Uitgave van het Zeister Historisch Genootschap | Van de Poll-Stichting 2012-I

Bos onder de hamer

Vervangen objecten in Zeist

Uit de collectie:Prenten ‘Dorp Zeijst’ van Jan de Beijer

Seijst2012

I-2

Seijst Bulletin ter bevordering van de kennis

van de geschiedenis van Zeist

ISSN 1383-2867Verschijnt 4x per jaar.Jaargang 43 nummer 1. Maart 2012.Drukwerk: Drukkerij Gregorius, Bunnik.

RedactIecommISSIeE. De Jonge, H.J. Kater, R.P.M. Rhoen en mw. Fl. de Vrijer, redacteuren en J.P. van ’t Sant, eindredacteur.

voRmgevINgM. Slappendel

RedactIeadReSPostadres: Postbus 342, 3700 AH ZeistE-mail: info@zeist-historie.nl

bIjdRageN auteuRSInformatie over het aanleveren van kopij: www.zeist-historie.nl/Richtlijnen_Seijst.htm

ledeNadmINIStRatIeAanmeldingen van nieuwe donateurs en adreswijzigingen kunnen schrifte-lijk worden gemeld via Postbus 342, 3700 AH Zeist. Het kan ook via het e-mailadres:info@zeist-historie.nl.Giro 384 03 83.

webSItewww.zeist-historie.nl

Bos onder de hamer 3De toenmalige eigenaars van het Zeisterbos wilden het bos open-baar veilen en niet onderhands aan de gemeente verkopen. Lees in dit artikel hoe, ondanks ‘havenloze horden’, dat laatste toch lukte. Ge-lukkig voor ons kunnen we zo nog steeds genieten van ‘de schoone na-tuur, waarvan het Zeisterbosch een der fraaiste monumenten is’.

Vervangen objecten in Zeist 11Waar nu de Ireneflat aan de Slotlaan staat, stond daarvoor een gebouwen-complex met o.a Het Protestantsch Weeshuis der Hervormde Gemeente te Zeist. In dit artikel vindt u een korte geschiedenis van dit weeshuis en de totstandkoming van de Ireneflat met zijn winkelgalerij.

Prenten‘Dorp Zeist’ 16In ‘Uit de Collectie’ deze keer een bijdrage over drie tekeningen van Zeist van de 18e-eeuwse tekenaar Jan de Beijer. De gravures die van die tekeningen zijn gemaakt wor-den besproken.

Seijst2012

I-3

Door Hans Zijlstra

Bos onder de hamerDe aankoop van het Zeisterbos in 1913

In 1913 dreigde het Zeisterbos verloren te gaan. Het zag er naar uit dat het bos verkocht zou worden aan particuliere onderne-mers. In dat geval was de kans groot dat delen van het bos gekapt zouden worden voor villabouw, waardoor het bos on-herstelbare schade zou oplopen. Een ramp voor de gemeente, want het bos vormde een van de belangrijkste attracties voor bezoekers van Zeist. De eigenaar van het bos was echter niet van plan om zijn bezit aan de gemeente te verkopen. De inwo-ners van Zeist hadden zich volgens hem op ‘een hoogst inde-licate en ergerlijke wijze’ misdragen. En dat zouden ze weten ook.

M.I. ridder Pauw van Wieldrecht op

15-jarige leeftijd in 1875.

ARCHIEF ZHG

Seijst2012

I-4

PeRSReactIeS

Rond de voorlaatste eeuw-wisseling was het Zeis-terbos zeer populair. Van

heinde en verre kwamen bezoekers naar Utrecht voor een bezoek aan de Heuvelrug, met het Zeisterbos als een van de hoogtepunten. Het Rotterdamsch Nieuwsblad nam het bos op in de beschrijving van een dagtocht naar Utrecht en om-geving:‘Het bosch bij Zeist is verrukkelijk, men kan er heengaan met zijn geheele familie en er den gansche dag blijven, zonder één ogenblik den stillen wensch naar huis in zich te voelen opkomen. Men kan er dwalen uren aaneen in de heerlijke landelijke natuurrust.’ 1

Geruchten over de verkoop van het bos leidden in 1912 tot reacties van bewoners in de pers. Een ze-kere ‘Sylvanus’ schreef in de Week-bode: ‘Aan het Zeisterbosch heeft ons dorp zijn glorie en opkomst te danken.’2 Dat was misschien wat veel gezegd, maar dat het dorp niet zonder haar bos kon werd breed ge-

voeld. Verlies van het bos betekende aantasting van de identiteit van het villadorp. De als bosgod vermomde schrijver schetste een apocalyptisch beeld. Als het bos gekapt zou wor-den lag het dorp open voor ‘zand-wolken’ en ‘ijzige noordoosten buien’. Daardoor zouden de hotels leeglopen en bezoekers wegblijven. In een kettingreactie voorzag de schrijver waardedaling van villa’s, schade voor hypotheekverstrekkers en ‘hypotheekhouders’ en, als klap op de vuurpijl, daling van belas-tinginkomsten. Het maatschappe-lijke bouwwerk stond, kortom, op instorten.

HaveNloze HoRdeNHet Zeisterbos was op dat moment onderdeel van de buitenplaats Pavia, die tot 1913 bewoond werd door de douairière mr. M.C.H. ridder Pauw van Wieldrecht geb. Voombergh. Zij was de tweede dochter van Al-bert Voombergh, de stichter van de buitenplaats Hoog Beek en Royen. Het latere Zeisterbos, dat bekend stond als Bos van Beek en Royen,

hoorde bij deze buitenplaats. Tien jaar na de dood van Voombergh (1851) kreeg zijn dochter Anna de beschikking over een stuk grond ten noorden van de Arnhemse Bo-venweg. Haar echtgenoot, ridder Pauw van Wieldrecht, liet daar in 1861 de buitenplaats Pavia bouwen. Het aangrenzende bos, dat in 1879 eigendom werd van het echtpaar Pauw van Wieldrecht-Voombergh, was opengesteld voor het publiek.3

Na het overlijden van de douairière op 25 januari 1913 was haar zoon, ridder Pauw van Wieldrecht, eige-naar van de buitenplaats Broek-huizen te Leersum, een van de erfgenamen. Maarten Iman ridder Pauw van Wieldrecht was lid van de Provinciale Staten en was kamer-heer geweest van koningin-moeder Emma. Naast deze bezigheden had hij zijn handen vol aan het beheer van Broekhuizen, dat na een brand in 1906 opnieuw was opgebouwd. Het was te verwachten dat de erfge-namen de villa Pavia en het bos van de hand zouden doen. Verkoop aan de gemeente Zeist leek een logische

Seijst2012

I-5

De Laan van Beek en

Royen (ca. 1905).

GEMEENTEARCHIEF ZEIST

(TOP.-HIST. ATLAS)

Seijst2012

I-6

optie maar in de geest van Pauw van Wieldrecht was het dat niet. Sterker nog, hij wees suggesties in die rich-ting van de burgemeester van Zeist stellig van de hand.De Zeister burgervader Johan Ja-cob Patijn van Kloetinge stond op gelijke voet met ridder Pauw van Wieldrecht. Zij kenden elkaar uit hun jeugd. Dat betekende nog niet dat zij snel overeenstemming bereikten over de bestemming van het Zeisterbos. Op 17 februari 1913 vroeg de burgemeester per brief aan Pauw van Wieldrecht of onder-handse verkoop van het bos aan de gemeente mogelijk was. Pauw van Wieldrecht antwoordde: ‘Amice. In antwoord op Uw schrijven meld ik U dat ik ten opzichte van de bestemming van het Zeister Bosch geen inlichtingen wensch te geven. Zeer goed begrijp ik dat het hier een zaak betreft van groot belang voor

Uwe gemeente, maar de hoogst inde-licate en ergerlijke wijze waarop door vele ingezetenen van Zeist misbruik is gemaakt van de goedheid die mijne moeder gehad heeft hare bezittingen voor hen open te stellen, is aanleiding dat ik mijnerzijds al zeer weinig lust gevoel Uw gemeente ter wille te zijn.’4Daar kon Patijn het mee doen. Van-uit modern oogpunt lijkt het er op dat natuur en recreatie in het bos niet goed samengingen. Op het moment zelf was het vooral een ere-zaak. Pauw van Wieldrecht voelde zichzelf en zijn familie tekort ge-daan. De burgemeester liet het er niet bij zitten. In een reactie schreef hij dat het misbruik ‘verreweg voor het me-rendeel geschiedt door de z.g. “pensi-onmenschen” zy die tijdelijk in de ge-meente verblyven en dus deze blaam niet op de ingezetenen van Zeist in het algemeen mag gelegd worden.’ Daar-

mee leek de reputatie van de Zeistena-ren gered. Pauw van Wieldrecht ging echter nog een stap verder. Hij schreef terug: ‘Gaarne wil ik gelooven dat de oude Zeistenaars niet aan de onheb-belijkheden debet zijn, maar hoeveel oud Zeistenaars bestaan er nog verge-leken bij het aantal van de havenloze horden die het vroeger zoo aantrek-kelijke dorp ten eenenmaal bedorven hebben? ’ Wie hij precies met deze havenloze horden bedoelde is niet duidelijk. De bewoners van villawijken als het Wilhelminapark en het Lyceum-kwartier voldeden zeker niet aan een dergelijke omschrijving. Moge-lijk doelde hij op ‘nieuwe’ Zeistena-ren in de zich uitbreidende wijken van het snel groeiende dorp. De be-volking van Zeist was gegroeid van ruim 4200 in 1860 tot bijna 14000 in 1913. Dat bezoekers van het bos zich schuldig maakten aan ‘vanda-lisme’ bleek uit de inventarisatie van de gemeente na de aankoop in 1913. Tijdens de bezoeken aan zijn moe-der moet Pauw van Wieldrecht zich daaraan geërgerd hebben. Met de aanduiding ‘havenloze horden’ was de toon voor de verdere briefwis-seling gezet. Geen denken aan dat Pauw van Wieldrecht de gemeente Zeist tegemoet zou komen.Kort daarna stelde Pauw van Wieldrecht ‘een onderonsje’ voor tussen landgoedeigenaar en burge-meester om de zaak Zeisterbos te bespreken. Of dit onderonsje echt heeft plaatsgevonden weten we niet. Voor het Zeisterbos leverde het in ieder geval niets positiefs op.

De buitenplaats Pavia

in 1939.

ARCHIEF ZHG

Seijst2012

I-7

Ondanks een officieel verzoek van Burgemeester en Wethouders aan de erven Pauw van Wieldrecht (22 mei 1913) wensten deze niet van ge-dachten te veranderen.

NatuuRmoNumeNt of NIetGoede raad was duur. Een open-bare verkoop van het bos was niet in het belang van de gemeente. Met een rechtstreekse aankoop had de gemeente wellicht een lagere prijs kunnen bedingen, nu zag het er naar uit dat ze het volle pond zou moeten betalen. Bovendien was het de vraag of een bod van particuliere ondernemers de financiële draag-kracht van de gemeente niet te bo-ven zou gaan. B en W ging daarom op zoek naar steun van buiten.In de eerste plaats wendde het colle-ge zich tot gedeputeerde staten van de provincie. Zonder toestemming van GS kon de gemeente geen bod doen op het bos. In het verzoek-schrift van 25 augustus 1913 gaf de gemeente aan wat de waarde van het bos was voor Zeist: ‘Deze Bosschen, welke eene uitge-strektheid hebben van 198.03,80 H.A. en aan het publiek steeds vrije wandeling boden zijn van oudsher oorzaak geweest, dat Zeist vooral des Zomers door tal van vreemdelingen werd bezocht, die daar te midden der dennenbosschen van inspannenden arbeid kwamen uitrusten of herstel van gezondheid trachten te vinden. Zeer velen ook hebben Zeist als vaste woonplaats gekozen, gelokt door de schoone natuur, waarvan het Zeister-

bosch een der fraaiste monumenten is en door het aangenaam klimaat dat aan het bosch, hetwelk de scherpe Oostenwinden keert, is te danken.’

Lastiger was het om de waarde van het bos in geld uit te drukken. In april 1913 had de gemeenteraad in een geheime vergadering een com-missie ingesteld om een financiële inschatting te maken en een plan voor de exploitatie op te stellen. Kennelijk ging de gemeente er van uit dat ze het bos ondanks de te-genwerking van de eigenaren toch in handen zou krijgen. Deze com-missie rapporteerde op 14 augus-tus 1913 dat het bos de gemeente ƒ300.000,- zou mogen kosten, exclusief de kosten van wegenaan-leg en dergelijke. Daarvoor zou de gemeente rekening moeten houden met nog eens ƒ150.000,-. Maar dat was van later zorg. De commissie stelde voor ‘om tegen bovengenoemde som de Zeister bosschen te koopen na vooraf de goedkeuring van gedepu-teerde staten te hebben verkregen.’Deze goedkeuring ontving de ge-meente per brief van GS van 15 september. GS stond de gemeente Zeist toe om het bos aan te kopen voor een bedrag van maximaal ƒ410.000,-. Gezien de waardebe-paling door de commissie was dat bedrag ruim voldoende om het bos te verwerven. Het was alleen de vraag of het genoeg was om project-ontwikkelaars buitenspel te zetten. Zouden deze de prijs niet alsnog op kunnen drijven? Voor de aankoop van natuurgebieden bestond wei-

nig vergelijkingsmateriaal. Als er een villapark gebouwd werd, was de grondwaarde alles bepalend. Wat je voor ‘natuur’ betaalde was veel minder duidelijk. Wat was een reële prijs voor een ‘natuurmonument’?Het Naardermeer was als natuur-gebied een bekend voorbeeld. Voor de aankoop van het gebied had de kersverse Vereeniging tot Behoud van Natuurmonumenten in 1905 een obligatielening uitgeschreven voor ƒ160.000,-5. Dat was voor die tijd een fors bedrag. De vereniging wist het natuurgebied voor die prijs daadwerkelijk in handen te krijgen, al werd de jaarlijkse rente wel als een last ervaren. Het Naardermeer had als voordeel dat de natuur door er-kende natuurliefhebbers op waarde werd geschat. Jac. P. Thijsse en zijn vriend Eli Heimans hadden in 1904 met enkele anderen geschreven ‘dat genoemd Meer uit een natuur-his-torisch en aesthetisch oogpunt een overgroote waarde heeft.’6 Opval-lend in deze omschrijving is dat de rijkdom aan planten- en dierensoor-ten niet direct als argument is ge-bruikt. Het ging vooral om behoud van een stuk ‘vaderlandse natuur’. Dat het Zeisterbos ‘geschiedkun-dige waarde’ had stond buiten kijf. Het oorspronkelijke bos, het Voor-bos van Slot Zeist, gold rond 1830 al als een bezienswaardigheid. Van-af eind 19e eeuw werden dorp en bos in een adem genoemd. Daarmee was het bos nog niet automatisch een natuurmonument. In minstens één geval was de status van het bos in twijfel getrokken. Tijdens een

Seijst2012

I-8

De zogenaamde

wonderboom in het

Zeisterbos (ca. 1910).

GEMEENTEARCHIEF ZEIST

(TOP.-HIST. ATLAS)

Seijst2012

I-9

Laantje zonder Eind

(ca. ).

ARCHIEF ZHG

voordracht in 1907 over ‘de mensch als roofdier’ in de Openbare Lees-zaal te Utrecht had bioloog dr. S.L. Schouten, directeur van de chris-telijke HBS, gewaarschuwd voor verlies van natuurschoon door ont-ginningen. In zijn betoog oordeelde hij: ‘men moet hier en daar een na-tuurmonument laten bestaan.’ Het Zeisterbos hoorde daar wat hem be-treft niet toe: ‘Het Biltsche- en Zeis-terbosch kan men niet als ware bos-schen beschouwen, dit zijn slechts aanplantingen’.7 Met die kwalifica-tie was de stap naar ontginning van het bos niet zo groot meer.Dat de gemeente het bos wel als na-tuurmonument beschouwde, blijkt uit de brief van B en W aan het be-stuur van Natuurmonumenten. In de brief van 30 augustus 1913 aan 1e secretaris Jac. P. Thijsse schreef het college: ‘Komen deze bosschen in handen van bouwspeculanten dan zou een der fraaiste natuurmonu-menten van ons land verloren gaan.’ De ‘speculanten’ werden nadrukke-lijk als de kwade genius voorgesteld. Dat de gemeente in 1881 zelf een stuk natuur had opgeofferd voor de aanleg van het Wilhelminapark bleef buiten beschouwing. Enig opportunisme was de gemeentebe-stuurders niet vreemd, al leken zij zich oprecht in te zetten voor be-houd van het bos. Of Natuurmo-numenten wellicht ‘het benoodigd kapitaal’ ter beschikking zou kun-nen stellen? Het antwoord van Natuurmonu-menten was zeer verhelderend. Voorzitter Oudemans schreef dat

zijn vereniging geen geld ter be-schikking had en voor aankopen was aangewezen op leningen. De gemeente Zeist kon toch een beroep doen op haar ‘gefortuneerde ingeze-tenen’? Aankoop van het Zeisterbos zou zeker ‘van goed beleid getui-gen’, schreef de voorzitter. Het bos was aantrekkelijk voor nieuwe be-woners die de stad verruilden voor de natuur rond Zeist. ‘De zin voor het buitenleven is toch overal was-sende’, verklaarde Oudemans. Over de natuurwaarde van het Zeisterbos geen woord. Wel schreef de voorzit-ter dat voor ‘ons kostbaarste bezit, Hagenau onder Dieren’, bijdragen van rijke geldschieters waren ver-kregen. Het landgoed Hagenau, dat voor ƒ405.000,- te koop had gestaan, was aangekocht na uitgifte van obligaties. Met de aankoop van

dit landgoed legde Natuurmonu-menten de basis voor het latere Na-tionaal Park de Veluwezoom. Voor Oudemans was de situatie duide-lijk: de gemeente Zeist had genoeg rijke bewoners om zelf tot aankoop van het bos over te gaan.

Dat Oudemans de financiële draag-kracht van de gemeente goed had ingeschat, bleek enkele dagen later. Op 10 september 1913 besloot de Gemeenteraad ‘ter vergadering met gesloten deuren’ om het Zeisterbos aan te kopen. Vlak daarna ontving de gemeente de goedkeuring van ge-deputeerde staten voor de aankoop. Ondertussen was wel haast gebo-den. De erfgenamen hadden het bos aangeboden voor een openbare verkoping te Utrecht. De veiling-catalogus bevatte een lofzang op

Seijst2012I-10

x

x

de ‘Wijd en Zijd vermaarde Zeister Bosschen’ en een aanbeveling voor ‘bouwspeculanten’: ‘Waar is beter en geschikter plaats te vinden voor bouwterrein, getuige de aanbou-wingen tot aan de grens van deze schoone bosschen?’8. De gemeente liet zich de prooi echter niet voor de neus weg kapen. In diezelfde maand kreeg de transactie zijn beslag. Met een pennenstreek werd de gemeente eigenaresse van 200 hectaren ‘wan-delbosch’. Enkele dagen later, op 26 september 1913, overleed ridder Pauw van Wieldrecht. De overname van het bos door de havenloze hor-den maakte hij niet meer mee.

Noten:1. Rotterdamsch Nieuwsblad 9 juli

1894.2. Weekbode 21 juli 1913.3. Met dank aan Pierre Rhoen voor

gedetailleerde informatie over Pavia en de familie Pauw van Wieldrecht.

4. Gemeentearchief Zeist (GAZ), toe-gang 4, nummer 240, Stukken betreffende de aankoop van de Zeisterbossen, 1913.

5. Coesel, M., e.a., De natuur als bondgenoot. De wereld van Hei-mans en Thijsse in historisch per-spectief. (Zeist 2007) 106-107.

6. Ibidem, 1077. Utrechtsch Nieuwsblad 16-01-

19078. GAZ, toegang 168, nummer 29,

Verkoopcatalogus van het Zeister-bos en de buitenplaats Pavia, 1913

Het Weeshuis rond

1900.

ARCHIEF ZHG

Door Kees Breunesse

Vervangen objecten in Zeist

bleek uit aanzienlijke giften, die de kerkenraad van de hervormde gemeente van Zeist ontving. Die stelde hen in staat snel met de bouw te kunnen beginnen. Op 18 juni 1864 werden aan weerszijden van de ingang gedenkstenen geplaatst

gehouden, maar tegelijkertijd waren er toen ook plannen om als blijk van liefdadigheid een ‘Huis der Barm-hartigheid, eene stichting der Christe-lijke liefde voor weezen en ouden van dagen’ op te richten.Dit plan kreeg veel bijval, wat

Het PRoteStaNtScH weeS-, oude-maNNeN-, vRouweN- eN PRoveNIeRSHuIS

In het jubeljaar 1863, de her-denking van de 50-jarige onaf-hankelijkheid, werd in het hele

koninkrijk geld ingezameld voor het oprichten van monumenten om dit feit te herdenken. In Zeist werden eveneens dergelijke acties

Seijst2012I-12

Weeskinderen,

ca. 1910.

ARCHIEF ZHG

Het Weeshuisre-

glement.

ARCHIEF ZHG

als herinnering aan de onafhan-kelijkheid. Op de ene steen stond: Dezen steen gesteld door Mevrouw de Wed. F.N. van Bern, Geb. J.A. van Goor Hinloopen 1 Juni 1864 en op de andere steen stond: Ter herinne-ring aan Nov. 1813-1863. Mevrouw Van Bern werd gevraagd deze steen-legging te verrichten vanwege een zeer grote financiële gift alsmede schenking van de grond voor het te bouwen complex. Aan het huis was tevens een diaconieschool ver-bonden, die reeds op 23 mei 1865 kon worden geopend. De opening van het Weeshuis was op 18 sep-tember 1865 en het werd door ds. J.J. Richard plechtig ingewijd. Ar-chitect was de uit Utrecht afkom-stige N.J. Kamperdijk (1815-1887), die in 1841 de nieuwe Oude Kerk

in neogotische stijl had ontworpen. De Zeister aannemer G. Meerdink (1806-1877) werd de bouw van het huis gegund; kosten: ƒ 46.992,00. Andere Zeister inschrijvers waren: J. van den Brink, A. van Nie en C. Timmermans. Het gebouw werd in neoclassicisti-sche stijl opgetrokken en heeft ruim 90 jaar het aanzien van de Slotlaan bepaald. De Weekbode van 23 sep-tember 1865 deed hiervan verslag.Het contact tussen ouderen en jon-geren onder één dak gaf blijkbaar spanningen, want in 1880 werd be-sloten de naam te wijzigen in: Het Protestantsch Weeshuis der Hervorm-de Gemeente te Zeist. Het zou overi-gens nog tot 1911 duren voordat het Tehuis voor Ouden van Dagen kon worden gerealiseerd. Het Weeshuis

werd bestuurd door regenten, ter-wijl de dagelijkse leiding in handen was van een vader en moeder. Eén van de ex-weeskinderen ver-telde in 1958 zijn ervaringen aan de redactie van de Nieuwe Zeister Cou-rant, waarvan een verslag verscheen op 26 september: ‘Tot je veertiende moest je om zeven uur naar bed. Op je zestiende werd dat acht uur. Je moest binnendoor naar school en mocht niet met de klasgenoten op het plein spelen. Op zondag mocht je één uur naar buiten, als je ten-minste een familielid had die je wil-de begeleiden. Als weeskind was je altijd herkenbaar aan de kleding en de meisjes moesten bovendien hun haar millimeteren. In de Oude Kerk waren achterin speciale wezenban-ken. Voor schooltijd moesten voor

gezocht en uiteindelijk gevonden. In Hervormd Gemeenteleven van 26 september 1958 werd vermeld: ‘( …) dat het College van Kerkvoogden op 22 september 1958 met bijna algemene stemmen besloten is tot verkoop van het Weeshuis en Irene met de daarbij behorende grond.’ De schrijver van het artikel gaat verder: ‘Deze uiterst belangrijke transactie maakt het mogelijk, dat op de overblijvende grond aan de Weeshuislaan een flink Hervormd centrum met kerkzaal, die ook voor andere doeleinden bestemd zal zijn, gebouwd zal kunnen worden. Hoe dat centrum vooral inwendig er uit zal zien hangt af van de lopende be-sprekingen en onderhandelingen. Intussen zal binnen enkele dagen met de sloping van het oude gebouw

van Arbeid en het Arbeidsbureau vonden er huisvesting, alsmede het Kerkelijk Bureau van de hervormde gemeente en een sportschool. Bo-vendien vonden enige gezinnen on-derdak vanwege de na-oorlogse wo-ningnood. Ook de Wijkverpleging werd in het pand ondergebracht.’Het voormalige Weeshuis werd financieel voor de hervormde ge-meente een blok aan het been. Vooral het aangrenzende gebouw Irene baarde zorgen. Dit werd over-wegend gebruikt voor jeugddien-sten, maar ook andere activiteiten vonden er plaats. Het pand was echter aan een grondige restauratie toe, maar de kosten daarvan waren onverantwoordelijk hoog. Daarom werd door het College van Kerk-voogden ijverig naar een alternatief

zo’n vijfentwintig jongens en meis-jes aardappels worden geschild en vanaf twaalf jaar moest je gaan werken. Wij mochten het Weeshuis verlaten als wij 19 jaar waren, een goed vak kenden en lid waren van de Hervormde Kerk’. In 1928 ver-liet deze oud-wees het Weeshuis.Even verder vervolgt het blad: ‘Tij-dens de oorlogsjaren waren er nog slechts vier weeskinderen. Die wer-den door de Duitse bezetters uit het huis geplaatst. Zij vonden onderdak in een pand aan de Wilhelminalaan. Na de oorlog werd het enig over-gebleven weeskind ondergebracht in een Utrechts huis. Het oude Weeshuis had zijn functie verloren. Daar het gebouw door de Duitsers behoorlijk was toegetakeld, werd het inwendig verbouwd. De Raad

Seijst2012I-14

begonnen worden.’ De gebouwen en de bijbehorende grond werden verkocht voor ƒ 400.000,00. Daar-mee was het doek gevallen voor het grote, oude en streng symmetrische gebouw. Het zou onder slopersha-mers vallen en met de grond gelijk worden gemaakt.Het plan om het complex te verko-pen was overigens niet nieuw, want de Nieuwe Zeister Courant van 8 de-cember 1934 kopte reeds: ‘Plannen tot verkaveling van de grond waarop het Prot. Weeshuis en gebouw “Ire-ne” staat. (…) Zoals uit het “Kort Verslag” van de vergadering van de Algem. Kerkeraad der Ned. Herv. Kerk van 4 december j.l. blijkt zijn n.l. plannen tot mogelijke verkave-ling van deze gronden in bewerking en werd in deze vergadering een gemengde commissie uit leden van de Weeshuiscommissie en School-commissie benoemd, die met uitge-werkte voorstellen daaromtrent bij de Kerkeraad zal komen.’Het plan van een nieuw te bouwen hervormd centrum op de vrijgeko-men grond aan de Weeshuislaan is niet doorgegaan, omdat het College

had besloten het voormalige hotel Boschlust aan te kopen. Na een verbouwing en aanpassing zouden de jeugddiensten daar worden on-dergebracht, terwijl er, onder strikte voorwaarden, ook ruimte zou ko-men voor andere activiteiten.

de IReNeflatDe in 1958 opgerichte Exploitatie Maatschappij ‘Irene’, waarin de aannemers T. Gaastra (1909-1978) en A. Nugteren zitting hadden, was de nieuwe eigenaar van het com-plex geworden en kon aan de slag gaan. Een moderne winkelgalerij met daarboven een aantal flats zou over ruim een jaar na aankoop de Slotlaan gaan sieren. De gemeente Zeist ruimde met dit plan de laatste restanten van het verleden op.Leo G. Visser was de architect van dit ambitieuze ontwerp. Een gevel van 74 meter breed moest de her-innering aan het oude Weeshuis doen vergeten. Vooraanstaande en publiektrekkende winkelketens wilden zich daar gaan vestigen: de HEMA, Lampe en P. de Gruyter, maar ook het bekende Zeister be-

drijf Radio Becker. Deze winkel-galerij liep van waar destijds de fa. Van Tellingen was gevestigd tot en met het voormalige gebouw Irene. Helemaal links van het nieuwe ge-bouw moest een poort toegang blij-ven geven tot de daarachter gelegen hervormde school. De op de hoek van de Weeshuislaan gelegen con-ciërgewoning zou in de sloop wor-den betrokken, waardoor deze laan aanzienlijk kon worden verbreed. De bouw van de winkelgalerij met daarboven de flats was modern van opzet. Veel aluminium werd toe-gepast en de grote ramen zorgden voor een zee aan licht en ruimte. De aan de linkerkant van het nieuwe gebouw belendende percelen wa-ren panden van voor de Tweede Wereldoorlog. Zij waren gebouwd in een tijd dat de gemeente Zeist slechts een schemerig idee had, hoe de ontwikkeling verder zou gaan. Volgens architect Visser paste deze markante, zakelijke bouwstijl hele-maal in het kader van de moderne bouwkunst. De redactie van de Nieuwe Zeister Courant schreef op 29 september 1958: ‘(…) te geloven,

Directies en me-

dewerkers van de

bouwbedrijven op het

dak van de Ireneflat in

aanbouw (1959).

ARCHIEF ZHG

Seijst2012I-15

dat het een belangrijke bijdrage zal vormen tot de ontwikkeling van ons winkelcentrum, dat met het verloop van het getij de bakens moet verzet-ten en zich moet kunnen meten met de winkelcentra in andere plaatsen van gelijke rangorde. Wij geloven overigens, dat Zeist zich veilig kan verlaten op de normen van de esthe-tiek, die de bouwmeester zich ook voor dit grote complex winkels en woningen heeft aangelegd. En dat de naam van de heer Gaastra (…) aan dit nieuwe project is verbonden, vormt op zichzelf een garantie.’ De officiële opening van het com-plex was op 24 mei 1960 en werd verricht door de burgemeester. De Nieuwe Zeister Courant van 25 mei deed hiervan verslag en schreef: ‘Zelden heeft Zeist zoveel belang-stelling getoond voor de opening van een zakenpand als gisteren, toen burgemeester mr. A.P. Kort-hals Altes in een druilerig regentje de toegangsdeuren tot de Irenewin-kelgalerij voor het publiek ontsloot. Onmiddellijk na dit officieel gebeu-ren begon de bestorming van de winkels, een run op de kassa’s, die

tot het sluitingsuur voortduurde. En nog tot laat in de avond verdrong men zich voor de etalages om de vier grootsteedse zaken, die zich in de onderbouw van de Ireneflat heb-ben gevestigd, te bewonderen. Vier nieuwe winkels die, zoals de bur-gemeester in zijn openingsrede zei, een symbool zijn van de dynami-sche groei van Zeist naar tuinstad en die stuk voor stuk een aanwinst voor het koopcentrum van onze ge-meente kunnen worden genoemd.’Niet alleen de Zeister architect Vis-ser en aannemersbedrijf Gaastra hebben aan dit bouwproject ge-werkt, maar ook de volgende Zeis-ter bedrijven: metsel-en tegelwerken fa. Verbeek, loodgieterswerken en sanitaire installaties fa. A.J. Kraan, elektrische installatie M. van Don-selaar, centrale verwarming D. Korstanje en Zonen NV, winkel-puien D. Hoogstraten en Zonen NV, schilderwerk fa. F. van Tellin-gen, stucadoorswerk S. Aartsen.

Bronnen:Archief Zeister Historisch Genoot-schap.Gemeentearchief Zeist.De Weekbode van 19 september 1865.

Literatuur:N. van Amersfoort, e.a. (red.), Toewij-ding (Zeist 2011)V.A.M. van der Burg en R.P.M. Rhoen, De Gemeenteraad van Zeist 1851-1976 (Zeist 1994)A. Gaastra, T. Gaastra B.V. Bouw- en Aannemersbedrijf Zeist 1930-1980 (Zeist 1980)F. van der Heide, Nicolaas J. Kamper-dijk (1815-1887), Essay (zie: http://www.bonas.nl/ archiwijzer/bo_WInfo.php?Inr=0057.00000&rps=1#essay)C. Verboom, Aantekeningen.

De Ireneflat rond 1965.

ARCHIEF ZHG

Seijst2012I-16

Uit de collectie

Prenten ‘Dorp Zeijst’ van Jan de BeijerDoor JanHein Heimel

Wie in 2011 de tentoonstelling ‘Zeist op de kaart’ heeft bezocht trof bij binnenkomst in het voor-portaal van de tentoonstelling een ruim drie meter hoge vergroting aan van een ingekleurde prent van ‘oud-Zeist’. Naar aanleiding van een verzoek van een bezoeker van de tentoon-stelling geef ik hierbij wat meer in-formatie over deze afbeelding uit de collectie van het Zeister Historisch Genootschap.Het is een prent gemaakt van een tekening van Jan de Beijer (1703-1780). Dit was een in Zwitserland geboren tekenaar die bekend ge-worden is door de honderden to-pografische tekeningen die hij ge-maakt heeft. In Zeist heeft hij in 1745 tekeningen gemaakt van zowel de voor- als de achterzijde van het Huis te Zeist (het Slot) maar ook van de Ridder-Hofstad Kersbergen, de

Overblijfsels van de Ridder-Hofstad Blickenburg en het Dorp Zeijst. In de periode 1747-1749 maakte hij opnieuw twee tekeningen van het Dorp Zeijst. De drie tekeningen van het dorp Zeist zijn allen op de zelfde plek gesitueerd: de kruising van de 1e Dorpsstraat met de Wa-terigeweg, gezien in de richting van de kerk. Van de originele tekenin-gen is de oudste in het bezit van Het Utrechts Archief en de andere twee zijn in het bezit van het Koninklijk Huisarchief. Van alle drie de teke-

ningen zijn kopergravures gemaakt die in grote mate gelijken op de te-keningen.

1. Van deze gravure, in onze collec-tie aanwezig als prentbriefkaart en als afbeelding in diverse Kraalgid-sen, is, voor zover bekend, de gra-veur onbekend. Ook is (nog) niet bekend of deze prent in 18e- of 19e-eeuwse boeken is gebruikt.In tegenstelling tot de twee latere afbeeldingen zijn hier geen mensen en dieren te zien.

Seijst2012I-17

1.

2. Willem Writs (1732?-1786) maakte deze kopergravure (16x11 cm) omstreeks 1765. Er zijn twee uitvoeringen bekend; op één ervan is in de rechter onderhoek zijn naam afgedrukt. Op de andere versie niet. Het Zeister Historisch Genoot-schap bezit van beide prenten een exemplaar en bovendien van de prent zonder naam ook een inge-kleurde versie (zie de voorkant van dit nummer van Seijst). Het is deze prent die, uitvergroot, bij de ten-toonstelling gebruikt werd.

De gravure van Writs is in twee boeken gebruikt: Eemlandsch Tem-pe of Clio op Puntenburgh (1803) en Gezigten van voornaame Hollandse Dorpen (± 1775).

3. Hendrik Spilman (1721-1784) was bekend als graveur maar te-kende ook zelf. Veel van de door de Beijer gemaakte tekeningen zijn door hem gegraveerd; zo ook de hierbij afgebeelde tekening die ge-publiceerd werd in “Nederlandsche Tafereelen deel 8”(1792). In deze se-

rie werden honderden topografische prenten uit het hele land per provin-cie afgedrukt (vrijwel allemaal op het formaat 10x7,5 cm). Ook deze Zeister prenten zijn in de collectie van het Zeister Historisch Genoot-schap te vinden. In 1750 werd Spil-man lid van de Broedergemeente in Haarlem. In de zestiger jaren van de 18e eeuw maakte hij zelf tekeningen in Zeist, nu van ‘de vergaderplaats van der Broeder Gemeente te Zeyst, van Binnen en van Buyten’ en van Slot Zeist.

Seijst2012I-18

2.

3.

Seijst2012I-19

OPROEP: ‘ZEISTER TUINBAZEN’door JanHein Heimel

De vele Zeister Buitenplaatsen hadden in de 19e en het begin van de 20e eeuw elk een eigen tuinbaas. Hij gaf onder andere leiding aan de werkzaamheden in park, (sier)tuin en bos. De tuinbaas was een man met kennis en gezag.Het beroep van ‘tuinbaas’ was vroeger een begrip; het aanzien van de buitenplaats werd mede door hem bepaald. Pas in de jaren twintig van de vorige eeuw kwam hier een einde aan. In Zeist met zijn twee landgoederen en vele buitenplaatsen waren natuurlijk ook een aantal tuinbazen. Sommigen eindigden hun carrière als bloemist.

Er is nog maar heel weinig gepubliceerd over deze Zeister tuinbazen. Ook al omdat er relatief weinig bekend is over hen. Ondergetekende wil

een poging doen wat gegevens te verzamelen en daar dan over te publiceren in Seijst, het kwartaalblad van het Zeister Historisch Ge-nootschap.

Daarom wil ik de lezers oproepen contact met mij op te nemen als zij beschikken over enige kennis over Zeister tuinbazen of over voorwer-pen die hiermee verband houden (bv. pennin-gen die behoren bij bekroonde inzendingen op tentoonstellingen).

Hieronder is een (niet volledig) lijstje opgeno-men van Zeister tuinbazen in de periode 1900-1910.Ook zijn de namen vermeld van Zeister bloe-misterijen uit die tijd.

tuINbaaS (PeRIode 1900-1910)

buIteNPlaatS/laNdgoed adReS buIteNPlaatS/laNdgoed

Balledux, J. Stenia Utrechtscheweg

Beekman, P. Nieuweroord Utrechtscheweg

Burken, H. van Molenbosch Driebergscheweg

Eck, C. van Livland Utrechtscheweg

Holscher, J.F. Hoog Beek en Roijen Driebergscheweg

Hardeman, J. Zandbergen Rembrandtlaan

Kors, J.A. Schaerweijde Utrechtscheweg

Maarel, C. van der de Breul Driebergscheweg

Seijst2012I-20

Oskam, F ’t Valckenbosch Boulevard

Polder, W Ma Retraite Utrechtscheweg

Polderman, C. Slot Zeist Zinzendorflaan

Rieffe, J.E. Kersbergen Utrechtscheweg

Smitskamp, H. Villa Nuova Utrechtscheweg

Veldhuijzen, W. van Ma Retraite Utrechtscheweg

Vermeulen, B. Heerewegen Driebergscheweg

Voorneveld, F.J. Slot Zeist Zinzendorflaan

Weerdt, C.G. van de Schoonoord Driebergscheweg

Wernsen, D. (tuin van de dames Walkart) 2e Dorpsstraat

Zoutendijk, J.A. Bloemenheuvel Utrechtscheweg

bloemISt (PeRIode 1900-1910)

bloemISteRIj adReS bloemISteRIj

Kruijff, H.H. Bloemisterij ‘Aurora’ Slotlaan 47

Meeuwenberg, D. Bloemisterij ‘Flora’ Montaubanstraat 4

Dijk, C.G. van Bloemisterij ‘Flora’

Lummel, J. van Bloemisterij ‘Paviljoen’ Utrechtscheweg 31a

Smitskamp, C. Bloemisterij ‘Semperflorens’ Weeshuislaan 10

Ik hoop dat velen reageren op deze oproep.

JanHein Heimel (heimel@ziggo.nl , postbus 342, 3700 AH Zeist of telefoon 06-53426733)

Seijst2012I-21

jaa

rve

rs

lag

20

10

van duur – 10 tot en met 25 septem-ber – maar niet minder interessant. Ze wordt gehouden in de culturele vleugel van Het Slot Zeist. De titel is aansprekend: Het Slot in beeld. Bijzonder is dat er uitsluitend pren-ten en tekeningen van het Slot uit vroegere eeuwen te zien zijn. Deze komen uit de verschillende collec-ties van het gemeentearchief, Het Hernhutterhuis, Th. Ruijs en ons genootschap. Ze zijn nog nooit als één geheel te zien geweest. Vooral de zalen met de afbeeldingen van Johannes de Bosch en Daniël Stoopendaal trekken de aandacht. Ook deze korte tentoonstelling

Veluw, en lezingen. Er wordt een speciale website geopend met een agenda en achtergrondinformatie: www.erfgoedzeist.nl. De tentoon-stelling is open van 28 mei tot en met 23 oktober 2011 en is gehou-den op het Zusterplein 20. Een week voor de sluiting is de 3333e bezoeker verwelkomd. Een prach-tig aantal. Bijzonder is dat het toe-zicht en het ontvangen van de gas-ten door vele vrijwilligers gebeurt. Bezoekers worden getroffen door de fraaie opzet, digitale tafels met touchscreens, de vriendelijke ont-vangst.De tweede tentoonstelling is korter

TentoonstellingenSamen met de erfgoedpartners heeft het Zeister Historisch Ge-nootschap twee tentoonstellingen samengesteld. De eerste heeft als boeiende titel: Zeist op de kaart. Onder leiding van mw. Arja van Veldhuizen van het Landschap Erf-goed Utrecht worden vier thema’s uitgewerkt: het Slot, de pleinen (Evangelische Broedergemeente), het toerisme en de zilverindustrie van Zeist. Er zijn daarnaast tal van activiteiten zoals het bakken van hernhuttertjes, archiefonderzoek bij het Gemeentearchief, rond-leidingen, onder andere bij Van

Zeister Historisch Genootschap Jaarverslag 2011

Een bijzonder jubileumjaarDoor Arie Moolenaarsecretaris

Het bestuur van het Zeister

Historisch Genootschap

voor het Geschiedenishuis.

Seijst2012I-22

jaa

rve

rs

lag

20

10 trekt veel belangstelling, meer dan

700 bezoekers. Op de zolder is tevens een digitale presentatie te zien van prentbriefkaarten van het Slot en omgeving en foto’s van de laatste particuliere bewoners. Door deze tentoonstelling blijkt overdui-delijk welke prachtige collectie aan prenten en tekeningen het genoot-schap heeft.

Oude BegraafplaatsDe tentoonstelingscommissie werkt sinds 2010 aan een plan om de tentoonstellingsruimte in het poortgebouw een extra impuls te geven. Het basisconcept is dat aan een persoon of familie met een

graf op de oude begraafplaats met foto’s en teksten aandacht wordt gegeven. Dit is een aanvulling op de vaste expositie. Voor 2011 is de familie Van de Haar gekozen, die tot de Tweede Wereldoorlog een bloeiend bedrijf aan de Drie-bergseweg had, namelijk een paardenstoeterij ‘Stal Groenoord’, met in hoogtijdagen 400 paarden en tevens een verhuurbedrijf van paarden. In drie wissellijsten is met behulp van nazaten het thema personen, wonen en werken uit-gewerkt. Voor de vormgeving is, aansluitend op inrichting van het tentoonstellingsmeubel, de gra-fisch vormgever Yolanda Huntelaar

verantwoordelijk. De vormgeving is om esthetische maar ook finan-ciële redenen gestandaardiseerd en zal ook bij verdere projecten in dit kader gebruikt worden. Op 26 maart 2011 is de kleine tentoon-stelling voor het eerst opengesteld en op 21 mei tijdens een groter evenement op de begraafplaats officieel geopend.

FilmIn dit jubileumjaar levert de Audio-visuele commissie een bijzondere bijdrage. Na grondig onderzoek besluit de commissie zelf een film te samen te stellen. Ze maakt ge-bruik van oud beeldmateriaal,

Ondertekening van het DEUX project. Deelnemers: Gemeente Zeist, Stichting Het Hernhutterhuis,

Historische Vereniging Den Dolder, Zeister Historisch Genootschap.

Seijst2012I-23

jaa

rve

rs

lag

20

10

presentatie worden de aanwezigen meegevoerd met het uitwerken van deze visie op het gebied van de ar-chitectuur. Binnen- en buitenland passeren de revue, maar ook de gebouwen die door deze architect in Zeist zijn of worden gerealiseerd.

1811-2011Je zou het zomaar over het hoofd zien, maar de gemeente Zeist be-staat in 2011 twee honderd jaar. Daarvoor was het een hoge heer-lijkheid, dat wil zeggen dat de heer van de plaats Zeist het hoge recht bezat. Hij was niet alleen degene die de belastingen mocht innen, maar ook iemand die toezag op het recht. Het hoge recht wil zeggen, dat hij bevoegd was een dood-vonnis uit te spreken en te doen voltrekken. De galg voor Zeist stond in het Kerckebosch. Op 1 januari 1811 wordt de nieuwe wet van kracht en worden de heerlijk-heid Stoetwegen, de heerlijkheid Kattenbroek, de hoge heerlijkheid Zeist en Austerlitz samengevoegd. Zo is de huidige gemeente Zeist geboren. In drie boeiende artikelen in ons blad Seijst heeft Kees Breu-nesse deze 200 jaar beschreven en in beeld gebracht. Van kleine boe-rengemeenschap tot de bloeiende stad met de vele wijken nu.

Jubileum viering op 26 ok-toberHet bestuur, de medewerkers en genodigden –zoals de diverse erfgoedpartners en de bevriende historische verenigingen, het col-

maar ook interviewt ze mensen en stelt zo een documentaire sa-men. Dat vraagt vanzelfsprekend om een boeiend onderwerp, zorg-vuldig onderzoek, goede casting, draaiboek en interviewtechniek. En natuurlijk een goede cameraman. Het onderwerp is al snel gevon-den: de bestek- en zilverindustrie. Bijna 30 jaar geleden zo goed als verdwenen, zo kenmerkend voor het dorp Zeist. Nu leven de direct betrokkenen nog. Ook de straatna-men herinneren aan het verleden. Gelukkig is er nog de Sola-fabriek aan de Van Reenenweg. Het is een prachtige film geworden. Uniek. Meer dan vijftien personen komen aan het woord. Zelfs de 96-jarige heer Frans Gerritsen (kleinzoon van de oprichter Jan Gerritsen van de Zeister zilveridustrie en zoon van Marius Gerritsen, de oprichter van Sola) uit Zwitserland vertelt zijn verhaal over toen en nu. De film krijgt de boeiende titel De achter-kant van het bestek, opkomst en neergang van de Zeister zilver- en bestekindustrie. De première van de film is op maandag 10 oktober in het theater Figi. Velen komen er op af en laten zich verrassen.

Excursies en lezing Het landgoed Dijnselburg is een begrip in Zeist. Er is een eeuwen-oude geschiedenis mee verbon-den. In 1277 komen we dit land-goed al tegen. Vele Zeister namen zijn er mee verbonden, zoals de familie Nepveu, de latere eigenaar jhr. C.F.A. Roëll en de huidige eige-

naar het R.K. Aartsbisdom Utrecht. Nieuwe plannen zijn in de maak, want ook het bisdom moet bezui-nigen. Het is daarom een goede gedachte om er een excursie aan te wijden. Deze vindt plaats op donderdag 14 april 2011.Op zaterdagmorgen 27 augus-tus wordt een excursie belegd in samenwerking met Het Utrechts Landschap naar een deel van de voormalige vliegbasis Soester-berg. Het was de oudste militaire vliegbasis in Nederland. Met de aankoop van het terrein door de provincie Utrecht kwam er een einde aan bijna 100 jaar vliegver-keer boven Soesterberg en omge-ving. Hoe geef je nu een nieuwe bestemming aan dit uitgestrekte terrein? De landingsbanen, kero-sineopslagplaatsen en hangars blijven als militair erfgoed goed bewaard en als ode aan de plek waar het allemaal begon. Er zul-len huizen gebouwd worden, maar ook de natuur, zo volop aanwezig, zal de nodige aandacht krijgen. Op het terrein komen immers planten en dieren voor die uiterst zeldzaam zijn op de Utrechtse Heuvelrug. Het is een fietsexcursie, want 1000 voetbalvelden beloop je niet in een paar uur.Op maandag 26 september houdt Thomas Rau, de bekende archi-tect, de Van de Poll-lezing in de kantine van het Openbaar Zeister Lyceum. Titel: ‘Guided by the fu-ture’ of beter gezegd ‘Van duur-zaamheid naar levensvatbaarheid’. Met behulp van een powerpoint

Seijst2012I-24

jaa

rve

rs

lag

20

10

lege van B en W en de raadsle-den– hebben het 60-jarig jubileum gevierd in het Slot Zeist. In deze prachtige historische omgeving heeft de burgemeester de heer drs. J.J.L.M. Janssen een lezing gehouden over het belang van het behouden van het erfgoed. Daarbij heeft hij zijn bijzondere aandacht gericht op het erfgoed in Zeist. Ook de nieuwe film ‘De achterkant van het bestek’ werd vertoond. Maar één van de hoogtepunten was wel de uitreiking van een ko-ninklijke onderscheiding aan onze voorzitter mw. Flora de Vrijer. Bo-vendien werd aan drie personen de De Monté ver Loren-penning uitgereikt om de verbondenheid met de Zeister geschiedenis tot uitdrukking te brengen (zie onder). In een zeer ontspannen sfeer kon-den allen elkaar daarna ontmoeten onder het genot van een hapje en een drankje. Een feestavond met allure.

Historisch CaféEén maal per kwartaal wordt het Historisch Café gehouden in het theater Figi. De bedoeling van dit Café is elkaar ontmoeten, van gedachten wisselen over allerlei onderwerpen betreffende de ge-schiedenis van Zeist. Een korte inleiding nodigt hiertoe uit. Dit jaar passeren de volgende onderwer-pen de revue: de 44 Zeister litho’s van de 19e eeuwse ‘plaatjesma-kers’ Mourot en Lutgers, door Jan-Hein Heimel; de kristalwoningen in Zeist door mw. Janny van de Duijs;

de St.-Josephkerk in Zeist door Vincent van der Burg en de col-lecties van het Zeister Historisch Genootschap door mw. Flora de Vrijer.

Digitalisering heeft de toe-komstZeist kent een rijke geschiedenis als het gaat om de buitenplaatsen. Er zijn 67 buitenplaatsen bekend. Indien nog aanwezig, zijn ze al dan niet in ‘gebruik’ als woning of kan-toor. Op de voormalige tuinen zijn zelfs hele wijken gebouwd. Het is dan ook bijzonder verheugend dat het jaar 2012 het Jaar van de Historische Buitenplaats is. Om de prachtige verhalen van verleden en heden onder de aandacht van ve-len te brengen is besloten mede in te zetten op digitalisering. Kaarten, foto’s, tekeningen zullen gescand kunnen worden en op een website gezet. De provincie Utrecht heeft daarom een aanvraag voor een subsidie goedgekeurd. Deze sub-sidie is aangevraagd door het Ge-meentearchief, de Historische Ver-eniging Den Dolder, de Stichting Het Hernhutterhuis en ons Zeister Historisch Genootschap. De heer Job Gerlings van het Landschap Erfgoed Utrecht heeft deze aan-vraag begeleid. Er is een samen-werkingscontract getekend op 1 december in het gemeentehuis. Zo zult u straks de prenten, kaar-ten, adresboeken, ansichtkaarten en de Kraalfoto’s uit onze collec-tie kunnen raadplegen. Het zal de nodige inspanning en tijd vragen,

maar de bedoeling is dat eind 2012 de website in de lucht is.Daarbij komt dan nog dat ook er ook geld van de provincie Utrecht is verkregen om de Weekbode/Nieuwsbode (in het bezit van het Gemeentearchief) te digitaliseren en beschikbaar stellen. Zo komt de geschiedenis van Zeist bij u in huis. Digitalisering heeft immers de toekomst.

Oranjebibliotheek naar Pa-leis SoestdijkWe mogen wel spreken van een primeur: het afstoten van een (klein) deel van onze collectie. Het betreft de zogenaamde ‘Oranjebi-bliotheek’ van zo’n 150 boeken. Deze collectie is officieel overge-dragen aan de Rijksgebouwen-dienst. Met een klein team buigt deze dienst zich over de toekomst van het paleis Soestdijk. Hier kan een goede bibliotheek een plaatsje krijgen. In het Geschiedenishuis is deze bibliotheek nauwelijks ge-raadpleegd. Het is daarom een goede beslissing te zien of er een betere plaats te vinden is, waar men wèl vraagt naar ‘Oranjeboe-ken’. Dat blijkt Soestdijk te zijn. De voorwaarde die wel gesteld is, dat de bibliotheek niet mag versnippe-ren. Er zijn ook boeken voor de ei-gen collectie behouden. Dat betreft dan boeken die betrekking hebben op ‘Zeist en Oranje’. Op vrijdag 26 augustus heeft onze voorzitter mw. Flora de Vrijer de Oranjebibliotheek –met een nieuwe catalogus– offici-eel overgedragen van de heer Al-

Seijst2012I-25

jaa

rve

rs

lag

20

10

fons Teewisse van de Rijksgebou-wendienst.

De gewone doorlopende zakenNiet alleen het jubileum krijgt de nodige aandacht, ook de lopende zaken gaan door. De openstelling van ons Geschiedenishuis aan de Middellaan is voor veel Zeisterna-ren belangrijk. Vooral op dinsdag weet men de weg te vinden om vragen te stellen, de stukken uit de archieven te bestuderen, de boe-ken in de bibliotheek in de zien, de knipselverzameling te raadplegen. Maar ook om samen met anderen over de geschiedenis van Zeist van gedachten te wisselen. Ook nu weer trekt de ‘sale’ op de derde

zaterdag van november de nodige kopers. Ondanks het feit dat de vraag naar het digitaal beschikbaar stellen van onze collecties groeit, blijft men geïnteresseerd in het persoonlijk contact, de gesprekken met anderen. Dit blijkt ook uit de filmvoorstelling die gehouden is op maandagmiddag 21 maart in Het Lichtpunt bij de Nieuwe Kerk. Zo’n 60 bezoekers zijn aanwezig om de films ‘Zeist in de jaren 50’, ‘De tram van Utrecht naar Rhenen’, ‘De trein van Zeist naar Utrecht’ en die van de restauratie van Het Slot te zien. Ook dit jaar zet de Audiovisuele commissie zich in om foto’s te nemen van gebouwen die worden afgebroken en van de straten van Zeist om zo de geschiedenis voor het nageslacht te bewaren.

Natuurlijk speelt ook ons blad Se-ijst een belangrijke rol in het bewa-ren en ter beschikking stellen van de geschiedenis. Ook in 2011 zijn er vele verhalen op schrift gesteld en ter lezing aangeboden. In Seijst 2011- III ‘Oud gebouw, nieuw ge-bruik’ is een Zeister uitwerking van het landelijke thema van Open Mo-numentendag gegeven.

PersonaliaOp 29 januari is de heer Gijs van Amersfoort overleden, hij was lid van de commissie Lezingen en Excursies. Helaas heeft hij door af-nemende gezondheid slechts een korte tijd een actieve bijdrage aan het werk van deze commissie kun-nen leveren.Op 29 april zijn ons lid van de re-

J.Ph. de Monté ver Lorenpenning voor de Historische Vereniging Den Dolder (mw. Petra Koek, voorzitter) en

voor Bert Niessen, Zeister Historisch Genootschap. In het midden Flora de Vrijer, voorzitter ZHG.

Seijst2012I-26

jaa

rve

rs

lag

20

10

dactiecommissie de heer Pierre Rhoen en onze oud-medewerkster mw. Riet Hofman koninklijk onder-scheiden, zij hebben deze waar-dering mede ontvangen voor hun werk voor ons genootschap.Ons genootschap wil personen/instanties die zich in het bijzon-der onderscheiden in het ‘levend’ houden van de geschiedenis van Zeist graag onderscheiden met de De Monté ver Loren-penning. Het was daarom bijzonder verheugend dat op 26 oktober zelfs een drietal penningen werden uitgereikt. Ten eerste aan de Historische Vereni-ging Den Dolder, in de persoon van mw. Petra Koek. Deze vereniging in Den Dolder weet een groot aan-

tal inwoners steeds weer te boeien met hun eigen tijdschrift, bijeen-komsten en tentoonstellingen. Ten tweede aan de heer Rutger Loe-nen, die het ‘historisch geweten’ van Austerlitz is en in vele publica-ties (boeken en artikelen) van zijn liefde en kennis van Austerlitz ve-len laat delen. Ten derde werd de penning uitgereikt aan de heer Bert Niessen, lid van onze Archief en Bi-bliotheekcommissie die al achttien jaar bijzonder trouw de wekelijkse krantenknipsels over Zeist uit de Nieuwsbode of Utrechts Nieuws-blad selecteert, codeert en op-bergt in ons knipselarchief. Hij is een levende vraagbaak geworden voor vele bezoekers.

We hebben twee nieuwe medewer-kers verwelkomd, de heer Maurits Geutjes, lid van de Audiovisuele commissie en de heer Aart Klaas-sen, lid van de commissie Lezin-gen en Excursies.Zeer bijzonder is wel dat in het jubileum jaar ook een konink-lijke onderscheiding is uitgereikt aan onze voorzitter mw. Flora de Vrijer. Op 26 oktober werd deze uitgereikt door de burgemeester de heer drs. J.J.L.M. Janssen. Ze heeft deze onderscheiding ontvan-gen voor het vele werk dat zij in allerlei verbanden voor de Zeister samenleving heeft gedaan, zoals haar secretariaat voor de openba-re bibliotheek, het vele werk voor het kerkgenootschap waartoe ze behoort en niet in het minst voor haar sterke betrokkenheid bij en enthousiaste inzet voor ons Ge-nootschap.

Uitreiking van de J.Ph. de Monté ver Lorenpenning aan Rutger

Loenen (Austerlitz).

Seijst2012I-27

Historische Buiten-plaatsenHet jaar 2012 is uitgeroepen tot het jaar van de Historische Buiten-plaats en Zeist doet daaraan van harte mee, in het bijzonder ook ons Zeister Historisch Genootschap. Met financiële hulp van de provin-cie Utrecht worden grote delen van onze collectie (en die van het Ge-meentearchief, Het Hernhutterhuis en de Historische Vereniging Den Dolder) gedigitaliseerd. Het resul-taat zal zichtbaar worden via een beeldbank en een tentoonstelling. Naast de financiële bijdrage moet een gelijkwaardige bijdrage aan tijd van vele vrijwilligers geleverd wor-den, een uitdaging voor ons allen.

ErfgoedpartnersNa de zeer succesvolle activiteiten die de Zeister Erfgoedpartners in 2011 hebben georganiseerd heeft de gemeenteraad van Zeist besloten om twee jaar geld ter beschikking te stellen om de Zeister historie ver-der voor het voetlicht te brengen.De invulling hiervan zullen we u

later in het jaar kunnen vertellen, de gedachtevorming hierover moet nog van start gaan (januari 2012).

Historisch CaféAlvast ter informatie de onderstaan-de data voor het Historisch Café:23 april, 30 juli en 29 oktober. De bijeenkomsten zijn steeds op een maandag om 17.00 uur in Hotel Figi.Op 30 januari heeft JanHein Hei-mel een inleiding gehouden over ‘Vrede en Vrijheid in Zeist door de eeuwen heen, een globale verken-ning’. FilmvoorstellingOp 19 maart 2012 zal de nieuwe film ‘De achterkant van het bestek’ vertoond worden. Plaats: de Licht-kring aan de Boulevard, aanvang 14.00 uur.

Excursies en Lezin-genDe precieze data voor 2012 ont-vangt u via de Nieuwsbrief.

Vragen of opmerkin-gen?Zo ja, dan nodigen wij u van harte uit contact met ons op te nemen Dat kan via de e-mail: info@zeist-historie.nl of telefonisch 030 - 69 56 311.

OpenstellingDe 1e zaterdag van de maand van 12.00 – 14.00 uur is het Geschiede-nishuis geopend (met uitzondering van de maanden juli, augustus en december), dit naast de openstel-ling op iedere dinsdag van 10.00 – 12.00 uur. U bent zoals altijd van harte welkom.

Namens het bestuur

Flora de Vrijer, voorzitter

Van het bestuur

Het is eigenlijk al te laat voor een nieuwjaarswens wanneer u dit leest,

desondanks wens ik alle donateurs/lezers toe dat het een mooi

geschiedenisjaar zal worden.

Uitgave van het Zeister Historisch Genootschap | Van de Poll-Stichting 2012-I

Bos onder de hamer

Vervangen objecten in Zeist

Uit de collectie:Prenten ‘Dorp Zeijst’ van Jan de Beijer

Nieuwe donateurs

Mevrouw E. Altemühl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ZEIST

De heer W.R. Bos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ZEIST

Mevrouw H.C. Beudeker . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ZEIST

Mevrouw H.M. Hülsmann . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ZEIST

De heer R. Loenen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .AUSTERLITZ

De heer B. Stolk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ZEIST

De heer H. Eijsenga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ZEIST

De heer L. v/d Kamp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ONSTWEDDE

De heer W.J. Vermeulen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ZEIST

De heer A.R.J. van Kuijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ZEIST

De heer T.H. Dittmar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ZEIST