rnzando$gp aan - van - . "BIQLOGIA MARITINLA"

Nederlandse V e r e n i g h g 3

van Zee-aquariumlief?iebbers.

. (Opgericht: 12" November 1939)

TIJDSCKRIFT VOOR ZE$BIOLOGIE

Jaargang no. 14 , Feb rua r i 1964

REDACTIE: H.A. v a n Vlimmeren Jr. Ridder van Roorne Jr. B a l i s t r a a t 96, DEN H M G

Telefoon:' 63097421/98.60417

Contributie BM, i n c l u s i e f abonnenment o p de Kor o Q 10, -- Uits lu i t end abonnement : J' 22,50 ( ~ i r o 27@83$96 torn.v. Mevr. A.G,W, van Vlimmeren-Schippers t e Den Haag)

Vaste Medewerkers : Do Lute i jn :Technisch6

Verzorging W o Hinners & H.v.d.Let t E x p d i t i e

IV DIT NULmER o.a. W i j bezbchten S p l i t E i l a t 2 2 Beleef Uw hobby i n t e n s 28 Wulk ver j a ag t ongewenste

bezoeker 29 Voeding zeed ie ren I1 31

UNTERVUSSERJAGD I N JUGOSLRWIEN P

Petar S tevc ic

Verlag Jugos l av i j a - Belgrado, 1962 11 x 18 cm, 181 page , 40 f o t o ' s , kaar ten , teken ingen , . Bij oppervlakkige beschouwing van d i t boekje k r i j g j e on- middell i jk de n e i g i n g om j e vacan t iep lannen t e w i j z igen en naar Jugos lav ië t e gaan, Dat i s de bedoe l ing ook van h e t boekje want he t i s u i tgegeven door de l a n d e l i j k e ve ren ig ing voor vreemdelingenverkeer. De f o t o ' s z i j n p r a c h t i g sche r p e b beloven veel, de tekeningen van .de v i s s e n z i j n m e e s t e r l i j k door hun éenvoud en maken de t e rmina t i e gemakkeli jk, Aan de hand van k a a r t j e s ~ o i ' d t de A d r i a t i s c h e k u s t p l a a t s .voor plaats beschreven zodat we r u s t i g t h u i s z i t t e n d onze t o c h t j e s reeds kunnen u i t s t i p p e l e n . Heaaas z i j n e r e c h t e r en ige minder pre t t ige compl ica t ies . Ergens a c h t e r i n h e t t o e k j e b l i j k t namelijk d a t men i n , ~ u g o s l a v i ê n i e t zo maar .overal mag duiken.

- Er tirordt een opsomming gegeven van d i e p l a a t s e n waar h e t n e l mag, E r v a l l e n dan d i r e c t z e e r g r o t e gebieden a f , en voor m i j perdoonlijk i s de l o l e r a l d i r e c t af a l s ze ui'n v r i j h e i d beperken. Daar kom5 nog b i j d'at voor a l l e s o o r t e n j a c h t , dus ook met een schepnet v i s j e s \erzamelen voor h e t aquarium, per dag. oen vergunning moet morden aangevraegd d i e t u s s e n 400 en 1-000 '

' Dinar per dag l i g t e (f 2,-- t o t ,f 5,--) Natuurl i jk kan de u i t g e v e r van h e t boekje daa r n i e t s aan doeat Wel had men kunnen zorgen voor een meer deskundige t e k s t b i j de beschr i jv ing van de zeed ie ren , daa r maakt men namel i jk meerdere malen g i g a n t i s c h e blunders De Dui t s e r e z u l l e n z i c h nel ergeren aan een keur van t a a l f o u t e n , A l met a l een boekje d a t met a l l e voorbehoud gelezen d i e n t t e worden,

V 1 0

DE SCHEPPING I S NOG NIET TEN EINDE F e L o Boschke

Ui tgever i j W. Gaade - Den Haag, 1962 14 x 22 c m , 280 pag, , 64 ill,, tek ,en k a a r t e n f 9,90

Wat z ich op onze p lanee t , volgens h e t verhaa l van genes is , i n zeven dagen h e e f t afgespeeld wordt i n d i t boek besproken. Men gae t na n a t de geleerden in tussen over deze periode van "zeven dagen" t e neten z i j n gekomeno Op boeiende wijze v e r t e l t de s c h r i j v e r hoe de geleerden door evn veelvoud van experimenten, vaak onder buiten- gewoon moeil i jke omstandigheden en t en koste van *

g r o t e k a p i t a l e n h e t geheim van de wordingsgeschiedenis van de wereld s t a p voor s t a p hebben opgespoord. Hoewel me h e t met a l l e conclus ies en theor i ën n i e t eens behoeven t e z i j n i s d i t boek vol met i n t e r e s s a n t e gegevens over geologie , b io log ie en biochemie de , moeite waard om eens r u s t i g t e bestuderen. De veel- he id aan gegevens dwingt r e spec t a f , v1 o

t FAUNA UND FLORA DER ADRIA Redactie D r , Rupert Riedl*

Verlag Paul Parey, Hamburg und Ber l in , 1963 1 5 x 22 x - 5 cm,, 644 pag., ca. 2600 afb., t endele i n kleur kaar ten , t a b e l l e n etc . , u i tgebre id a l f a b e t i s c h r e g i s t e r , ui t - gebreide l i t e ra tuuropgave , m e t 8 k leurenpla ten f 56,85 zonder k leurenple ten f 45,10

De bespreking van d i t boek kan k o r t z i j n . A l s U z ich i n t e r e s s e e r t voor Middellandse Zee d ie ren kunt U h e t n i e t missen! Laat U trouwens n i e t misleiden door h e t woordje "adria" i n de t i t e l . D i t boek s laal7 practlsch'-a!lles mat i k op d i t gebhed gezien heb met stukken. Het enige d a t i k e r op zou wi l l en aanmerken i s d a t de 8 kleurenplaten d i e e r b i j z i t t e n i n de d.ure u i tgave b e s l i s t geen f 11,75 waard z i j n . Daarom raad i k U aan de goedkope s tudie-ui tgave t e kopen, zonder de k leurenpla ten , Dat i s helamaal h e t bes te a l s U reeds de gelukkige b e z i t t e r bent van Luther en Fiedler Unterwasserfauna der iI i t telmeerkiisten, (Besproken i n DE KOR 1962, pag, 80-81) D i t l a a t s t e boekje i s voorzien van zeer vee l zeer goede k leurp la ten , Mocht U d i t boekje nog n i e t hebben koop h e t e r dan b i j , Voor ca. f 70,-- hebt U dan de i d e a l e combinatie, I k g e e f ' t o e d a t h e t vee l ge ld i s , maar het i s h e t dubbel en dwars waard, Beide boeken vul len e l k a a r goed aan.

H e C e IV

j bezochten voor U .--.,... !

C INSTITUT Z A OCEAMOGRAFIJU 1' RIBARSTOV - SPLIT en SPLITSKI A K V A R I J

D i t bei 'angri jke Oceanografische I n s t i t u u t werd g e s t i c h f i n 1927, De bouw werd i n 1930 aangevangen en door de o o r l i g s - jaren en de s t e e d s verderre u i t b r e i d i n g was de bouw pa2 i n 1946 voltooid, Het s t a t i o n besch ik t over 2 onderzoekingsvaar tuigen ?e BIOS (200%) en de Predvodnik (60 t ) , Voorts z i j n nog enkeie k l e i n e motorbootjes, i n gebruik . Het onderzoek op h e t i n s t i t u u t i s ve rdee ld i n 3 hoofdgroepen: Physiograf isch, b io log i s ch en i ch th f log i s ch onderzcek. Het s t a t i o n houdt z i c h i n h e t b i j zonde r bez ig met cnderzoek d a t betrekking h e e f t op de v i s s e r i j , Het s p r e e k t b i j n a vanaelf d a t h ie rb i j de Sard ine een g r o t e r o l s p e e l t . Migra t ie problemen, voedsel en e x p l o i t a t i e van d iepzee Clupeide vormen h e t onderwerp van enke le t hans lopende pro j e c t en . Aan h e t i n s t i t u u t i s ook een pub l i ek aquarium verbonden, I n f e i t e i s d i t g e d e e l t e l i j k een o p s l a g p l a a t s voor levend m a t e r i a a l , Het aquarium b e s t a a t - u i t 26 showbakken waarvan 10 g r o o t , van 1500 t o t 4.000 l i t e r . ~ o o r t s s t a a t e r i n h e t midden :van de t e n t o o n s t e l l i n g een g r o t e arenabak, Het water wordt d i r e c t u i t zee gepompt vanaf 4 . d i e p t e en g a a t zonder f i l t e r i n g i n de bakken. Na c i r c u l a t i e l o o p t h e t meer t e r u g i n zee , . Mea h e e f t i n de v e r s c h i l l e n d e bakken zovee l mogelij-k g e t r a c h t om de d ie rgroepen zodanig onder t e brengen d a t ze een afgerond geheel vormen en een bepaald g e d e e l t e van de zee weergeven,

'zoals d a t e r i n we rke l i j khe id u i t z i e t . Vanzelfsprekend h e e f t me#it * n i e t l i n de u i t e r s t e consequent ie kunnen doorvoeren omdat .bepaa lde>die ren nu eenmaal n i e t samen i n een bak kunnen morden behouden, De p r e s e n t a t i e v e r s c h i l t h i e r dus gehee l van d i e van bv. Banyuls b i j Labo ra to i r e Arago. Daar h e e f t men i n een bak a l l e r l e i s t e k e l h u i d i g e n , i n een andere h o l t e d i e r e n enz. Naar onze smaak i s de methode van S p l i t v e e l p r e t t i g e r . De c o l l e c t i e d i e r e n i s z e e r g r o o t he tgeen n i e t t e verwonderen i s want Be Adr i a t i s che Zee i s nu eenmaal z ee r r i j k aan d i e r en ,

21

Het h e e f t weinig z i n om h i e r een groot a a n t a l namen van a l l e r l e i beesten t e noemen, daarvoor kunt U t e r e c h t i n h e t nieuwe boek "Fauna und Flora der Adria" d a t w i j i n d i t nummer bespreken, Een u i tzonder ing wi l l en we maken voor de Zeus fabe? 4 ie we h i e r t o t ons grote ,genoegen levend i n de bak konden z ien , Een andere bak d i e indruk maakte w a s ' e r een waarin een g rao t woud Posidonia stond, Het zag e r naar u i t d a t d i t zeegras h i e r werkel i jk i n de bak groe ide , Wel was h e t opvallend d a t e r i n de bak v r i j v e e l stroming stond. Mocht U de vacantie aan de Adriatmsche Zee door gaan brengen dan moet U b e s l i s t een bezoek aan S p l i t op h e t programma plaa tsen ,

H. A,v. Vlimmeren Jr,

(vervolg)

H i j was vaak tezamen t e vinden met een donderpad-achtige v i s d i e a l l e e n wat donkerder van k leur was,. maar verder geheel g e l i j k aan de Rascasse. Deze l a a t s t e twee soor ten zaten a l d i j d i n water van zeker 8 m diep, Daar dus vaar de teqpera tuur van h e t water g e l i j k - matiger i s , I n de holen maar me de P t e r o i s v o l i t a n s vonden, zagen we ook enorme hoeveelheden Veersterren. Deze stekelhuidigen kwamen pas t e voorschi jn a l s de zon weg was, Het was gewoon een raadseh naar ze a l lemaal vandaan kwamen, Hoofdzakelijk aan de bui taikar i t van h e t rif g i t t e n ze met duizenden, En i n wat voor kleuren9 E r waren e r b i j d i e bedr i ege l i jk vee l op de P te ro i s leken, Andere waren donkerder en " l iepen" hoog op hun poten over de rotsen,, Het leken wel vugelspinnen, maar dan met een doorsnede van 20-25 cm, Een andere bewoner van dezelfde holen a'ls de' P t e r o i s en de .$.-

vee r s t e r r en i s de vee lk leur ige poetsgarnaal Stenopus hispidus. Ze tiraren ' n i e t t e vinden want ze z i t t e n a l t i já;f, zeer d iep tussen de stenen. In h e t , overigens van weinig belanl&.-zijnde, Maritiem PXude-urn van E i l a t z a t d i t bees t j e i n een van de bakken.

22

Andere du ikers i n Ei;Lat.hoorde i k d a t ze de Stenopus t i j d e n s nach te l i jke du ik toch ten met sch i jnwerpers meerdere malen hebbn gezien.

. Behalve de poe t sgarnaa l vinden TE b i j E i l a t ook de Blauwe poetsvis Labroides d imiá i a tu s . D i t , mees ta l 6 a 7 cm lange v i s j e , vinden me v r i j w e l u i t s l u i t e n d op p l a a t s e n waar een k l e q stroompje s t a a t ; bv. een p o o r t j e of t rech te rvormige s p l e e t i@ he tekoraa l , Onophoudelijk z i e t men daa r d i t v i s j e op en nee* en heen en meer huppelend tegen de troom i n zwemmen, om z i c h dan 40 à 50 cm bewegingloos met de stroom mee t e l a t e n s l e u r e n , D i t l a a t s t e h e r h a a l t z i c h soms uren a c h t e r e l k a a r ; j e wordt e r du ize l ig van a l s Je e r en ige t i j d n a a r l i g t t e k i jken .

. Maar p l o t s e l i n g kan e r verander ing i n d i t een ton ige gedrag komen. Een B a l l i s t e of andere v i s komt i n de buu r t en wordt ubesprongentt, Het k l e i n e v i s j e hap t h i e r en daar i n de g r o t e v i s en vern i j d e r t beschadigde schubben, a fges to rven neef s e l e .d. De gro te v i s wordt dan h e e l r u s t i g , en zwemt pas meer verder a l s de poetsvis naar z ' n s t a n d p l a a t s t e rughuppe l t . Op aanraden van m'n duikmaat Wil ly Halper t , de o p z i c h t e r van h e t n a t u u r r e s e r v a a t , ,g ing i k v o o r z i c h t i g met v t n been langs de poe t sv i s en j a hoor!, zonder z i ch t e bedenken sprong h i j op m'n been en i k voelde hem daar z a c h t j e s knabbelen aan een wondje, En andere wonder l i jke ' ontmoeting d i e U b u i t e n h e t r i f kunt hebben i s me1 met de k o f f e r v i s , I k heb e r twee s o o r t e n gezien. De zeldzaamste was de blauwe Os t rac ion l e n t i g i n o s u s ,

, De wi t te met b ru ine s t i p p e n d i e i n maten van 3 t o t 40 cm lengte voorkwam (Arothron a e r o s t a t i c u s ) kon je op a l l e r l e i plaatsen vinden. Het was verbazingwekkend hoe hard ze nog kunnen zwemmen a l s z.e e c h t bang z i j n , Alleen a l s ze he l emad i n het nauw komen t e z i t t e n gaan ze z i c h met water opblazen, Ze ze t t en dan monste$l i jh op en j e bent a l s de dood d a t ze elk ogenblik met een harde kna l u i t e e n z u l l e n s p a t t e n , Een derde vopblazerw d i e rege lmat ig - i s t e z i e n i a de E g e l v i ~ Diodon holacanthus . A l s deze z i c h volpompt komen e r op z ' n gehele"2ichaam schape punten t e . voorsch i jn , waardoor geen enkele v i s i n s t a a t i s hem op t e e ten . Het ,mooiste g e d e e l t e van h e t r i f i s wel de bu i t enkan t van d6 muur waar h e t water zo t u s s e n de 4 en 10 meter d i e p i s . Van~f de voet van de koraalzand verdwi jn t de h e l w i t t e zandbodem b i jna onder een. hoek van 45 i n de blauwe d i e p t e . In de koraalwand z i en we op h e e l wat p l a a t s e n Murene's.

2 3

Meestal z i j n h e t bleke, wit/groene beesten* Zel fs i n 50 cm d i e p water i n de lagune zaten dexe heren overal . Een enkele keer zagen we de vee l mooiere gevlekte Murene Lycodontis t e s s e l l a t e . Gevaarl i jk z i j n de murenes b e s l i s t n i e t . Ik heb geprobeerd hoever j e kunt gaan, en a l l e e n toen i k m'n zwem- v l i e s i n h e t hol s t a k bee t h i j toe , Het i s wel nodig om t i j d e n s h e t zwemmen s t eeds op t e l e t t e n waar U Uw handen neer gaa t ze t ten , E e r s t k i jken en dan pas boen. Hier langs de wand van h e t r i f scharregen ook qe gro te papagaaivissen p car rus spec.). A l s j e d o o d s t i l i n h e t water bleeg l iggen kon je ze d u i d e l i j k aan h e t koraa l hbren knabbelen. Zolang je maar r u s t i g bleef kon j e e r *ot 02 ' ca. 2 m b i j komen, Onverwachte bewegingen maken ze zenqw- acht ig , ze zwemmen dan meestal l a a g over de bodem i n hoog tempo weg, en z i j n dan n i e t meer t e r u g t e vinden, want d i e bodem i s weer bedekt met blokken horaa l kaar tussen z ich volop schu i lp l aa t sen bevinden. Tussen deze pracht ige format ies , d ieper dan 8 m , vinden, we de e e r s t e wimpelvissdn (Heniochus acuminatus). Steeds, zaten e r he le "wolken" van zeker 20 s tuks tussen s o l i t a i r s taaqde s tukken kor aa l . Het was overigens opvallend d a t vomral tussen d i e s o l i t a i r e koraalbrokken op de g r o t e w i t t e zandvlakte z o v d e r g jong s p u l zat . Met u i tzonder ing van de Amphiprion en de Dasoyllis zagen we d i e i n de lagune b e s l i s t n i e t , OQk i n h e t zand maren nog levende wezens aan t e t r e f f e n . PIA%vis, mals een mooie w i t t e tong met zwarte s t ippen en r a H i g e vinnen. ?raag scharrelden ze door h e t zand; een gemakkelijke prooi voor de onderwater jager. P l o t s e l i n g zag i k een p lek je waar de k leur vän h e t zand een i e t s afwijkende k leur had. Toen i k e r naar toe dook zag i k een v i s j e vlug i n een k l e i n h o l l e t j e i n de bodem schieten, Het was een goede vondst. B i j r u s t i g e en' langdurige observa t ie bleek namelijk d a t dk een s l e c h t s s e d e r t k o r t bekende symbiose had gevonden. I k had t e doen met h e t grondelacht ige v i s j e Cryptocentrus l u t h e r i d a t l e e f t i n een g a a t j e i n de bodem d a t wordt gegraven door h e t vuurrode k r e e f t j e Alpheus d j iboutens is . De v i s j e s z i j n w i t en rood gevlekt maar omdat ze zo schuw z i j n va l l en ze n i e t e r g op. Zodra de v i s j e s h e t h o l l e t j e v e r l a t e n komt ook h e t k r e e f t ~ e '

t e voorschi jn da t dan druk bezig i s om h e t v e r b l i j f van h e t d r i e t a l schoon t e hibuden, Kleine brokjes o e s t e r d i e i k i n de buurt legde, werde door de grondels beetgepakt en 24

/ meegenomen i n h e t ho l , waar dan waarschi j n l i jk h e t k r e e f t j e a l s loon voor z i j n huiehoudel i jk werk mag mee e ten . Toen i k deze vondst besprak met M r . Halpert v e r t e l d e h i j , d a t men pas vo r ig j a a r had ontdekt d a t deze grondels b i j E i l a t leven en ook, en d a t was v e e l be langr i jke r , d a t e r vlak i n de buurt zandalen leven d i e twee j a a r geleden door Cousteau waren en ontdekt en nog wel vlak voor h e t Hotel Coral Beach. Zandalen leven, zoalo bekend tussen 3 en 15 m d iep te . Door de groep van Hans Hass werden ze voor h e t e e r s t onder water

t gefotografeerd. Ze s teken ca. 1/3 van h e t lichaam u i t hun ho l l e t j e en t rekken z ich b i j h e t minste gevaar terug. Tot nog toe z i j n s l e c h t s enkele soor ten beschreven, E r zu l l en zeker veel soorten bestaan maar h e t i s reuze moe i l i j k lom ze t e pakken t e k r i jgen , Mr. Halpert z e i d a t i k tussen 10 en 15 m moest duiken want daar zouden ze z i t t e n . Inderdaad vond i k na e n i g zoeken een groot veld met Caulerpa-achtige p l a n t j e s waarin u i t de v e r t e de koppen van de zandalen t e z ien maren. B i j nadering schoten ze in hun ho l weg, waarin j e dan nog j u i s t de kop met de be t rekkel i jk grote ogen kon zien. Langzaam maar zeker kreeg i k e r meer handigheid i n om ze t e benaderen. Vorig j aa r had i n Senckenbergiana Biologica (Nov. 62, pag 433) gelezen d a t de Duitse onderzoeker Ludwig Si l lner i n 1962 i n de gol f van Akaba een exemplaar van een

L nieuwe soor t : Gorgasia s i l l n e r i , had gevangen. En j a hoor, hier, aan de overkant van de baa i , ca , 6 km van de p l a a t s waar S i l l n e r z i j n exemplaar ving, z i t t e n t i e n t a l l e n exemplaren van de Gorgasia s i l l n e r i op een d iep te van 8 - 15 m. Later ontdekte i k ook d a t de Gorgasia naeocepaeus t e r p l a a t s e l e e f t Deze soor t z a t op b i j n a dezelfde plek a l l e e n i n cndieper water ( 4 - 6 m) (voor s i t u a t i e s c h e t s z i e pag. 26) Volgens Halgert zou e r maar een s o o r t leven n l . d6 naeocepaeus. S i l lne r i w a s voor E i l a t dus een nieuwe vondst. I e t s wat overigens helemaal n i e t s bi jzonders i s want volgens de vakmensen v m de Unive r s i t e i t van Tel Aviv i s misschien s l e c h t s 10% van de b i j E i l a t levende soor ten beschreven. Men moet wel oppassen d a t men de zandaal n i e t verwart met een slanke, l i c h t e vee lk leur ige zandspier ing d i e i n dezelf de omgeving l ee f t. In t egens te l l ing t o t de zandaal komt de zandspier ing geheel u i t he t zand. A l s e r gevaar d r e i g t verdwijnt ze razendsnel kop e e r s t , i n h e t zand. De e e r s t e keren d a t U deze v i s sen

25

ontmoet vr.:agt U z i chze l f af of e r nu wel een v i s was of n i e t , zo v l u g g a a t a l l e s i n z 'n werk,

Bodemprofiel van de baa i van E i l a t b i j Hotel Coral Beach

Hier ver bu i ten h e t r i f i s ook h e t domein van h e e l andere v i ssen . Een zeldzame d i e i k n i e t g raag had v i l l e n missen i s me1 de t i j g e r h a a i , Of haa ien nu onder mater g e v a a r l i j k z i j n of n i e t i s nog s t e e d s geen uitgemaakte zaak, I n E i l a t v e r t e l d e men m i j d a t de haa ien da;r i n de omgeving zo on tze t t end v e e l v i s t e r beschikking hebben d a t ze n i e t de moeite nemen om aan een t a a i mens t e beginnen, bovendim zouden haa ien z ich i n verband met h e t scherpe k o r a a l , l i e v e r n i e t i n de buur t van h e t ko raa l komen, De e e r s t e de bes t e duik d i e i k b u i t e n h e t r i f maakte, zwom e r h e e l onverwachts 1% m onder me een t i j g e r h a a i van zeker 2% m lengte , compleet met d a r t e l e , l o o d s v i s j e s en l u i e Remora9s, Indach t ig de raadgevingen i n de duik- l i t e r a t u u r g ing i k v l ak tegen h e t k o r a s l aanl iggen en nach t t e af wat e r g ing gebeuren, De h a a i b leef ca. 5 minuten rondznemmen i n m'n omgeving, z e l f s t o t op 1 m a f s t a n d , maar maakte n i e t de minste a a n s t a l t e n om me t e

26

en daar nu leven cadeC de n a m î ;ul lus me van duik toch ten i n de Middel lxidse gelijkenis,

surmuletus , I k herinnes Zes i aderdaad een o ~ v a l l e n d e

( ~ 1 0 - L v 3 l g t ) 2 7

Dan houdt j e een 2ag%oek b i j en l e e s j e ve:.e j a ren l a t e r : " I O / ~ Vandaag een e e t b a r e kokhel gevonden, Yierkce z i cn met s tootbev:egi ngcn onder lic t zand, Alleen de s iphc bleef bovenf' Me L er,ige s ch roo~? schreeL' j c e r dan ook nog b i j , "cardiVr? edule??" , Zrg zeker was j e n o o i t van je de t e rmina t i e ,

Ove r l i j densbe r i ch t en maren kor-t sn krach t ig : " 2 2 / 5 I n de bui tenbak a l l e s bruingroei1 geworden, A l l e s dood" E r 8:aren ook andere dramaqs " 2 3 / 6 S p i r o g r a ~ h i s h e e f t weer kroon l a t e n v a l l e n , maar nu met s t u k j e s van de norm z e l f "

Ook vreugdevolle dingen waren e r , zoa ls : " 24/6 err rebel la^ s (~che lpkokernormen) a l l e nog i n leven en bomfen s t e e d s verder aan hun koker t je1 ' Hier was vermoedeli jk dd wens de vader van de gedachte, I k kan m i j tenminste n i e t meer her inneren , d a t i k ze met een mj cm-zaete~ opgcmetea heb,

Z e l f s ' s -nach t s z a t j e soms voor de bak en dan kon h e t gebeuren, d a t j e i e t s opmerkte, en zag gebeuren, mat j e

28

EL zijn nog enige exen;rla:-*en ,van P o r t i e l ;sT s ZGEdQiT.?,SI31i1 E U TEP.ESl?IUX on tdek t , Bes t 2 l i l f i gen ' ~ e rioh-te;? aan hek s e c s a t a r ï a a t : Postbus l 8 9 1bj.f' P~ijs í'i., 5j-- .- -P P ~ r t - ~ H a w t U , we kunnen s l e c h t s enkz le I.ieï'hebbere h e l p e n , Beste l l ingen norderi op volgorde van bi:nnenkomui bel~a~ndeld, .

Ze zaten minstens a l een h a l f j a a r of zo samcn i n h e t aquarium: een wulk van een cm of zes en een s o o r t pu rpe r s l ak , half zo g r o o t als de wulk, De pu rpe r s l ak zoa l s i k hem voor h e t gemak maar even b l i j f noemen: had de hee r Audretsch voor me mee- gebracht u i t Houston (Texas, USA). H i j l i j k t wel xat op een Murex Brandaris zonder s t e k e l s op d e s c h e l p , Het i s een vlee\s- e te r , De j u i s t e naam heb i k nog n i e t kunnen ach t e rha l en , Op een middag zag i k de pu rpe r s l ak op h e t h u i s van de xu lk z i t t e n , maar i k schonk daar ve rde r geen aandacht aan, Even l a t e r v i e l mijn oog t o e v a l l i g meer op h e t t w e e t a l , e n t oen dacht i k b i j mezelf t "Wel j a , e r kan nog meer b i j".

29

r DE VOEDERING VAN Z E E I B ~ I ~ N E R s I N G E Y - ~ A GENSCHAPITI I-- - - --v--.-

H ~ T merkwaar5ige f e i t d o e t z i c h dan v o o r , d a t d i t d i e r , onaanks v o l c p voede ren , v ~ r h o n g e r t ! D i t k l i n k t o p h e t e e r s t e gehocr noga: a a r a d o x a a l , maar z a l n e l d u i d e l i j k e r z i j n a l s U he t 7-erge l i jk; met e e n a n n e m e r , d i e b e l a s t i s met h e t boutren van ,,oni,ngcn o- s l a p p e veengrond, H i j k r i j g t n a t u u r l i j k a l l e x mam g e l d , a l s h i j d e i i~oningen a f l e v e r t , w e l i s w a a r bescnlkt h i j o-rer a l l e genens-te bouwmate r i a l en e n w e r k k r a c h t e n , maar en i s o n g e l u k k i g e r w i j s o p d a t moment n e r g e n s a a n h e i - palen ;e komen, d i e h i j b e s l i s t n o d i g h e c f t , om op d e z e slappe ,adem t e kunnen oouwon. Iicwel deze aennemer dus o g e n u 2 h i j n l i j k kan b ~ s c h i k k e n ovLr e e n o v e r v l o e d a a n mensen en m a y ~ r i a a l , z a l d2ze man op de d u u r , a l s h i j geen a n d e r e opdrac,.ten, o f de benodigde h e i p s l e n k r i j g t , f a i l l i e t g a a n , Zo gaa; h e t dus ook met cnze paardeanemoon u i t h e t voorbee ld , maar , o o ~ met a l l e a n d e r e l evende ~ i e z c n s , Vele p roeven mat r a t - t e n heb;sn de j u i s t h e i d h:t?rvan be:i::z?n, I ~ r c e n deze d i e r e n gevoederc met e e n s p e c i a a ; d a a r t o e u i y g e d m h ; d i e e t , w a a r i n 66n Depaai.? aminozuur n i e t voorkwam, Lan v e ~ ~ o o n d e n d e r a t t e n na en ige tl jd - a l l e r l e i gi,br.lken, za g r o e i d e n n i e t , meer er? w t rden ziek, Werd a a a r n a h e t ont1orekund.e a rn~nozuur toegevc>t;gd a a n h e t over2gens onveganaerde d i e e t , den zag men d e d i e r e n onnii c?del l i .ik beter morden e n -qerder normaal o p g r o e i e n , Het r i s i c c , da& e r een of meer s t o f f e n aan de voed ing gaar- o n t b r e k i n , s t i j g t n a t u u r l i j k ster^ a l s h e t menu e r g e e n z i i d i g wordt . V1:rder moeüen we e r wei a a n denken d a t g e b r e k t a n e e n o f a n d e r voecselcomponen; n i e t u i t s l u i t e n d op e iv r - t t en b e t r e k k i n g h e e i t , maar ook g e l d t voor de koo lhydra t e r - , v u t t e n , v i t a n i i n m en t a l l o z c a n d e r e s t o f f e n d i e h e t d i e r n i e ; zelf kan vormen* --- Uiteraard l i g t i n d i e geva l l . en de zaak even m d e r s , maar b r j gebrek aan e e n b e p a a l d e s t o f z u l l e n e r a l l e r - e i a f i L jkinger . gaan o p t r e d e n , h e t z i j e e n v e r a n d e r i n g vsm de gezondhe ids - t oes t and , h e t z i j e e n v e r a n d e r i n g i n h e t u i t e r L i j k , i n h e t vaa r tp l an t ingsve rmogen o f i n h e t g e d r a g van he; b e t r e f f e n d e organisme, U z i e t de v e r a n d e r i n g e n , d i e e r u i t voort kunnen komen, Kunnen zet:r i n g r i j p e n d z i j n ,

4, D e n a t u r a t i e van e i t - i i t t en . -

In h e t voorgaande hebben vue g e z i e n , d a t e r a l l e r l e i a f u ~ i j k i n g i n kunnen o n t s t a a n , a l s e r g e b r e k a a n e e n o f a n d e r e iw i t componen t

3 1

bes taa t , Er i s ech te r ook nog een andere mogelijkheid en d a t i s da t de toegevoegde e iwi t t en geheel o f gedeel te l i3k z i j n gedenatureerd. Kortweg gezegd i s een gedenatureerd e i w i t een e i w i t , d a t door een bepaalde invloed van karakter veranderd is, A l s voorbeeld noemen we een gewoon kippen-ei. ,Xn rauwe toestand z i j n w i t en dooier min of meer vloeibaar , maar n a een hi t tebehandeling, b.V, koken, z i j n beiden s t i j f geworden, De e i w i t t e n zSjn dan gedenatureerd, Be z i j n zodanig veranderd, d a t de oude toestand op geen enkele manier meer te rug t e roepen is ; e r i s dus een bl i jvende verandering ingetreden en e r is , zo zouden we kunnen zeggen een nieuw e i w i t onts taan , omdat dí't gedenatureerde e i w i t geheel andere eigenschappen h e e f t gekregen, dan h e t oor- spronkel i jke , n i e t gedenatureerde e i w i t e Weliswaar i s de aminozuur-samenstelling g e l i j k gebleven, maar b.v, i n h e t geval van h e t kippen-ei i s de oplosbaarheid volkomen ver- anderd, Ni-et a l l e e n door hi t te-behandeling kan men een denatura t ie t o t s tand brengen, maar ook door middel van zuren, zouten en a lka l fgn , door drogen, door verdunnen, of concentreren i s d i t t e bereiken* Door deze denatura t ie nu i s h e t patroon van h e t oorspronkeli jke "muurtjeoo i n mindere of meerdere mate verstoord; e r z i j n s t u k j e s van af gebroken9 h e t muurtje kan kromgetrokken z i j n , kortom, van h e t oorspronkeli jke kunstwerk i s nog maar weinig t e rug t e vinden, hoewel we i n g ro te l i j n e n de oorspronkeli jke bouwstenen nog wel t e rug kunnen vinden. Xnderdaad i s door electronenrnioroscopisch onderzoek vas tges te ld d a t b i j dena tu ra t i e vormverandering van h e t molecuul optreedt . Om nu t e kunnen begri jpen d a t dena tu ra t i e i n nauw verband s t a a t met voeding en voedingsgebreken, zul len we ons e e r s t even i n h e t k o r t dienen bezig t e houden met h e t ver%eren van voedsel. Reeds boven werd gememoreerd, d a t b i j h e t nu t t igen van e i w i t t e n deze morden g e s p l i t a t , Deze s p l i t s i n g i s een zeer ingewikkelde zaak, d i e wordt veroorzaakt door bepaalde stoffen

*welke door a l l e r l e i k l i e r e n i n h e t maag-darm-kanaal worden afgescheiden, Deze s t o f f e n , enzymen geheten (op hun beur t d6k weer e iwi t s to f fen) , hebben de e igenscm s l e c h t s t e @opassenfl b i j bepaalde andere s to f fen , dew.ze een enzym d a t i n staat is om bepaalde e i w i t t e n t e s p l i t s e n , kan andere e iwi t t en onmogelijk afbreken, Bijvoorbeeld kan een hond goed de e i w i t t e n u i t pezen en nekband ver teren 32

l (=afbreken), t e r w i j l d i t k o o r de mens ohmogelijk 's, omdat onze enzym-systemen n i e t &p deze e i w i t t e n "passen". En zo i s hef nu ook mogelijk, d a t een bepaald d i e r a i ,n i% A goed kan ve r t e r en , maar d i % n i e t meer vo lbrengt mot gedenatureerd e i a i t A. Wat z i j n h i e r nu de gevqlgen-.van? B i j . een normale gang vari zaken zul'31.sa,-de e i w i t t e n dus worden afgebroken t o t aminozuren, d i e o,p hun beu r t ' opgenomen woyden i n de bioedbaan ( i n d i e n a ~ n m e ~ i g ) ~ - ~ ~ ~ ~ a a a F d i e p l a s t s en i n h e t lichaam vervoerd morden waar, w' nodig zi3nr: 'boor a l l e r l e i , nog

i voor een d e e l onbekende, g&c~s~sen~Lworden de 3min3zuren i n d d . cel len weer opgebouwd t o t e i w i t t e q uan h e t +er la rqde patroon. ,

Anders gezegd, de bouwstenqn 6e lke door s81Òpen (=ve r t e r en ) werden vrijgemaakt worden érc$ens ande r s weer t 'ot _andere muurtjes opgebouwd. A l s e r ech te r voor de s l o o p zuu$tjes aan- wezig a i jn, welke n i e t s t u k t e k r i jgeni zijn, zu:l& e r ook geen aadere muurtjes van gebouwd kunnen worden, M. a. W. b1 j toediening van gedenatureerde e i w i t t e n , waar53 a e l i s w a a r , a l l e benodigde aminozuren voorkomen, b e g t a s t , d@- kans daC deze n i e t verteerd kunnen morden, er.komen geen nieutire arrinozuren v r i j en e r kunnen dus geen nieuwe e i w i t , t & gebouwd morzen. Ook i n d i t geval z i en we dus een ach te ru i tgang b i j d i e f i n , d i e mat over- vloedigheid aangaat , ruimschoots voldoende schsnen t e worden gevoederd. Echter kan h e t omgekeerde ook voork~men.' Soms kan een gedenatureerd e i w i t b e t e r v e r t e e r d norden! aan h e t onge- ,

*la-Lumextr3e1 Ue mus i l i j khe id voor de p r a k t i j k i s voor ons ech te r om u i t t e vinden of h e t e i w i t indarBaad gedenatureerd is, en . ofbi t dan beter of s l e c h t e r ve r t ee rd wordt, da2 h e t nLet ge-

, denatureerde e i w i t . Nemen m e b.v. vismeel, dar. kan d i t be t e r t e ver'teren z i j n voor d i e r en , maar ook b e s t a a t de mogel i jkheid, da;t het volkomen waardeloos i s ' a l s voedsel ; geden6t;'ureerd i s h e t . i n . .

ieder geval, want e r i s met de b e s t e m i l van ce wereld geen rauw visvf e e s meer van t e maken!, Ook i s e r nog de mogel i jkheid, d a t dena tu ra t i e van e i w i t t e n a l direct na h e t i n t r e d e n van de dood begin t , Daj be tekent , d a t , wanneeln U de zo g e l i e f d e w i j t i n g voe r t , U nel goed voedsel toe- dient wanneer deze w i j t i n g zeer v e r s i s , maar wanneer U m i j t ing: moet gaan voeren, zoa ls ze i n h e t Oosten van % e t land t e kÖop i s dan i s e r van vershe id geen sprake meer, aangezien de daar aan- gevoerde v i s doorgaans temminste tywe dagen oud is . D a t e r dan a l l e r l e i veranderingen hebben plaatsgevonden i s aan de aquarium- dieren h e e l goed .fe_;qerken, want i n g van de 10 geva l l en wordt he t voedqel geweigerd, of na k o r t e t i j d weer teruggeven ( bij

33

. - ,

anemonen), ~ d z e veranderingen z i j n voor een d e e l van bac tep ië l e oorsprong ( a l s d i t verder gaa t spreken we .van- bederf) en voor een ander d e e l van enzymatische oossprong, waarbi j de enzymen, welke deze veranderingen teneeg brengen, afkomstig z i j n van de v i s z e l f . Dat de aquariumdieren d i t onderscheid wel terdege merken, mag g e r l l u s t r e e r d worden door h e t volgende f e i t . V e r s e zeevis", wordt h i e r i n he t Oosten door de meeste dieken geweigerd, ook door de gordel- anemoon, d i e overigens helemaal n i e t k ieskeur ig i s ; a l s dem anemoon ech te r gevoerdvwordt met een kersvers jong schol let je ( a l s e r eens een doodgaat), dan i s d i t i n een ommezien verdwenen, twee dagen l a t e r worden e r s l e c h t s enkele graatjes van t e r u g gevonden en de anemoon s t a a t e r p rach t ig b i j . Het mooiste zou dus z i j n om levende v i s j e s t e voeren. Helaas i s d i t voor de meesten van ons v r i jwe l ondrienlijk. Hoewel d i t misschien t e rege len zou z i j n met een kennis , d i e d ikwi j l s g a a t snbeken, D i t s o o r t mensen moet immers a l t i j d kunnen beschikken over aas-v is jes . Deze aas -v i s j e s kunnen h e e l goed enige t i j d i n leven worden gehouden i n een aquarium of i n een was te i l . Is e r dan op een gegeven moment voedsel voor ,

de zeediereh nodig, dan kan dén van deze v i s j e s "geslacht i f morden, dan meten me zeker d a t e r verse v i s gevoerd wordte Ook kunt U guppen gaan kweken, d a t wordt wel meer gedaan voor zeepaardjes , maar volwassen Guppen l i j k e n m i j ook een u i t e r s t volvaardig voedsel voor andere zeedieren, Nu nog even i e t s over de reeds hierboven v luch t ig genoemde (

b a c t e r i ë l e dena tu ra t i e . A l s deze dena tu ra t i e verder gaa t en ne dus s t eeds meer reden k r i j g e n om van bederf t e gaan spreken v a l t e r i n kor te t rekken h e t volgende van t e zeggen. De af braak van d i e r li jke e i w i t t e n door micra-organismen4 begint doorgaans inrihet bindffeefsel, omdat d i t qua water- gehal te , pH en voed ingssb f fen h e t meest i d e a a l s c h i j n t t e z i jn . Vanuit d i t bindweefsel s c h r i j d t de afbraak (he t bederf) voort. Er kunnen g i f t i g e s t o f f e n wprden gevormd (denkt U maar aan de ui tdrukking " l i j k e n g i f " , d i e inder- ' daad een grond van waarheid h e e f t ) en h e t gehele proces'

.

wordt mees&al begeleid door de vorming van a l l e r l e i kwalijk riekende sto 'fen, D i t gaa t b i j gewone temperatuur v r i j vlot , maar ook b i l age t o t zeer lage temperaturen kan nog bederf optreden door d iverse soor ten bauter iën, waaronder soor ten schui len , d i e pas b i j temperaturen beneddn -BOC i n hun ontwikkeling geremd worden en dus pas dan n i e t meer a c t i e f z i j n , Gekoeld vervoerveerde v i s zou dus s t eeds b i j 34

temperaturen beneden - 8 ' ~ ge t r anspor t ee rd en bewaard moeten worden om geen veranderingen t e ondergaan; bovendien zou deze koeling reeds aan boord van de schepen een aanvang moeten nemen, Daar deze toes t and vooralsnog i l l u s o i r i s , z u l t U kunnen begri jpen, dat , . met h e t oog op h e t bovenstaande verhaa l , e igen l i j k a l l e e n levende v i s gevcerd zou kunnen worden, of tenminste v i s , d i s i n ve r se t oes t and o p de markt komt,

5. Verdere voedselbestanddelen, - I n be t voorgaande hebben we h e t voornamelijk over de e i w i t t e n gehad. Nu wi l l e+ h e t nog i n het k o r t hebben over de andere bestanddelen i n h e t voedsel , zonder d a a r b i j de p r e t e n t i e van Yolledigheid t e w i l l en hebben, Over de, 'ceioefte aan koolhydraten en v e t t e n i s h e t m e i . n i e t nodig zich,zorgen t e maken, aangezien deze s t o f f e n w a a r s c h i j n l i j k i n voldoende mate ve rk r i j gbaa r z i j n , hoewel de meeste zoetwater- vissen geen koolhydraten bevatten! Bovendien spe l en ze hoof d- zakelijk de, r o l van ene rg i e l eve ranc ie r s , i e t s waartoe de e i - .mitten z ich ook kunnen lenen. Een u i t zonde r ing zou misschien gemazkt k w e p worden voor een zekere ca t ego r i e v e t t e n - de onverzadigde-, h ie rvan i s bekend d a t ze i n h e t mensel i jk lichaam enkele s p e c i a l e f u n c t i e s v e r r i c h t e n maar hoe d i t h e t geva l i s b i J ' a l l e r l e i soo r t en zee?xwoners, is m i j n i e t bekend, Overigens z i j n onverzadigde vetzuren i n v e t van zeevissen vol- doende aanwezig, Meer aandacht z a l e r besteed maeten worden aan de vifiamine-; behoefte, i e t s waarvan zo langzamerhand b i j ve r sch i l l ende w'ieken bekend i s geworden, da$ ze zonder deze vitaminen ( h i e r enkele u i t h e t B-complex) n i e t kunnen grpefen, Hoe deze vitamine behoefte b i j de d i e ren u i t de zee is, weet i k n i e t , maar he* l i j k t toch raadzaam om, i n d i e n mogelf jk, v i t s n i n e r i j k voedsel toe t e voeren, D i t i s b,v, t e verwezenlijken door op gezot-be - -

tijden dSeren t e voeren met verse vis-ingehlzndent aangezien he'erin b i j ve r sch ï l l ende andere d i e r e n v r i j vee l vitaminen voorkomen l i j k t . h e t n i e t onwaar sch i jn l i j k , d a t d i t b i j zee- vissen ook h e t geva l is . Met aeze ingewanden voe r t men w e l l i c h t cok de nodige andere s t o f f e n toe , d i e e r i n ' opgehoopt kunnen liggen en d i e onmisbaar z i j n i n een complete "manl t i j d". lisschien vindt' U d i t a l l e s wat vergezocht :,en zegt U , d a t Uv Feesten h e t u i t s t ekend doen t e r v i jl U z i ch 'over deze problefnen n o o i t n e t hoofd h e e f t gebroken. Misschien v o e r t U Uw d i e r e n ; uitere; e enz i jd ige maal t i jden , i e d e r e keer weer opnieuw, en ' "

'

g a a t t och a l l e s goed. Dan nog behoren we ons af t e vragen of h e t n i e t nog b e t e r kan en of me n i e t v e r p l i c h t z i j n , om de d i e r e n een zo geva r i ëe rd mogel i jk menu voor t e zetten,ook a l l i j k t d i t i n de v e r s t e v e r t e n i e t op mat ze i n zee z e l f zouden u i t k i e z e n , Bovendien b l l j f t h e t a l t i j d nog de vraag Òf d i e . d i e r e n n e l i n z o e n u i t s t e k e n d e c o n d i t i e verkeren , Het i s t enmins te opva l lend , d a t de d i e r e n d i e pas u i t zee i n Uw bak z i j n , doorgaans met één oogopslag van de oudere be- woners z i j n t e onderscheiden door hun f r i s s e r e voorkomen, Tot s l o t nog een opmerking over de n a t u u r l i j k pigmentan, Deze z i j n i n a l l e r l e i s o o r t e n voorhanden en één van d i e c a t e g o r i e ë n i s de g roep de r ca ro t enen , s t o f f e n d i e verwand z i j n aan de geeJ.-rode k l e u r u i t p e e n t j e s , Deze k l e u r s t o f komt t a m e l i j k ve rb re id i n h e t d i e r e n r i j k voor , samen met verwante k l e u r s t o f f e n , waarvan een d e e l i n h e t l ichaam om- gevormd 'kan worden t o t v i t amine A, Bovendien zorgen dergelijk s t o f f e n vaak voor een bepaald k l eu rpa t roon , I n verband met de vi tamine A behoef te en een even tuee l behouden van de kleui ( i s nog t w i j f e l a c h t i g ) l i j k t h e t n u t t i g om b i j h e t voeren ook hiermede reken ing t e houden, U z i e t wel, d a t de zaak h i e r e r g m o e i l i j k d r e i g t t e worden, aangezien h i e r nog v e e l t e wein ig f e i t e n bekend z i j n , maar ook b l i j k t h i e r u i t , d a t voo ra l op d i t punt aquarium- waarnemingen omtrent deze kennis v e e l kunnen b i jd ragen .

b ~ 6 r d t vervolgd. H.v,Welzen, L

IBanyuls] Voor degenen d i e plannen hebben om deze zomer n a a r Bany,uls t e gaan ligt o p h e t r e d a c t i e a d r e s een v e r s l a g t e r inzage van de Zoologische werkexcurs ie naar BanuJils i n 1.959, geo rgan i see rd door h e t Zoologisch Museum van de Un ive r s i t e i t van Amsterdam, I n d i t v e r s l a g , door s t uden t en samengeste ld , kunt U v r i j v e e l gegevens vinden over de t e verwachten d i e r e n , B e s l i s t de moeite waard1 om nauwkeurig t e bes tuderen.

V1 *

A l s U aan de R i v i e r a weer eens s=tenen v i n d t naar de S u l c a t a q s n i e t a f w i l l e n , l e g de s t e e n dan i n de branding De S u l c a t a g s l a t e n dan spoedig los .

W T A 1 Hans Hass

12% x 20 om, 238 pag., 24 zw/w f o t o f s (4e druk) Hollandia Dubbelpocket nr. 14/15

. ' I

Enkele ja ren geleden hebben we i n DE KOR B i t boek reeds be- sproken. Het i s zeer verheugend d a t er thans een pocket e d i t i e i s verschenen, waardoor d i t nog s t eeds ac tue le v e r s l a g door een groter publiek kan worden aangeschaftr Helaas anjn de gebrekkige nederlandse namen van de d ie ren nog s t eeds n i e t . v e r b e t e r d . De Pfierois (Koraalduivel) h e e t h i e r Kalkoenvis en zo z i j n e r nog veel meer r a r e hamen t e vinden. . L

V l .

GUIDE T0 MARINE FISHES Alfred Perlmutter

- . 14 x 22 om, 431 pag., vele tek. New York Universi ty Press , 1961, $ 6, - -

De onder%i te l van d i t boek i s "Een nieuwe methode voor de i d e n t i f i c a t i e van zeevissenff. Het i s een Amerikaanse u i tgave . - - . en derhalve worden a l l e e n d i e soor ten beschreven d i e aan de Amerikaanse kusten voorkomen. De methode van determineren i s i n de 20 wereldoorlog b i j h e t Amerikaanse l ege r gebauikt. = > .

Men bemoeit zich n i e t met k lassen of orden maar u i t s l u i t e n d op he t s i l h o u e t van de v i s , D i t s i l h o u e t zoekt men i n het boek op en men vindt dan verschi l lende bijzonderheden zoa l s

, I 2 rugvinnen d i c h t b i j e lkaa r I1 2 rugvinnen ver uit elkaar, met weer een onderverdeling, Heeft men de naam van de v i s zo gevonden dan wordt men verwezen naar h e t 2e d e a l van' h e t boek waar de spec i f i eke bijzonderheden van de v i s s t a a n m a l s : kleur, g roo t t e , levensgehied enz. Een simpele methode dus, maar d ie gemakkelijk werkt, RVD . .

MEERESTIERE UND IHRE GEHEIMNI SSE Alfred Portman

14% x 2 1 om,, 130 pag., 23 fotopag., en vele tek, Verlag F r i ed r i ch Reinhardt A.G. Base1 DM 10,50

De grondslag van d i t boek i s de hobby van d e au teurs de dieren- . wereld i n de zee. Onze eigen hobby dus* Op de f lappen van de

omslag s t aan de p laa tsen genoemd naar da:.auteur ko r t e re of V

l angere t i j d i s geweest cm zsediercn t e bestuderen; Banyuls, Hoscoff, Villefranche-sur-mer, Namen d i e ons maar a l t e bekend z i j n . Ook op ~ e l g o k n n d is' de au t eu r lange t i j d geweest , daar z i j n de meeste aquariumfofo's d i e d i t boek s i e r e n genaakt , We worden e e r s t ineegevoera naar de diepzee en haar .be- woners. Dan volgen d e meer aan ons bekende d i e r s o o r t e n u i t de Middeklandse Zee; kw'allen, naakts lakken, .koralen en anemonen. De twee l a a t s t e diergroepen ITaarover we a l l e r l e i gegevens kunnen l ezen z i j n de Pinguins en dol- f i jnen, Over v i s sen vermeldt de s c h r i j v e r he l aas n i e t s . Ook een index ontbreekt . t RVD

AQUARIENKUNDE (2 delen) Gunther S t e rba

17% x 24% cm., Deel I: j 20 pag., - ,-:.. 'L L: 37, T Q ~ J ~

200 afb. , 30 k1, p l t n * , Deel I1 375 pag., 345 afb., 32 k l . p l t n , , Ui tgebre id r e g i s t e r . Urania Verlag ~eipzig~ena..., ' 1960-, ' per dee l J' l8,8O

D i t uit 2 de len bestaande boekwerk g a a t hoofdzaké l i jk over h e t houden van h e t zoetwateraquarium. In ,he t 2e d e e l wordt nog een 50 t a l pag ina ' s besteed aan de koraal- vissen. Het gehee l doe t wat ouderwets aan, t e r w i j l ook de t e k s t n i e t up t o d a t e i s , e r wordt b i j v , nog 2% pag. over ouderwetse verwarmifigsmethoden,(gas, petroleum) gep raa t , en u i t v o e r i g u i tge legd , 'Toch i s h e t boek voor de r e s t goed, Men v o l g t u i t e r a a r d de p l a tge t r eden paadjes van e l k aquariumboek maar de besch r i jv ing van de v i s s o o r t e n .'is weloverwogen, Gegevens over h e t gedrag worden vermeld , hoe ze gehouden moeten worden* Wat meer f o t o v s of tekening- en b i j de ve r sch i l l ende soo r t en zou b e t e r z i j n geweest voor de de t e rmina t i e , Achter i n h e t l e d e e l z i t een zeer u i t g e b r e i d o v e r z i c h t van de i n d e l i n g van h e t v i s s e n r i j k , Het 2e d e e l Sehandel t de z i ek t en en hun b e s t r i j d i n g . Verder bespreekt de s c h r i j v e r de waterp lan ten op deze l fde wi jze a l s de v i s sen , Een l i t e r a tuu ropgave van 24 pagina 's z a l een ieder bevredigen d i e op a l z i j n . vragen an%Goord zoekt ,

I , I7 x 24% cm, 253 pag,, 36 k l e u r e n f o t o t s en meer dat3 '200 W.W W.

'kania Verlag, L e i p z i g l ~ e n a , 1962, DM 25,-

l-% o o i t z in h e e f t een te r rar ium t e beginnen zou i k willen ziviservn e e r s t dit boek t e kopen dan i s h i j meteen op de 'oogte*van a l l e bilzenderheden en moeilifkheden d i e voor r,.;nnen komen. De a ~ t e u r h e e f t i n d i t boek z i j n 30- j a r i g e ery~aring neergeleg.5, Zelf vangen en t r a n s p o r t , t echnische hulpmidielen, voederpr3 blemen, z i e k t e en waarnemingen maken he; Loei complee~. Buiten een ove rz ich t en beschr i jv ing var1 re 'ûelangri jh, anf ib ieën en r e p t i e l e n g e e f t de au teur een goe5.e. beschri:-ring van h e t moderne t e r r a r ium en de 'eise.. a i e de d ieren san nun omgeving s t e l l e n , De zwart/mi% en k-curenfo-h's gevsn een goede k i j k op de eurppese, szia-ische en amrhanse r e p t e i e l e n en amfibieën, Jammer i a t -e k w a l i t e i t vex d e kleucenreproduct ies s l e c h t is, '

RVD . ..-

>E 'L3RELD BE3 DIE321 - A&~?IBIEEN/LAGERE DIEIIEN -- - . s -- .oris M.- Cochran Ver ta l ing D r . D. H i l l e n i u s )

12 x 28 cm, 415- ?+qa, 520 i l l u s t r a t i e s , waarvan 220 i n k l e m . e Ggade - Den Eaae . 196 2 f' 49,50

; 'it i s he t l a a t s t e Ceel van de s e r i e natuurboeken De w e r e l d ' .er dieren, en 4s eea samenvoegsel van 2 delen n. l . amfibieën

lagere dieren. Gsze z i j n i n de oorspronkel i jke Amerikaanse ,i;gave en o.a, i n ;u i t s land a p a r t verschenen. Ui t e raa rd e e 3 een samenvoegxg van beide delen beperkingen opgelegd, :ehkkig i s d i f n i e t -;en koste van h e t fo tomate r i aa l gegaan, .aer ae t e k s t i s op ve-e p l aa t sen s t e r k ingekrompen, :e; eers te gedeel te amfibieën, gaa t over salamanders, padden en 5ckers en z a l vocral ieg genen i n t e r e s s e r e n d i e e r behalve hun ;xariurn o ~ k een terrar:.um op na houden (en h e t z a l U verbazen ;;%-reel BM-ers d a t oom! ,, G e t e k s t g e e f t b i jzonder v e e l waarde- . .

raadgevingen voor h e t nouden van deze d ie ren , ie; x e e d e gedeeLte , m6,arin de iaqere d i e ren tvocden besproken :preek; natuur1i:k meer $07 ons. 80% van de f o t o ' s en de iesst g*.? t over zeedieren. Lponzen, Kut a l len , Romen, anemonen, kcralen, Lr-.-3ben en Kreefher: zeggen ons ri l1 eenrnal meer dan kikkers, De ; ~ i ~ l i t y t t , e l i jke rijkdom aan vormen b i j de l age re

d ie ren komt i n d i t buitengewoon mooie boek zee r goed t o t uitdrukking. De t e k s t en de werkel i jk sublieme f g t o q s i s voor ons a l l e n van belang. RVD

THIEME'S AQUARIUM- EN TERRARIUMBOEK D o Vogt & H, Wermuth

13 x 19% cm., 310 pag., 280 gekl , a fb , + 25 zw/m afb, NVV. hr. J. Thieme & Cie, - ' ~ u t p h e n , 1962, f 13.50 Vrijwel a l l e s wat de aquarium en te r rar iuml iefhebber moet weten i n Qén boek, Wat voor bakken U kunt nemen, welk bodemzand, , watersamens t e l l i n g , melk voer welke p lanten enz. d i t z i j n de vragen waarop d i t boek antwoord g e e f t . De nederlandse v e r t a l i n g i s van HeCo Oskam d i e de d u i t s e begrippen en opvat t ingen h e e f t aangepast aan de nederlandse, Dat d i t soms een ingr i jpende bewerking i s geweest behdeft geen nadere u i t l e g . De nomenclatuur i s n i e t verdnderd omdat de v e r t a l e r meent d a t de d u i t s e naamgeving be te r i s dan de nederlandse. Het gevaar d a t misverstanden kunnen onts taan i s nu ech te r n i e t denk- beeldig. 1$e u i tgebre ide index z i j n e c h t e r de algemeen gebru ike l i jke nederlandse namen gebruik t + de neten-. schappel i jke zodat h e t opzoek van een bepaalde v i s wel l u k t , Het zeewateraquarium wordt "even" i n X l % blza behanddld + 2 b ladz i jden afbeeldingen en beschrijvingen, v e e l t e k o r t zoa ls me a l l e n zu l l en begri jpen, de s c h r i j v e r beaamt d i t z e l f ook, Bovendien s t a a n e r nog een paar onwaarheden i n ; om e r een paar t e noemen: Zeewater gehaald van h e t s t r a n d i s waardeloos; bodemfilter werkt n i e t b i j

" een zeewaterbak; zand voor bodembedekking moet men e e r s t . z u i t g l o e i e n e t c , Onbegr i jpe l i jk i s h e t s t u k j e aan h e t eind

van h e t hoofdstuk genaamd "beginnersvissen", D i t s l a a t n l . op zoetwatervissen, Kennelijk een r e g i e f o u t j e , f a% het ;ovsr ige gedeel te b e t r e f t i s h e t een v o o r t r e f f e l i j k boek.

RVD