’ en conservering krijgen een middelhoge score. Op het achterste

gedeelte van het plangebied zijn veel en oudere sporen aangetroffen dicht onder het maai-

veld. Deze sporen zijn ter hoogte van de bouwvlakken niet meer aangetroffen daar dit ge-

deelte al dieper was vergraven.

3 De criteria zeldzaamheid en informatiewaarde krijgen een hoge score. Vooral sporen uit

de ijzertijd worden niet vaak aangetroffen en gecombineerd met sporen van de linie vormt

dit een locatie die qua informatie veel kan opleveren.

9

waarden criteria scores

beleving schoonheid nee

herinneringswaarde nee

fysieke kwaliteit gaafheid 2

conservering 2

inhoudelijke kwaliteit zeldzaamheid 3

informatie waarde 3

ensemblewaarde n.v.t.

representativiteit n.v.t.

Tabel 1.scoretabel waardestelling uit de KNA 3.1 waarbij 1 de laagste waarde en 3 de hoogste waarde is

Plangebied 2 Heilaarstraat 184:

1 De criteria schoonheid en herinneringswaarde zijn alleen van toepassing op archeologische

vindplaatsen die nog zichtbaar zijn in het landschap. Hier is dat niet het geval daarom is de bele-

vingswaarde niet van toepassing op het onderzochte terrein.

2 Het criterium ‘gaafheid’ krijgt een lage score. De aangetroffen sporen tekenen zich scherp af

in het vlak, maar dit komt door de geringe ouderdom van de sporen. Het criterium conser-

vering krijgt om diezelfde reden een lage score.

3 Het criterium zeldzaamheid krijgt een lage score. De aangetroffen sporen zijn in de

nieuwe tijd gedateerd en niet zeldzaam. Ze worden bij veel archeologische onderzoeken

ge vonden. Het criterium informatiewaarde krijgt een lage score. De weinige sporen geven

geen waardevolle informatie over het gebied in het verleden. De ensemblewaarde en de

re presentativiteit is op deze vindplaats niet van toepassing.

Als gevolg van bovenstaande resultaten wordt binnen het plangebied 1 Heilaarstraat 241

alleen de locaties van de proefsleuven vrijgegeven. Voor het overige gedeelte van het plan-

gebied is archeologisch onderzoek bij alle bodemingrepen verplicht. Daar de archeologische

sporen zich op minder dan 20 cm onder maaiveld bevinden kan elke bodemingreep dieper

dan 20 cm het archeologisch bodemarchief verstoren en daarom geldt voor het plangebied

buiten de al onderzochte locaties een archeologisch onderzoeksplicht voor bodemingrepen

van elke oppervlakte en van meer dan 20 cm onder maaiveld.

Voor plangebied 2 Heilaarstraat 184 wordt het gehele plangebied vrijgegeven voor wat

betreft archeologie.

De directe omgeving van de plangebieden kent onverminderd een hoge en middelhoge

archeologische verwachting en dient bij voorgenomen bodemingrepen archeologisch on-

derzocht te worden. Tot slot merken we op dat dit archeologisch onderzoek geen 100 %

garantie geeft dat er geen archeologische vindplaatsen aanwezig zijn. Wanneer er bij het

ontgraven van het terrein toch nog archeologische sporen aan het licht komen, dienen deze

volgens de Monumentenwet 1988 binnen drie dagen te worden gemeld bij het Bureau

Cultureel Erfgoed van de gemeente Breda.

46

waarden criteria scores

beleving schoonheid nee

herinneringswaarde nee

fysieke kwaliteit gaafheid 1

conservering 2

inhoudelijke kwaliteit zeldzaamheid 1

informatie waarde 1

ensemblewaarde n.v.t.

representativiteit n.v.t.

Tabel 2scoretabel waardestelling uit de KNA 3.1 waarbij 1 de laagste waarde en 3 de hoogste waarde is

Breda, Heilaarstraat 184 en 241 literatuur 47

Literatuur

Bles, B.J. en R. Visschers, 1983. Bodemkaart van Nederland schaal 1 : 50 000. Toelichting

bij de herziene uitgave van blad 50 West Tilburg, Stiboka, Wageningen.

Duco, D.H., 2003. Merken en merkenrecht van de pijpenmakers in Gouda, Amsterdam.

Jayasena, R.M., 2004. Breda Adriaan Klaassenstraat Bedrijven (BAAC rapport 03.172),

’s-Hertogenbosch

Jayasena, R.M., 2004. Begraven in een bloemkoolveld. Sporen van een 12e-eeuws boeren-

erf aan de Adriaan Klaassenstraat, Breda (BAAC rapport 04.008), ’s-Hertogenbosch.

Leenders, K.A.H.W., 2006. Cultuurhistorische landschapsinventarisatie gemeente Breda, Breda.

Mousch, R.G., N.J. Krekelbergh en F.L.W.M. Nuenen, 2009. Landgoed Heilaar, Archeologisch

onderzoek (BAAC rapport A-08.0089), ’s-Hertogenbosch.

Nollen, J.H. en L. de Jonge, 2010. Breda Dr. Batenburglaan, inventariserend veldonderzoek

door middel van proefsleuven (Erfgoedrapport Breda 25), Breda.

Peters, F.J.C. en M.L. Craane, 2011. Breda Heilaarstraat nabij 235, Archeologische

opgraving (Erfgoedrapport Breda 43), Breda

Rooze, J.P.M. en C.W.A.M. Eimermann. De belegering van Breda door Spinola 1624-1625,

Breda.

Tump, M., C.C. Kalisvaart en L. de Vries, 2008. Breda Heilaarstraat, Inventariserend veld-

onderzoek door middel van proefsleuven (BAAC rapport A-07.0475), ’s-Hertogenbosch.

Weerden, J.F., 2007. Breda, Greenery, Deelgebied 3 en 4: Inventariserend Veldonderzoek –

Proefsleuven, Deelgebied 3: Opgraving (BAAC rapport 06.377), ’s-Hertogenbosch.

Websiteswww.archis2.archis.nl

Noten

10

1 Craane & Peters 2011.

2 Craane & Peters 2011;

Craane & Peters 2012.

3 Leenders 2006.

4 Leenders 2006.

5 Rooze en Eimermann 2005.

6 Tump et al. 2008; Peters en Craane 2011.

7 Zie bv. Nollen & De Jonge 2010.

8 Tump et al. 2008.; Peters en Craane 2001.

9 Peters en Craane 2011.

10 Mousch et al. 2009.

11 www.stadsarchief.breda.nl

12 Duco 2003, p.125.

Breda, Heilaarstraat 184 en 241 bijlagen 49

bijlage 1: sporenlijst

put spoor spooraard begin_dat eind_dat begin_per eind_per nap_onder nap_boven opmerking

1 001 GR 2,11 2,49 via RTS

1 002 NAT NTB NTC 2,49 via RTS

1 003 NAT 2,5 via RTS


1 005 DIG NTC NTC 2,49 via RTS, jong rund/kalf


1 007 LG 2,51 via RTS


1 009 KL 2,52 via RTS

1 010 KL NTC NTC 2,5 via RTS

1 011 DIG NTB NTC 2,4 2,54 via RTS

1 012 DIG 2,14 2,54 via RTS

1 013 KL 2,36 2,56 via RTS

1 014 KL 19 20 NTB NTC 2,3 2,58 via RTS

1 015 KL 2,59 via RTS

1 016 KL LMEB NTB 2,21 2,59 via RTS

1 017 KL 1674 1760 NTB NTB 2,1 2,6 via RTS, met botmateriaal van paard

1 018 KL 2,13 2,61 via RTS

1 019 KL 2,12 2,62 via RTS

1 020 KL 2,5 2,62 via RTS

1 021 GR NTB NTC 2,18 2,63 via RTS

1 022 GR 2,24 2,64 via RTS


1 024 NAT 2,5 2,68 via RTS




1 028 GR 1,53 2,73 via RTS





1 033 KL 2,12 2,74 via RTS

1 950 LG via RTS

1 990 ES

1 991 LG

1 999 VERST

2 021 GR NTB NTC 2,84 2,92 via RTS

2 028 GR 1,78 2,98 via RTS

2 034 PK NTC NTC 2,85 2,99 via RTS

50

2 035 PK 2,68 2,98 via RTS

2 036 PK 2,71 2,97 via RTS

2 037 NAT LMEB NTB 2,99 via RTS, te weinig materiaal voor betrouwbare datering

2 038 PK 2,76 2,96 via RTS

2 039 PK IJZ IJZ 2,68 2,95 via RTS

2 040 PK 2,85 2,95 via RTS

2 041 GR 2,81 2,93 via RTS, S 041 t/m 044, 048 t/m 050 vormen samen de greppel S 022 (in wp 1)

2 042 GR via RTS, S 041 t/m 044, 048 t/m 050 vormen samen de greppel S 022 (in wp 1)



2 045 KL 2,82 2,92 via RTS

2 046 KL 2,92 via RTS, insteek greppel S 021

2 047 PK 2,74 2,92 via RTS


2 049 GR via RTS, S 041 t/m 044, 048 t/m 050 vormen samen de greppel S 022 (in wp 1)


2 060 KL 2,64 2,94 via RTS


2 950 LG via RTS

2 990 ES

2 992 LG

2 999 VERST

3 950 LG via RTS

3 993 LG

3 994 LG via RTS

3 999 VERST via RTS

4 051 KL 2,4 2,62 via RTS

4 052 PK 2,48 2,66 via RTS, paalspoor?

4 053 KL NTC NTC 2,38 2,68 via RTS

4 054 PK 2,27 2,69 via RTS

4 055 PK 2,46 2,7 via RTS

4 056 GR 2,58 2,7 via RTS



bijlage 1: sporenlijst (vervolg)



4 950 LG via RTS

4 999 VERST 2,708857143 via RTS

5 062 GVB 2,36 via RTS


5 064 KL 2,01 2,21 via RTS

5 065 PG 2,14 2,2 via RTS

5 066 PG NTB NTC 2,17 2,35 via RTS




5 070 PG 2,17 2,35 via RTS

5 071 NAT 2,33 2,39 via RTS

5 072 NAT 2,27 2,39 via RTS


5 074 GVB NTC NTC 2,41 via RTS




5 078 PG 2,3 2,38 via RTS


5 080 PG 2,31 2,37 via RTS



5 083 GVB 1300 1450 LMEB LMEB 2,41 via RTS

5 084 GVB 2,08 2,4 via RTS

5 085 PG 2,13 2,21 via RTS, of natuurlijk?

5 086 KL 2,16 2,22 via RTS, of natuurlijk?

5 087 GVB 2,11 2,41 via RTS

5 088 PG 2,14 2,36 via RTS

5 089 PG 2,15 2,27 via RTS

5 090 PG 2,22 2,32 via RTS

5 091 PG 1300 1450 LMEB LMEB 2,25 2,35 via RTS, mogelijk natuurlijk


5 093 PG 2,2 2,3 via RTS

5 094 GR 1500 1650 NTA NTA 2,41 via RTS, niet getekend, want nog slechts 2 cm diep

5 095 PG 2,27 2,37 via RTS, natuurlijk?




5 099 GVB 2,3 2,4 via RTS


52

5 100 PG 2,08 2,4 via RTS




5 150 DIG NTB NTC via RTS, rund

5 950 LG via RTS

5 990 A

5 991 LG

5 995 LG via RTS

5 999 VERST

6 094 GR 1500 1650 NTA NTA 2,75 via RTS

6 104 GVB NTC NTC 2,51 via RTS


6 106 NAT via RTS

6 107 PG 2,47 2,67 via RTS

6 108 KL 2,54 2,66 via RTS

6 109 PG 1300 1450 LMEB LMEB 2,39 2,65 via RTS

6 110 KL 2,49 2,63 via RTS




6 114 PG 2,45 2,63 via RTS

6 115 PG 2,38 2,62 via RTS

6 116 GR 2,62 via RTS, niet getekend want nog maar 4 cm diep

6 117 PGK 2,5 2,62 via RTS


6 119 KL 2,3 2,58 via RTS

6 120 KL 1300 1450 LMEB LMEB 2,57 2,73 via RTS

6 121 PG 2,6 2,72 via RTS

6 122 KL NTA NTB 2,45 2,75 via RTS

6 123 KL 2,74 via RTS

6 124 KL 2,22 2,72 via RTS

6 125 KL 2,68 via RTS

6 126 PG 2,45 2,71 via RTS

6 127 PG 2,55 2,71 via RTS



6 130 KL 1700 1800 NTB NTB 2,4 2,62 via RTS

6 131 PG NT NT 2,5 2,63 via RTS

6 132 VERST 2,64 via RTS

6 950 LG via RTS

6 990 A



6 999 VERST

7 133 GR 1700 1800 NTB NTB 1,83 2,63 via RTS

7 134 KS 2,56 2,62 via RTS

7 135 PG 2,35 2,59 via RTS

7 136 VERV 2,59 via RTS, is als laag S 992


7 138 KL 2,44 2,6 via RTS

7 139 VERV 2,63 via RTS, hoort bij S 133

7 140 KL 2,51 2,61 via RTS

7 141 NAT 2,6 2,62 via RTS

7 142 NAT NTA NTC 2,55 via RTS, en moestuinbedden?

7 143 PG 2,14 2,5 via RTS

7 144 PG 2,43 2,59 via RTS

7 145 PG 2,43 2,59 via RTS

7 146 PG NTB NTC 2,31 2,59 via RTS

7 147 PG 2,48 2,6 via RTS

7 148 PG 2,54 2,64 via RTS

7 149 GR 2,44 2,64 via RTS



7 153 PG 2,54 2,64 via RTS

7 154 PG 2,32 2,64 via RTS

7 155 NAT 2,52 2,64 via RTS


7 157 KL 2,48 2,62 via RTS


7 159 VERV 2,59 via RTS

7 950 LG via RTS

7 951 LG

7 990 A

7 992 LG A + C horizont verrommeld door bioturbatie en ploegen

7 999 VERST


bijlage 2: vondstenlijstba

rcod

eve

ldvo

ndst

put

vlak

spoo

rsp

oor-

aard

vulli

ngse

g-m

ent

vak

cate

-go

riesu

bnr

aant

alge

wic

htop

mer

king

be-

gin_

dat

eind

_da

tsu

b-ca

te-

gorie

be-

gin_

per

eind

_pe

r

BR-3

15-1

2.00

1CER

BR-3

15-1

2.00

11

100

2N

AT

11

CER

510

1,8

NTB

NTC

BR-3

15-1

2.00

2MTL

1BR

-315

-12.

002

11

010

KL

11

MTL

11

0,4

kope

r, na

gel,

(rec

ent?

?), M

T883

5N

TCN

TC

BR-3

15-1

2.00

3MTL

1BR

-315

-12.

003

21

028

GR

11

MTL

11

8,1

kope

r, (g

esp)

ring,

MT8

836

BR-3

15-1

2.00

4CER

BR-3

15-1

2.00

42

102

1G

R1

1C

ER1

3,4

NTB

NTC

BR-3

15-1

2.00

5MTL

1BR

-315

-12.

005

11

005

DIG

11

MTL

11

11,6

roes

t/ ij

zer,

AFG

ESTO

TEN

BR-3

15-1

2.00

6CER

BR-3

15-1

2.00

62

103

5PK

11

CER

10,

6ni

et d

eter

min

eerb

aar

BR-3

15-1

2.00

7VST

BR-3

15-1

2.00

72

103

8PK

11

VST

10,

10,

5 cm

zee

r kl

ein

frag

men

tje m

et

cort

ex, o

ndui

delij

k of

het

bew

erkt

is

BR-3

15-1

2.00

8CER

BR-3

15-1

2.00

82

103

9PK

11

CER

12,

8 IJ

Z IJ

Z

BR-3

15-1

2.00

8MTL

1BR

-315

-12.

008

21

039

PK1

1M

TL1

12,

1ijz

er, f

ragm

ent

van

??, A

FGES

TOTE

N

BR-3

15-1

2.00

9MTL

1BR

-315

-12.

009

21

034

PK1

1M

TL1

14,

9ijz

er, s

pijk

er, A

FGES

TOTE

NN

TCN

TC

BR-3

15-1

2.01

0CER

BR-3

15-1

2.01

02

103

7N

AT

11

CER

31,

5te

wei

nig

mat

reia

alLM

EBN

TB

BR-3

15-1

2.01

0MTL

1BR

-315

-12.

010

21

037

NA

T1

1M

TL1

19,

6ijz

er, f

ragm

ent

nage

l, A

FGES

TOTE

N

BR-3

15-1

2.01

0MTL

2BR

-315

-12.

010

21

037

NA

T1

1M

TL2

13,

5ijz

er, o

er, A

FGES

TOTE

N

BR-3

15-1

2.01

0MTL

3BR

-315

-12.

010

21

037

NA

T1

1M

TL3

11,

4ijz

er, o

er, A

FGES

TOTE

N

BR-3

15-1

2.01

0SLK

BR-3

15-1

2.01

02

103

7N

AT

11

SLK

10,

7st

eenk

ool?

?

BR-3

15-1

2.01

1BW

MBR

-315

-12.

011

41

053

KL

11

BWM

111

4,8

tege

l roo

dbak

kend

dik

te 2

cm

BR-3

15-1

2.01

1CER

BR-3

15-1

2.01

14

105

3K

L1

1C

ER3

9,5

NTB

NTC

BR-3

15-1

2.01

1GLS

BR-3

15-1

2.01

14

105

3K

L1

1G

LS1

5,8

sche

rf v

an d

onke

rbru

in g

las

NTC

NTC

BR-3

15-1

2.01

1SLK

BR-3

15-1

2.01

14

105

3K

L1

1SL

K1

1,6

BR-3

15-1

2.01

2BW

MBR

-315

-12.

012

11

005

DIG

11

BWM

514

5,4

1 x

rod

e , 1

x g

rijze

dak

pan,

4 x

ba

kstf

ragm

, roo

d, o

ranj

e ge

el

BR-3

15-1

2.01

2CER

BR-3

15-1

2.01

21

100

5D

IG1

1C

ER2

2,8

LMEB

NTC

BR-3

15-1

2.01

2FA

UBR

-315

-12.

012

11

005

DIG

11

FAU

5883

9,5

Botm

ater

iaal

van

jong

run

d (k

alf)

van

ci

rca

5 to

t 9

maa

nden

oud

(op

basi

s va

n do

orbr

aak

M1i

).

eco,

bo

t

BR-3

15-1

2.01

2GLS

BR-3

15-1

2.01

21

100

5D

IG1

1G

LS1

0,3

sche

rf v

an h

elde

r kl

eurlo

os g

las

NTC

NTC

BR-3

15-1

2.01

2HT

BR-3

15-1

2.01

21

100

5D

IG1

1H

T1

192,

5L1

92x

B50x

D28

mm

met

2 s

pijk

ers,

A

FGES

TOTE

NN

TCN

TC

BR-3

15-1

2.01

2HT1

BR-3

15-1

2.01

21

100

5D

IG1

1H

T1

111

,8L1

04x

B210

naar

3x D

250n

aar1

50m

A

FGES

TOTE

N

BR-3

15-1

2.01

2SLK

BR-3

15-1

2.01

21

100

5D

IG1

1SL

K3

12,2

BR-3

15-1

2.01

2STN

BR-3

15-1

2.01

21

100

5D

IG1

1ST

N2

12,3

stee

n m

et g

elaa

gdhe

id, l

ijkt

ver-

bran

d, 1

x v

uurs

teen

met

rod

e ke

rn

BR-3

15-1

2.01

3BW

MBR

-315

-12.

013

11

014

KL

11

BWM

1426

9,9

2 x

rod

e da

kpan

, 1 x

rod

e te

gel 2

,7

cm d

ik, 8

x g

elig

e ba

kstf

ragm

BR-3

15-1

2.01

3CER

BR-3

15-1

2.01

31

101

4K

L1

1C

ER13

202,

418

19N

TBN

TC

BR-3

15-1

2.01

3CER

1BR

-315

-12.

013

11

014

KL

11

CER

11

23,9

knik

ker

BR-3

15-1

2.01

3GLS

BR-3

15-1

2.01

31

101

4K

L1

1G

LS1

0,7

sche

rf v

an h

elde

r lic

htgr

oen

glas

NT

NT

BR-3

15-1

2.01

3MTL

1BR

-315

-12.

013

11

014

KL

11

MTL

11

3,8

roes

t, k

op n

agel

, AFG

ESTO

TEN

BR-3

15-1

2.01

3PY

PBR

-315

-12.

013

11

014

KL

11

PYP

10,

8st

eel

NTA

NTB

BR-3

15-1

2.01

3STN

BR-3

15-1

2.01

31

101

4K

L1

1ST

N1

168

kalk

acht

ig b

roze

ste

en

BR-3

15-1

2.01

4BW

MBR

-315

-12.

014

11

016

KL

11

BWM

18,

8ro

de b

akst

bak-

stee

n

BR-3

15-1

2.01

4CER

BR-3

15-1

2.01

41

101

6K

L1

1C

ER1

18,9

LMEB

NTB

BR-3

15-1

2.01

4MTL

1BR

-315

-12.

014

11

016

KL

11

MTL

11

22,3

roes

t, A

FGES

TOTE

N

BR-3

15-1

2.01

5CER

BR-3

15-1

2.01

51

100

2N

AT

11

CER

114

,5N

TBN

TC

BR-3

15-1

2.01

6BW

MBR

-315

-12.

016

11

010

KL

11

BWM

18,

9fr

agm

gel

e ba

kst

bak-

stee

n

BR-3

15-1

2.01

7CER

BR-3

15-1

2.01

71

101

1D

IG1

1C

ER1

34,1

NTB

NTC

BR-3

15-1

2.01

8BW

MBR

-315

-12.

018

11

017

KL

11

BWM

424

,74

x ge

el/r

oze

baks

teen

bak-

stee

n

BR-3

15-1

2.01

8CER

BR-3

15-1

2.01

81

101

7K

L1

1C

ER2

1,2

NTA

NTB

BR-3

15-1

2.01

8FA

UBR

-315

-12.

018

11

017

KL

11

FAU

183

,3as

trag

alus

paa

rdec

o,

bot

BR-3

15-1

2.01

8PY

PBR

-315

-12.

018

11

017

KL

11

PYP

28,

2ha

lve

kop

en s

teel

fr, h

ielm

erk

rijks

-ap

pel/w

erle

dklo

ot16

7417

60N

TBN

TB

BR-3

15-1

2.01

8SLK

BR-3

15-1

2.01

81

101

7K

L1

1SL

K1

3

BR-3

15-1

2.01

8STN

BR-3

15-1

2.01

81

101

7K

L1

1ST

N1

45ka

lkac

htig

e br

oze

stee

n

BR-3

15-1

2.01

9CER

BR-3

15-1

2.01

95

199

0A

11

A1

CER

228

,315

0016

50N

TAN

TA

BR-3

15-1

2.02

0CER

BR-3

15-1

2.02

05

199

0A

11

B1C

ER1

1,8

1500

1650

NTA

NTA

BR-3

15-1

2.02

1CER

BR-3

15-1

2.02

15

199

9V

ERST

11

CER

214

,517

0018

00N

TBN

TB

bijlage 2: vondstenlijst

BR-3

15-1

2.02

2GLS

BR-3

15-1

2.02

25

107

4G

VB

11

GLS

119

,2he

t be

tref

t de

hel

ft v

an d

e vo

et v

an

een

drin

kgla

s kl

eurlo

osN

TCN

TC

BR-3

15-1

2.02

3FA

UBR

-315

-12.

023

51

084

GV

B1

1FA

U2

7,5

2x r

ibfr

agm

ent

eco,

bo

t

BR-3

15-1

2.02

3PY

PBR

-315

-12.

023

51

084

GV

B1

1PY

P2

11,8

pass

en p

ijpek

op m

et m

erkt

eken

BR-3

15-1

2.02

4FA

UBR

-315

-12.

024

51

067

GV

B1

1FA

U1

9,7

kies

(run

d?)

eco,

bo

t

BR-3

15-1

2.02

5VST

BR-3

15-1

2.02

55

108

8PG

11

VST

14,

3ni

et b

ewer

kt

BR-3

15-1

2.02

6CER

BR-3

15-1

2.02

65

109

4G

R1

1C

ER1

8,2

1500

1650

NTA

NTA

BR-3

15-1

2.02

7CER

BR-3

15-1

2.02

75

109

2G

VB

11

CER

15

BR-3

15-1

2.02

8CER

BR-3

15-1

2.02

85

108

3G

VB

11

CER

180

,313

0014

50LM

EBLM

EB

BR-3

15-1

2.02

9CER

BR-3

15-1

2.02

95

199

0A

11

CER

348

,2

BR-3

15-1

2.02

9GLS

BR-3

15-1

2.02

95

199

0A

11

GLS

127

6,9

bakj

e va

n kl

eurlo

os g

las,

drie

hoek

ig

van

vorm

NTC

NTC

BR-3

15-1

2.02

9PY

PBR

-315

-12.

029

51

990

A1

1PY

P3

4,3

3x p

ijpes

teel

BR-3

15-1

2.03

0CER

BR-3

15-1

2.03

06

110

4G

VB

11

CER

111

,6

BR-3

15-1

2.03

0KST

BR-3

15-1

2.03

06

110

4G

VB

11

KST

12,

4ro

ze b

lokj

e

BR-3

15-1

2.03

0PY

PBR

-315

-12.

030

61

104

GV

B1

1PY

P1

9,1

halv

e pi

jpek

op

BR-3

15-1

2.03

1MTL

1BR

-315

-12.

031

61

999

VER

ST1

1M

TL1

18,

7ni

kkel

, the

elep

el, A

FGES

TOTE

N19

5020

00N

TCN

TC

BR-3

15-1

2.03

1MTL

10BR

-315

-12.

031

61

999

VER

ST1

1M

TL10

117

,4ko

per,

frag

men

t ra

amsc

harn

ier

oid,

A

FGES

TOTE

NN

TBN

TC

BR-3

15-1

2.03

1MTL

11BR

-315

-12.

031

61

999

VER

ST1

1M

TL11

118

lood

, fra

gmen

t ac

cijn

sloo

d, M

T428

518

7519

25N

TCN

TC

BR-3

15-1

2.03

1MTL

12BR

-315

-12.

031

61

999

VER

ST1

1M

TL12

16,

7lo

od, a

ccijn

sloo

d, M

T428

418

0019

50N

TBN

TC

BR-3

15-1

2.03

1MTL

2BR

-315

-12.

031

61

999

VER

ST1

1M

TL2

148

,1lo

od, f

unct

ie o

nbek

end,

adv

ies

NA

KIJK

EN, M

T428

3N

TBN

TC

BR-3

15-1

2.03

1MTL

3BR

-315

-12.

031

61

999

VER

ST1

1M

TL3

19

kope

r, co

rpus

, MT4

3518

7519

25N

TCN

TC

BR-3

15-1

2.03

1MTL

4BR

-315

-12.

031

61

999

VER

ST1

1M

TL4

122

,2lo

od, m

uske

tkog

el, M

T427

9N

TBN

TC

BR-3

15-1

2.03

1MTL

5BR

-315

-12.

031

61

999

VER

ST1

1M

TL5

11,

3ko

per,

knoo

p, A

FGES

TOTE

NN

TBN

TC

BR-3

15-1

2.03

1MTL

6BR

-315

-12.

031

61

999

VER

ST1

1M

TL6

122

,4lo

od, g

ietp

rop,

AFG

ESTO

TEN

NTB

NTC

BR-3

15-1

2.03

1MTL

7BR

-315

-12.

031

61

999

VER

ST1

1M

TL7

12,

4ko

per,

knoo

p, M

T420

016

0017

00N

TAN

TB

BR-3

15-1

2.03

1MTL

8BR

-315

-12.

031

61

999

VER

ST1

1M

TL8

12,

9ko

per,

tand

wie

l klo

k oi

d, A

FGES

TO-

TEN

NTB

NTC

bijlage 2: vondstenlijst (vervolg)


BR-3

15-1

2.03

1MTL

9BR

-315

-12.

031

61

999

VER

ST1

1M

TL9

127

,3lo

od, m

uske

tkog

el, M

T428

6N

TBN

TC

BR-3

15-1

2.03

2BW

MBR

-315

-12.

032

51

087

GV

B1

1BW

M3

2x g

ele

bs, 1

x ro

od f

ragm

.ba

k-st

een

BR-3

15-1

2.03

2CER

BR-3

15-1

2.03

25

108

7G

VB

11

CER

37,

2

BR-3

15-1

2.03

2STN

BR-3

15-1

2.03

25

108

7G

VB

11

STN

10,

7

BR-3

15-1

2.03

3BW

MBR

-315

-12.

033

51

084

GV

B1

1BW

M2

9,3

1x r

ode

bs, 1

x g

ele

bs f

ragm

ente

nba

k-st

een

BR-3

15-1

2.03

3CER

BR-3

15-1

2.03

35

108

4G

VB

11

CER

15

BR-3

15-1

2.03

4MTL

1BR

-315

-12.

034

51

066

PG1

1M

TL1

115

ijzer

, spi

jker

, AFG

ESTO

TEN

NTB

NTC

BR-3

15-1

2.03

4STN

BR-3

15-1

2.03

45

106

6PG

11

STN

118

,5=

ste

enko

ol !

!!N

TBN

TC

BR-3

15-1

2.03

5CER

BR-3

15-1

2.03

55

115

0D

IG1

1C

ER11

105,

417

5018

50N

TBN

TC

BR-3

15-1

2.03

5FA

UBR

-315

-12.

035

51

150

DIG

11

FAU

787

,31x

fra

g w

erve

l, 1x

hoo

rn, 1

x fr

ag r

ib,

3x k

ieze

n ru

ndec

o,

bot

BR-3

15-1

2.03

5GLS

BR-3

15-1

2.03

55

115

0D

IG1

1G

LS2

3,9

1 x

kleu

rloos

, 1x

held

er li

chtg

roen

NT

NT

BR-3

15-1

2.03

5PY

PBR

-315

-12.

035

51

150

DIG

11

PYP

25,

6pi

jpes

teel

2x

BR-3

15-1

2.03

5STN

BR-3

15-1

2.03

55

115

0D

IG1

1ST

N1

3,2

= h

outs

kool

!!!

BR-3

15-1

2.03

6CER

BR-3

15-1

2.03

65

109

1PG

11

CER

15,

213

0014

50LM

EBLM

EB

BR-3

15-1

2.03

7FA

UBR

-315

-12.

037

61

130

KL

11

FAU

120

4,6

pijp

been

, mer

g ve

rwijd

erd

door

gat

eco,

bo

t

BR-3

15-1

2.03

7PY

PBR

-315

-12.

037

61

130

KL

11

PYP

11,

8pi

jpes

teel

BR-3

15-1

2.03

8CER

BR-3

15-1

2.03

86

112

2K

L1

1C

ER1

12,5

BR-3

15-1

2.03

9BW

MBR

-315

-12.

039

61

104

GV

B1

1BW

M1

31,6

1x g

ele

baks

teen

bak-

stee

n

BR-3

15-1

2.03

9CER

BR-3

15-1

2.03

96

110

4G

VB

11

CER

16

BR-3

15-1

2.03

9GLS

BR-3

15-1

2.03

96

110

4G

VB

11

GLS

11

1x h

elde

r lic

htgr

oen

NT

NT

BR-3

15-1

2.03

9PY

PBR

-315

-12.

039

61

104

GV

B1

1PY

P1

1,3

pijp

este

el

BR-3

15-1

2.03

9STN

BR-3

15-1

2.03

96

110

4G

VB

11

STN

110

,1

BR-3

15-1

2.04

0CER

BR-3

15-1

2.04

06

111

9K

L1

1C

ER1

5,9

BR-3

15-1

2.04

1MTL

1BR

-315

-12.

041

71

990

A1

1M

TL1

10,

6ko

per,

besl

ag, M

T428

2

BR-3

15-1

2.04

1MTL

2BR

-315

-12.

041

71

990

A1

1M

TL2

12,

4lo

od, k

noop

, MT4

281

1600

1800

NTA

NTB

BR-3

15-1

2.04

1MTL

3BR

-315

-12.

041

71

990

A1

1M

TL3

113

,8lo

od, g

ietp

rop

(afv

al lo

od),

AFG

E-ST

OTE

N

BR-3

15-1

2.04

2MTL

1BR

-315

-12.

042

51

990

A1

1M

TL1

123

,8lo

od, m

uske

tkog

el, M

T428

7N

TBN

TC

BR-3

15-1

2.04

3CER

BR-3

15-1

2.04

36

112

0K

L1

1C

ER1

3,3

1300

1450

LMEB

LMEB

BR-3

15-1

2.04

4CER

BR-3

15-1

2.04

46

110

9PG

11

CER

110

,113

0014

50LM

EBLM

EB

BR-3

15-1

2.04

5BW

MBR

-315

-12.

045

61

108

KL

11

BWM

11,

81

frag

men

t ge

le b

akst

een

bak-

stee

n

BR-3

15-1

2.04

6BW

MBR

-315

-12.

046

71

142

NA

T1

1BW

M1

29,6

1 x

grijz

e da

kpan

dak-

pan

BR-3

15-1

2.04

6CER

BR-3

15-1

2.04

67

114

2N

AT

11

CER

413

1500

1600

NTA

NTA

BR-3

15-1

2.04

6GLS

BR-3

15-1

2.04

67

114

2N

AT

11

GLS

15

frag

men

t lic

htgr

oen

held

er g

las

NT

NT

BR-3

15-1

2.04

7CER

BR-3

15-1

2.04

77

113

3G

R1

1C

ER7

270

1700

1800

NTB

NTB

BR-3

15-1

2.04

8MTL

1BR

-315

-12.

048

71

146

PG1

1M

TL1

131

,7ijz

er, A

DV

IES

RÖN

TGEN

J.K

EMPK

ENS

MT3

68N

TBN

TC

BR-3

15-1

2.04

9FA

UBR

-315

-12.

049

52

150

DIG

11

FAU

2314

34,1

tijde

ns v

erw

erki

ng r

eken

ing

geho

u-de

n m

et m

iltvu

ur (g

asm

aske

r en

ha

ndsc

hoen

en g

edra

gen)

eco,

bo

t:

rund

NTB

NTC

BR-3

15-1

2.05

0FA

UBR

-315

-12.

050

52

150

DIG

11

FAU

3246

0tij

dens

ver

wer

king

rek

enin

g ge

hou-

den

met

milt

vuur

(gas

mas

ker

en

hand

scho

enen

ged

rage

n)

eco,

bo

t:

rund

NTB

NTC

BR-3

15-1

2.05

1FA

UBR

-315

-12.

051

52

150

DIG

11

FAU

1325

11,5

tijde

ns v

erw

erki

ng r

eken

ing

geho

u-de

n m

et m

iltvu

ur (g

asm

aske

r en

ha

ndsc

hoen

en g

edra

gen)

eco,

bo

t:

rund

NTB

NTC

BR-3

15-1

2.05

1STN

BR-3

15-1

2.05

15

215

0D

IG1

1ST

N1

29,5

tijde

ns v

erw

erki

ng r

eken

ing

geho

u-de

n m

et m

iltvu

ur (g

asm

aske

r en

ha

ndsc

hoen

en g

edra

gen)

NTB

NTC

BR-3

15-1

2.05

2FA

UBR

-315

-12.

052

52

150

DIG

11

FAU

1289

5,8

tijde

ns v

erw

erki

ng r

eken

ing

geho

u-de

n m

et m

iltvu

ur (g

asm

aske

r en

ha

ndsc

hoen

en g

edra

gen)

eco,

bo

t:

rund

NTB

NTC

BR-3

15-1

2.05

3FA

UBR

-315

-12.

053

52

150

DIG

11

FAU

2225

12,8

tijde

ns v

erw

erki

ng r

eken

ing

geho

u-de

n m

et m

iltvu

ur (g

asm

aske

r en

ha

ndsc

hoen

en g

edra

gen)

eco,

bo

t:

rund

NTB

NTC

BR-3

15-1

2.05

4FA

UBR

-315

-12.

054

52

150

DIG

11

FAU

5719

91,2

tijde

ns v

erw

erki

ng r

eken

ing

geho

u-de

n m

et m

iltvu

ur (g

asm

aske

r en

ha

ndsc

hoen

en g

edra

gen)

eco,

bo

t:

rund

NTB

NTC

BR-3

15-1

2.05

5CER

BR-3

15-1

2.05

55

215

0D

IG1

1C

ER3

20,9

BR-3

15-1

2.05

5GLS

BR-3

15-1

2.05

55

215

0D

IG1

1G

LS1

2,7

frag

men

t lic

htgr

oen

held

er g

las

NT

NT



BR-3

15-1

2.05

6FA

UBR

-315

-12.

056

52

150

DIG

11

FAU

3417

87,1

eco,

bo

t:

rund

NTB

NTC

BR-3

15-1

2.05

7FA

UBR

-315

-12.

057

53

150

DIG

11

FAU

922

85,8

tijde

ns v

erw

erki

ng r

eken

ing

geho

u-de

n m

et m

iltvu

ur (g

asm

aske

r en

ha

ndsc

hoen

en g

edra

gen)

eco,

bo

t:

rund

NTB

NTC

BR-3

15-1

2.05

8FA

UBR

-315

-12.

058

53

150

DIG

11

FAU

1133

07,5

tijde

ns v

erw

erki

ng r

eken

ing

geho

u-de

n m

et m

iltvu

ur (g

asm

aske

r en

ha

ndsc

hoen

en g

edra

gen)

eco,

bo

t:

rund

NTB

NTC

BR-3

15-1

2.05

9FA

UBR

-315

-12.

059

53

150

DIG

11

FAU

4611

29,7

tijde

ns v

erw

erki

ng r

eken

ing

geho

u-de

n m

et m

iltvu

ur (g

asm

aske

r en

ha

ndsc

hoen

en g

edra

gen)

eco,

bo

t:

rund

NTB

NTC

BR-3

15-1

2.06

0BW

MBR

-315

-12.

060

61

130

KL

11

BWM

1512

91,7

gele

bak

stee

n L?

xB7,

5xD

3,4c

m r

ose

baks

teen

L?x

B7xD

4,3c

mba

k-st

een

BR-3

15-1

2.06

0CER

BR-3

15-1

2.06

06

113

0K

L1

1C

ER2

2,2

1700

1800

NTB

NTB

BR-3

15-1

2.06

1CER

BR-3

15-1

2.06

16

112

9G

VB

11

CER

112

,5

BR-3

15-1

2.06

2CER

BR-3

15-1

2.06

26

112

2K

L1

1C

ER2

8,8

1300

1450

LMEB

LMEB

BR-3

15-1

2.06

2PY

PBR

-315

-12.

062

61

122

KL

11

PYP

12,

8fr

agm

ent

van

de k

op

BR-3

15-1

2.06

3BW

MBR

-315

-12.

063

61

131

PG1

1BW

M1

19,2

1x g

ele

baks

teen

fra

gmen

tba

k-st

een

bijlage 3: aardewerk inventarisatielijstvo

ndst

nr

wp

nrsp

oor

nrsp

oora

ard

vulli

ng

nrbe

trou

wba

arhe

idda

terin

gpe

riode

_be

gin

perio

de_

eind

baks

elaa

ntal

gew

icht

wan

dra

ndbo

dem

opm

erki

ng

BR-3

15-1

2.00

1CER

100

2na

tuur

lijk

1Be

trou

wba

arN

TBN

TCSt

eeng

oed

plus

510

13

2m

ae 1

, min

eraa

lwat

erkr

uik

BR-3

15-1

2.00

4CER

202

1gr

eppe

l1

Betr

ouw

baar

NTB

NTC

Indu

strie

el1

31

scho

tel w

it

BR-3

15-1

2.00

6CER

203

5pa

alku

il:

gron

dspo

or

kuil

voor

1Te

wei

nig

mat

eria

alIn

det

11

pre

hist

oris

ch??

?

BR-3

15-1

2.00

8CER

203

9pa

alku

il:

gron

dspo

or

kuil

voor

1Be

trou

wba

arPr

ehis

toris

ch A

lg1

31

spec

ialis

t??

BR-3

15-1

2.01

0CER

203

7na

tuur

lijk

1Te

wei

nig

mat

eria

alLM

EBN

TBW

itbak

kend

AW

11

1

BR-3

15-1

2.01

0CER

203

7na

tuur

lijk

1Te

wei

nig

mat

eria

alLM

EBN

TBRo

odba

kken

d A

W2

12

beid

e zi

jden

lood

glaz

uur,

iets

gr

oeni

g

BR-3

15-1

2.01

1CER

405

3ku

il1

Betr

ouw

baar

NTA

NTB

Stee

ngoe

d pl

us1

1gr

ijs

BR-3

15-1

2.01

1CER

405

3ku

il1

Betr

ouw

baar

NTB

NTC

Pors

elei

n eu

ro2

81

1sc

hote

l met

bla

uwe

flora

le v

ersi

e-rin

g m

ae 1

BR-3

15-1

2.01

2CER

100

5di

erbe

gra-

ving

1Te

wei

nig

mat

eria

alLM

EBN

TCRo

odba

kken

d A

W2

31

beid

e zi

jden

lood

glaz

uur

BR-3

15-1

2.01

3CER

101

4ku

il1

Betr

ouw

baar

NTA

NTB

Stee

ngoe

d pl

us1

241

knik

ker

diam

eter

3 c

m

BR-3

15-1

2.01

3CER

101

4ku

il1

Betr

ouw

baar

18-1

9N

TBN

TCIn

dust

rieel

24

11

1 x

indu

strie

el b

ruin

/roo

dbak

-ke

nd, 1

fra

g ko

p bl

auw

ver

sier

d

BR-3

15-1

2.01

3CER

101

4ku

il1

Betr

ouw

baar

18-1

9N

TBN

TCSt

eeng

oed

plus

492

31

2 X

min

eraa

lwat

erkr

uik,

1 x

bek

er

wes

terw

ald

BR-3

15-1

2.01

3CER

101

4ku

il1

Betr

ouw

baar

18N

TBN

TBRo

odba

kken

d A

W7

106

61

4 x

teg

els

aw, 1

x k

om m

et s

lib-

vers

ierin

g ci

rkel

s, 1

x w

orst

oor

BR-3

15-1

2.01

4CER

101

6ku

il1

Betr

ouw

baar

LMEB

NTB

Rood

bakk

end

AW

119

enke

lzijd

ig lo

odgl

az

BR-3

15-1

2.01

5CER

100

2na

tuur

lijk

1Be

trou

wba

arN

TBN

TCSt

eeng

oed

plus

115

1m

iner

aalw

ater

krui

k

BR-3

15-1

2.01

7CER

101

1di

erbe

gra-

ving

1Be

trou

wba

ar18

-19

NTB

NTC

Stee

ngoe

d pl

us1

341

min

eraa

lwat

erkr

uik

BR-3

15-1

2.01

8CER

101

7ku

il1

Te w

eini

g m

ater

iaal

LMEB

NTB

Rood

bakk

end

AW

11

1ge

en g

lazu

ur, z

eer

klei

n m

ogel

ijk

baks

tspi

kkel

BR-3

15-1

2.01

8CER

101

7ku

il1

Te w

eini

g m

ater

iaal

NTA

NTB

Stee

ngoe

d pl

us1

11

grijs

BR-3

15-1

2.01

9CER

599

0aa

nleg

vla

k1

Betr

ouw

baar

1500

-

1650

NTA

NTA

Stee

ngoe

d pl

us2

282

Ake

ns s

teen

goed

met

zou

tgla

-zu

ur (s

2-ka

n-)

BR-3

15-1

2.02

0CER

599

0aa

nleg

vla

k1

Betr

ouw

baar

1500

-

1650

NTA

NTA

Stee

ngoe

d pl

us1

11

Sieg

burg

ste

engo

ed m

et z

outg

la-

zuur

(s2-

kan-

)

BR-3

15-1

2.02

1CER

599

9ve

rsto

ring

1Be

trou

wba

ar17

00 -

18

00N

TBN

TBPo

rsel

ein

Chi

nees

212

11

Pors

elei

n m

et t

ingl

azuu

r op

de

bode

m-r

and

staa

t ee

n ko

balt-

blau

we

afb

(blo

em) k

om

BR-3

15-1

2.02

6CER

509

4gr

eppe

l1

Betr

ouw

baar

1450

-

1600

NTA

NTA

Stee

ngoe

d pl

us1

81

aken

s st

eeng

oed

met

zou

tgla

zuur

BR-3

15-1

2.02

7CER

509

2gr

ondv

er-

bete

ring

1Be

trou

wba

ar13

00 -

14

50LM

EBLM

EBRo

odba

kken

d A

W1

61

onge

glaz

uurd

e w

ands

cher

f, r

uw

oppe

rvla

k

BR-3

15-1

2.02

8CER

508

3gr

ondv

er-

bete

ring

1Be

trou

wba

ar13

00 -

15

00LM

EBLM

EBG

rijsb

akke

nd A

W1

801

oor

BR-3

15-1

2.02

9CER

599

0aa

nleg

vla

k1

Betr

ouw

baar

1700

-

1800

NTB

NTB

Faye

nce

130

1fa

ienc

e bo

dem

met

sta

ndrin

g tin

glaz

uur

bloe

mm

otie

f

BR-3

15-1

2.02

9CER

599

0aa

nleg

vla

k1

Betr

ouw

baar

1600

-

1800

NTA

NTB

Rood

bakk

end

AW

118

2lo

odgl

azuu

r in

t en

axt

BR-3

15-1

2.03

0CER

610

4gr

ondv

er-

bete

ring

1Li

cht

vers

toor

d15

00-

1650

NTA

NTA

Stee

ngoe

d pl

us1

121

stee

ngoe

d m

et z

outg

lazu

ur, s

terk

ve

rwee

rd (v

erm

oede

lijk

aken

)

BR-3

15-1

2.03

2CER

508

7gr

ondv

er-

bete

ring

1Be

trou

wba

ar15

00 -

16

50N

TAN

TARo

odba

kken

d A

W1

83

met

lood

glaz

uur

BR-3

15-1

2.03

3CER

508

4gr

ondv

er-

bete

ring

1Be

trou

wba

ar15

00 -

16

50N

TAN

TASt

eeng

oed

plus

14

1st

eeng

oed

kan

Raer

en?

BR-3

15-1

2.03

5CER

515

0di

erbe

gra-

ving

1Be

trou

wba

ar17

00 -

18

00N

TBN

TBPo

rsel

ein

Chi

nees

11

1po

rcel

ein

met

tin

glaz

uur

en

koba

lt bl

auw

e af

beel

ding

BR-3

15-1

2.03

5CER

515

0di

erbe

gra-

ving

1Be

trou

wba

ar16

00 -

18

00N

TAN

TBRo

odba

kken

d A

W5

663

2bo

dem

bet

reft

een

pot

? M

et g

ele

slib

int

en b

ruin

e sl

ib e

xt.

BR-3

15-1

2.03

5CER

515

0di

erbe

gra-

ving

1Be

trou

wba

ar17

50-

1900

NTC

NTC

Indu

strie

el2

161

21x

zal

fpot

je w

and

- bo

dem

BR-3

15-1

2.03

5CER

515

0di

erbe

gra-

ving

1Be

trou

wba

ar17

00 -

18

50N

TBN

TBSt

eeng

oed

plus

116

1w

este

rwal

d sc

herf

met

zou

tgla

-zu

ur

BR-3

15-1

2.03

5CER

515

0di

erbe

gra-

ving

1Be

trou

wba

ar16

00 -

18

00N

TAN

TBSt

eeng

oed

plus

14

1

BR-3

15-1

2.03

6CER

509

1pa

alga

t m

et

paal

kuil:

gr

onds

poor

1Be

trou

wba

ar13

00 -

14

50LM

EBLM

EBG

rijsb

akke

nd A

W1

61

BR-3

15-1

2.03

8CER

612

2ku

il1

Betr

ouw

baar

1500

-

1650

NTA

NTA

Rood

bakk

end

AW

112

1m

et lo

odgl

azuu

r en

slib

, waa

r-sc

hijn

lijk

van

een

bord

BR-3

15-1

2.03

9CER

610

4gr

ondv

er-

bete

ring

1Be

trou

wba

ar15

00 -

16

50N

TAN

TARo

odba

kken

d A

W1

61

met

lood

glaz

uur

BR-3

15-1

2.04

0CER

611

9ku

il1

Te w

eini

g m

ater

iaal

LMEB

NTB

Rood

bakk

end

AW

16

1st

erk

verw

eerd

e sc

herf

roo

dbak

-ke

nd m

et lo

odgl

azuu

r

BR-3

15-1

2.04

3CER

612

0ku

il1

Betr

ouw

baar

1300

-14

50LM

EBLM

EBG

rijsb

akke

nd A

W1

11

bijlage 3: aardewerk inventarisatielijst (vervolg)

BR-3

15-1

2.04

4CER

610

9pa

alga

t m

et

paal

kuil:

gr

onds

poor

1Be

trou

wba

ar13

00-

1450

LMEB

LMEB

Grij

sbak

kend

AW

110

1

BR-3

15-1

2.04

6CER

714

2na

tuur

lijk

1Be

trou

wba

ar15

00-

1600

NTA

NTA

Stee

ngoe

d pl

us1

61

Keu

ls a

arde

wer

k m

et z

outg

lazu

ur

BR-3

15-1

2.04

6CER

714

2na

tuur

lijk

1Te

wei

nig

mat

eria

alLM

EBN

TBRo

odba

kken

d A

W3

63

gefr

agm

ente

erd

rood

bakk

end

met

lood

glaz

uur

BR-3

15-1

2.04

7CER

713

3gr

eppe

l1

Betr

ouw

baar

1550

-16

50N

TAN

TAM

ajol

ica

126

1st

andr

ing

van

een

bord

, loo

d-gl

azuu

r ui

tw e

n tin

glaz

uur

inw

. Bl

auw

geo

m. M

otie

f

BR-3

15-1

2.04

7CER

713

3gr

eppe

l1

Betr

ouw

baar

1650

-18

00N

TBN

TBPo

rsel

ein

Chi

nees

14

1ve

ldsp

aatg

lazu

ur m

et b

loem

mo-

tief

(ond

ergl

azuu

r =

gee

l)

BR-3

15-1

2.04

7CER

713

3gr

eppe

l1

Betr

ouw

baar

1550

-16

50N

TAN

TARo

odba

kken

d A

W5

238

32

2x o

or (w

orst

/haa

k), 2

x ra

nd v

/e

bord

met

slib

(str

epen

) alle

s m

et

lood

glaz

uur

BR-3

15-1

2.05

5CER

515

0di

erbe

gra-

ving

1Be

trou

wba

ar15

00-

1650

NTA

NTA

Rood

bakk

end

AW

122

12

rand

van

een

kom

met

hor

izon

-ta

al o

or, a

lles

met

lood

glaz

uur

BR-3

15-1

2.06

0CER

613

0ku

il1

Betr

ouw

baar

1700

-18

00N

TBN

TBPo

rsel

ein

Chi

nees

11

1

BR-3

15-1

2.06

0CER

613

0ku

il1

Te w

eini

g m

ater

iaal

LMEB

NTB

Rood

bakk

end

AW

11

1

BR-3

15-1

2.06

1CER

612

9gr

ondv

er-

bete

ring

1Te

wei

nig

mat

eria

alLM

EBN

TBRo

odba

kken

d A

W1

121

stan

drin

g m

et lo

odgl

azuu

r, st

erk

verw

eerd

BR-3

15-1

2.06

2CER

612

2ku

il1

Te w

eini

g m

ater

iaal

LMEB

NTB

Rood

bakk

end

AW

11

1m

et lo

odgl

azuu

r aa

n be

ide

kant

en

BR-3

15-1

2.06

2CER

612

2ku

il1

Betr

ouw

baar

1300

-14

50LM

EBLM

EBG

rijsb

akke

nd A

W1

81

bijlage 3: aardewerk inventarisatielijst (vervolg)

bijlage 4: glas quickscan

vond

st n

rsp

oor

nrsp

oora

ard

vulli

ng

nrw

erk-

put

nrpe

riode

fles

onbe

-ke

ndve

nste

rgla

s,ge

bran

dsch

ilder

ddr

inkg

las

kom

opm

erki

ngen

BR-3

15-1

2.01

1GLS

053

KL

14

NTC

1sc

herf

van

don

ker

brui

n gl

as

BR-3

15-1

2-01

2GLS

005

DIG

11

NTC

1sc

herf

van

hel

der

kleu

rloos

gla

s

BR-3

15-1

2-01

3GLS

014

KL

11

NT

1sc

herf

van

hel

der

licht

groe

n gl

as

BR-3

15-1

2.02

2GLS

074

GV

B1

5N

TC1

voet

van

een

drin

kgla

s va

n zw

aar

held

er

kleu

rloos

gla

s, p

ontil

mer

k aa

nwez

ig.

BR-3

15-1

2.02

9GLS

990

A1

5N

TC1

drie

hoek

ig b

akje

van

hel

der

kleu

rloos

gla

s (2

76gr

). Ra

nden

zijn

afg

eron

d ge

slep

en.

Dik

ke o

psta

ande

ran

den

en d

ikke

bod

em.

Op

bode

m la

nge

zijd

e ee

n dr

ieho

ekig

po-

tje o

p de

kor

te z

ijden

lang

wer

pige

poo

tjes

op b

ijna

de le

ngte

van

de

zijd

en.

BR-3

15-1

2.03

5GLS

150

DIG

15

NTC

1sc

herf

van

gro

en-b

ruin

hel

der

glas

.

BR-3

15-1

2.03

9GLS

104

GV

B1

6N

TC1

sche

rfje

van

hel

der

groe

n gl

as, a

ange

tast

BR-3

15-1

2.04

6GLS

142

NA

T1

7N

TC1

sche

rf v

an h

elde

r gr

oen

glas

BR-3

15-1

2.05

5GLS

150

DIG

15

NTC

1sc

herf

van

hel

der

groe

n gl

as

bijlage 5: alle sporenkaart werkput 1

64

66


68

bijlage 9: alle sporenkaart werkput 5 vlak 1


bijlage 10: alle sporenkaart werkput 5 vlak 2

70


72

bijlage 13: projectie plangebied 1 kadastrale minuut 1824


bijlage 14: projectie plangebied 2 kadastrale minuut 1824

74

bijlage 15: dierskelet S 005

Vondstnummer: BR31512.012FAU

Botmateriaal van jong rund (kalf) van circa 5 tot 9 maanden oud (op basis van doorbraak M1i).

Fragmenten aanwezig: schouderblad (2x), dijbeen (1x), scheenbeen (1x), opperarmbeen (2x),

spaakbeen (1x), ellepijp (2x), middenvoetsbeen (2x), middenhandsbeen (2x), bekken (2x),

ribben (4x), wervels (7x), onderkaak (2x), sprongbeen (1x), hielbeen (1x)

Gebitselementen aanwezig: p2i (1x), p3i (2x), p4i (2x), M1i (2x) + 3 losse gebitselementen

uit de bovenkaak.


bijlage 16: dierskelet S 150

Vondstnummer: BR31512.0035FAU, 049FAU t/m 054FAU, 056FAU t/m 059FAU

Botmateriaal van een volwassen rund met gespleten wervelkolom (slachtsporen op wervels).

Alle skeletelementen aanwezig, behalve delen schedel, bovenkaak, middenhandsbeen en de

staartwervels.

Breda Heilaarstraat 184 en 241...Breda, Heilaarstraat 184 en 241 inleiding 5 Samenvatting In...

Documents

Transcript of Breda Heilaarstraat 184 en 241...Breda, Heilaarstraat 184 en 241 inleiding 5 Samenvatting In...