Bouwhistorische survey

Oude Sluisstraat 4 Beveren-Kieldrecht

Kadastergegevens: 6de

afd., sectie A 0453 C

Uitvoerder/Bouwhistoricus: Steven Van den Borne

Antwerpen

6 februari 2012

© Steven Van den Borne 2012

Alle rechten op deze rapporten zijn de auteur voorbehouden.

Niets eruit mag worden verveelvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of

openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën,

opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur.

© Foto’s Steven Van den Borne

1. Situering

De onderzoeksite bevindt zich in het noordelijk gelegen poldergebied van Kieldrecht. Het

hoevecomplex ligt aan de Oude Sluisstraat, een verbindingsweg tussen de Nieuw Arenbergstraat en de

Polderdijk/ Muggenhoek.

googlemaps

2. Voorgeschiedenis

Kaart van Ferraris (1771-1777)

http://www.ngi.be

Primitief Kadasterplan (ca. 1817)

Gent, Archief van het Kadaster

Uitsnit Primitief Kadasterplan (ca. 1817)

Kaarte van de dykagien van Kieldregt en Aremberg (1784) Engels en Verbeeck 1982, p.35

De kern van het hoevecomplex klimt op tot omstreeks 1817 of eerder. Er is namelijk reeds bebouwing

weergegeven op het primitief kadasterplan. In de oorspronkelijke aanwijzende tabel werd het perceel

vermeld als maison.1 De toenmalige eigenaars waren Prosper le Duc en Pierre et Paul Princes, zonen

van Lodewijk Engelbert van Arenberg, die vanaf 1783 de Nieuw Arenbergpolder liet ontginnen.2

De oprichtingsdatum van het oorspronkelijke complex dient waarschijnlijk gesitueerd te worden na

1785 toen de Nieuw Arenbergpolder gelegen tussen de Arenberghse zee-dijk (huidige

Pillendijk/Hogendijk)en de nieuwen zee-dijk (huidige Muggendijk/ Polderdijk) verkaveld werd.3

Het hoevecomplex bestond oorspronkelijk uit twee rechthoekige bouwvolumes haaks op de straatzijde

gelegen, vermoedelijk een woonhuis aan zuidelijke zijde en een schuur aan noordelijke zijde. Afgezien

van een perceelsvergroting die voor 1920 plaatshad4, bleef deze situatie waarschijnlijk grotendeels

ongewijzigd tot omstreeks 1929. Het perceel bestond op dat moment uit een woonhuis, boomgaard en

landgebouw.5 Het woonhuis werd in opdracht van Frans Josef Pauwels-Heyn, landbouwer te

Kieldrecht, herbouwd en uitgebreid met annexen met onregelmatig grondplan.6 Volgens de kadastrale

gegevens lijkt het bouwvolume van de schuur ongewijzigd gebleven.

1 Gent, Archief van het Kadaster, Primitief kadasterplan (ca. 1817)

2 Hertog van Arenberg in Arenberg in de Lage Landen. Een hoogadellijk huis in Vlaanderen & Nederland, p. 43-

44. 3 D. Verest in Arenberg in de Lage Landen. Een hoogadellijk huis in Vlaanderen & Nederland, p. 258.

4 Gent, Archief van het Kadaster, mutatieschets coëfficient a 1920/3.

5 Ibidem. Mutatieschets coëfficient b c 1929/2.

6 Ibidem. Aanwijzende legger 3272.

Prosper Louis, 7de

hertog van Arenberg (1785-1861) Het Land van Beveren 1993, p. 110

Uitsnit primitief kadasterplan (ca. 1817)

Gent, Archief van het Kadaster

Situatie 1929

Gent, Archief van het Kadaster

Uitzicht van de hoeve van toenmalige eigenaar Gerard Pauwels omstreeks 1982 Engels en Verbeeck 1982, p. 100

3. Bestand

De site:

Het hoevecomplex bestaat uit een L-vormig woonhuis opgebouwd uit een voorbouw, parallel met de

straatzijde gelegen, en een achterbouw. Daarachter bevinden zich functionele bijgebouwen die in een

meer recente periode werden opgericht. Aan de noordelijke grens bevindt zich een vrijstaande

dwarsschuur.

Het woonhuis:

googlemaps

De voorgevel van het woonhuis uit omstreeks 1929 heeft een eenvoudige maar elegante uitstraling

mede door de gevelafwerking met opliggende knipvoegen, het gebruik van decoratieve gele

baksteenbanden, grote steekboogvormige vensters en een opvallende toegangsdeur met verzorgd

schrijnwerk (o.a. florale motieven; gekleurd byzantijnse beglazing en bovenlicht; decoratief

smeedwerk).

Zuidelijke zijgevel is bekleed met eternit(?)

kunstleien. De vensters lijken in meer recente

tijden aangepast.

De noordelijke zijgevel bleef in oorspronkelijke staat bewaard. Lichte verzakking,

wellicht rechtsonder, of scheur in het voegwerk links van het rechter bovenraam

De venster van de achtergevel van de voorbouw is later ingezet. De onhandige aansluiting

tussen de daken doet vermoeden dat de achterbouw later is aangebouwd en ook voorzien

werd van een bedaking met eternitleien. Enkele ramen zijn gebroken.

Het interieur heeft een verzorgde vormgeving die onder meer tot uiting komt in de centrale hal met

decoratieve consoles in late art nouveau en elegante geometrische tegelvloer. Het binnenschrijnwerk

bleef integraal bewaard. Er werd een (gestabiliseerde?) verzakking vastgesteld in richting van de

voorgevel.

De polderschuur:

De oorspronkelijke bedaking van de bakstenen constructie werd in de loop van de 20ste

eeuw

vervangen door ‘eternit’ golfplaten. Opvallende bewaarde elementen zijn de houten toegangspoort en

een decoratief muuranker ter hoogte van de voorgevel en een nis boven een deur van de zijgevel. Het

bouwvolume werd in één geheel in sobere baksteenpolychromie opgetrokken, behalve de noordgevel

die ongedecoreerd bleef. De schieters verankeren de gordingen, die in deze constructie zeer belangrijk

zijn. De dakconstructie is waarschijnlijk in een latere periode verlaagd, waarvan getuige de

onregelmatige afwerking van de topgevel aan de achterzijde en de mogelijk aangepaste juffers van de

draagstructuur.

Voorgevel schuur met toegangspoort en decoratief muuranker

Zijgevel met nis boven toegangsdeur, baksteenpolychromie

Achtergevel en zuidelijke zijgevel met baksteenpolychromie. De gevelopening met houten ontlastingsbalk en

hieraan gerelateerde afschuiving in het metselwerk daarboven is van latere datum. De onregelmatige verankering

van de gordingen in de achtergevel wijzen mogelijk op een verlaging van de dakstructuur.

Noordelijke zijgevel met muurankers, geen baksteenpolychromie

De schuur bestaat uit 4(?) traveeën met centrale doorgang. Boven de toegangspoorten in voor- en

achtergevel bevinden zich ronde oculi. De draagstructuur heeft een onverwacht monumentaal karakter.

Het gebruik van machinaal gezaagde balken doet vermoeden dat de constructie 20ste

-eeuws is.

De stijlen ten noorden van de doorgang werden afgezaagd, waarschijnlijk om meer ruimte te creëren.

De travee ten zuiden van de doorgang is ingedeeld in stallen op begane grond en stapelplaats voor

stro(?) op verdieping. Het stalgedeelte is afgescheiden van de centrale doorgang d.m.v. recent

aangebrachte beplanking.

Interieur schuur: zicht op voorgevel met toegangspoort en daarboven een oculus.

Zicht op de draagstructuur van de schuur in richting van de achtergevel.

Zicht op twee traveeën ten noorden van de doorgang. Een aantal oorspronkelijke stijlen werden onderaan

afgezaagd, waardoor de draagstructuur waarschijnlijk moest aangepast worden.

Zicht op travee ten zuiden van de doorgang in de richting van het binnenerf met recente beplanking ter hoogte van

de stallen.

Zicht op de zuidelijke travee. Tegen de juffers van de balklagen van de verdieping hangen zwaluwnesten.

4. Samenvatting

Fase 1: 1785-1813

Het oorspronkelijk hoevecomplex werd opgericht tussen 1785 en 1813, vermoedelijk in opdracht van

Hertog Lodewijk Engelbert van Arenberg.

Fase 2: ca. 1929

Volgens kadastergegevens werd het woonhuis voor 1929 integraal herbouwd. Toch lijkt de

achterbouw in een latere fase dan het voorhuis te zijn toegevoegd. Waarschijnlijk werd voor 1929 ook

de schuur heropgericht met grosso modo hetzelfde bouwvolume als haar voorganger.

Na 1980 werden de landbouwactiviteiten stopgezet. De hoeve is vandaag onbewoond.

5. Conclusie

De kern van het hoevecomplex gaat terug tot 1785-1813 toen er op de locatie reeds een hoeve werd

gebouwd. Er is dus wellicht een continuïteit van bewoning gedurende 200 jaar.

Het huidige woonhuis en schuur lijken 20ste

-eeuwse constructies te zijn.

De vormgeving van het woonhuis veruitwendigt geen specifieke stijl maar heeft een sobere, vrij gaaf

bewaarde uitstraling. Het betreft een boerenwoning met dorpsallures, waarvan getuige de inkomdeur

met achterliggende elegante hal met late art nouveau consoles en het nog aanwezige verzorgde

binnenschrijnwerk.

De schuur bezit een monumentale, weliswaar verbouwde draagstructuur en is in gezonde staat. Het is

een treffend voorbeeld van een uitloper van de 18de

- en 19de

-eeuwse rurale bouwtraditie,

herinnerend aan houtbouw en verplaatsbare schuren.

Het geheel van woonhuis, binnenerf en schuur biedt, mits de nodige instandhoudingswerken zonder

meer herbruikbaar voor toekomstige herbestemming, geïntegreerd in het omringende

polderlandschap.

Bibliografie

V. De Bonne et al., Onderzoek naar de erfgoedwaarde van de hoevesites Oud Arenberg nr. 71 en nr.

73 te Kieldrecht (Beveren), onuitgegeven rapport, Brussel 2009

M. Derez, M. Nelissen, J. Roegiers, et al., Arenberg in de Lage Landen, een hoogadelijk huis in

Vlaanderen en Nederland, Leuven 2002.

E. Engels en P. Verbeeck, Kieldrecht, polders gewonnen op de zee, Beveren 1982.

J.-P. Tytgat, ‘Werknemers in dienst van het doorluchtige huis van Arenberg in de polders van het

Land van Beveren (1803-1914)’ in Het Land van Beveren 1993 (36)3.

Archiefbronnen

Gent, Archief van het Kadaster. Oost-Vlaanderen. 6de

afdeling Beveren/ Kieldrecht, sectie A. Primitief

kadasterplan (ca. 1817). La reproduction du parcellaire primitif sur le plan supplémentaire et le

collationnement avec le tableau n° 209 … été effectués par le géomètre soussigné, Gand le 12 mars

1886, Alf … Winnens(?)

Gent, Archief van het Kadaster. Oost-Vlaanderen. 6de

afdeling Beveren/ Kieldrecht, Sectie A.

Mutatieschetsen 1920/3 en 1929/2.