Bloeyendael bulletin

ju l i 2016

Samen verantwoordelijk

Bezoek aan de heemtuin van Malden

Bijenhotels

De nieuwe voorzitter

Excursie eetbare planten

Acties rondom overlast

Kano-overstapplaats

Eieren in de broedhoop

2

Van de voorzitter

Bloeyendael is een openbaar parkwaar in iedereen welkom is. Omhet karakter van het natuurpark

te behouden gelden echter enkele re-gels, die niet altijd worden gerespec-teerd. Zo rijden er regelmatig fietsers enzelfs brommers door het park en hon-den zijn vaak niet aangelijnd. Dit leidttot vernieling en verstoring van bijvoor-beeld broedende vogels, maar het isook hinderlijk voor wandelaars. Sommi-gen voelen zich zelfs bedreigd.

Vorig najaar hebben we daarom eenstudiemiddag over verstoring georgani-seerd. Daarbij zijn ideeën en ervaringenuitgewisseld met beheerders van tienandere parken en met medewerkersvan de gemeente. De afgelopen maan-den hebben we aan een plan gewerktom de overlast in Bloeyendael tegen tegaan. Dit doen we in samenwerking metde gemeente die daar inmiddels ookeen prioriteit van heeft gemaakt bij hetbeheer van de parken. In de loop van ditjaar willen we ons plan realiseren, in ditbulletin kunt u er meer over lezen. Onze

BLOEYENDAELBULLETINJULI 2016

vrijwilligers zullen een actieve rol gaanspelen onder meer door bezoekers teinformeren en overlastbezorgers aan tespreken. We willen graag bereiken datde gebruikers zich medeverantwoorde-lijk voelen voor Bloeyendael. Hopelijkplukken we hier de vruchten van gedu-rende de komende jaren!

In de afgelopen maanden hebben weonder meer de reuzenbereklauw afge-stoken omdat deze veel huidirritatiegeeft bij aanraking. Verder is de slangen-broedhoop opnieuw opgebouwd envoor het eerst vonden we bewijs datringslangen er gebruik van hebben ge-maakt! Meer hierover in dit bulletin.Ook besteden we aandacht aan excur-sies, zowel in als buiten Bloeyendael, enaan onze actie om nieuwe donateurs envrijwilligers te werven. Heet van denaald is het artikel over de aanleg vaneen kano-oversteekplaats, die op initia-tief van de stichting nog deze maandvlakbij de brug aan de Offerhauswegwordt gerealiseerd.

Tot slot doet het mij plezier mijn op-volgster aan te kondigen: Mirjam Stein-buch is vanaf deze zomer voorzitter van destichting. U treft een interview aan metMirjam, die ik veel succes wens met hetvoorzitterschap. Rest mij u te bedankenvoor uw steun en betrokkenheid bij Bloe -yendael. Ik zal er nog vaak mijn handen uitde mouwen steken voor het groen!

Ton Rennen

Samen verantwoordelijk

REDACTIE

Jan Heijmans, Paul BrasséFOTOGRAFIE

Paul Brassé, Jan Heijmans en Bloeyendael archiefVORMGEVING

KM Grafisch Werk, UtrechtDRUK

Grafidruk, Zaltbommel

3

Zaterdag 28 meibracht een acht-tal bestuursle-den en vrijwilli-gers een bezoekaan de heem-tuin in Malden,onder Nijme-gen. Daar on-derhoudt eenactieve club vanvrijwilligers albijna 40 jaar ditzeer diverse na-tuurgebied.

Onze contacten met de heem-tuin Malden dateren van okto-ber vorig jaar, toen de voorzit-

ter Paul Noort een inleiding verzorgdeop de studiemiddag over overlast. Opzaterdagochtend wordt er gewerkt inde heemtuin. Tijdens de koffiepauzemaken we kennis met enkele vrijwilli-gers en bestuursleden.

Een belangrijke taak van de vereni-ging is natuureducatie. Al meer dan 30jaar verzorgt men natuurlessen voor debasisscholen in de gemeente Heumen.Ook worden er lezingen en excursiesaangeboden aan volwassenen. Naast deeducatiewerkgroep zijn er nog een vijf-tal andere werkgroepen.

Na de koffie die we buiten in het zon-netje drinken, leidt Gerrit Jan van Prooij -

en ons rond langs de verschillende ele-menten van het gebied: de moestuin,de akker en houtwallen, het schralegrasland, de kruidentuin, de heide, hetbos en de plaats waar het ven in ere zalworden hersteld. Het systematisch be-heer van dit terrein heeft geleid tot eenbewonderenswaardige diversiteit aanflora en fauna.

Tijdens de lunch wisselen we uit overde aanpak van overlast, die ook in hetdorpse Malden voorkomt. Voordat wede terugreis aanvaarden, laat de imkerons het nieuwe onderkomen voor debijen zien. Het was een inspirerende enaangename excursie.

www.heemtuinmalden.nl

Paul Brassé

BLOEYENDAELBULLETINJULI 2016

Bezoek aan de heemtuin Malden

klein tot groot. Debedrijvigheidvan de diversesoorten bijhun nesthol-ten is prachtigen veilig vandichtbij waar te nemen.

Bijenhotels zijn tegenwoordig hot en va-riëren van eenvoudige huisvlijt-uitvoe-ring tot grote luxe kunstwerken. Maardit is niet altijd een garantie voor suc-ces. Soms denken mensen dat meer bij-enhotels bij elkaar op een plek veelbeter is. Hele wanden vol, zodat denaam bijenwolkenkrabber beter zoupassen. Vroeg of laat vindt de grotespecht de wolkenkrabber. Binnen eenpaar dagen is dan al het broed verdwe-nen en de wijfjes, die slechts een relatiefkorte tijd leven, blijven zonder nakome-lingen! Geen groot bijenhotel was betervoor het behoud van de soort geweest.In de omgeving zijn minder nestplaat-sen te vinden door het wijfje, maar dekans, dat van haar broed een zeker deeloverleeft, is veel groter. Alleen grof me-talen gaas, waar de specht niet doorkan, zorgvuldig op enkele decimetersvan het hotel aangebracht, kan dit on-heil voorkomen!

Theo de Ronde

4 BLOEYENDAELBULLETINJULI 2016

Bijenhotels

Honing- en solitaire bijen hebben hetvaak moeilijk met de steeds voort-gaande afbraak van ons milieu. Nietalleen pesticiden, maar de verarmingvan de flora en het ontbreken van na-tuurlijke nestelgelegenheid maken hethoningbijen lastig om een gezonde ensterke ontwikkeling door te maken.

Soms is dit voor solitair levendebijen praktisch onmogelijk. Vaakniet eens door ontbreken van de

juiste bloemen als voedselbron. Als inhet leefgebied de juiste plekken of hol-ten ontbreken, waar een wijfje van desolitaire bij haar nest kan bouwen, kandie bepaalde soort niet overleven. Hunvoortplanting is dan immers onmoge-lijk. De soorten die van nature nestelenin holle stengels, bijvoorbeeld afgebro-ken riet of in uitgevreten gaten door ke-verlarven in hout, kunnen wij nestgele-genheid aanbieden in de buurt van eenbloemrijke omgeving, zodat die soortenzich wel kunnen voortplanten.

Een houtblok met meerdere boorgatenvan verschillende doorsneden (van 3mm – 9 mm) of een stapel bakstenenook met boorgaten, wordt bijenhotelgenoemd. Voor een deel worden dezeal vrij snel door solitaire bijen in gebruikgenomen. Binnen een paar jaar kunnenalle gaten in gebruik zijn door bijen van

Onze imker Theo de Ronde heeft hetgoed voorbereid: niet alleen heeft hijal in het voorjaar voor schijven vanboomstammen gezorgd, hij heeft nogvoor het begin voor hangwerk ge-zorgd. Wij cursisten hoeven alleen nogde gaten te boren.

Eerst de theorieZaterdag 18 juni is het paviljoen veran-derd in een timmerwerkwerkplaats.Maar eerst de theorie. Theo vertelt dater in Nederland meer dan 300 soortensolitaire bijen en wespen voorkomen.Vrouwtjes die van de bijenhotels ge-bruikmaken, leggen een plukje stuif-meel en wat nectar en een eitje, waarnade cel wordt afgesloten. In de daarvóórgelegen cellen wordt deze werkwijzeherhaald. De eerste reeks eitjes is be-vrucht en daaruit komen straks devrouwtjes. De laatste paar eitjes zijn on-bevrucht. Dat worden de mannetjes,die in het voorjaar als eerste uitvliegen.De laatste cel blijft leeg. Elk soort bijen

heeft zijn favoriete plant(en). De natuurregelt het zo dat de nieuwe bijen uitvlie-gen wanneer de plant in bloei staat.

Dan het borenAls solitaire man die al zijn hele levensociale bijen houdt, lijkt Theo ook overdit soort bijen en wespen een schier on-metelijke kennis te bezitten. Wij, achtcursisten, kunnen daarvan maar een be-perkte hoeveelheid verwerken. Dan ishet tijd voor de praktijk. Er verschijnt eenviertal boormachines en boorsetjes optafel. Sommigen van ons gaan eerst metlineaal en potlood in de weer om een ras-ter te tekenen waarop de gaten wordengeboord, anderen vertrouwen op huntimmermansoog. Het volgend uur jankende machines en hoopt het zaagsel zich opde tafel op. Het resultaat mag er zijn ennemen we mee naar huis. De concurren-tie in de wereld van de bijenhotels metname in Utrecht Oost wordt moordend.

Paul Brassé

Workshop: bijenhotels maken

6

In augustus zal ze het voorzitterschapvan de stichting Bloeyendael van TonRennen overnemen. Momenteel werkt

Mirjam Steinbuch zich in. Veel vrijwilli-gers zullen haar kennen van de zater-dagse werkzaamheden. In de zomer laatze zien dat ze zonder bezwaar veel hooiop haar vork kan nemen. Imponerend,maar het is met haar achtergrond nietvreemd. De komende voorzitter beoe-fent een groot deel van haar leven kracht-sport en was ooit een enthousias te bok-

ser. Dat leven begon in 1964 in Wa ge -ningen. Zoals haar achternaam doet ver-moeden stamt haar familie uit Duits-land. Lang geleden vertrok er een Stein-buch naar Nederlandsch Indië en ves tigdezich daar. Haar vader overleefde als kindhet jappenkamp en kwam kort na de oor-log pardoes op een Nederlandse HBS te-recht. Hij studeerde later aan de Land-bouwhogeschool, waar hij Mirjam's moe -der ontmoette. Na hun studie bleven zein Wageningen.

BLOEYENDAELBULLETINJULI 2016

De nieuwe voorzitter

Mirjam Steinbuch, een groene bèta

7

In haar kinderjaren was Mirjam vaak tevinden in het bekende arboretum vanWageningen, waar ze onder de indrukwas van de vele prachtige bomen enplanten. Tuinieren was haar hobby. Zehad zelfs plannen om ook in Wagenin-gen te gaan studeren. Maar dat liep an-ders, het werd Utrecht en wel farmacie.Ze kon daar haar bèta-affiniteit en be-hoefte aan praktisch bezig zijn goedkwijt. Ze studeerde af in de farmacolo-gie. Ze was 23 en kende iemand bij eenfarmaceutisch bedrijf en kon daar aande slag. Het zou voor een jaartje zijn,maar ook dat liep anders. Mirjam werkter nog steeds en is inmiddels opgeklom-men tot hoofd van het Klinisch Genees-middelenonderzoek van de firma Glaxo-SmithKline in Zeist. Ze heeft daar haarbestemming gevonden, ze praat er metbevlogenheid over. Met trots vertelt zeover haar nauwe betrokkenheid bij deontwikkeling van uiterst effectieve mid-delen tegen migraine en astma.

Haar passie voor de krachtsport heefteen ontwikkeling als liefhebber (en ken-ner) van wijn niet in de weg gestaan.Verder is ze amateur sterrenkundigemet een telescoop op haar dakterras. Zeziet daar "de ringen van Saturnus en derare vlekken en strepen van Jupiter. Hetis boeiend om na te denken over hetheelal, het ontstaan en waar het heengaat". Beschouwingen die ook op Bloe -yendael van toepassing zouden kunnenzijn.

Haar hond bracht haar een jaar of zes

geleden naar Bloeyendael, ze woont methaar partner (een hondenfotograaf!) inde buurt. Met het schaamrood op dekaken bekent de nieuwe voorzitter dat zehet beest destijds los liet lopen! Ze sloothet park onmiddellijk in haar hart. "Zobijzonder, met een aparte uitstraling.Alles groeit en bloeit er maar op los, tochvoel je de regie die er achter zit". Via haarbedrijf maakte ze kennis met het feno-meen vrijwilligerswerk. En dat leiddeweer tot geregelde activiteiten voor ParkBloeyendael. "Ik vind het werken samenmet anderen zo mooi en zo fijn, het geeftenergie. Als ik nu door het park loop, ishet alsof het ook mijn park is".

Mirjam keek er van op dat ze vorig jaardecember door Ton Rennen gepolst werdover het voorzitterschap. Ze houdt vanhet park maar heeft geen grote kennisvan al wat er groeit en bloeit. Na enigebedenktijd ging de bal rollen, ze maaktekennis met de andere bestuursleden. Zevonden elkaar en binnenkort is het danzover. Mirjam wil vooral een procesbewa-ker zijn, er voor zorgen dat de gemaakteafspraken worden nagekomen. Dat er tij-dig besluiten worden genomen als datnodig is en vooral oog hebben voor demensen die het allemaal mogelijk maken.En het park naar buiten uitdragen. Ze isgeïnspireerd door het bijzondere vanBloeyendael. Een prachtig voorbeeld van'burgerparticipatie'.

Jan Heijmans

BLOEYENDAELBULLETINJULI 2016

en wouden is in al die millennia blijvenbestaan, en is in sommige landen nogspringlevend.

Onder een blauwe hemel en ste-kende zon leren we op onze ronde datveel bloemen van planten genuttigdkunnen worden en de sla kunnen versie-ren. Zoals de pinksterbloem, paarden-bloem, meidoorn, koolzaad en fluiten-kruid. Vooral in de lente zijn veel onder-delen van planten eetbaar. Soms alssalade, zoals molsla (de jonge blaadjesvan de paardenbloem) en weegbree,maar vaker als kruid, zoals look-zonder-look en hondsdraf.

Een bruikbare gids, die Christien onsaanraadt, is het boek Eetbare wildeplanten, 200 soorten herkennen en ge-bruiken van de auteurs Fleischhauer,Guthmann en Spiegelberger.

Paul Brassé

8 BLOEYENDAELBULLETINJULI 2016

Excursie eetbare planten

Er valt veel te eten in Bloeyendael,zo blijkt tijdens een wandelingdoor het park onder leiding van

Christien Hidding. Het begint al bij hethek waar het daslook welig groeit enbloeit. Zowel het blad, de bloem, hetzaad en de wortelbol kunnen geconsu-meerd worden. Helaas is de plant be-schermd, dus deze kennis komt ons nieterg van pas.

Aan de 11 deelnemers die zich op 7mei vervoegen in het paviljoen, legtChristien – een trouwe vrijwilligster vande stichting – uit dat wild plukken zo oudis als de mensheid. De landbouw is vanlater datum. Volgens de zogenaamdevuilnisbelt-theorie zou de landbouw ont-staan zijn rondom menselijke nederzet-tingen waar de zaden van geconsu-meerd graan, groente en fruit ontspro-ten. De gewoonte om kruiden, plantenen bessen te verzamelen in de bossen

9BLOEYENDAELBULLETINJULI 2016

Het bestuur ontving in mei een uitno-diging van de gemeente voor de eersteavondMAGIE. MAGIE staat voor Mi-lieu Advies Groep groene Infrastruc-tuur en Ecologie. Voor deze bijeen-komst waren vertegenwoordigers vanUtrechtse parken uitgenodigd om tepraten over overlast in parken. Vanuitons park namen drie vrijwilligers aande bijeenkomst deel.

Ton Rennen presenteerde de resulta-ten van de studiemiddag die stich -

ting Bloe yendael in oktober vorig jaarover dit onderwerp organiseerde.

OplossingenNa de presentatie gingen we uiteen intwee groepen om dieper in te gaan opmogelijke oplossingen. Een greep uit devoorstellen:

- het uitsteken van planten en bloe-men: ontwikkel een taalloze/visueleflyer waarop het effect is aangegevenvan het uitsteken van planten vooreigen gebruik;

- overlast door loslopende honden:twee weken gericht véél handhaven.Deze strategie wordt met Handha-ving besproken;

- zwerfafval: spreek mensen op een po -sitieve manier aan, maak ze betrok-ken bij het park.

Proef met gastheren en -vrouwenDe gemeente gaat met een deel vandeze punten aan de slag en koppelt ditterug naar de parken. Vanuit onze stich-ting heeft een werkgroep zich gebogenover het aanpakken van de diverse soor-ten van overlast in ons park. Deze zomergaan we proefdraaien met enkele maat-regelen. We beginnen met vrijwilligersdie gaan optreden als gastheer/ gast-vrouw. Zij gaan met bezoekers in ge-

sprek, delen informatie uit en sprekeneventuele ‘overtreders’ aan. Op basisvan deze ervaringen bepalen we of ernog iets aan de aanpak gewijzigd moetworden. Na de zomer wordt beslotenwelke andere (flankerende) maatrege-len genomen moeten worden.

Hellen Basari

Acties rondom overlast

Van steiger naar vlonder Er leek er een goedkopere oplossing voor-handen waarvoor geen heiwerk nodigzou zijn: vlonders in plaats van steigers.Begin 2015 dienden we een nieuw voor-stel in. Het duurde vervolgens nog ruimeen jaar voordat de definitieve tekenin-gen gereed waren, vergunningen warenafgegeven en het geld beschikbaar wasgesteld. Onlangs werd het groene lichtgegeven en werd met de aanleg van devlonder begonnen.

We hopen dat we nu meer kanovaarderskunnen verwelkomen, die vanaf hetwater het natuurschoon in heel Bloeyen-dael kunnen bewonderen.

Paul Brassé

10 BLOEYENDAELBULLETINJULI 2016

Kano-overstapplaats

Bij het verschijnen van dit artikel wordtde laatste hand gelegd aan een kano-overstapplaats, die het kanovaardersgemakkelijk maakt om vanuit de BiltseGrift verder te varen naar Rijnsweerden uiteindelijk de Kromme Rijn. Het ishet resultaat van een initiatief dat destichting twee jaar geleden nam.

Van idee naar plan Kanovaarders die via de Ridderschaps-vaart en de Biltse Grift park Bloeyendaelbereiken, konden niet verder, tenzij zeter hoogte van de fietsbrug de rietkraagin stuurden, de oever beklommen, hunvaartuig uit het water haalden en datvervolgens weer te water lieten in deRijnweerdse Wetering achter de duiker.Dat leidt tot beschadiging van de oeveren de begroeiing, en brengt verstoring opeen plek waar enkele jaren ge-leden nog de kleine karekietverbleef. Twee jaar geledenheb ben we de gemeente be-naderd met het plan om op dieplek twee steigers aan te leg-gen om de overstap gemakke-lijk te maken en te reguleren.In het najaar begrootte de ge-meente de kosten van het planop 35 duizend euro, o.a. van-wege de hoge eisen aan duur-zaamheid en veiligheid, en dekosten van het heien.

11BLOEYENDAELBULLETINJULI 2016

ACTIVITEITEN ZOMER EN HERFST 2016ACTIVITEIT DATUM TIJD

Open huis en heemtuin Dinsdag 5 juli 12.00 – 14.00

Zomerhooien Zaterdag 9 juli 10.00 – 16.00

Zomeravondhooien Di-Wo-Do 12-14 juli 19.00 – 21.00

Zomerhooien Zaterdag 16 juli 10.00 – 16.00

Afhalen graanakker Zaterdag 13 augustus 10.00 – 16.00

Open zondag Zondag 14 augustus 13.00 – 17.00

Open huis en heemtuin Dinsdag 6 september 12.00 – 14.00

Open zondag Zondag 11 september 13.00 – 17.00

Nazomerhooien Zaterdag 17 september 10.00 – 16.00

Nazomerhooien Zaterdag 24 september 10.00 – 16.00

Nazomerhooien Zaterdag 1 oktober* 10.00 – 16.00

Open huis en heemtuin Dinsdag 4 oktober 12.00 – 14.00

Bladharken Zaterdag 12 november 10.00 – 16.00

Bladharken Zaterdag 19 november 10.00 – 16.00

* (reserve)

Werving Vanwege het heel geleidelijk

teruglopen van het aantal do-

nateurs, door verhuizing of

overlijden, heeft het bestuur

besloten een flyer te laten ver-

spreiden in de buurten en wij-

ken die ‘op een steenworp af-

stand’ van het park liggen. In-

middels hebben zich al 20

nieuwe donateurs gemeld.

Ook onze pool van vrijwilligers

kan nieuw bloed gebruiken.

Men kan zich aanmelden via

info@bloeyendael.nl

Eieren in de broedhoopPasen was al een week voorbij, toen wetijdens het herstellen van de slangen-broedhoop de resten van 17 ring -slang-eieren vonden. Dat was deeerste keer sinds 2009, toenwe begonnen met de aanlegvan twee hopen. De vrijwilli-gers werden in de pauze getrakteerd op beschuit metmuisjes. Onze jarenlange inspanningen zijn beloond!We hebben nu goede hoop dat we vaker bewijzen zul-len aantreffen van de aanwezigheid van ringslangen. Mocht u ringslangen tegenkomen in het park, dan ont-vangen we graag een melding, als het kan met foto ofvideo, op info@bloeyendael.nl.

Stichting BloeyendaelArchimedeslaan 13584 BA Utrecht

www.bloeyendael.nl

NL74 INGB 0003 4466 50

Tel. 06 4500 5700