boeken.

DeMorgen. WOENSDAG 05/12/2018

‘Downton Abbey’ in de 21ste eeuw:werken op een Schots kasteel ► p.12-13

In het beste boek van 2018 zijn abortus, ivf en adoptie zo goed als verboden ► p.14

© E

RIC

DE

MIL

DT

Gaea Schoeters schreef roman tjokvolbespiegelingen over Caravaggio

‘Sorry, maarhipsterkoffieinteresseertme geen bal’

2 boeken.

Interview. Gaea Schoeters wil de letteren wakker

‘Waarom zouik #MeToo inmijn romansverwerken?’

Voor Gaea Schoeters is literatuur een hyperserieuze zaak. Haarnieuwe roman Zonder titel # 1 puilt uit van de bespiegelingen over dedrijfveren van kunst en liefde, met de schilder Caravaggio als leidsman.‘Schrijvers durven zichzelf geen kunstenaar meer te noemen.’DIRK LEYMAN

“Mijn romans zijn plekken waar ik vakantie neemvan mijn engagement, dat ik als een maatschap-pelijke evidentie beschouw”, zegt Gaea Schoeters(42). “Het is een vrijplaats om te experimenterenmet taal en literatuur.” Het lijkt een verrassendeuitspraak voor een schrijfster die zich de laatstejaren vooral liet opmerken met stellige meningenover het glazen plafond in de literatuur, genderis-sues, de N-VA of de verrechtsing van de media. Endaarbij af en toe de man speelde.Zo werd ondergetekende na een haar onwelge-

vallige De Morgen-recensie over haar romande-buut De kunst van het vallen (2014) op Facebookuitgekreten voor een ‘enorme lul’. Waarna zicheen venijnig debatje ontspon over de do’s endon’ts van literaire kritiek. “Onnodig en onele-gant”, zegt Schoeters nu met enige mildheid overhaar digitale woedeoprisping, wanneer ik haar –zonder bloedvergieten – spreek in eenZurenborgs café. Zoeterige crooners schallen uitde boxen, ze lijken elke aandrang tot gekissebis inde kiem te smoren.

“Tja, waarom zou ik in mijn romans #MeTooof een droneoorlog moeten verwerken?”, vraagtSchoeters zich af wanneer we haar nieuweroman aansnijden. “Het is misplaatst om de actu-aliteit zomaar binnen te smokkelen.”En inderdaad, net zoals De kunst van het vallen

is het abstract klinkende Zonder titel # 1mijlenververwijderd van de waan van de dag. Schoetersstrooit overvloedig met referenties en symboliek,en laat haar hoofdpersonage een monomane zel-fanalyse volvoeren. Paul, een gevierd theaterre-gisseur, geeft na slecht doktersnieuws de bonsaan zijn vrouw Agnes (een recensente!) en gaatopnieuw aankloppen bij zijn grote liefde Laura,vroeger fotografe, nu schilderes. Waarna ze zon-der verpinken samen hun eerdere reis naar Italiëoverdoen, met hun passie voor Caravaggio alsextra cement. Paul maakt zich volstrekt onbereik-baar voor de buitenwereld. Is het een idylle of eenvlucht? De (dunne) plot lijkt vooral een vehikelvoor uitwaaierende bespiegelingen over de essen-tie van roem, kunst en liefde. En opnieuw is de

adem van Schoeters’ literaire god Milan Kunderagoed voelbaar.

Dit boek zit tjokvol kunsthistorische bespiege-lingen over Caravaggio en over theater, foto-grafie en schilderkunst. Waarom toch gekozenvoor de romanvorm?Gaea Schoeters: “Ik loop al bijna twintig jaar rondmet de eenvoudige plot voor dit boek. Een mandenkt: ik ga mijn vrouw verlaten, waarna hij tehoren krijgt dat hij nog maar één jaar te levenheeft. Komt de beslissing om weg te gaan voortuit die wetenschap? Of nam hij die voordien al? Ikwou spelen met de omkering van die feiten. In deeerste versie stond de romantiek van het verhaalvoorop. Ik liet me inspireren door Onsterfelijkheidvan Milan Kundera. Kun je na zo’n beslissingterugkeren naar een vorige liefde en toch eenidylle van een jaar beleven?”

De drie personages lijken geen jeugd en geenverleden te hebben. Over de jonge jaren van

woensdag 05/12/2018 3

schudden met ‘Zonder titel #1’

regisseur Paul leren we weinig, over zijn vrouwAgnes en zijn grote liefde Laura evenmin.Eigenlijk zijn ze vooral voertuigen van ideeën,filosofietjes en bedenkingen.“Dat is een bewuste optie. Dit boek is de dwars-doorsnede van een moment. Bovendien vormtZonder titel # 1 een onderdeel van een drieluik, alzijn uitgevers daar niet zo tuk op omdat het lezerszou afschrikken. In mijn vorige roman De kunstvan het vallen speelden muzikale motieven eengrote rol, hier is dat de schilderkunst, en in hetslotdeel zal de literatuur overheersen. Een vraagdie me bezighield was: hoe kun je een boekmaken dat een schilderij is? Met Caravaggio alsleidsman heb ik dat geprobeerd.”

Gaandeweg krijgt Caravaggio inderdaad eensteeds groter aandeel in het boek.“Aanvankelijk zou Mark Rothko een voornamerol spelen. Maar ik hou Rothko opzij voor het vol-gende deel. Caravaggio is een zeer verleidelijkkunstenaar om op te voeren omdat hij zijn eigen

carrière totaal onmogelijk heeft gemaakt. Paulhad Caravaggio willen zijn, of tenminste: zijntemperament voelen. Vandaar ook zijn fascinatie,want hij is zelf te beredeneerd en te carrièrema-tig.”

‘Wie naar een Caravaggio kijkt, gelooft, in elkgeval voor even, dat God bestaat.’ Vanwaar jefascinatie voor dit onstuimige barok -buitenbeentje?“De man heeft iets erg theatraals. Caravaggio isopera, het is larger than life. In al zijn schilderijengaat het over emoties. In mijn jeugd ben ik metmijn ouders door allerhande musea getrokken,tot ik er een indigestie van kreeg. Ik had een over -dosis van de zogenaamde ‘bruine schilderijen’ uitde renaissance of barok. Maar Caravaggio wasanders: elk doek is een gecondenseerd verhaal datje in een oogwenk begrijpt. Sacraal, maar daaron-der schuilt een bijna erotisch, werelds leven. Diespanning vind ik zo knap. Zelfs als je zijn Bijbelseverhalen niet kent, heeft hij een directe kracht.”

Verrassend dat je hier opteert voor een manne-lijke hoofdfiguur van middelbare leeftijd,zeker omdat je zelf aanklaagt dat ze overver -tegenwoordigd zouden zijn in de hedendaagselitereratuur? Paul straalt bovendien iets dwin-gends en dominants uit.“Paul zou gelukkiger zijn mocht hij zijn leven min-der tot het uiterste doordenken. In dat reflectieverijdt hij zich voortdurend vast. De vlucht naar zijnvoormalige geliefde Laura is een poging om dieimpasse te doorbreken. Maar ook dat mislukt,omdat hij weer met zijn cerebrale ik in de knoopraakt. Zit hij dan toch met een midlifecrisis? Dat ikvoor zijn perspectief kies, is natuurlijk geen toeval.In het vervolgdeel zullen Agnes en Laura hun ver-sie van de feiten geven. Hij is inderdaad een erg uit-gesproken persoonlijkheid. Sommige proeflezersvonden hem zeer egocentrisch, met weinig inle-vingsvermogen. Anderen vonden hem dan weercharmant. Pas in de laatste versie gaf ik hem hetberoep van regisseur. Maar hij kon evengoed licht-technicus of fysicus zijn geworden.”

► ‘Ik schaamme niet voor eencomplexezin van anderhalvepagina.’© ERIC

DE MILDT

4 boeken.

Hoe plausibel is het om na vijftien jaar onder-breking zomaar bij een vorige liefde aan tekloppen en zonder boe of bah de draad weerop te nemen, zoals Paul en Laura doen?“Het is mogelijk. Omdat ze allebei terugkerennaar een idylle waarin ze willen geloven. Omdatze allebei die drang hebben om te ontsnappen, indit geval reizen in het voetspoor van Caravaggio.Net omdat ze weigeren over het verleden te pra-ten, kunnen Paul en Laura het hier en nu zointens beleven. Voor Paul is het een zoektochtnaar een onschuldigere versie van zichzelf. Pasaan het eind beseft hij dat ze samen geen toe-komst hebben.”

Maar kun je een jaar op reis gaan en zomaar uitde realiteit stappen zonder ooit over de toe-komst te praten?“Vergeet niet dat ze eerder een affaire hadden daneen relatie, dus hun omgang behoudt iets onwer-kelijks. Paul doet geen enkele inspanning om eenbestaan op te bouwen met Laura. Er is geenpoging om zijn vlucht in de werkelijkheid te ver-ankeren. Hij verandert zijn adres niet, brengtgeen spullen naar Laura’s adres…”

Geloofwaardigheid lijkt niet je voornaamstezorg. Moeten we dit boek vooral lezen als eensymbolisch geladen verhaal?“Ik beschouw fictie als een universum op zich. Ikvind het helemaal niet belangrijk of een romanrealistisch of geloofwaardig is. Als een verhaalcoherent is binnen zijn eigen referentiekader, danis het voor mij voldoende. Lezen we niet te zeervanuit die dwingende eenentwintigste-eeuwsewesterse context waarin alles moet kloppen?Goed, ik kan me voorstellen dat je in 2018 geenverhaal schrijft zonder dat er een mobiele tele-foon in voorkomt. Maar alles toetsen aan de reali-teit? Dat is me veel te beperkend. We hebben algenoeg last van de dwangmatigheid van de wer-kelijkheid in het leven, we gaan ze toch ook nietnog eens de fictie binnensleuren?”

‘Ik vind de meeste levende schrijvers verschrik-kelijk saai’, schreef je onlangs in een opiniestukin Rekto:Verso.“Ach, af en toe moet je eens kort door de bochtgaan, anders krijg je nauwelijks reactie. Sowiesois er amper een debat over literatuur. Ik heb hetmoeilijk met het feit dat er boeken verschijnendie onderling inwisselbaar zijn. Heel veel semi-autobiografische boeken die zich in het hier en nuafspelen, in uiterst herkenbare plaatsen, metvoorgekauwde gedachten. Dat realisme begint alin de jeugdliteratuur en is overgewaaid uit seriesen films. En allemaal draaien ze rond het ego vande schrijver, zijn ik en zijn hipsterkoffie. Sorry,maar die hipsterkoffie interesseert me echt geenbal. Binnen vijfhonderd jaar is die volstrekt irrele-vant.”

Noem eens namen?“Nee, dat doe ik niet. Dat wordt te persoonlijk. Ikschoffeer al vaak genoeg mensen.”

Zijn de huidige letteren vooral te braaf?“Polemiek wordt uit de weg gegaan. Maar sla ereens de literaire debatten uit de jaren 70 of 80 opna. Polemieken waren toen regelrechte stijloefe-ningen – ruzie op de kap van een ander, akkoord,maar het ging wel over literatuur, over stijl enover inhoudelijke kwesties. “Ook merk je bij veel Neder landstalige auteurs

een soort eenvormige, zakelijke stijl, met korte,

verplichting worden; de oprechte urgentie moetvooropstaan. Zijn al die romans over vluchtelin-gen geschreven uit noodzaak of gewoon omdathet thema verkoopt? Dat is het verschil tussenTommy Wieringa en een andere auteur. Bij Ditzijn de namenmerk je zeer goed dat hij die romanabsoluut wilde schrijven.”

Je brak een aantal keren ook een lans voor ‘eli-taire literatuur’. Wat moeten we daaronderverstaan?“Wel, als schrijver hoef ik me toch niet te scha-men over het feit dat ik af en toe een complexe zinvan anderhalve pagina schrijf? Niet elke romanmoet makkelijk te verhapstukken of laagdrempe-lig zijn. Ik ben soms bang dat het hele democrati-seringsidee gereduceerd wordt tot ‘alle kunstmoet voor iedereen zijn’. Ook academisch onder-zoek hoeft niet altijd zomaar leesbaar te zijn.Woorden als ‘intellectueel’, ‘literatuur’ en ‘elitair’worden vaak op één hoop gegooid en overladenmet negatieve associaties. Het komt erop aan zeopnieuw te claimen, er een nieuwe betekenis aante geven en ze positief in te vullen. Hetzelfde geldtvoor het woord ‘Vlaming’. Dat is nu voor eeuwigen altijd een rechts woord. Omdat we het zomaaruit handen hebben gegeven.”

Maar dat schrijverschap moet wél steviggesubsidieerd worden, betoog jij. Waarom isdat zo belangrijk?“Er is niemand die zou verwachten dat een toppi-anist overdag wiskun de doceert in het onderwijs.En er is niemand die verwacht dat MichaëlBorremans werkt als mecanicien. Iedereen vindthet doodnormaal dat hij zich aan de kunst wijdt.Bij schrijvers vinden we die spagaat niet zo erg.Het probleem van het schrijverschap is dat ergeen enkel maakloon is. Bij het schrijven is er eenrechtstreekse link tussen hoe populair je bent, jeoplage en dus je inkomen. Je hebt ook tijd nodigom inzichten te kweken. Studietijd. Experimen -teer tijd. Kunstenaarschap an sich is een kwestievan prioriteiten in je leven. Je geeft er ook veelvoor op.”

Toch doet Paul in deze roman ook schamperover kunst: ‘Kunst is niet langer het middelwaarmee een kunstenaar probeert iets uit tedrukken, maar een gadget waarmee hetpubliek iets zegt over zichzelf.’ Kunst alsaccessoire?“Er zijn meer mensen dan ooit die zich willenassociëren met kunst. Kunst wordt een soortlabel, een hashtag. Daardoor is de kunstenaarminder vrij dan hij denkt. Hij is vastgekluisterdaan een publiek dat hem op de voet volgt, ook viaFacebook-clicks. En we weten hoe verslavendsucces is. Stel je voor dat een schilder als LucTuymans zich helemaal heruitvindt en 95 pro-cent van zijn publiek verliest en van zich ver-vreemdt? Hoeveel mensen zullen dat pikken?Ook mijn hoofdpersonage Paul is verslaafd aanzijn succes. Toch wil hij terug naar een soortonbevangenheid. Een verlangen naar de vrijheidvan het onbeschreven blad. Tevergeefs, uiter-aard.”

uitgeklede zinnen. Omdat ze tegenwoordig hunmetier leren in schrijfcursussen of -scholen? Ikzie de literaire vernieuwing alleszins niet uit dierichting komen.”

Ook De avonden van Gerard Reve werd aan-vankelijk saai bevonden, omdat er niet zoveelin gebeurde.“Je hebt inderdaad voor- en tegenstanders vanGerard Reve. Maar het is wel geschreven vanuiteen urgentie. Je voelt dat post-oorlogsgevoel opalle pagina’s. Een zelfde soort urgentie tref je bij-voorbeeld ook bij iemand als de Franse schrijverEdouard Louis. Ik ben er zeker van dat zijn boe-ken binnen tweehonderd jaar nog even relevantzullen zijn. Die urgentie mis ik in hetNederlandstalige hedendaagse proza.”

Ligt de lat te laag?“Er is een soort bescheidenheid over het schrij-verschap. Op een bepaald moment zijn auteursermee opgehouden om zich kunstenaar te noe-men. Alsof dat een pretentieus woord is. Het is tebeladen, het roept een boel negatieve associatiesop. Ook dat heeft te maken met urgentie. Ik hebmoeite met een schrijverschap dat zichzelf affi-cheert met ‘ik zit van 9 tot 5 achter mijn bureau’en ik publiceer jaarlijks een boek.”

Heeft niet elke schrijver een ander werkritme?“Als je echt artistieke urgentie toont, dan plooi jeje niet naar economische noodwendigheden.Ermee koketteren dat schrijven een bureaujob is?Kom nou. Maar ik wil wel graag terug naar hettwintigste-eeuwse model met een rijke bankierdie zijn vrouw onderhoudt, zodat zij voor het ple-zier kan schrijven. (lacht)”

Bedoel je met ‘urgentie’ dan vooral ‘dicht op deactualiteit’ zitten? Want ook dat is tegenwoor-dig een mantra: literatuur moet de tijdgeestvatten.“Nee. Je kunt niet verwachten dat elke auteur inelk boek elk actueel thema behandelt: waaromzou ik in mijn romans #MeToo of een droneoor-log moeten verwerken? Ik zie de roman net alseen tijdloze ruimte om in te experimenteren mettaal en literatuur. Theaterteksten zijn een snellerevorm en spreken direct tot een publiek: daar wilik wel korter op de bal spelen. Maar het mag geen

‘Over vijfhonderd jaar is die koffie van de

hipsterschrijver volstrektirrelevant’

‘De kunstenaar is mindervrij dan hij denkt. Hij isvastgekluisterd aan aan

een publiek dat hem op de voet volgt,

ook via Facebook-clicks’

Gaea Schoeters, Zonder titel #1, Querido, 255 p., 18,99 euro.