Boeken en meer - Borger-Odoorn...Om je te ontwikkelen. Om je te laten inspireren. Om te spiegelen....

Boeken en meer

Zo ziet de gemeente het bibliotheekwerk in Borger-Odoorn

2

Voorwoord - over ‘plaatjes’ en over meer Famke is zeven en woont in Borger. ‘Mag ik naar de bibliotheek, mama?’ ‘Ja, hoor.’ ‘Weet je mama, als ik een boek lees, krijg ik allemaal plaatjes in mijn hoofd.’ Wat is het belang van een boek? Van de bibliotheek dus ook. Van lezen? Plaatjes in je hoofd. Even de verbeelding aan de macht. Even een andere werkelijkheid, je eigen werkelijkheid, een droom misschien, ontsnapping. Overigens: ook over de ‘gewone werkelijkheid’ vind je van alles in de bibliotheek. En niet alleen boeken. Informatie, van de overheid ook, kranten, tijdschriften, internet en andere media. Het is er allemaal. Om je te ontwikkelen. Om je te laten inspireren. Om te spiegelen. Om te zien wat er is, en wat er komt. Boeken en meer dus. Het kan allemaal en het lijkt allemaal vanzelfsprekend. Maar dat is het niet. En ook daarover staat iets in ‘Boeken en meer’. Wat er vooral in staat - na een korte terugblik - is hoe de gemeente het bibliotheekwerk ziet in de komende jaren. Geen concrete invulling en uitwerking. Dat is aan de bibliotheek: het bestuur en de medewerkers. Wat er wel in staat? Concrete richting geschetst in zes ontwikkelingslijnen. Hoe de gemeente het bibliotheekwerk ziet in de plaatselijke samenleving in de komende jaren. Dat was ook het doel. De gemeente geeft - na samenspraak met mensen van de bibliotheek natuurlijk - de ontwikkelingsrichting aan. Het gaat in dit stuk daarom ook niet over geld. En niet over een vestiging hier of daar. Of over waar de bibliobus stopt. Hoe je de doelen bereikt, daarover gaat, zoals gezegd, de bibliotheek. En ook dat in overleg natuurlijk. Moet alles anders? Nee, want heel veel gaat goed. Maar begrippen als ontmoeting en beleving kunnen worden versterkt. Ook wat dat betreft: boeken en meer. Daarom is er reden voor aanpassing en ontwikkeling. Niet omdat het niet goed gaat. Maar omdat de bibliotheek niet een voorziening moet zijn maar één van de voorzieningen. Eerst ook boeken en informatie natuurlijk. Maar daarnaast, met andere voorzieningen, bijdragen aan de leefbaarheid. Hoe en waarom? Dat wordt hierna uitgewerkt. Boeken en veel meer dus. Exloo, september 2007 Burgemeester en wethouders van Borger-Odoorn

Boeken en meer Zo ziet de gemeente het bibliotheekwerk in Borger-Odoorn

3

Inhoud

Hoofdstuk 1 - Inleiding

Over toen, over nu en over de wet

pagina 4 - 8 Hoofdstuk 2 - Visie

Zo ziet de gemeente de bibliotheek in 2008 - 2011

pagina 10 - 19 Hoofdstuk 3 - Slot

Over de verhouding gemeente - bibliotheek en over een bedreiging

pagina 21 - 22


4

Hoofdstuk 1 - Inleiding

Over toen, over nu en over de wet

Inleiding - Leeswijzer

De bibliotheek is de grootste en meest laagdrempelige culturele voorziening van ons land. Is dat zo? Nou het mag de laatste jaren wat dalen maar nog steeds een kleine vier miljoen leden. En een fijnmazig netwerk van vestigingen en uitleenpunten. Ook dat is laagdrempeligheid. Want de bibliotheek is of komt bij je in de buurt, als het moet per bus. Voor al die bibliotheken - voor de besturen, de beroepsmensen en de vele vrijwilligers - is er een ondersteuningsstructuur: de Provinciale Bibliotheekcentrales (PBc’s) en de Vereniging van Openbare Bibliotheken. 1

Wettelijk vallen de bibliotheken - sinds 1994 - onder de Wet op het specifiek cultuurbeleid. In de praktijk geldt nog de taakverdeling uit de Welzijnswet (waar de bibliotheken eerder onder vielen). Die verdeling is: de gemeente verzorgt de uitvoering, de provincie vervult de directe steunfunctie en het rijk de indirecte. In deze nota zegt de gemeente hoe ze aankijkt tegen het bibliotheekwerk in de komende jaren. De gemeentelijke visie wordt uitgewerkt in een zestal punten. Maar daarvóór heel kort wat geschiedenis. Afgesloten wordt met hoe gemeente en bibliotheek zich tot elkaar verhouden en over bedreigingen voor de bibliotheken. Over financiële zaken over dit beleidsterrein wordt jaarlijks verslag gedaan en dus niet hier. Wel is het zo dat de bibliotheek één van de grootste subsidie-ontvangers van de gemeente is. Ruim een half miljoen euro per jaar. Kaders stellen en richting geven dus. En nagaan wat het oplevert. Het bestuur van de bibliotheek heeft aangegeven dat het zich realiseert dat deze financiële status ook een bredere maatschappelijke verantwoordelijkheid met zich meebrengt dan alleen ‘boekenuitlener’. Voor een deel was de functie overigens al langere tijd veel breder dan alleen dat.

Een lange geschiedenis heel kort 2

De openbare bibliotheek in Nederland is zo’n honderd jaar oud. Rond 1900 richtten vooruitstrevende burgers in een aantal steden openbare leeszalen en bibliotheken op. Iedereen

1 Met ingang van 21 september 2007 zal de PBc Drenthe, Biblionet Drenthe heten. In dit stuk wordt de organisatie nog aangeduid met de bekende naam PBc. 2 (Deels tekstueel gewijzigd) uit: Lezen voor iedereen. Geschiedenis van de openbare bibliotheek in Nederland door Paul Schneiders.


5

was er welkom, kon er lezen en lenen. Zonder onderscheid naar stand, geloofsovertuiging of sekse. De leeszaalbeweging was geboren, vanuit het particulier initiatief. Die geboorte werd zichtbaar in de tweede helft van de achttiende eeuw. De eeuw van de Verlichting en Rede. Boeken werden voor verlichte burgers een middel om kennis en inzicht te vergroten en om persoonlijke smaak te ontwikkelen. Bovendien werd ‘geschikte lectuur’ gezien als hefboom om de lagere standen zedelijk op te voeden en te verheffen naar het niveau van volwaardig medeburger. Nut De Maatschappij tot Nut van het Algemeen, in 1784 opgericht, bracht het verlichte ideeëngoed in de praktijk. De Nutsbibliotheken zijn daardoor voorlopers geworden van de openbare bibliotheek. Nog verder terug? In de Renaissance herleefde een idee dat al in de oudheid bestond, dat van een beperkte openbaarheid van particuliere boekenverzamelingen. In de zestiende eeuw leidde dit tot de oprichting van talrijke stedelijke boekerijen. Daar kon iedereen terecht. Maar in de praktijk bezocht alleen een klein aantal geletterden deze voorname instellingen. Toch hebben de stadsbibliotheken bijgedragen aan de groei van de openbaarheidsidee. De meeste Nederlandse stadsboekerijen in de tijd van de Reformatie zijn overigens ontstaan uit de confiscatie van eeuwenoude kerkelijke bibliotheken. Niveau In het leesgezelschap en de publieke leesinrichting ‘van niveau’, schiep de burgerij voor zichzelf nieuwe voorzieningen. Met de Nutsbibliotheken voorzag men in leesmogelijkheden voor ‘de mindere man’. Lees maar. De deftige commissarissen van de Nutsboekerij Franeker wonden er geen doekjes om toen ze bij de oprichting van hun bibliotheek op zoek gingen naar ‘boeken geschikt naar de vatbaarheid van lieden uit den min beschaafden stand, en welke voornamelijk ten doel hebben de verbetering van hart en zeden en de verdrijving van schadelijke vooroordelen’. Nog zo’n voorbeeld? Het departement Leiden noemde als doelgroep ‘minvermogende, zelfs behoeftige menschen uit de werkzame volksklasse’, lieden ‘voor wier middelen boeken te duur waren’. Bibliotheken in Drenthe toen 3

De geschiedenis van boeken en bibliotheken op het platteland van Drenthe is net als elders voor een deel gekoppeld aan de historie van kloosters en kerken. De Provinciale Bibliotheekcentrale voor Drenthe (PBc) bracht de verspreiding van boeken in onze provincie in een stroomversnelling. Maar lang voor het bestaan van een PBc kende ook Drenthe al bibliotheken en waren er op bescheiden schaal boeken in omloop. 3 (Deels tekstueel gewijzigd) uit: Van boekenkist tot beeldscherm. Verleden, heden en toekomst van de bibliotheken op het platteland van Drenthe door Ab Drijver.


6

Bijvoorbeeld: de bewoners van het klooster Maria in Campis, dat in de 13-de eeuw op de huidige Brink van Assen werd gebouwd, beschikten zeer waarschijnlijk over een bibliotheek. Net als de kloosterlingen van de abdij Maria ten Zoetendale in Dickninge in de (vroegere) gemeente De Wijk. Uit vergeelde notariële akten blijkt, dat dominee Horstenius in Meppel in het midden van de achttiende eeuw een uitgebreide particuliere bibliotheek bezat. En hij was niet de enige. Zijn tijd- en plaatsgenoot Matthijs de Vroome behoorde tot de rijke ingezetenen van Meppel. Ook hij had een voor die tijd omvangrijke bibliotheek. De Vroome bezat niet alleen een aantal bijbels, maar ook zo’n twintig boeken met titels als: Visschers bijbelse figuren, Baudartius gedenkwaardige spreuken en Ontroert Holland. Overigens kon ook in Drenthe eeuwenlang maar een kleine groep rijke en geletterde personen iets met een boek want de overgrote meerderheid van de (wereld-)bevolking kon lezen noch schrijven. Sprong Een reuzensprong. Zestiger en zeventiger jaren vorige eeuw. Naast inkomen en macht moest ook kennis worden gespreid. Voor dat laatste werd in die decennia en ook kort daarna, naast andere zaken, ook een fijnmazig netwerk van bibliotheken opgezet. Een paar jaartallen in Drenthe om een idee te geven. Meppel - 1922. Emmen - 1947. De Provinciale Bibliotheekcentrale begon in 1954. En onze gemeente? Borger en Nieuw-Buinen in 1969. Odoorn - 1970. 2e Exloërmond - 1972 en Valthermond in 1976. Een jonkie dus eigenlijk. Als je weet dat het begin van de openbare bibliotheken in ons land meer dan honderd jaar terug gaat.

Bibliotheken in Drenthe nu In onze provincie zijn bibliotheken rond de gemeentelijke herindeling in 1998 bestuurlijk gefuseerd. Drenthe telt naast twaalf gemeenten ook twaalf maal een bibliotheekbestuur. Tien zijn aangesloten bij de Provinciale Bibliotheekcentrale (PBc) en twee (Assen en Hoogeveen) zijn zelfstandig (maar werken voor sommige zaken wel samen met de PBc). De PBc heeft een ondersteunende functie en regelt bijvoorbeeld praktische zaken als de salarisadministratie. Maar belangrijker: vooral ook inhoudelijke zaken als verdergaande professionalisering. De twaalf bibliotheken vormen samen met de PBc een netwerk. Ook hier staat samenwerking en verdere professionalisering centraal. In 2005 werd bijvoorbeeld een bibliotheekpaspoort gerealiseerd voor heel Drenthe. Lid in Borger-Odoorn? Lenen in Assen kan ook. Nog een voorbeeld van die samenwerking: Drenthe was de eerste provincie met een online catalogus. Het gaat om het type samenwerking en netwerkvorming die de wet vraagt. Maar daarover later meer.


7

Bibliotheek Borger-Odoorn: statuten en doel

Eén dag voor de Drentse gemeentelijke herindeling én de daadwerkelijke fusie van de bibliotheken van Borger en Odoorn. 31 december 1997. Bij de notaris passeert de fusie-akte van de bibliotheken. De statuten zijn helder over het doel: ‘… de bevordering van de openbare bibliotheekvoorziening in de gemeente Borger-Odoorn … door:

a. het oprichten en in stand houden van plaatselijke openbare bibliotheken welke zonder commerciële oogmerken ter beschikking van de totale plaatselijke gemeenschap worden gesteld.

b. voorzover noodzakelijk, het oprichten en in stand houden van al dan niet mobiele filialen verbonden aan de openbare bibliotheek.’

‘ De stichting onderwerpt zich aan (…) de bepaling, dat zowel bibliotheek als leeszaal bestemd zijn voor een ieder, zonder onderscheid van godsdienstige overtuiging, politieke gezindheid of maatschappelijke stand.’

Bestuur en voorbehoud Het bestuur, zo zeggen de statuten, moet bestaan uit tenminste zeven - onbezoldigde - leden. En de samenstelling moet zodanig zijn dat de levensbeschouwelijke en sociaaal-culturele structuur en de regionale spreiding in de gemeente zo veel mogelijk weerspiegeld wordt. De slotbepalingen van de statuten bevatten een voorbehoud: gedurende vijf jaar na de fusie moeten de bibliotheekvoorzieningen gehandhaafd blijven op het tijdens de fusie bestaande peil.

Wat de wet wil Weinig. Lijkt het. Op het eerste gezicht. Maar als je als gemeente dat weinige een beetje goed wilt doen is het toch nog al wat. En kun je er ook wat mee. Niet wollig, maar een concreet cultuuraanbod (inclusief educatie, voorlichting, informatie én ontmoeting). En daarmee een culturele voorziening die ook welzijnsdoelen realiseert. Hoezo weinig dus. Het bibliotheekwerk valt onder de Wet op het specifiek cultuurbeleid. Ook deze wet begint met ‘Wij Beatrix, bij de gratie Gods … doen te weten … hebben goedgevonden en verstaan’ en eindigt met: ‘Lasten en bevelen … dat alle (…) colleges en ambtenaren wie zulks aangaat, aan de nauwkeurige uitvoering de hand zullen houden.’ De wet definieert in de begripsbepaling ‘bibliotheek’ en ‘provinciale bibliotheekcentrale’. Begint daarna in artikel 11a dat de jeugd gratis leent tenzij gedeputeerden of B&W anders hebben besloten. En als ze dat hebben gedaan mag het niet méér zijn dan de helft van de contributie die meerderjarigen betalen. In onze gemeente tot achttien jaar geen contributie. Datzelfde geldt nu al voor bijna heel Drenthe en zeer waarschijnlijk binnenkort voor heel de provincie.


8

Daarna volgen in de wet artikelen over samenwerking en netwerkvorming met andere bibliotheken en uitwisseling van materialen voor leners. Afspraken maken over ‘het verzamelen, opslaan, ontsluiten, toegankelijk maken en beschikbaar stellen van informatie’. Maar ook over het automatiseren van de administratie en het beschikbaar stellen van informatie op het gebied van het openbaar bestuur. Een wettelijke taak dus. En: afspraken maken over zaken als het schoolmediatheekwerk en volwasseneneducatie. Nogmaals: hoezo weinig. Wat de gemeente wil Meer dan genoeg voor het gemeentebestuur om te zeggen: zo zien wij dat; die kant willen we op. Vandaar ook deze visie. De net genoemde onderwerpen worden er niet allemaal in genoemd of uitgewerkt, maar de grote lijnen erover wel.


9

De bibliotheek:

de emancipator onder de openbare nutsbedrijven.

Martin van Amerongen


10

Hoofdstuk 2 - Visie

Zo ziet de gemeente de bibliotheek in 2008 - 2011

Bibliotheek Borger-Odoorn 2008 - 2011 Voorspellen is op z’n zachtst gezegd lastig. Langer vooruitzien dan een jaar of drie of vijf . . . en daar dan iets zinnigs over zeggen is moeilijk. Overal geldt immers dat de ontwikkelingen, zeker de technische, snel gaan. Bij het ontwikkelen van een gemeentelijke visie op het bibliotheekwerk in onze gemeente is dan ook uitgegaan van de komende vier jaar: 2008 tot en met 2011. 4 Visie - het klinkt nogal zwaar. Maar het is niets meer dan: hoe ziet de gemeente (de ontwikkeling van) het bibliotheekwerk in onze gemeente in de nabije toekomst. Het formuleren van een aantal hoofdlijnen die van belang zijn bij het nemen van allerlei beslissingen op dit terrein. Richting voor het bibliotheekwerk. Dat mag in dit stuk worden verwacht. Soms ook een bevestiging van zaken die al in ontwikkeling zijn of al worden uitgevoerd. In dat geval wordt de koers bevestigd.

Eerst: wat we niet kunnen Een bibliotheek als in Groningen of Amsterdam kunnen we niet worden. Openingstijden van zeven dagen in de week en ook ’s avonds zijn niet haalbaar. Een brede en diepe collectie als daar, ook niet. Niet naar streven dus. Onze kracht zit ergens anders.

En ook: wat we niet willen Wat we niet meer wíllen is ook van belang. Want wat nogal eens gebeurde - ook in onze gemeente - is het volgende. Je zet in een dorp een gebouwtje neer voor de bibliotheek. Twee of drie dagdelen in de week open en voor de rest van de week staat het gebouw daar te staan. Dat willen we niet meer. Het kan qua geld natuurlijk ook niet. Zoals we het nu zien: een onzinnige inzet van middelen. Als je dat niet meer doet, levert dat niet alleen financieel gezien iets op. Dat zou een wat magere opbrengst zijn. Maar daarover later meer. Eerst de richting.

4 Bovendien spoort deze periode met de nieuwe subsidieperiode lokale vernieuwingsagenda.


11

Richting - hoofdlijnen dan

Deze zes hoofdlijnen ziet de gemeente als richting voor het bibliotheekwerk in onze gemeente voor de jaren 2008 tot en met 2011. Eerst alleen opgesomd, daarna uitgewerkt. Blijkt bij die uitwerking dat er op onderdelen dezelfde zaken spelen? Dat is bewust: er is samenhang.

1. Versterking van de ontmoetingsfunctie. 2. Informatie, leesbevordering en educatie blijven

centraal.

3. Bijhouden van wat digitaal kan.

4. ‘Wees opportunistisch’.

5. Vraaggericht werken.

6. ‘Word een belevenis’.


12

1. Versterking van de ontmoetingsfunctie Synergie ?

De bibliotheek heeft een aantal klassieke functies: informatiebron en leesbevordering bijvoorbeeld. Maar ook de ontmoetingsfunctie is er zo een. Daar ligt onze kracht. Bied een plaats waar voorzieningen kunnen samenkomen en samenwerken. Hou daarmee dorpen leefbaar. Door (meer) samen te werken met andere voorzieningen krijg je schaalvoordelen. Je kunt ruimte en kosten delen. Maar belangrijker nog: synergievoordelen. Het één-en-één-is-meer idee. Door samen te werken kun je elkaar versterken. En als iemand voor de ene voorziening komt, komt hij de andere gewoon tegen. Samen heb je ook meer te bieden, voor wie je er werkelijk bent: de burger, de gemeenschap. Financieel gezien is die samenwerking noodzakelijk. Om voorzieningen in stand te houden. Geen doel op zich trouwens. Maar een vereiste voor de leefbaarheid van dorp en platteland. De bibliotheek kan daaraan bijdragen. En wordt daarmee nóg meer een gemeenschapsvoorziening en verankerd ín die gemeenschap. 5

Over solitair en solidair Integreren en ontschotten van voorzieningen. Lelijke nota-taal. Maar de uitvoering van het idee moet ervoor zorgen dat voorzieningen elkaar ontmoeten én samenwerken. En belangrijker nog: dat ménsen elkaar ontmoeten en samenléven. Een actieve rol van alle voorzieningen is daarvoor nodig, dus ook van de bibliotheek. Van solitair naar solidair. Horizontale samenwerking, kulturhus of multifunctionele accommodatie, de naam doet er niet toe. De samenwerking des te meer. Een voorbeeld? Eén van de primaire functies van de bibliotheek is het bieden van informatie. Naast informatie in algemene zin is een wegwijzer voor de sociale kaart een duidelijke meerwaarde voor een gemeenschap. Satellieten van het Wmo-loket in de bibliotheek? Waard om te onderzoeken. Nog een voorbeeld. Een sportvereniging die actief is in de naschoolse opvang. Het gebeurt al. Hier nog niet, maar het kan. Brede scholen: volop in ontwikkeling, ook bij ons.

5 De ontmoetingsfunctie wordt hier niet ‘boven’ de informatiefunctie geplaatst maar blijft eraan gekoppeld. Wel wordt versterking van de ontmoetingsfunctie (zeker ook samen met andere voorzieningen) als prioriteit aangemerkt.


13

Over primaat en team

Maar wie is dan (qua voorziening) bij wie op bezoek; wie trekt bij wie in? Daar kun je nog heel lang over praten … ’t Lijkt wel een ambtenarenvraag. Vooral praktisch mee omgaan dus. De ene keer past dít beter, de andere keer dát. Doe wat op dat moment voor het geheel het beste is. En … soms wat inschikken, ook dat hoort erbij. Immers: als je wilt scoren moet je spelen voor het team. En wie is dan leidend? Da’s een makkelijke. De gemeente. Allemaal in goed overleg natuurlijk. En alle belangen afwegend. Maar daarna bepalend voor de richting. Want democratisch gelegitimeerd: na vier jaar kun je zeggen ‘helemaal goed’ of ‘dit niet weer’.

2. Informatie, leesbevordering en educatie blijven centraal

Over veranderen en verheffen Iedere winkelier weet dat je af en toe - pui, collectie of opstelling - moet veranderen. Om aantrekkelijk te blijven. Om weer in beeld te komen. Ook van belang voor de bibliotheek dus. Informatieverstrekking blijft natuurlijk (met andere zaken) centraal staan. En ook dáárin is samenwerking met anderen gewenst. Wat ook al gebeurt - bijvoorbeeld voor Postbus 51 en voor de gemeente - voorlichting van de overheid. Een wettelijke taak trouwens. Informatiepunt voor zorg lijkt zoals gezegd een goede andere mogelijkheid. Permanente verandering en aanpassing moet dus. Maar van levensbelang is het om nooit je wortels uit het oog te verliezen. Als je het spreekwoord over de schoenmaker en de leest vergeet, gaat het mis. Branchevermenging en samenwerken: ja. Concentreren op je kerntaken en doen waar je goed in bent: óók ja. En dan die andere kerntaken: leesbevordering en educatie. In 2006 bracht de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) het rapport ‘De verzorgingsstaat herwogen’ uit. Over verzorgen, verzekeren, verheffen en verbinden, is de ondertitel. Hoofdfuncties van een verzorgingsstaat worden ze genoemd. Verheffen . . . Terug van weg geweest? Voor de bibliotheken nooit echt verdwenen natuurlijk. Anders genoemd misschien. Maar zeker leesbevordering is naast een doel op zichzelf een duidelijke ondersteuning naar het onderwijs. Goed kunnen lezen: een voorwaarde om te kunnen meedoen in de samenleving.


14

Over ontwikkelen en ontmoeten Leesbevordering en educatie doe je door gerichte activiteiten aan te bieden. Ook daardoor blijf je aantrekkelijk. Door steeds andere vormen te vinden om je doel te bereiken. Educatie biedt allerlei cursusmogelijkheden. Om bij te blijven - bij de ontwikkelingen. Maar belangrijker nog - bij de mensen. Ontmoeting ook. Natuurlijk zit er spanning tussen vraaggericht werken (bieden wat de klant wil), en verheffen (aanbieden ‘wat goed is’). Een lastig dilemma? De bibliotheek ging daar in het verleden heel praktisch mee om. Maximaal vijf boeken mee? Dan niet meer dan drie ter ontspanning. Toch twee meer? Oké, maar dan informatief.

3. Bijhouden van wat digitaal kan

Over koplopers en volgers Wat een geluk. Sommige dingen gaan vanzelf. De zon komt op … het regent … Maar ook, en in dit verband van meer belang: de technische vooruitgang. Gebeurt gewoon. Niet te stuiten. Moet je ook niet willen. Wat kan er allemaal niet digitaal inmiddels. Ook in de bibliotheek. Veel gebruiksgemak heeft het opgeleverd. Maar álles zou veranderen door de digitale mogelijkheden, zo werd door sommigen beweerd. Alles? Nou een voorbeeld dan. Het internet biedt een lawine aan informatie. Maar gestructureerd? Of voel je je vaak ‘het bos in gestuurd’? De bibliotheek daarentegen is een gids, en een professionele. Digitalisering is voor de bibliotheek vooral van ondersteunend belang. Koploper op dit gebied zal onze bibliotheek niet worden dus is het slim om te kiezen voor de rol van intelligente volger. Volgen betekent overigens niet afwachten. Waar dat bijvoorbeeld in provinciaal verband kan, moet de kopgroep niet worden geschuwd. Over investering en experiment Waar levert een investering heel concreet wat op. Bijvoorbeeld door zelfbediening bij de uitlening na verbeterde beveiliging op grond van technische mogelijkheden. Daardoor komt er ruimte voor andere zaken: ruimere openingstijden of meer service. Zo draait er nu een pilot op de school in Zandberg. Geen bibliotheek, geen bibliobus maar een wisselcollectie. Lijkt verdraaid veel op de ouderwetse boekenkist. Maar wat dan nog. Er is aanbod. En voor leesbevordering is aanbod noodzakelijk. Een absolute voorwaarde. Digitalisering niet als revolutionair wondermiddel dus. Maar wel goed in de gaten houden wat er kan, en wat bruikbaar en nuttig is als ondersteuning op doelen en functies.


15

4. Wees opportunistisch Over kiezen en delen Versterking van de ontmoetingsfunctie op één. Informatie, leesbevordering en educatie daarnaast centraal. Hoe realiseer je dat allemaal? In een gemeente met een vrij groot oppervlak en veel kernen. Met middelen die hoe dan ook beperkt zijn. Door opportunistisch te zijn. Hoe? Ja, door soms de gelegenheid te kiezen en ervan gebruik te maken. Dat houdt in dat er verschillen per kern mogelijk zijn. Dat er zich soms een gelegenheid voordoet die misschien niet naadloos past in wat je in gedachten had, maar die wel nú, praktisch gezien heel goed uitkomt. 2e Exloërmond was zo’n voorbeeld. Een deel van de bibliotheek bij het ouderencentrum in en een deel bij een school in. Met de prachtige naam: bibliotheek voor leerlingen en ouders. Doelgroepgericht dus. Maar ook aansluitend bij wat heel goed uitkwam qua gebouw: er moest daar wat gebeuren immers. Soms moet je wat je wilt, voorlopig aanpassen aan tijd en omstandigheden. Kansen grijpen waar ze zich voordoen. Over doelen en middelen Flexibiliteit is dan natuurlijk van belang. Bovendien ontstaat ook daarmee verandering. En die is noodzakelijk om aantrekkelijk te blijven. Het betekent ook dat je iets uitprobeert, een wisselcollectie als in Zandberg bijvoorbeeld. En als je eens iets wilt uitproberen moet je ook accepteren dat er een keer wat mis gaat. Dus als dat wenselijk is, omgevingsfactoren benutten en maatwerk realiseren. Maar binnen de hoofdlijnen van beleid natuurlijk. Dat geldt ook voor activiteiten: sluit als dat kan, aan bij activiteiten van anderen. Doe ook qua accommodatie zaken met anderen waar dat het beste past. Waar dat het beste uitkomt voor de voorzieningen in die kern gezamenlijk, en voor jezelf. Speel zo een actieve rol in een multifunctionele accommodatie. Zorg ervoor dat je door samenwerking op middelen én op inhoud, nog doeltreffender je doelen realiseert. En in z’n algemeenheid de leefbaarheid in een dorp versterkt.


16

5. Vraaggericht werken

Over Donald Duck en doelgroep Als ‘men’ alleen nog de Donald Duck wil, dan is dat ons aanbod. Dát wordt niet bedoeld met vraaggericht werken. Wat wel? Kijk hoe je ‘markt’, je publiek, in een bepaalde plaats in elkaar zit. Wie heb je te bedienen? Hoe verhoudt zich dat tot wat jij aanbiedt? Dat gaat dus ook over doelgroepbepaling. En dat gebeurt voor een deel al. In Nieuw-Buinen bijvoorbeeld is vooral gekozen voor aanbod voor jeugd. Met daarnaast een beperkt aanbod voor hun ouders. Vlakbij in Stadskanaal is immers een grotere bibliotheek. Het is onzinnig om daarmee te gaan concurreren. Doelgroepgericht en vraaggericht werken dus. Een ander voorbeeld. In 2e Exloërmond is aangesloten bij de doelgroepen jeugd (en hun ouders) en bij de groep ouderen. Helemaal in overeenstemming met de huisvesting daar. Blijft dat altijd zo? Misschien niet. Maar wel zo lang het goed werkt. En voor zo lang het aantrekkelijk wordt gevonden. In Borger wordt nadrukkelijk rekening gehouden met de toeristen die gebruik maken van de bibliotheek. Ook daarmee wordt vraaggericht gewerkt. Verheffen ? Het betekent natuurlijk ook dat je scherp in de gaten houdt wat er qua aanbod (landelijk) beschikbaar komt en wat nieuwe technische mogelijkheden te bieden hebben. Zit daar iets bij wat voor jouw doelgroepen van belang is. Waarmee je ze beter kunt bedienen. Forse rijen naslagwerken zijn er natuurlijk al weinig of niet meer in de bibliotheek. Dat soort informatie is inmiddels goed - en vaak recenter - beschikbaar op het internet. Gedrukte ‘veel-delige’ naslagwerken verouderen immers ook vrij snel. Vraaggericht werken betekent dus niet alleen doen wat je publiek wil. Want de bibliotheek moet zelf ook nog wat willen. Culturele ondernemer immers. Met een opdracht. Leesbevordering bijvoorbeeld. Verheffing, zo u wilt. Daarvoor is een zeker aanbod nodig. De beschikbaarheid, de aanwezigheid van allerlei boeken creëert ook behoefte en vraag. Wat er niet letterlijk is, wordt soms niet gekend. Ook daarin heeft de bibliotheek een belangrijke taak.


17

Uit de muur lezen Nieuwe technische mogelijkheden. Het wordt nogal eens genoemd in dit stuk. Iets concreter? Een voorbeeld dan. De mediamaat. Een pinautomaat voor boeken. Een wat? Inderdaad: 24 uur per dag boeken en dvd’s lenen en terugbrengen. Dat kan sinds halverwege dit jaar (als eerste in ons land) in ’s Gravenmoer. Boeken uit de muur halen in plaats van geld. Lijkt op een pinautomaat. Maar met behulp van je bibliotheekpas komt er geen geld maar een boek of dvd uit de muur. Zo hebben inwoners van een kleine kern geen bibliotheek, maar wel een bibliotheekvoorziening. De mediamaat in ’s Gravenmoer heeft overigens een capaciteit van zeshonderd titels en neemt, zoals gezegd, geleende titels ook weer in.

6. Word een belevenis

Kopje koffie van vier euro Al weer wat jaren geleden schreef Joseph Pine over een nieuw economisch tijdperk. Het tijdperk van de beleveniseconomie. De klant wil meer dan een product, hij is bereid te betalen voor een belevenis. 6

In het begin was er de grondstoffeneconomie, daarna de productie-economie, later de diensteneconomie. Ook deze laatste loopt nu op haar eind. Pine illustreert zijn theorie aan de hand van de koffieboon. Een koffieboon is een grondstof waar je op zich weinig mee kunt. Er wordt dan ook weinig aan verdiend. Dat verandert wanneer de bonen tot pakken koffie worden verpakt. Dan is er een product, met meerwaarde. Als van het maalsel een kopje koffie wordt gezet en geserveerd in een restaurant betaalt men er fors voor: het is een dienst waarvoor geld op tafel wordt gelegd. Een belevenis voegt daar een extra dimensie aan toe. Pine: ‘Kennissen van mij dronken onlangs een kopje koffie op een terras aan het San Marcoplein in Venetië. Ze betaalden vier euro per kopje. Dat vonden ze niet erg, want ze hadden het een belevenis gevonden om daar aan dat plein te zitten.’ Pine is ervan overtuigd dat klanten bereid zijn te betalen voor een product én dienst én belevenis, waaraan zij in totaliteit een warm en opwindend gevoel overhouden. Belevenissen zijn er in overvloed. Welke belevenis past bij welke organisatie. Is de toegevoegde waarde op die plaats geloofwaardig en kan de succesvolle belevenis ook regelmatig worden herhaald?

6 Ook in: Van Rups tot vlinder. Een bladwijzer voor de toekomst van de bibliotheken in Nederland van D. Boom.


18

Bruisen Kan dat van toepassing zijn op bibliotheken? En, zo ja, hoe kan dan een bezoeker van een bibliotheek in een enerverende belevenis worden ondergedompeld. Het lijkt wat veel, maar toch. Hoe wordt het bezoeken van een bibliotheek een terugkerende belevenis? Hoe krijg je iemand weer naar de bibliotheek als dat voor een boek alleen niet altijd meer lukt. Pine geeft als antwoord in ‘The Experience Economy’ dat ondernemers een ervaring moeten bieden. Het kopen of gebruiken van een product of dienst moet voor klanten een leuke ervaring worden, zodat ze een band ontwikkelen met de onderneming waar ze die producten kopen. Voor die toegevoegde waarde komt men, daarvoor wil men betalen. Een boek en ook informatie kun je ‘overal’ krijgen, informatie zelfs thuis (via internet). Waar is de belevenis Kranten zijn er in de bibliotheek. Tijdschriften. Heel veel pamfletten. Boeken. Internet. Overheidsinformatie. Alles over culturele belevenissen. Maar . . . waar is de grote ‘gezellige’, centraal opgestelde leestafel in de bibliotheek? Waar je bladert, leest en elkaar kunt ontmoeten. Waar is de idee van het grand café? Waar is de koffie? Waar is de extra activiteit die je niet verwachtte? Waar is de belevenis? Uitwerking van de podiumfunctie van de bibliotheek past hierin. En voortdurende verandering ook. Voor de bibliotheek geldt daarnaast dat zij zich moet verankeren in de samenleving. Maar de bibliotheek is er toch gewoon? Precies, misschien is dat het probleem. Is er gewoon. Als je vanzelfsprekend bent geworden bén je er wel, maar word je ook opgemerkt? Het ‘merk’ bibliotheek is ijzersterk. De naamsbekendheid is enorm. Geweldig dus. Of toch niet? Ook een valkuil? Dat kan zeker. Vernieuwen, veranderen, opvallen, aantrekkelijk blijven. Dat kan ook door samen te werken met anderen. Een school, een huisartsenpraktijk, kinderopvang, een buurthuis, een jeugdclub, een sportkantine, wat heb je niet al. Samen in één gebouw. De bezoekers van de ene voorziening komen ‘automatisch’ in contact met de andere. En veel kosten kun je delen. Bovendien: gezamenlijk nieuwe geldstromen aanboren wellicht. 7

Over ontmoeting en leefbaarheid De toegevoegde waarde van de bibliotheek - de belevenis - kan dan ook de ontmoeting zijn. Waar organisaties elkaar ontmoeten, ontmoeten mensen elkaar. Waar mensen elkaar ontmoeten ontstaat leefbaarheid. Dat is een toegevoegde waarde die we willen. Als je 25 kernen hebt is dat op vijf plaatsen, zoals nu, genoeg? Misschien niet. Misschien kan door samenwerking van organisaties op meer plaatsen een bibliotheekfunctie ontstaan. Anders dan nu misschien. Alle boeken zullen er niet kunnen zijn, heel veel zelfs niet. Veel informatie kan er wel zijn. 7 Over verschillende vormen van dit type samenwerking verscheen in december 2006: ‘Arrangementen à la carte’. Ondertitel: Op weg naar samenwerking in multifunctionele dienstencentra in de provincie Drenthe. (Expertteam MFD/STAMM CMO Drenthe)


19

Een internetverbinding kan er zijn om zaken op te zoeken of te bestellen. De aangevraagde informatie kan dan bij een volgend bezoek aan de bibliotheek worden geraadpleegd. Of worden thuisbezorgd. Door samenwerkingsverbanden te zoeken is Kern en kader ook echt een investeringsagenda. Als je het zoekt in het grote en brede aanbod wat direct aanwezig moet zijn in de bibliotheek, kun je het nooit winnen van ‘de stad’. Als je het zoekt in het kleinere kun je het - samen met anderen - betalen en bovendien win je meer dan ‘de stad’ ooit kan bieden. Ontmoeting. Uit de anonimiteit. Samenleven.


20

Kwaliteit is nummer één, maar kwaliteit

moet wel altijd in dienst staan van het geheel.

Johan Cruyff


21

Hoofdstuk 3 - Slot

Over de verhouding gemeente - bibliotheek en over een bedreiging

De gemeente en de bibliotheek Hoe ‘verhouden’ gemeente en bibliotheek zich tot elkaar. Opdrachtgever - opdrachtnemer. De gemeente gaat over het ‘wat’ - de bibliotheek over het ‘hoe’. Ongetwijfeld. Maar daar is meer over te zeggen. In de praktijk gaat het vaak om samenwerkende partners. Met een gezamenlijk doel. Een adequate bibliotheekvoorziening bieden. Bij de tijd en toekomstbestendig. Eerder is hier uiteengezet dat één van de onderdelen om dat te realiseren bijna permanente verandering en aanpassing is. Budgetfinanciering is een instrument om aan te geven dat de gemeente zich niet met de concrete invulling van het werk bemoeit. Maar wel de kaders stelt. Financieel gezien. En inhoudelijk alleen op hoofdlijnen. Met deze visie bijvoorbeeld. Bedoeld als richtinggevende handreiking voor de bibliotheek voor het uitwerken en realiseren van wat de gemeente voor ogen staat. Hoe rekenen we dan af? Door jaarlijkse analyse en bespreking van het jaarverslag. Door aanpassing en bijstelling op grond daarvan. Door tussentijds met elkaar in contact te zijn. Ambtelijk en bestuurlijk. Inspelen op wat er speelt. Op de werkvloer in de uitvoering. Maar ook door landelijke en regionale ontwikkelingen scherp in de gaten te houden. Natuurlijk zijn cijfers over aantallen leden en uitleencijfers van belang. Die cijfers bepalen mede de discussie. Maar er wordt gestuurd op inhoud door overleg en door algemene kaders aan te geven. Kortom: niet alleen een cijfermatige afrekening maar een informerende en stimulerende relatie. Kwalitatief boven kwantitatief. Bedreiging Ontlezing, nieuwe media, versnippering van de aandacht, zap-gedrag. Het is allemaal al genoemd als bedreiging van de bibliotheken. Kernkwaliteiten goed in ere houden en niet verwateren, ook als er nieuwe en andere zaken bijkomen. Dat is al erg belangrijk. Maar de grootste bedreiging van de bibliotheek ligt ongetwijfeld in z’n evidentie. Z’n kennelijke vanzelfsprekendheid. Het is al eerder gezegd: het ‘merk’ bibliotheek heeft een bijna ongeëvenaarde naamsbekendheid.


22

Niet gewoon De bibliotheek is er toch gewoon? Zeker, dat is ook zo. Maar de bibliotheek is er niet gewoon gekomen. Er zijn talloze mensen die zich daarvoor decennialang hebben ingezet. Bestuurders, professionals én vrijwilligers. En natuurlijk werd en wordt er geld in gestoken. En geld is veelzeggend maar er is meer nodig. Belangstelling, betrokkenheid en richting. Om eens iets te noemen. Zonder actieve aandacht gaat het slecht met bloemen, met dieren en met mensen. Maar ook met een instituut als de openbare bibliotheek. Actieve aandacht is trouwens niet soft, maar betekent dat je zegt wat je verwacht. En er daarna met elkaar over in gesprek gaat. Je zegt welke maatschappelijke rol je ziet voor de bibliotheek, ook in samenhang met andere voorzieningen. Daarom ook deze visie. De gemeente geeft er mee aan wat ze verwacht van de bibliotheek. En ook: dat het belang van dat werk volledig wordt onderkend. Tot slot Hoe nu verder. En concreet. Dat is aan de bibliotheek. Is dat niet wat makkelijk? Nee. Want daar zit de expertise. Overleg en samenwerking is altijd mogelijk en wenselijk. Maar de opdrachtgever moet niet op de stoel van de opdrachtnemer gaan zitten. Moet dat dan allemaal uit het bestaande budget? Ja. Hoewel … niet alleen. Door programma’s als bibliotheekvernieuwing en de lokale vernieuwingsagenda is er, ook via de provincie, geld beschikbaar voor allerlei projecten die voor financiering kunnen worden ingediend. De uitgangspunten voor het opstellen van zulke plannen staan in deze visie. Toch heel concreet? Een voorbeeld dan. Soms liggen ze ‘op straat’. De bibliotheek in Gouda stuurde aan alle leden die een wat langere periode de bibliotheek niet hadden bezocht een kaartje. Met concrete uitnodigende informatie en met de pakkende tekst: ‘Wij hebben u gemist’. Respons: veertig procent! Het kan dus. En soms ook zonder een grote zak met geld. Creativiteit. Bijna altijd een sleutelbegrip.


23

Zeventien jaar geleden kwam ik naar Nederland. Ik noemde mezelf een schrijver tussen twee culturen. Iran had ik achter me gelaten maar het Nederlands was ik nog niet machtig. Om Nederlands te leren ging ik naar de bibliotheek en vroeg om een ‘echt goed boek’. Van de bibliothecaresse kreeg ik een boekje van Jip en Janneke. Als ik dit boekje helemaal zou beheersen wist ik meteen 20.000 kersverse Nederlandse woorden. Het duurde zes lange maanden voordat ik het boek, met op mijn tafel zeven woordenboeken, had uitgelezen. Het werd opeens een feest, een groot feest van openbaring. Mijn eerste Nederlandse boek heb ik met de 20.000 Nederlandse woorden van Jip en Janneke geschreven. Maar de manier van vertellen was van mij: Kader Abdolah. U begrijpt dat ik de bibliotheek een warm hart toedraag.

Kader Abdolah


Boeken en meer - Borger-Odoorn...Om je te ontwikkelen. Om je te laten inspireren. Om te spiegelen....

Documents

Transcript of Boeken en meer - Borger-Odoorn...Om je te ontwikkelen. Om je te laten inspireren. Om te spiegelen....